CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO HIỂM VẬT CHẤT XE CƠ GIỚI VÀ BẢO HIỂM TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ CỦA CHỦ XE CƠ GIỚI ĐỐI VỚI NGƯỜI THỨ 3. I. TÌNH HÌNH XE CƠ GIỚI TẠI VIỆT NAM HIỆN NAY. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, giao th«ng níc ta cã sù ph¸t triÓn vît bËc víi c¸c h×nh thøc vËn chuyÓn ngµy cµng phong phó, tõ vËn chuyÓn b»ng ph¬ng tiÖn th« s¬ ®Õn vËn chuyÓn b»ng ph¬ng tiÖn vËn t¶i c¬ giíi. Do sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr- êng, hµng lo¹t xe c¬ giíi c¸c lo¹i ®îc tham gia lu hµnh trong giao th«ng. Cã thÓ nhËn xÐt sù gia t¨ng ph¬ng tiÖn c¬ giíi ®- êng bé cña ViÖt Nam trong 10 n¨m qua ë nh÷ng nÐt c¬ b¶n sau: - Ph¬ng tiÖn t¨ng t¬ng ®èi nhanh ®Æc biÖt lµ « t« tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2010 b×nh qu©n hµng n¨m ph¬ng tiÖn c¬ giíi ®êng bé t¨ng 20% trong ®ã « t« t¨ng 10,5%, xe m¸y lµ xÊp xØ 23%. N¨m 2010 so víi 2000 ph¬ng tiÖn c¬ giíi ®êng bé t¨ng 6 lÇn; «t« t¨ng 3,3 lÇn; xe m¸y t¨ng 6,4 lÇn trong ®ã n¨m 2003 ph¬ng tiÖn t¨ng cao nhÊt. Tõ n¨m 2008 ®Õn nay tû lÖ nµy gi¶m kho¶ng 6%. - Tuy nhiªn n¨m gÇn ®©y møc t¨ng ph¬ng tiÖn c¬ giíi ®êng bé kh¸ cao nhng møc c¬ giíi ho¸ cña ViÖt Nam vÉn cßn thÊp so víi c¸c níc trong khu vùc. ViÖt Nam cã 105 xe/1.000 d©n trong khi Th¸i Lan 190 xe/1.000 d©n, Malasia 340 xe/1.000 d©n. - Tû lÖ xe cò n¸t cao, ®iÒu kiÖn an toµn thÊp, tæng sè ph¬ng tiÖn « t« vµo kiÓm ®Þnh so víi thùc tÕ lu hµnh cßn qóa thÊp (sè ph¬ng tiÖn ch¹y b»ng x¨ng lµ 45%,dicsel lµ 55%). Sè lîng xe theo ®¨ng ký chªnh lÖch víi sè xe thùc tÕ ho¹t ®éng, theo sè liÖu ®¨ng ký th× tæng sè «t« n¨m 2000 lµ 750.000 xe nhng sè xe vµo kiÓm ®Þnh (lu hµnh trªn ®êng) lµ cha ®Õn 500.000 xe. Theo c¸c nhµ chuyªn gia trong thËp kû tíi ph¬ng tiÖn c¬ giíi cña nøoc ta vÉn t¨ng cao, møc t¨ng trëng chØ c¨n cø dù b¸o theo GDP th× cø mçi n¨m khi GDP t¨ntg 1% th× tæng lîng vËn taØ ®êng bé t¨ng tõ 1.2% ®Õn 1.5%, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n tíi (2012) níc ta thùc hiÖn c¸c cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ th× lîng xe bung ra cµng nhiÒu. B¶ng 1: ViÖn chiÕn lîc bé GTVT dù b¸o ph¬ng tiÖn c¬ giíi ®êng bé nh sau: N¨m 2010 2015 2020 Tæng sè xe c¸c lo¹i 1.500.00 2.000.00 3.200.000 (chiÕc) 0 0 Tæng sè xe m¸y (chiÕc) 8.100.00 10.000.0 12.000.00 0 00 0 (Nguån: Theo b¸o c¸o thèng kª cña Uû Ban An Toµn Quèc Gia) 1. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña xe c¬ giíi t¹i ViÖt Nam hiÖn nay. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng xe c¬ giíi cã mét sè ®Æc ®iÓm sau liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh b¶o hiÓm: - Sè lîng ®Çu xe tham gia giao th«ng ®êng bé ngµy cµng t¨ng vµ cã nh÷ng thêi kú t¨ng ®ét biÕn lµm cho tai n¹n cã nh÷ng thêi kú x¶y ra ngµy cµng nhiÒu vµ cµng nghiªm träng. N¨m 2005 sè lîng «t« lµ 340.779 chiÕc, xe m¸y 3.578.156 chiÕc nhng ®Õn n¨m 2010 (chØ 5 n¨m sau) sè lîng «t« ®· lµ 735.000 chiÕc vµ xe m¸y 12.859.000 chiÕc. VËy chØ trong 10 n¨m sè lîng «t« ®· t¨ng 2,2 lÇn vµ sè lîng xe m¸y ®· t¨ng 3,6 lÇn. - Xe c¬ giíi cã tÝnh ®éng c¬ cao, tÝnh viÖt d· tèt vµ nã tham gia triÖt ®Ó vµo qu¸ tr×nh vËn chuyÓn v× vËy x¸c xuÊt rñi ro lµ rÊt lín. - Xe c¬ giíi tham gia giao th«ng ®êng bé phô thuéc rÊt lín vµo c¬ së h¹ tÇng, thêi tiÕt khÝ hËu, ®Þa h×nh … N¨m 2005 cã 112.996 km ®êng bé, nhng chØ cã 19,8% ®êng r¶i nhùa vµ bª t«ng. Cho ®Õn n¨m 2010 cã 127.678 km, trong ®ã 38% lµ ®êng r¶i nhùa vµ bª t«ng. HiÖn nay níc ta cã 109 ®Ìo dèc nguy hiÓm c¸c lo¹i. - Xe c¬ giíi tham gia giao th«ng ®êng bé chÞu sù chi phèi cña mét sè bé luËt cña quèc gia. