Lêi më ®Çu B¶o hiÓm x· héi lµ mét chÝnh s¸ch trong hÖ thèng An sinh x· héi, nã lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña bÊt kú quèc gia nµo. §èi víi ViÖt Nam ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ®îc §¶ng ta ho¹ch ®Þnh tõ l©u, nhng viÖc triÓn khai cßn muén. Khi bíc vµo x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc nhiÒu vÊn ®Ò n¶y sinh vµ cÇn sù ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lµ chÝnh s¸ch x· héi, cô thÓ lµ B¶o hiÓm x· héi. Qua h¬n 30 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi, chóng ta ®· ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu song còng kh«ng thÓ tr¸nh ®îc nh÷ng tån t¹i. Chóng ta ph¶i biÕt nh×n th¼ng vµo nh÷ng tån t¹i mµ kh¾c phôc, kh«ng ®îc nÐ tr¸nh hay gi¶i quyÕt mét c¸ch qua loa, ®¹i kh¸i. Lµm sao cho chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi thÓ hiÖn lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt ®èi vãi ngêi lao ®éng. §ång thêi còng thÓ hiÖn tÝnh u viÖt cña chÕ ®é X· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Mét x· héi cña d©n do d©n vµ v× d©n. Tõ khi t¸ch Quü B¶o hiÓm x· héi ra khái Ng©n s¸ch nhµ níc, tiÕn hµnh thu phÇn ®ãng gãp cña nguêi lao ®éng vµ ng- êi sö dông lao ®éng. C«ng t¸c thu trë lªn v« cïng quan träng. §Ó thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é trong B¶o hiÓm x· héi th× C«ng t¸c thu ph¶i thùc hiÖn tèt hay cã thu tèt th× chi míi ®ñ. V× vËy em chän ®Ò tµi : “Mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu b¶o hiÓm x· héi – nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p” cho ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Môc ®Ých cña ®Ò tµi nµy lµ cho ta mét c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n vÒ mét sè bÊt cËp trong C«ng t¸c thu B¶o hiÓm x· héi, víi nh÷ng nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p ®a ra nh»m lµm cho C«ng t¸c thu trë lªn hoµn thiÖn h¬n. MÆc 1 dï em chØ ®a ra mét khÝa c¹nh trong ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi nhng qua ®ã mµ cã thÓ thÊy ®îc nh÷ng bÊt cËp trong ChÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi Néi dung Ch¬ng I .Giíi thiÖu chung vÒ B¶o hiÓm x· héi vµ c«ng t¸c thu B¶o hiÓm x· héi I.B¶o hiÓm x· héi ( BHXH ) 1.BHXH lµ mét chÝnh s¸ch cña nhµ níc. BHXH hiÖn nay hÇu hÕt ®îc ¸p dông ë tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. Song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®îc BHXH lµ g× vµ thÊy ®îc sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña BHXH trong ®êi sèng. Tríc hÕt, ta cÇn ph¶i biÕt BHXH lµ mét chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ níc, lµ bé phËn quan träng cÊu thµnh hÖ thèng An sinh x· héi . Mµ An sinh x· héi thÓ hiÖn truyÒn thèng ®oµn kÕt, gióp ®ì lÉn nhau, t¬ng th©n t¬ng ¸i cña céng ®ång, thÓ hiÖn chñ nghÜa nh©n ®¹o cao ®Ñp. VËy An sinh x· héi lµ g× ? mµ ®Æc biÖt BHXH lµ g×? Theo Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), An sinh x· héi lµ sù b¶o vÖ ®èi víi c¸c thµnh viªn cña m×nh th«ng qua mét lo¹t biÖn ph¸p c«ng cô nh»m chèng l¹i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ vµ x· héi, do bÞ ngõng hoÆc gi¶m thu nhËp g©y ra bëi c¸c rñi ro nh èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, thÊt 2 nghiÖp, tuæi giµ, chÕt, ®ång thêi b¶o ®¶m ch¨m sãc y tÕ vµ trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng con. Cßn BHXH ®îc coi lµ x¬ng sèng cña hÖ thèng An sinh x· héi. Nã lµ sù b¶o ®¶m thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro lµm gi¶m, mÊt thu nhËp do gi¶m, hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh èm ®au, tai n¹n, giµ yÕu... ViÖc thùc hiÖn BHXH dùa trªn nguyªn t¾c cïng chia sÎ rñi ro gi÷a nh÷ng ngêi tham gia. Ngêi tham gia gåm cã ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng, vµ cã sù hç trî cña nhµ níc. An sinh x· héi còng nh BHXH lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ®èi víi bÊt kú x· héi nµo. Nhng tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi níc mµ cã hÖ thèng an sinh x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH lµ kh¸c nhau. Song nÕu thùc hiÖn ®îc tèt c¸c chÕ ®é trong An sinh x· héi, ®Æc biÖt lµ thùc hiÖn tèt c¸c chÕ ®é BHXH chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, ®éng lùc thóc ®Èy tiÕn bé x· héi vµ c«ng b»ng x· héi. V× BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña nhµ níc nªn nã ®îc c¸c níc rÊt quan t©m vµ thêng cã h¼n mét bé luËt riªng cho nã quy ®Þnh râ ®èi tîng tham gia, møc ®ãng vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia. Dï bÊt kú ®Êt níc nµo víi chÕ ®é chÝnh trÞ nh thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a th× BHXH vÉn lu«n thÓ hiªn sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña nã trong ®êi sèng. NhiÒu níc BHXH ®îc ¸p dông mét c¸ch réng r·i trong x· héi, song còng cã níc viÖc ¸p dông BHXH cßn rÊt h¹n chÕ vÝ dô nh ViÖt Nam. VËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm g× ®Ó BHXH ®i vµo cuéc sèng cña bÊt kú ng- 3 êi d©n nµo. Nhng vÊn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ dÔ song còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã biÖn ph¸p, ®iÒu nµy cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè song nh×n chung yÕu tè quan träng nhÊt vÉn lµ quan niÖm cña nhµ níc vÒ vÊn ®Ò tuyªn truyÒn BHXH. NÕu chó träng h¬n viÖc nµy th× ch¾c ch¾n sÏ thu ®îc kÕt qu¶ tèt h¬n hiÖn t¹i. Ta sÏ thÊy râ h¬n tÇm quan träng cña BHXH khi biÕt ®îc nhiÖm vô, vai trß vµ b¶n chÊt cña nã. 2.Chøc n¨ng, vai trß, b¶n chÊt, nhiÖm vô cña BHXH 2.1. Chøc n¨ng- vai trß cña BHXH. a.Chøc n¨ng. BHXH kh«ng nh÷ng cã chøc n¨ng ph©n phèi vµ gi¸m ®èc mµ do nã cã tÝnh ®Æc thï nªn BHXH cßn cã tÝnh kinh tÕ – x· héi cao. Nhng nh×n chung BHXH cã mét sè chøc n¨ng sau: Thø nhÊt: BHXH thay thÕ, bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng tham gia BHXH khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hay mÊt viÖc lµm do c¸c nguyªn nh©n nh èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, chÕt.v.v.. BÊt kú ai sinh ra còng ph¶i lín lªn, giµ ®i råi chÕt. Muèn tån t¹i th× con ngêi ph¶i lao ®éng nhng lao ®éng chØ thùc hiÖn khi cßn cã kh¶ n¨ng lao ®éng, vËy cßn lóc èm ®au hay vÒ giµ th× sao. Ngêi lao ®éng tham gia BHXH sÏ cã thÓ an t©m s¶n xuÊt vµ kh«ng ph¶i lo l¾ng vÒ thu nhËp khi bÊt ngê gÆp rñi ro. 4 Thø hai: BHXH tiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi tham gia BHXH. T¹o sù c«ng b»ng trong x· héi. Ta ®· biÕt ®èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng , ngêi sö dông lao ®éng vµ cã sù hç trî mét phÇn cña nhµ níc. BHXH sÏ tiÕn hµnh ph©n phèi l¹i gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo, ngêi khoÎ m¹nh vµ ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc....Tõ ®ã t¹o sù c«ng b»ng trong x· héi. Thø ba: gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng say s¶n xuÊt. Khi m¹nh khoÎ ngêi lao ®éng ®îc tr¶ l¬ng cho c«ng viÖc cña m×nh, khi rñi ro x¶y ra ngêi lao ®éng ®îc trî cÊp .Tõ ®ã mµ hä thÊy ®îc sù quan t©m cña mäi ngêi ®èi víi hä ®Æc biÖt lµ ngêi sö dông lao ®éng.Vµ hä sÏ h¨ng say lao ®éng h¬n, kÝch thÝch sù s¸ng t¹o lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Thø t: BHXH g¾n lîi Ých cña ngêi lao ®éng víi lîi Ých cña ngêi sö dông lao ®éng vµ nhµ níc. Tõ tríc ®Õn nay, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng lu«n cã mèi quan hÖ m©u thuÉn néi t¹i ë bªn trong. Khi tham gia BHXH ngêi lao ®éng h¨ng say s¶n suÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao déng vµ ®©y chÝnh lµ lîi Ých cña ngêi sö dông lao ®éng, nhµ níc ®· ®iÒu hoµ m©u thuÉn néi t¹ng ®ã, b¶o ®¶m cho x· héi ®îc ®¶m b¶o, vµ thu thuÕ tõ ngêi sö dông lao ®éng dÔ dµng h¬n. Nhµ níc kh«ng nh÷ng thu ®îc lîi Ých kinh tÕ mµ cßn thu ®îc lîi Ých x· héi. 5 b.Vai trß. Thø nhÊt: Vai trß BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng . Tõ nh÷ng chøc n¨ng cña BHXH ®· nªu ë trªn ta thÊy viÖc ngêi lao ®éng tham gia BHXH lµ thùc sù cÇn thiÕt. Nã lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o vµ b¶o vÖ nguêi lao ®éng tríc nh÷ng rñi ro bÊt ngê cã thÓ x¸y ra, gióp hä cã thÓ æn ®Þnh cuéc sèng, yªn t©m s¶n suÊt, t¹o cho hä niÒm tin vµo t¬ng lai vµ mäi ngêi xung quanh. Nãi chung BHXH vµ nguêi lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ chØ cã BHXH lµ c«ng cô b¶o vÖ h÷u hiÖu nhÊt. Tõ ®ã mµ nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt vµ t¨ng lîi nhuËn. Thø hai: Vai trß cña BHXH ®èi víi nhµ níc vµ nÒn kinh tÕ – x· héi. BHXH ®· chøng minh sù cÇn thiÕt cña m×nh b»ng nh÷ng g× mang ®Õn cho ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®«ng vµ ®Æc biÖt h¬n nã ®¶m b¶o sù æn ®Þnh trong tõng tÕ bµo cña x· héi, lµm cho x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. Kh«ng nh÷ng thÕ nã cßn cã vai trß trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. ViÖc tham gia BHXH ®· huy ®éng mét quü tµi chÝnh t¬ng ®èi lín, nguån tµi chÝnh nµy sÏ ®îc sö dông ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é trong BHXH. Khi Quü BHXH nhµn rçi nã sÏ ®îc ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ. BHXH lµ mét biÖn ph¸p huy ®éng vèn h÷u hiÖu cho nÒn kinh tÕ. 2.2.B¶n chÊt cña BHXH. Thùc chÊt BHXH lµ sù ®Òn bï hËu qu¶ cña nh÷ng rñi ro x· héi. Sù ®Òn bï nµy ®îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh tæ 6 chøc vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp chung h×nh thµnh do sù ®ãng gãp cu¶ c¸c bªn tham gia nh»m ®¶m b¶o an toµn x· héi Nh vËy b¶n chÊt cña BHXH ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau: Thø nhÊt: BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan. Qua nhiÖm vô vµ vai trß cña BHXH ë trªn, ta còng ®· thÊy ®îc BHXH quan träng nh thÕ nµo ®èi víi cuéc sèng. Nã kh«ng nh÷ng lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña ngêi lao ®éng mµ nã cßn lµ nhu cÇu kh¸ch quan cña x· héi. Thø hai: BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian. C¸c rñi ro lµ ngÉu nhiªn trong cuéc sèng theo thêi gian vµ kh«ng gian nªn còng cã thÓ nãi viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH còng lµ ngÉu nhiªn ( trõ trêng hîp tuæi giµ), v× vËy cã thÓ coi BHXH lµ ngÉu nhiªn Thø ba: BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn cã tÝnh dÞch vô. TÝnh kinh tÕ, x· héi cña BHXH ®· ®îc nªu ë trªn. Ngoµi ra BHXH cßn mang tÝnh dÞch vô ë chç. BHXH kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, muèn ®îc hëng c¸c chÕ ®é BHXH th× ngêi lao ®éng ph¶i ®ãng phÝ vµ tÊt nhiªn ph¶i lµm viÖc trong doanh nghiÖp cã ®¨ng ký tham gia BHXH. Khi nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ x· héi ho¸ cña BHXH ngµy cµng cao. 2.3.NhiÖm vô cña BHXH. Mçi níc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH lµ kh¸c nhau, nhng nh×n chung BHXH cã nh÷ng nhiÖm vô sau: 7 ChØ ®¹o vµ thùc hiÖn c«ng t¸c thu BHXH, qu¶n lý quü, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng trëng quü BHXH Tæ chøc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, tæ chøc c«ng t¸c thèng kª, h¹ch to¸n, kÕ to¸n