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cã tÝnh ®Æc thï nªn ë tÊt c¶ c¸c níc khi ®· cã b¶o hiÓm th× bao giê còng triÓn khai nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi. Vµ ë ViÖt Nam th× nghiÖp vô nµy còng ®· ®îc triÓn khai phæ biÕn vµ réng r·i. §Ó biÕt cô thÓ sè lîng xe c¬ giíi t¹i ViÖt Nam hiÖn nay xem ë b¶ng sau: Biểu đồ 1: Số lượng ô tô xe máy hoạt động hàng năm ở Việt Nam. Nguồn: Cục Đăng kiểm Việt Nam và Vụ KHCN&MT, Bộ GTVT, 2009 2. T×nh h×nh tai n¹n giao th«ng đường bộ t¹i ViÖt Nam. Tai n¹n giao th«ng nãi chung vµ tai n¹n giao th«ng ®êng bé nãi riªng ®ang lµ th¸ch thøc ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ gíi. HiÖn nay tai n¹n giao th«ng ë ViÖt Nam ®ang gia t¨ng rÊt ®¸ng lo ng¹i vµ còng lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña d luËn X· héi, cña §¶ng vµ cña ChÝnh Phñ. Tai n¹n giao th«ng x¶y ra thêng ®Ó l¹i hËu qu¶ rÊt nÆng lÒ vµ hiÖn nµy nã ®ang lµ bµi to¸n kh«ng cã lêi gi¶i ®èi víi m¹ng líi giao th«ng ë níc ta. Qua sè liÖu thèng kª cho thÊy sè vô tai n¹n giao th«ng ngµy mét t¨ng c¶ vÒ sè lîng vµ quy m«. §ßi hái tÊt c¶ c¸c ngµnh c¸c cÊp cã liªn quan ph¶i sím vµo cuéc t×m ra lêi gi¶i cho bµi to¸n nµy v× tai n¹n giao th«ng lµm mÊt ®i cña c¶i cña x· héi, mÊt æn ®Þnh x· héi, nghiªm träng h¬n lµ hËu qu¶ cña nã ®Ó l¹i. Sè vô tai n¹n giao th«ng ë níc ta cã chiÒu híng ngµy mét t¨ng cao, n¨m 2000 x¶y ra 15.376 vô, ®Õn n¨m 2005 sè vô tai n¹n x¶y ra ®· gÊp 1,8 lÇn sè vô n¨m 2000 (x¶y ra 27.134 vô). Riªng 2 n¨m trë l¹i ®©y sè vô tai n¹n cã chiÒu híng ch÷ng l¹i do sù ®Çu t, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng vµ ý thøc chÊp hµnh luËt lÖ an toµn giao th«ng cña ngêi d©n ®· ®îc n©ng lªn ®¸ng kÓ. §Æc biÖt n¨m 2003 tèc ®é t¨ng tai n¹n giao th«ng mang dÊu ©m (-28,2%) ®©y lµ dÊu hiÖu ®¸ng mõng còng do trong n¨m nµy c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ t×nh h×nh tai n¹n giao th«ng nh: gi¶i to¶ chç lÊn chiÕm lßng ®êng vØa hÌ, häp chî tr¸i phÐp… cho tíi nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh tay nh: b¾n tèc ®é, kiÓm tra nång ®é cån… còng trong n¨m nµy rÊt nhiÒu dù ¸n an toµn giao th«ng ®· ®îc ®a vµo ho¹t ®éng vµ cã t¸c dông tÝch cùc. Tai n¹n giao th«ng kh«ng chØ gia t¨ng vÒ sè lîng mµ nguy hiÓm h¬n ®ã lµ quy m« cña tai n¹n. Tõ n¨m 2000 sè ngêi chÕt do tai n¹n giao th«ng lµ 5.431 ®Õn n¨m 2004 con sè nµy ®· gÊp 2,3 lÇn (sè ngêi chÕt do tai n¹n giao th«ng n¨m 2004 lµ 12.644 ngêi) trong ®ã kh«ng Ýt ngêi lµ nh÷ng lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh, trô cét trong gia ®×nh mµ sù ra ®i qu¸ ®ét ngét cña hä lµ mét có sèc lín ®èi víi gia ®×nh ®ã vµ ngµy h«m sau con em hä sÏ sèng ra sao? Nguy hiÓm h¬n trong sè nh÷ng n¹n nh©n ®ã cã kh«ng Ýt nh÷ng thanh niªn trÎ tuæi (nguån lao ®éng t¬ng lai cña ®Êt níc) hä võa lµ n¹n nh©n nh- ng còng ®ång thêi lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn tai n¹n chØ v× mét phót thiÕu suy nghÜ, bång bét, ®©y lµ ®iÒu ®¸ng tiÕc nhÊt mµ chóng ta ph¶i lªn ¸n vµ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp thÝch hîp ngay tõ ®Çu tríc khi tai n¹n ®¸ng tiÕc x¶y ra. Quy m« cña tai n¹n cßn ®îc thÓ hiÖn qua sè ngêi bÞ th- ¬ng do tai n¹n giao th«ng. N¨m 2000 cã 16.921 ngêi bÞ th¬ng do tai n¹n giao th«ng ®Õn n¨m 2004 con sè nµy ®· lµ 21.728 ngêi. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ t¶i ë c¸c bÖnh viÖn tõ TW ®Õn ®Þa ph¬ng vµ trong sè nh÷ng ngêi bÞ th¬ng sÏ cã kh«ng Ýt ngêi trë thµnh tµn tËt vÜnh viÔn (ngêi thùc vËt) sèng dùa vµo thu nhËp vµ kh¶ n¨ng ch¨m sãc cña ngêi kh¸c. ThiÖt h¹i vÒ ngêi trong tai n¹n giao th«ng lµ thiÖt h¹i v« gi¸ mµ kh«ng ai muèn gÆp ph¶i do vËy, ®Ó h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt thiÖt h¹i do tai n¹n giao th«ng g©y ra phô thuéc vµo ý thøc vµ hµnh ®éng cña tÊt c¶ mäi ngêi. §Ó biÕt cô thÓ t×nh h×nh tai n¹n giao th«ng ë ViÖt Nam qua c¸c n¨m xem ë b¶ng sau: B¶ng 2:T×nh h×nh tai n¹n giao th«ng ®êng bé ë ViÖt Nam tõ n¨m 2000- 2009. ChØ Sè vô tai n¹n Sè ngêi chÕt Sè ngêi bÞ th- Tû lÖ tiªu ¬ng sè ng- êi Sè vô Tèc Sè Tèc Sè Tèc chÕt (vô) ®é ngêi ®é ngêi ®é N¨m trªn t¨ng( (ngêi) t¨ng (ngêi) t¨ng 10.00 %) (%) (%) 0 xe c¬ giíi 2000 15.376 +17,2 5.431 +19,3 16.92 29,5 3,8 1 2001 19.075 +24,0 5.581 +2,7 21.55 27,3 2,1 6 2002 19.159 +0,4 5.681 +1,8 21.90 +1,6 10,8 5 2003 19.975 +4,3 6.067 +6,8 22.72 +3,7 10,7 3 2004 20.773 +3,8 6.671 +9,9 23.91 +5,2 10,9 1 2005 22.486 +8,5 7.501 +12,4 25.40 +6,2 10,7 1 2006 25.041 +11,3 10.47 39,6 29.18 +14,9 11,7 7 8 2007 27.134 +8,3 12.80 +22,2 30.73 +5,3 11,8 1 3 2008 19.852 -28,2 12.31 -9,4 20.40 -35,2 9,4 9 1 2009 20.944 +5,5 12.64 +11,7 21.72 +6,5 9,3 4 8 (Nguån: C«ng ty Pjico) T×nh h×nh tai n¹n giao th«ng t¨ng mét c¸ch ®¸ng lo ng¹i nh vËy lµ bëi c¸c nguyªn nh©n sau:  Nguyªn nh©n kh¸ch quan: - XuÊt ph¸p tõ ®Æc ®iÓm cña xe c¬ giíi lµ cã tÝnh ®éng c¬ cao vµ tham gia triÖt ®Ó vµo qu¸ tr×nh vËn chuyÓn v× vËy, x¸c xuÊt rñi ro lín h¬n c¸c lo¹i h×nh giao th«ng vËn t¶i kh¸c. - Níc ta n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi nãng Èm, ma nhiÒu, thêng xuyªn gÆp ph¶i h¹n h¸n, lò lôt, ®Þa h×nh hiÓm trë 3/4 diÖn tÝch lµ ®åi nói g©y khã kh¨n cho viÖc ®i l¹i vËn chuyÓn.  Nguyªn nh©n chñ quan: - Do nhu cÇu vËn chuyÓn, ®i l¹i céng víi gi¸ thµnh xe c¬ giíi ngµy cµng h¹ lµm cho sè lîng xe c¬ giíi tham gia giao th«ng t¨ng ®ét biÕn. HiÖn nay c¶ níc cã 735.000 xe «t« vµ 12.859.000 xe m¸y. Trong ®ã tèc ®é gia t¨ng cña xe «t« hµng n¨m lµ 8-9% (kho¶ng 50.000 chiÕc/n¨m) cßn tèc ®é gia t¨ng cña xe m¸y lµ 20-30% (kho¶ng 1,5- 2 triÖu chiÕc/n¨m). Sù gia t¨ng qu¸ nhanh cña c¸c ph¬ng tiÖn c¬ giíi trong khi c¬ së h¹ tÇng cha ®¸p øng kÞp lµm cho mËt ®é c¸c ph¬ng tiÖn trªn ®êng t¨ng lªn còng ®ång nghÜa víi viÖc t¨ng x¸c xuÊt g©y tai n¹n giao th«ng. - C¬ së h¹ tÇng phôc vô giao th«ng ®êng bé trong nh÷ng n¨m qua ®· ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ nhng vÉn cha ®¸p øng ®îc víi tèc ®é gia t¨ng cña c¸c ph¬ng tiÖn nhÊt lµ t¹i c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi vµ Tp. HCM. - Nguyªn nh©n trùc tiÕp vµ chñ yÕu cña c¸c vô tai n¹n giao th«ng xuÊt ph¸t tõ ngêi ®iÒu khiÓn ph¬ng tiÖn trong ®ã, ý thøc cña ngêi ®iÒu khiÓn ph¬ng tiÖn lµ nguyªn nh©n chÝnh. Thèng kª nguyªn nh©n g©y tai n¹n giao th«ng cña nhiÒu n¨m qua ®Òu cho thÊy tõ 70- 80% c¸c vô tai n¹n giao th«ng lµ do ngêi tham gia giao th«ng kh«ng chÊp hµnh ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ trËt tù an toµn giao th«ng (vi ph¹m tèc ®é chiÕm 30%, tr¸ch vît sai quy ®Þnh chiÕm 21%, say rîu bia chiÕm 7,3%…). Tæng sè xe c¬ giíi ®êng bé lµ 13.594.000 xe nhng chØ cã 5.863.857 ngêi cã giÊy phÐp l¸i xe chiÕm 43,1%. §iÒu nµy cho thÊy cßn nhiÒu ngêi kh«ng cÇn häc luËt, kh«ng cÇn thi giÊy phÐp l¸i xe nhng vÉn ngang nhiªn ®iÒu khiÓn ph¬ng tiÖn, coi thêng ph¸p luËt. - ý thøc nghiªm chØnh chÊp hµnh luËt lÖ giao th«ng cña ngêi d©n ViÖt Nam cßn kÐm. HiÖn tîng lÊn chiÕm lßng ®êng, vØa hÌ lµm n¬i bu«n b¸n, kinh doanh, häp chî… x¶y ra phæ biÕn, hiÖn tîng coi ®êng quèc lé lµ s©n ph¬i, n¬i tËp kÕt vËt liÖu x©y dùng, n¬i ch¬i thÓ thao… tiÒm Èn nhiÒu nguy c¬ dÉn ®Õn mÊt an toµn giao th«ng. II. SỰ CẦN THIẾT KHÁCH QUAN VÀ TÁC DỤNG CỦA BẢO HIỂM XE CƠ GIỚI. 1. Ưu ®iÓm cña lo¹i h×nh giao th«ng ®êng bé t¹i ViÖt Nam. - Xe c¬ giíi cã tÝnh ®éng c¬ cao, linh ho¹t víi sù tham gia ®«ng ®¶o cña c¸c lo¹i xe: xe t¶i, xe kh¸ch, xe con, xe m¸y… ho¹t ®éng trong ph¹m vi réng kÓ c¶ ®Þa h×nh phøc t¹p, cã thÓ vËn chuyÓn ngêi vµ hµng ho¸ tíi nh÷ng n¬i mµ c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i kh¸c kh«ng thÓ ®Õn ®îc. - Tèc ®é vËn chuyÓn cña lo¹i h×nh vËn t¶i nµy nhanh víi chi phÝ võa ph¶i. TiÒn vèn ®Çu t mua s¾m ph¬ng tiÖn, x©y dùng bÕn b·i Ýt tèn kÐm h¬n c¸c h×nh thøc kh¸c, phï hîp víi hoµn c¶nh ®Êt níc vµ thu nhËp cña ngêi d©n ViÖt Nam. - ViÖc sö dông c¸c ph¬ng xe c¬ giíi còng ®¬n gi¶n vµ thuËn tiÖn h¬n c¸c lo¹i ph¬ng tiÖn kh¸c. Víi u ®iÓm trªn sè lîng xe c¬ giíi t¹i ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn nh vò b·o. 2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña b¶o hiÓm xe c¬ giíi. T×nh tr¹ng tai n¹n giao th«ng ngµy cµng t¨ng c¶ vÒ sè vô vµ møc ®é nghiªm träng. MÆt kh¸c, cã tíi 70% sè ngêi ®i trªn c¸c ph¬ng tiÖn giao th«ng lµ ngêi chñ, ngêi trô cét trong gia ®×nh còng nh ë c¸c doanh nghiÖp nªn khi tai n¹n giao th«ng x¶y ra th× thiÖt h¹i kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi vô tai n¹n mµ cßn lµm mÊt thu nhËp cho c¶ gia ®×nh, ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ hËu qu¶ cho nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh ®ã, cã nh÷ng chñ xe g©y tai n¹n råi bæ trèn. ViÖc gi¶i quyÕt båi thêng trë nªn khã kh¨n, lîi Ých cña ngêi bÞ n¹n kh«ng ®îc b¶o ®¶m, g©y ¶nh hëng tiªu cùc trong d luËn x· héi. Bëi vËy, nhu cÇu lËp quü chung ®Ó bï ®¾p tæn thÊt lµ mét yÕu tè kh¸ch quan. §ã lµ lý do c¬ b¶n cho thÊy sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cho sù ra ®êi cña b¶o hiÓm xe c¬ giíi. Khi tai n¹n giao th«ng x¶y ra, ngêi cã lçi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i do anh ta g©y ra bao gåm: - ThiÖt h¹i vÒ ngêi vµ tµi s¶n cña ngêi thø ba vµ hµnh kh¸ch vËn chuyÓn trªn xe. - ThiÖt h¹i vÒ hµng ho¸ vËn chuyÓn trªn xe. - ThiÖt h¹i vÒ ngêi vµ tµi s¶n còng nh thiÖt h¹i do gi¸n ®o¹n kinh doanh cña chÝnh chñ xe. Trªn thùc tÕ viÖc gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña nh÷ng vô tai n¹n giao th«ng thêng rÊt phøc t¹p vµ mÊt nhiÒu thêi gian v× mét sè lý do: - Sau khi g©y tai n¹n mét phÇn do ho¶ng sî, mét phÇn do thiÕu tr¸ch nhiÖm, l¸i xe ®· bá trèn ®Ó mÆc cho n¹n nh©n ph¶i chÞu hËu qu¶. - L¸i xe qu¸ nghÌo, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó båi thêng thiÖt h¹i cho ngêi thø ba còng nh cho chñ xe vµ hµng ho¸ trªn xe. - Sau tai n¹n l¸i xe bÞ thiÖt m¹ng kh«ng thÓ båi thêng cho n¹n nh©n ®îc. VËy ®Ó ®¶m b¶o bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i