viÖc thu, chi BHXH. Thùc hiÖn lu gi÷ hå s¬. Cã nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p vÒ viÖc söu ®æi bæ xung vÒ møc ®ãng, møc hëng vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña BHXH. X©y dùng bé phËn th«ng, tin tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch BHXH ®èi víi c¸c ®èi tîng tham gia. Thêng xuyªn kiÓm tra, kiÖn toµn tæ chøc bé m¸y, viÖc thu chi, n©ng cao tr×nh ®é cho c¸n bé c«ng nh©n viªn. Cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m t¨ng sè lîng lao ®éng vµ sè doanh nghiÖp tham gia BHXH. II. Quü BHXH. 1.Nguån h×nh thµnh. Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp n»m ngoµi Ng©n s¸ch nhµ níc. Nã ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: Thø nhÊt lµ do sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng ( thêng c¨n cø vµo tæng quü l¬ng). Thø hai lµ do sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng ( thêng c¨n cø vµo l¬ng th¸ng). Thø ba lµ do sù ®ãng gãp vµ hç trî thªm cña nhµ níc. Thø t lµ c¸c nguån kh¸c ( l·i ®Çu t , c¸c tæ chøc tõ thiÖn ...) Tuú vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ tËp qu¸n cña mçi níc mµ cã nh÷ng møc ®ãng gãp lµ kh¸c nhau. 8 VÝ dô: ViÖt Nam. ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü l¬ng. Ngêi lao ®éng ®ãng 5% l¬ng th¸ng. Nhµ níc ®ãng cho c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc trong c¬ quan nhµ níc vµ hç trî ( bï thiÕu, ®¶m b¶o thùc hiÖn mét sè chÕ ®é ...). Céng hoµ liªn bang §øc. Ngêi sö dông lao déng ®ãng 16,3% ®Õn 22,6% so víi tæng quü l¬ng. Ngêi lao ®éng ®ãng14,8% ®Õn 18,8% l¬ng th¸ng. Nhµ níc tiÕn hµnh bï thiÕu. Malaxia. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 12,75% so víi tæng quü l¬ng. Ngêi lao ®éng ®ãng 9,5% l¬ng th¸ng. Nhµ níc chi toµn bé chÕ ®é èm ®au, thai s¶n. ViÖt Nam, hµng th¸ng ngêi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH theo quy ®Þnh vµ trÝch tõ tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng nép cho c¬ quan BHXH. TiÒn l¬ng th¸ng cña ngêi lao ®éng lµm c¨n cø ®Ó ®ãng BHXH gåm l¬ng g¹ch bËc, chøc vô, hîp ®ång, vµ c¸c kho¶n phô cÊp khu vùc, ®¾t ®á, chøc vô, th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o lu ( nÕu cã ). Ngoµi ra hµng th¸ng bé tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch nhµ níc sè tiÒn chuyÓn vµo quü BHXH ®ñ chi cho c¸c chÕ ®é hu trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt, b¶o hiÓm y tÕ, cña nh÷ng ngêi lao ®éng thuéc khu vùc nhµ níc. Quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña nhµ níc, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®îc nhµ níc b¶o hé. ViÖc qu¶n lý Quü BHXH, cã sù ph©n cÊp viÖc thu ®ãng do 9 bé phËn thu cña mçi cÊp ®¶m nhiÖm vµ chÞu tr¸ch nhiÖm toµn diÖn sau ®ã sÏ ®îc tËp trung qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é qu¶n lý tµi chÝnh cña nhµ níc. 2. Môc ®Ých sö dông quü. Theo c«ng íc 102 th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ( ILO) th× quü BHXH dïng ®Ó trî cÊp cho 9 chÕ ®é. 1) Ch¨m sãc y tÕ. 2) Trî cÊp èm ®au. 3) Trî cÊp thÊt nghiÖp. 4) Trî cÊp tuæi giµ. 5) Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. 6) Trî cÊp gia ®×nh. 7) Trî cÊp sinh ®Î. 8) Trî cÊp khi tµn phÕ. 9) Trî cÊp cho ngêi cßn sèng ( trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng). Tuú vµo ®iÒu kiÖn cña mçi níc mµ cã thÓ tham gia nh÷ng ®iÒu kiÖn g×, nhng Ýt nhÊt ph¶i cã mét trong n¨m chÕ ®é lµ: 3,4,5,8,9. ViÖt Nam thùc hiÖn n¨m chÕ ®é ®ã lµ : 1) Trî cÊp èm ®au. 2) Trî cÊp thai s¶n. 3) Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. 4) Trî cÊp hu, mÊt søc lao ®éng. 5) Trî cÊp tö tuÊt. 10 §Ó xÐt hëng BHXH cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã: Thêi gian ®ãng BHXH, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña quü, møc sèng cña d©n c, l¬ng cña ngêi lao ®éng, l¬ng tèi thiÓu theo quy ®Þnh cña nhµ níc...Tuy nhiªn møc hëng kh«ng cao h¬n so víi tiÒn l¬ng cña nguêi lao ®éng khi hä ®ang lµm viÖc. Ngoµi ra quü BHXH cßn dïng ®Ó chi tr¶ cho chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh, PhÇn nhµn rçi dïng ®Ó ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ nh»m sinh lêi ®¶m b¶o vµ t¨ng trëng quü. ViÖt Nam, quü BHXH ®îc giao cho c¬ quan BHXH ViÖt Nam qu¶n lý thu chi ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc cÊp ph¸t sæ BHXH. ViÖc ®Çu t t¨ng trëng Quü BHXH ph¶i gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò sau: Thø nhÊt, ph¶i x¸c ®Þnh râ nguån ®Çu t. Thø hai, quy ®Þnh râ tõng danh môc ®Çu t vµ h¹n møc ®Çu t cho tõng danh môc ph¶i ®¶m b¶o anh toµn vµ ®¶m b¶o t¨ng trëng Quü. Thø ba, kh«ng h¹n chÕ ë danh môc ®Çu t cã thÓ më réng ra thªm c¸c danh môc ®Çu t trong nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ danh môc ®Çu t. Thø t, ph¶i ph©n tÝch dù ¸n ®Çu t mét c¸ch kü lìng vµ ch¾c ch¾n vµ thµnh lËp mét bé phËn chuyªn chÞu tr¸c nhiÖm vÒ ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng tëng Quü. II. vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH. BHXH lµ chÝnh s¸ch lín cña nhµ níc, viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é trong BHXH dùa trªn nguyªn t¾c chia sÎ rñi ro cña nh÷ng ngêi tham gia vµ nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã hëng. ViÖc thu 11 BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan. Nh×n chung vÒ nguyªn t¾c th× c«ng t¸c thu BHXH cã mét sè vai trß sau: 1. Thu BHXH cña nh÷ng ngêi tham gia ®Ó t¹o ra mét quü tµi chÝnh tËp chung ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é trong BHXH, chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh, vµ c¸c chi phÝ kh¸c cã liªn quan. VËy thu BHXH lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH. Cã thu tèt th× viÖc chi tr¶ míi ®¹t hiÖu qu¶. Tõ ®ã kÐo theo nh÷ng lîi Ých cña BHXH mang l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ-x· héi. 2. Tõ viÖc x¸c ®Þnh dù to¸n thu, møc thu, biÖn ph¸p thu phï hîp, ph¹m vi c¸c ®èi tîng tham gia lµm sao ®Ó ®¶m b¶o thu ®ñ chi vµ quü BHXH ngµy cµng ®îc më. §Ó thùc hiÖn c«ng viÖc nµy BHXH ph¶i dùa vµo c¸c sè liÖu nh sè doanh nghiÖp, sè lao ®éng, møc t¨ng trëng kinh tÕ, tiÒn l- ¬ng tèi thiÓu, møc sèng cña d©n c...§Æc biÖt ë ViÖt Nam, C«ng t¸c thu ®îc triÓn khai ®· dÇn dÇn xo¸ bá sù û l¹i, gi¶m g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ níc. 3. Cung cÊp sè liÖu thèng kª cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn tõ ®ã cã c¨n cø khoa häc ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng, C¬ cÊu cña c¸c ®èi tîng tham gia BHXH vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý nh møc ®ãng, møc hëng, c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, kiÖn toµn bé m¸y... BHXH lµ chÝnh s¸ch x· héi cña nhµ níc, C«ng t¸c thu ®¶m b¶o cho BHXH ®îc thùc thi v× vËy C«ng t¸c thu lµ nÒn cho BHXH ph¸t triÓn vµ trëng thµnh.Thu BHXH lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan còng nh chÝnh s¸ch BHXH vËy. 12 Ch¬ng II . thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH ë viÖt nam I.Giíi thiÖu chung vÒ BHXH ë viÖt nam. §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam rÊt quan t©m ®Õn c¸c chÕ ®é trong an sinh x· héi ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch BHXH vµ lu«n t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó BHXH ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña BHXH cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n. 1.Giai ®o¹n tríc n¨m 1995. 