sau nh÷ng vô tai n¹n, th× viÖc tham gia b¶o hiÓm xe c¬ giíi lµ hoµn toµn cÇn thiÕt. Nhµ b¶o hiÓm sÏ bï ®¾p c¸c thiÖt h¹i cña chÝnh chñ xe còng nh thay mÆt chñ xe båi thêng cho ngêi thø ba, gióp hä nhanh chãng kh¾c phôc hËu qu¶ tai n¹n vµ sím æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh, æn ®Þnh cuéc sèng. 3. T¸c dông cña b¶o hiÓm xe c¬ giíi. Ho¹t ®éng cña nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi ®· ®em l¹i cho c¸ nh©n, tæ chøc, x· héi nh÷ng t¸c dông to lín sau: - §èi víi c¸ nh©n: Rñi ro lµ yÕu tè ngÉu nhiªn kh«ng lêng tríc ®îc, cã thÓ x¶y ra cho bÊt cø c¸ nh©n, bÊt cø ph¬ng tiÖn giao th«ng nµo vµ hoµn toµn n»m ngoµi ý muèn chñ quan cña con ngêi. Thªm vµo ®ã xe c¬ giíi dï lµ xe m¸y còng lµ mét tµi s¶n cã gi¸ trÞ lín. Do vËy b¶o hiÓm xe c¬ giíi ra ®êi gãp phÇn æn ®Þnh tµi chÝnh, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ khã kh¨n vÒ vËt chÊt còng nh tinh thÇn cho ngêi bÞ n¹n, gióp hä nhanh chãng kh«i phôc sau rñi ro tai n¹n. §ång thêi, nã còng gióp chñ ph¬ng tiÖn tr¸ch ®îc nh÷ng kho¶n chi phÝ bÊt thêng lµm mÊt c©n ®èi tµi chÝnh, ®¶m b¶o cho ngêi bÞ thiÖt h¹i ®îc thùc hiÖn nghiªm tóc nghÜa vô d©n sù cña chñ tr¸ch nhiÖm. Nhê cã quü tËp chung cña nhµ b¶o hiÓm, khi cã tai n¹n x¶y ra nhµ b¶o hiÓm gi¶i quyÕt båi thêng nhanh chãng, kÞp thêi gãp phÇn xoa dÞu bít c¨ng th¼ng gi÷a chñ xe vµ n¹n nh©n. - §èi víi x· héi: ViÖc triÓn khai nghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi ®· gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh vµ an toµn x· héi. Th«ng qua c«ng t¸c th¬ng lîng, hoµ gi¶i lµm gi¶m bít bøc sóc c¨ng th¼ng gi÷a chñ xe vµ ngêi bÞ thiÖt h¹i trong vô tai n¹n. Nã còng gióp l¸i xe lu«n cã ý thøc chÊp hµnh luËt lÖ an toµn giao th«ng gãp phÇn ng¨n ngõa tæn thÊt. - §èi víi Nhµ Níc: NghiÖp vô b¶o hiÓm xe c¬ giíi ra ®êi còng gãp phÇn gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ Níc ®ång thêi lµm t¨ng thu cho ng©n s¸ch Nhµ Níc, t¨ng thu ngo¹i tÖ cho Nhµ Níc. PhÝ b¶o hiÓm lµ nguån tµi chÝnh ®¸ng kÓ, ngoµi viÖc ®îc dïng ®Ó båi thêng thiÖt h¹i vµ ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt, nã cßn ®îc dïng ®Ó n©ng cÊp vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng giao th«ng, mét mÆt gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ, mÆt kh¸c h¹n chÕ tai n¹n giao th«ng x¶y ra vµ t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. III. NGHIỆP VỤ BẢO HIỂM VẬT CHẤT XE CƠ GIỚI VÀ BẢO HIỂM TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ CỦA CHỦ XE CƠ GIỚI ĐỐI VỚI NGƯỜI THỨ 3. I. NGHIỆP VỤ BẢO HIỂM VẬT CHẤT XE CƠ GIỚI. 1. Đối tượng bảo hiểm và phạm vi bảo hiểm. a. §èi tîng b¶o hiÓm: Xe cơ giới có thể hiểu là tÊt c¶ các loại xe tham gia giao thong trên đường bộ bằng động cơ của chính chiếc xe đó, bao gồm ô tô, mô tô, xe máy. Để đối phó với rủi ro, tai nạn có thể xảy ra gây tổn thất cho mình, chủ xe cơ giới thường tham gia 1 số loại hình bảo hiểm sau. - Bảo hiêm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới với người thứ 3 - bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới với hang hóa chở trên xe - Bảo hiểm tai nạn hành khách trên xe. - Bảo hiểm tai nạn lái phụ xe. - Bảo hiêm vật chất xe. - Chñ xe tham gia b¶o hiÓm vËt chÊt xe lµ ®Ó ®îc båi th- êng cho nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt x¶y ra víi xe cña m×nh do nh÷ng rñi ro ®îc b¶o hiÓm g©y ra. - Xe máy thường được các chủ xe tham gia bảo hiểm toàn bộ xe. - §èi víi xe «t« c¸c lo¹i cã thÓ tham gia b¶o hiÓm toµn bé vËt chÊt xe còng cã thÓ tham gia b¶o hiÓm tõng bé phËn cña chiÕc xe. Tuy nhiªn nÕu tham gia tõng bé phËn th× ph¶i theo 7 tæng thµnh sau: + Tæng thµnh ®éng c¬. + Tæng thµnh hép sè (chÝnh, phô). + HÖ thèng l¸i. + Tæng thµnh th©n vá. + Tæng thµnh trôc tríc. + Tæng thµnh cÇu sau. + Tæng thµnh lèp. Ngoµi ra cã mét sè lo¹i xe cßn cã tæng thµnh thø 8 nh xe cøu th¬ng, xe cøu ho¶, mãc cÇn cÈu, mãc kÐo… §©y lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm tµi s¶n v× vËy ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc tù nguyÖn. Khi tham gia b¶o hiÓm chñ xe ph¶i lu ý 3 vÊn ®Ò sau: - Trong mäi trêng hîp kh«ng bao giê b¶o hiÓm båi thêng vît qu¸ sè tiÒn ghi trong ®¬n b¶o hiÓm, hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ giíi h¹n tèi ®a ®Ó båi thêng. - NÕu chñ xe cò ®· mua b¶o hiÓm, sau ®ã chuyÓn quyÒn së h÷u cho ngêi kh¸c th× chñ xe míi vÉn ®îc hëng quyÒn b¶o hiÓm ®ã cho ®Õn hÕt hîp ®ång, nhng chñ xe ph¶i b¸o cho c«ng ty b¶o hiÓm. - B¶o hiÓm kh«ng chÞu phÇn hao mßn tù nhiªn cña chiÕc xe. Chñ xe ph¶i chÞu c¸c kho¶n miÔn thêng, hao mßn, trôc trÆc m¸y mãc, háng lèp xe do sö dông thµnh bÞ c¾t hay næ. b. Ph¹m vi b¶o hiÓm:  C¸c rñi ro ®îc b¶o hiÓm th«ng thêng bao gåm: - Tai n¹n do ®©m va, lËt ®æ; - Ch¸y næ, b·o lôt, sÐt ®¸nh, ®éng ®Êt, ma ®¸; - Tai n¹n do rñi ro bÊt ngê kh¸c g©y nªn; Ngoµi viÖc ®îc båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt x¶y ra cho chiÕc xe ®îc b¶o hiÓm trong nh÷ng trêng hîp trªn, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cßn thanh to¸n cho chñ xe tham gia b¶o hiÓm nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt vµ hîp lý nh»m: - Ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ tæn thÊt ph¸t sinh thªm khi xe bÞ thiÖt h¹i do c¸c rñi ro ®îc b¶o hiÓm; - Chi phÝ b¶o vÖ xe vµ kÐo xe thiÖt h¹i tíi n¬i söa ch÷a gÇn nhÊt; - Gi¸m ®Þnh tæn thÊt nÕu thuéc tr¸ch nhiÖm cña b¶o hiÓm; Tuy nhiªn, trong mäi trêng hîp tæng sè tiÒn båi thêng cña c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng vît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm ®· ghi trªn ®¬n hay giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm.  C«ng ty b¶o hiÓm sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm båi thêng nh÷ng thiÖt h¹i vËt chÊt cña xe g©y ra bëi: - Hao mßn tù nhiªn, mÊt gi¸, gi¶m dÇn chÊt lîng, háng hãc do khuyÕt tËt hoÆc h háng thªm do söa ch÷a. - H háng vÒ ®iÖn hoÆc bé phËn m¸y mãc, thiÕt bÞ, s¨m lèp bÞ h háng mµ kh«ng do tai n¹n g©y ra. - MÊt c¾p bé phËn xe. - Vi ph¹m c¸c trêng hîp lo¹i trõ trong b¶o hiÓm TNDS cña chñ xe c¬ giíi víi ngêi thø ba. * Công ty cũng không bồi thường những tổn thất xảy ra trong trường hợp lợi dụng bảo hiểm, những hành vi vi phạm pháp, hoặc những tổn thất xảy ra trong những rường hợp sau. - Xe không đủ điều kiện kỹ thuật và thiết bị an toàn để lưu hành theo quy đinh của luật an toàn giao thông đường bộ. - Chủ xe(lái xe vi phạm nghiêm trọng luật an toàn giao thông đường bộ như: +xe không có giây phép lưu hành. + Lái xe không có bằng lái, hoặc có nhưng không hợp lệ. + Lái xe bị ảnh hưởng cưa bia rượu, ma túy hoặc các chất kích thích tương ứng. +Xe chơ chất chay, chất nổ trái phép, +Xe chơ quá trọng tải hoặc số hành khách quy định +Xe