13 Ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 thµnh c«ng. §¶ng ®· cã mét sè s¾c lÖnh vÒ BHXH cho c¸n bé c«ng chøc viªn chøc nhµ níc. Song v× ®iÒu kiÖn ®Êt níc ta cßn ®ang chiÕn tranh cho nªn kh«ng cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn. M·i ngµy 27 th¸ng 12 n¨m 1961 ChÝnh Phñ míi cã nghÞ ®Þnh sè 218/CP ban hµnh kÌm theo ®iÒu lÖ BHXH t¹m thêi ¸p dông cho c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc, víi c¸c chÕ ®é nh: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao déng, hu trÝ vµ tö tuÊt. Trong h¬n 30 n¨m ( 1961- 1993) thùc hiÖn BHXH theo ®iÒu lÖ t¹m thêi, ChÝnh Phñ ®· söa ®æi bæ xung rÊt nhiÒu lÇn. Song chÝnh s¸ch BHXH vÉn mang nÆng tÝnh bao cÊp, ®èi tîng tham gia BHXH chØ lµ c¸n bé nhµ níc kh«ng ®îc më réng ®Õn ngêi lao déng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. Cha x©y dùng quü BHXH, mäi thu chi BHXH phô thuéc vµo Ng©n s¸ch nhµ níc, c¬ chÕ qu¶n lý ph©n t¸n cha tËp chung thèng nhÊt, ®iÒu nµy thÓ hiÖn ë viÖc BHXH ®îc qu¶n lý bëi hai c¬ quan ®ã lµ Tæng c«ng ®oµn ViÖt Nam (hiÖn nay gäi lµ Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam) qu¶n lý quü BHXH ng¾n h¹n, Bé lao ®éng th¬ng binh x· héi qu¶n lý quü dµi h¹n. TÊt c¶ c¸c kho¶n chi ®Òu lÊy tõ Ng©n s¸ch nhµ níc, mµ ®èi tîng ®îc hëng ngµy cµng t¨ng lªn do ®ã ®· t¹o g¸nh nÆng cho Ng©n s¸ch nhµ níc. 2. Giai ®o¹n tõ 1995 ®Õn nay. N¨m 1995 víi sù ra ®êi cña bé luËt lao ®éng ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn míi vÒ c¸c vÊn dÒ lao ®éng. C¸c quy ®Þnh vÒ BHXH nh ®èi tîng tham gia, møc ®ãng, tr¸ch 14 nhiÖm ®ãng cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, c¸c chÕ ®é BHXH, quü BHXH... ®îc quy ®Þnh kh¸ râ. Ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1995 ChÝnh Phñ ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH b¾t buéc kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/CP ¸p dônh cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc vµ c¸c doanh nghiÖp cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn vµ ®iÒu lÖ BHXH kÌm theo nghÞ ®Þnh 45/CP ¸p dông cho sÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp... Theo nghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 19 th¸ng 2 n¨m 1995 cña ChÝnh Phñ, th× BHXH sÏ ®îc ®Æt díi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña ChÝnh Phñ, sù qu¶n lý nhµ níc cña Bé lao ®éng th- ¬ng binh vµ x· héi, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cã liªn quan, vµ sù gi¸m s¸t cña Tæ chøc c«ng ®oµn. Theo ®ã viÖc thùc hiÖn BHXH theo nghÞ ®Þnh míi t¹o lªn nh÷ng nÐt thay ®æi míi trong BHXH ViÖt Nam ®ã lµ ®èi tîng BHXH ®îc më réng ®Õn ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng trong c¸c doanh nghiÖp quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn, quü BHXH tËp chung ®· ®îc h×nh thµnh, víi nguyªn t¾c cã ®ãng míi cã hëng ®· xo¸ bá t tëng û l¹i vµo Ng©n s¸ch nhµ níc. Víi chÝnh s¸ch BHXH thèng nhÊt ®· t¹o ®îc sù c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. V× viÖc dùa vµo l¬ng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng BHXH chØ cã thÓ ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng. ViÖt Nam tØ lÖ lao ®éng tù do rÊt nhiÒu, l¬ng kh«ng thÓ x¸c ®Þnh theo th¸ng v× vËy ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng lµ rÊt khã. 15 §iÒu ®¸ng ghi nhËn lµ n¨m 1996 BHXH tiÕn hµnh cÊp ph¸t sæ BHXH cho ngêi lao ®éng. Nh»m qu¶n lý chÆt chÏ c¸c ®èi tîng tham gia, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho ngêi lao ®éng, sæ BHXH cßn lµ c¬ s¬ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH. N¨m 2003, khi triÓn khai thùc hiÖn NghÞ ®Þnh sè 01/2003/N§-CP Ngµy 9 th¸ng 1 n¨m 2003 cña ChÝnh Phñ, ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã tõ mét lao ®éng trë lªn ®· më réng ®îc ®èi tîng tham gia song v× c¸c doanh nghiÖp tõ mêi lao ®éng trë xuèng Ýt cã tæ chøc ®oµn thÓ do bËn s¶n xuÊt kinh doanh khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn NghÞ ®Þnh míi. Trong thêi gian s¾p tíi, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng chØ râ : KhÈn tr¬ng më réng hÖ thèng BHXH vµ An sinh x· héi . Sím x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng thÊt nghiÖp... ViÖt Nam ®ang cã chñ ch¬ng tiÕn tíi BHXH tù nguyÖn. Do vËy nhiÖm vô cña C¬ quan BHXH trong thêi gian tíi rÊt nÆng lÒ. II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c thu ë viÖt nam. Bµn vÒ c«ng t¸c thu BHXH ë ViÖt Nam ta cÇn ph¶i nãi ®Õn nh÷ng tån t¹i vµ thuËn lîi cña c«ng t¸c thu BHXH mét vµi n¨m qua. Tõ ®ã nh×n mét c¸c tæng quan ta míi thÊy ®îc nh÷ng g× BHXH ®·, ®ang lµm ®îc vµ t¬ng lai cÇn ph¶i lµm g× tÊt nhiªn chØ trªn mét khÝa c¹nh ®ã lµ c«ng t¸c thu BHXH mµ th«i. 16 Ngay sau khi Bé luËt lao ®éng cã hiÖu lùc tõ ngµy 1 th¸ng 1 n¨m 1995 chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26 th¸ng 1 n¨m 1995 vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. BHXH lóc nµy ®· cã nh÷ng bíc chuyÓn biÕn râ rÖt. B»ng sù nç lùc cè g¾ng cña l·nh ®¹o vµ toµn thÓ c¸n bé, c«ng chøc viªn chøc BHXH ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ quan träng, trong ®ã ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c thu BHXH. Do ®èi tîng tham gia BHXH tõng bíc ®îc më réng cho nªn sè thu BHXH t¨ng nhanh qua tõng n¨m. N¨m 2002 sè thu BHXH gÊp ba lÇn sè thu n¨m 1996. N¨m 2003 ®· thu ®îc 11.470 tû ®ång b»ng 101,4 % kÕ ho¹ch ®Ò ra, sè lao ®éng tham gia t¨ng 9,1 % so víi n¨m 2002. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 2004 toµn ngµnh ®· thu ®îc 4.600 tû ®ång t¨ng so víi cïng kú n¨m tríc lµ 4,2 % b»ng 183 tû ®ång. Dù tÝnh ®Õn n¨m 2022 Quü BHXH ngµy cµng t¨ng tr- ëng vµ tÝch luü lín. Sè ngêi tham gia ngµy cµng t¨ng lªn nh vËy th× dù tÝnh Quü BHXH sÏ cã sè d kho¶ng 200.000 tû vµo n¨m 2022. Sau khi thùc hiÖn c¬ chÕ míi C«ng t¸c thu BHXH râ rµng ®· ®îc tæ chøc tèt vµ cã hiÖu qu¶ h¬n. NhiÒu doanh nghiÖp ®· n©ng cao ®îc ý thøc nép BHXH. §· tõng bíc n©ng cao chÊt lîng ®éi ngò c¸n bé c¬ b¶n ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao cña BHXH còng nh c«ng t¸c thu. ViÖc qu¶n lý Quü BHXH tËp chung thèng nhÊt phï hîp víi ®êng lèi ®æi míi cña cña §¶ng vµ Nhµ Níc phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña níc ta. ThuËn lîi nh vËy nhng bÊt cËp còng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã. 17 Theo dù to¸n Ng©n s¸ch n¨m 2003 BHXH c¸c tØnh , thµnh phè vµ c¸c khèi lùc lîng vò trang víi tæng thu lµ 11.345 tû ®ång. Sau ba quý triÓn khai thùc hiÖn toµn quèc míi ®¹t 60 % kÕ ho¹ch thÊp h¬n n¨m 2002 gÇn 5 %. Theo b¸o c¸o tæng hîp cña BHXH c¸c tØnh vµ thµnh phè ®Õn ngµy 31 th¸ng 7 n¨m 2003 toµn ngµnh thu ®îc 5.002.309 triÖu ®ång ®¹t 45,4 % kÕ ho¹ch n¨m gi¶m 6,4% so víi cïng kú n¨m 2002. Trong ®ã cã 57 tØnh vµ thµnh phè tû lÖ thu BHXH gi¶m so víi cïng kú n¨m 2002. Cã 8 ®¬n vÞ gi¶m tõ 10 ®Õn 20 %. NhiÒu n¬i cã ý kiÕn cho r»ng dù to¸n thu lµ kh¸ cao, vµ viÖc thùc hiÖn nghiªm chØnh ngay tõ ®Çu cña c¸c c¸n bé vµo ®Çu n¨m kh«ng ®îc tèt ®Õn khi cuèi n¨m míi ch¹y theo kÕ ho¹ch, ph¶i ch¨ng nh vËy ®· muén. §Æc biÖt vÊn ®Ò trèn nî ®äng BHXH ë c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cßn rÊt phæ biÕn. Theo thèng kª n¨m 2003 c¶ níc cã kho¶ng 50.000 doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh víi sè lao ®éng kho¶ng 1,5 v¹n lao ®éng. Tuy nhiªn hiÖn nay chØ cã h¬n 7000 doanh nghiÖp tham gia BHXH chiÕm kho¶ng 15 %. Cha cã n¬i nµo thu ®îc 100 % trõ khu vùc c¸n bé c«ng chøc nhµ níc, cßn c¸c doanh nghiÖp tû lÖ ®ãng BHXH cao nhÊt còng chØ ®¹t 80 ®Õn 90 %. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 sè tiÒn nî ®äng BHXH cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lªn tíi 33 tû ®ång. NhiÒu doanh nghiÖp vÉn trÝch l¬ng cña ngêi lao ®éng song l¹i kh«ng nép lªn c¬ quan BHXH nh»m chiÕm dông sè tiÒn ®ã. HiÖn nay vÉn cha cã biÖn ph¸p ®Ó ph¸t hiÖn vµ xö lý nh÷ng trêng hîp vi ph¹m nãi trªn. C«ng t¸c tuyªn truyÒn vÒ BHXH trong 18 doanh nghiÖp cha ®îc thùc hiÖn, hÇu nh phÇn lín ngêi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng kh«ng cã hiÓu biÕt g× vÒ BHXH cho nªn vÉn cßn trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH. Mét sè ®Þa ph¬ng viÖc qu¶n lý cßn mang nÆng tÝnh h×nh thøc, gi¶i quyÕt c«ng viÖc kh«ng triÖt ®Ó. L·nh ®¹o tØnh cha thùc sù quan t©m ®Õn c«ng t¸c thu BHXH . C¸n bé BHXH tiÕp cËn ®Õn c¸c doanh nghiÖp cha kÞp thêi vµ thiÕu ®ång bé... ViÖc híng dÉn thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n míi vÒ BHXH cßn muén. C¸c doanh nghiÖp díi mêi lao ®éng khã cã thÓ tËp hîp l¹i ®Ó phæ biÕn NghÞ ®Þnh sè 01/2003 N§-CP vµ hÇu nh kh«ng cã Tæ chøc c«ng ®oµn. Cho nªn ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh thu BHXH trong c¸c ®¬n vÞ nµy lµ khã thùc hiÖn. C«ng t¸c kiÓm tra thanh tra viÖc thùc hiÖn BHXH cña c¸c cÊp, c¸c c¬ quan cha thêng xuyªn ®ã lµ mét trong nh÷ng kÎ hë cho c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh trèn, nî BHXH. Trªn ®©y chØ lµ mét sè u nhîc ®iÓm trong c«ng t¸c thu BHXH. §Ó thÊy râ h¬n vÊn ®Ò nµy ta sÏ ®i ph©n tÝch tõng bÊt cËp vµ xem xÐt nguyªn nh©n do ®©u, tõ ®ã mµ cã gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc ®Ó c«ng t¸c thu ngµy cµng trë lªn hoµn thiÖn h¬n. III. nh÷ng bÊt cËp vµ nguyªn nh©n cña c«ng t¸c thu BHXH. 1. Nh÷ng bÊt cËp. 1.1. VÊn ®Ò trèn , nî ®äng BHXH cña c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. 19 ViÖc trèn ®ãng BHXH cßn diÔn ra ë c¸c doanh nghiÖp, nhng theo sè liÖu thèng kª ë trªn ta thÊy vÊn ®Ò trèn, nî ®äng BHXH ë khu vùc c¸c Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh diÔn ra rÊt phæ biÕn. VËy trèn vµ nî ®äng BHXH cña c¸c Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh lµ do ®©u? Cã hµng ngµn lý do ®Ó biÖn hé cho vÊn ®Ò nµy. ë phÝa c¸c Doanh nghiÖp th× nãi r»ng do lµm ¨n kh«ng cã lîi nhuËn, bÊt æn ®Þnh, s¶n phÈm kh«ng b¸n ®îc hay do bËn lµm ¨n nªn cha cã thêi gian ®Ó tham gia BHXH..v.v..Cßn ë phÝa c¬ quan chøc n¨ng th× l¹i cho r»ng kh«ng thÓ qu¶n lý ®îc vÊn ®Ò nµy. Thùc chÊt thùc tr¹ng chÊp hµnh Ph¸p luËt lao ®éng ë khu vùc nµy cßn yÕu kÐm, vai trß cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc cßn h¹n chÕ. V× vËy tuy BHXH lµ b¾t buéc ®îc luËt quy ®Þnh nhng trªn thùc tÕ viÖc ®èc thu BHXH chñ yÕu vÉn lµ vËn ®éng thuyÕt phôc.VËy th× ai sÏ lµ ngêi bÊt lîi nhÊt?. §ã chÝnh lµ ngêi lao ®éng, thùc sù quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng ®· ®îc ®¶m b¶o? Víi sè Doanh nghiÖp ngµy cµng t¨ng thu hót mét lîng lao ®éng kh¸ ®«ng ®¶o. Song viÖc tham gia BHXH cña c¸c Doanh nghiÖp th× cÇn ph¶i nãi ®Õn. Nh Phó Thä, n¨m 2003 cã kho¶ng 400 Doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng víi sè lao ®éng lµ 11.673 ngêi ( tÝnh ®Õn 12 n¨m 2001). Tuy nhiªn, n¨m 1998 míi cã 12 ®¬n vÞ víi 2.494 lao ®éng tham gia BHXH, sè thu BHXH lµ 3,188 tû ®ång. N¨m 2002, cã 58 ®¬n vÞ víi 7.113 lao ®énh, thu ®¹t 9,450 tû ®ång. Theo b¸o c¸o tæng hîp cña BHXH c¸c tØnh vµ thµnh phè n¨m 2003, th× kiÓm tra 39 doanh nghiÖp ë Hµ 20