đi vào đường cấm. +Xê đi đêm không đèn. + Xe sử dụng để tập lái, đua thể thao, chạy thử sau khi sửa chữa. - Những thiệt hại gián tiếp như: Giảm giá trị thương mại, làm đình trệ sản suất kinh doanh - Thiệt hại do chiến tranh Lưu ý: Trong thời hạn bảo hiểm, nếu chủ xe chuyển quyền sở hữu xe cho chủ xe khác thì quyền lợi bảo hiểm vẫn có hiệu lực với chủ xe mới. trong trường hợp chủ xe cũ không chuyển quyền lợi bảo hiểm cho chủ xe mới thì công ty bảo hiểm sẽ hoàn lại phí cho họ và làm thủ tục bảo hiểm cho chủ xe mới nếu họ có yêu cầu. 2. Giá trị bảo hiểm, số tiền bảo hiểm và phí bảo hiểm. a. Gi¸ trÞ b¶o hiÓm vµ sè tiÒn b¶o hiÓm: Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña xe c¬ giíi lµ gi¸ trÞ thùc tÕ trªn thÞ trêng cña xe t¹i thêi ®iÓm ngêi tham gia b¶o hiÓm mua b¶o hiÓm. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ cña xe tham gia b¶o hiÓm lµ rÊt quan träng v× ®©y lµ c¬ së ®Ó båi thêng chÝnh x¸c thiÖt h¹i thùc tÕ cho chñ xe tham gia b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ xe trªn thÞ trêng lu«n biÕn ®éng vµ cã thªm nhiÒu chñng lo¹i xe míi g©y khã kh¨n cho viÖc x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ xe. Trong thùc tÕ, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng dùa trªn c¸c yÕu tè sau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ xe: - Lo¹i xe; - N¨m s¶n xuÊt; - Møc ®é cò, míi cña xe; - ThÓ tÝch lµm viÖc cña xi lanh… Mét ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ b¶o hiÓm mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm hay ¸p dông ®ã lµ c¨n cø vµo gi¸ trÞ ban ®Çu cña xe vµ møc khÊu hao. Cô thÓ: Gi¸ trÞ b¶o hiÓm= Gi¸ trÞ ban ®Çu – KhÊu hao (nếu có). VÝ dô: Chñ mét chiÕc xe «t« TOYOTA mua ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2008 víi gi¸ 600 triÖu ®ång; mua b¶o hiÓm vËt chÊt xe vµo ngµy 10 th¸ng 03 n¨m 2010. C«ng ty b¶o hiÓm ®¸nh gi¸ tû lÖ khÊu hao lµ 12% n¨m. Møc khÊu hao ®îc tÝnh cho tõng th¸ng, nÕu mua b¶o hiÓm tríc ngµy 16 th× th¸ng ®ã kh«ng ph¶i tÝnh khÊu hao, cßn tõ ngµy 16 trë ®i th× th¸ng ®ã ph¶i tÝnh khÊu hao. Trong trêng hîp nµy gi¸ trÞ b¶o hiÓm sÏ ®îc tÝnh nh sau: Gi¸ trÞ ban ®Çu 600.000.000 VN§ KH n¨m 2008: (0,12) X 600.000.000 = 72.000.000 N¨m 2009: (0,12) X 600.000.000 = 72.000.000 N¨m 2010: (0,01x2) X 600.000.000 = 12.000.000 Tæng: 156.000.000 VN§ Nh vËy gi¸ trÞ b¶o hiÓm sÏ lµ: 600.000.000 – 156.000.000 = 444.000.000 VN§ b. PhÝ b¶o hiÓm: Khi x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm cho tõng ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm cô thÓ, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng c¨n cø vµo nh÷ng nh©n tè sau: + Lo¹i xe: Do mçi lo¹i xe cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kü thuËt kh¸c nhau, cã møc ®é rñi ro kh¸c nhau nªn phÝ b¶o hiÓm vËt chÊt xe ®îc tÝnh riªng cho tõng lo¹i. Th«ng thêng, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®a ra nh÷ng biÓu x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm phï hîp cho hÇu hÕt c¸c xe th«ng dông th«ng qua viÖc ph©n lo¹i xe thµnh c¸c nhãm. ViÖc ph©n lo¹i nµy dùa trªn c¬ së tèc ®é tèi ®a cña xe, tû lÖ gia tèc, chi phÝ vµ møc ®é khã kh¨n khi söa ch÷a vµ sù khan hiÕm cña phô tïng. §èi víi c¸c xe ho¹t ®éng kh«ng th«ng dông nh xe kÐo r¬ moãc, xe chë hµng nÆng… do cã møc ®é rñi ro cao nªn phÝ b¶o hiÓm thêng ®îc céng thªm mét tû lÖ nhÊt ®Þnh dùa trªn møc phÝ c¬ b¶n. Gièng nh c¸ch tÝnh phÝ b¶o hiÓm nãi chung, phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®ãng cho mçi ®Çu xe ®èi víi mçi lo¹i xe ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau: P=f+d Trong ®ã: P – PhÝ thu mçi ®Çu xe d – Phô phÝ f – PhÝ thuần Theo c«ng thøc trªn, viÖc x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm phô thuéc vµo nh÷ng nh©n tè sau: - T×nh h×nh båi thêng tæn thÊt cña nh÷ng n¨m tríc ®ã. C¨n cø vµo sè liÖu thèng kª, c«ng ty b¶o hiÓm sÏ tÝnh to¸n ®- îc phÇn phÝ båi thêng “f” cho mçi ®Çu xe nh sau: ∑ Si x Ti f= ∑ Ci (Víi i = 1, 2, … , n) Trong ®ã: Si – Sè vô tai n¹n x¶y ra trong n¨m thø i Ti – ThiÖt h¹i b×nh qu©n mét vô trong n¨m thø i Ci – Sè xe ho¹t ®éng thùc tÕ trong n¨m thø i n --- Số liệu các năm lấy số liệu tính phí. - C¸c chi phÝ kh¸c hay cßn gäi lµ phÇn phô phÝ (d), bao gåm c¸c chi phÝ nh chi ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt, chi qu¶n lý … + Khu vùc gi÷ xe vµ ®Ó xe: Trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i c«ng ty b¶o hiÓm nµo còng quan t©m ®Õn nh©n tè nµy. Tuy nhiªn, còng cã mét sè c«ng ty b¶o hiÓm tÝnh phÝ b¶o hiÓm dùa theo khu vùc gi÷ xe vµ ®Ó xe rÊt chÆt chÏ. + Môc ®Ých söa dông: §©y lµ nh©n tè quan träng khi x¸c ®Þnh phÝ b¶o hiÓm. Nã gióp c«ng ty b¶o hiÓm biÕt ®îc møc ®é rñi ro cã thÓ x¶y ra. VÝ dô, xe do mét ngêi vÒ hu sö dông cho môc ®Ých ®i l¹i ®¬n thuÇn ch¾c ch¾n sÏ ®ãng phÝ b¶o hiÓm thÊp h¬n so víi xe do mét th¬ng gia sö dông ®Ó ®i l¹i trong nh÷ng khu vùc réng lín. Râ rµng xe l¨n b¸nh trªn ®- êng cµng nhiÒu, rñi ro tai n¹n cµng lín. + Tuæi t¸c kinh nghiÖm l¸i xe cña ngêi yªu cÇu b¶o hiÓm vµ nh÷ng ngêi thêng xuyªn sö dông chiÕc xe ®îc b¶o hiÓm. Sè liÖu thèng kª cho thÊy r»ng c¸c l¸i xe trÎ tuæi bÞ tai n¹n nhiÒu h¬n so víi c¸c l¸i xe lín tuæi. Trong thùc tÕ, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng ¸p dông gi¶m phÝ b¶o hiÓm cho c¸c l¸i xe trªn 50 hoÆc 55 tuæi, do kinh nghiÖm cho thÊy sè ngêi nµy gÆp Ýt tai n¹n h¬n so víi c¸c l¸i xe trÎ tuæi. Tuy nhiªn, víi nh÷ng l¸i xe qu¸ lín tuæi (thêng tõ 65 tuæi trë lªn) thêng ph¶i xuÊt tr×nh giÊy chøng nhËn søc khoÎ phï hîp ®Ó cã thÓ l¸i xe th× c«ng ty b¶o hiÓm míi nhËn b¶o hiÓm. Ngoµi ra, ®Ó khuyÕn khÝch h¹n chÕ tai n¹n, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng yªu cÇu ngêi ®îc b¶o hiÓm tù chÞu mét phÇn tæn thÊt x¶y ra víi xe (hµy cßn gäi lµ møc miÔn thêng). §èi víi nh÷ng l¸i xe trÎ tuæi møc miÔn thêng nµy thêng cao h¬n so víi nh÷ng l¸i xe lín tuæi. + Gi¶m phÝ b¶o hiÓm: §Ó khuyÕn khÝch c¸c chñ xe cã sè lîng lín tham gia b¶o hiÓm t¹i c«ng ty m×nh, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng ¸p dông møc gi¶m phÝ so víi møc phÝ chung theo sè lîng xe tham gia b¶o hiÓm. Ngoµi ra, hÇu hÕt c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cßn ¸p dông c¬ chÕ gi¶m gi¸ cho nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm kh«ng cã khiÕu n¹i vµ gia t¨ng tû lÖ gi¶m gi¸ nµy cho mét sè n¨m kh«ng cã khiÕu n¹i gia t¨ng. Cã thÓ nãi ®©y lµ biÖn ph¸p phæ biÕn trong b¶o hiÓm xe c¬ giíi. §èi víi nh÷ng xe ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt mïa vô, tøc lµ chØ ho¹t ®éng mét sè ngµy trong mét n¨m, th× chñ xe ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm cho nh÷ng ngµy ho¹t ®éng ®ã theo c«ng thøc sau: Phí bảo hiểm = phí cả năm x số tháng xe không hoạt động/12