Më ®Çu B¶o hiÓm lµ mét dÞch vô tµi chÝnh rÊt ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng, ngµnh kinh doanh b¶o hiÓm ®· cã vÞ trÝ kh¸ quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë c¸c níc kinh tÕ ph¸t triÓn ngµnh kinh doanh b¶o hiÓm ®ãng gãp tõ 5% tíi 10% GDP cña c¸c níc ®ã. Tõ khi nÒn kinh tÕ níc ta chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng, ngµnh kinh doanh b¶o hiÓm còng cã sù ph¸t triÓn vît bËc. Sù t¨ng tr- ëng cña ngµnh b¶o hiÓm ®¹t b×nh qu©n 40%/ n¨m trong nh÷ng n¨m 1990 - 1995 vµ tõ 1996 - 2000 ®¹t møc ®é t¨ng trëng 25%. Còng tõ khi chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë níc ta, c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp, c¸c c¬ së s¶n xuÊt tõ ®îc bao cÊp chuyÓn thµnh tù tóc, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tµi s¶n vµ qu¸ tr×nh kinh doanh cña m×nh do ®ã nÕu x¶y ra sù tæn thÊt lín cã thÓ ®i ®Õn ph¸ s¶n. Trong ®êi sèng, lao ®éng còng nh s¶n xuÊt kinh doanh dï ®· chó ý ng¨n ngõa ®Ò phßng vµ h¹n chÕ rñi ro tæn thÊt nhng rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo vµ bÊt cø ë ®©u. Ho¶ ho¹n còng lµ mét rñi ro cã t¸c h¹i ghª gím ®Õn con ngêi. Con ngêi còng ®· t×m ra nhiÒu biÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n g©y ra nh: lËp ®éi cøu ho¶, l¾p ®Æt hÖ thèng b×nh chèng ch¸y, tham gia B¶o hiÓm ho¶ ho¹n... trong ®ã b¶o hiÓm ®îc xem lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt. B¶o hiÓm ra ®êi cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®· trë thµnh tËp qu¸n phôc vô cho c¸c nhu cÇu cña con ng- êi vµ ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng h¬n vÒ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm, mét trong sè ®ã cã nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh. ë ViÖt Nam b¶o hiÓm ho¶ ho¹n lµ nghiÖp vô kh¸ míi mÎ ®îc triÓn khai tõ cuèi n¨m 1989 nhng nã ®· sím chøng tá ®îc tÇm quan träng cña m×nh trong c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm. §©y lµ lo¹i h×nh hÕt søc phong phó vµ phøc t¹p do ®èi tîng ¸p dông cña lo¹i h×nh nµy rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ lµ nh÷ng tµi s¶n cã gi¸ trÞ lín. V× vËy, nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n cÇn ph¶i ¸p dông nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n chÝnh x¸c ®èi víi tõng lo¹i tµi s¶n, tõng ®¬n vÞ rñi ro vµ ®ßi hái tÝnh kü thuËt cao trong c¸c c«ng ®o¹n vµ trong c¸ch tÝnh phÝ. 1 §©y còng lµ mèi quan t©m lín ®Õn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. VÊn ®Ò nghiªn cøu, c¶i tiÕn, ¸p dông vµ triÓn khai c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm míi ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng chiÕn lîc quan träng mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm sö dông ®Ó c¹nh tranh trªn thÞ trêng. §èi víi nh÷ng c¸n bé b¶o hiÓm còng nh nh÷ng ai ®ang nghiªn cøu, häc tËp trªn lÜnh vùc nµy, nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh ®· kh«ng cßn xa l¹. Tuy nhiªn lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu thÊu ®¸o têng tËn c¬ së lý luËn vµ thùc tÕ triÓn khai lo¹i h×nh nµy cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam mµ vÉn ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña c¸c doanh nghiÖp vµ mäi ngêi d©n lµ c©u hái lín ®Æt ra víi tÊt c¶ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. ChÝnh v× vËy, em lùa chän “vÊn ®Ò B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ Gi¸n ®o¹n kinh doanh” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu. Môc ®Ých cña ®Ò tµi nh»m tËp hîp hÖ thèng ho¸ c¸c nguyªn t¾c lý luËn ®îc ¸p dông chung trong hai lo¹i h×nh B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh sau ch¸y. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, kÕt cÊu ®Ò tµi ®îc chia thµnh 4 ch¬ng bao gåm: Ch¬ng I: Sù cÇn thiÕt vµ lÞch sö ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh. Ch¬ng II: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n Ch¬ng III: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n cña b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh Ch¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh ë C«ng ty B¶o hiÓm Hµ Néi Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy em nhËn ®îc sù gióp ®ì tËn t×nh thiÕt thùc cña thÇy gi¸o PGS -TS Hå Sü Sµ vµ mét sè c¸n bé c«ng t¸c t¹i phßng B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ phßng Rñi ro kü thuËt thuéc c«ng ty b¶o hiÓm Hµ Néi. Em xin ch©n thµnh bµy tá lßng c¶m ¬n vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. Bµi viÕt ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt trong biªn tËp còng nh trong tr×nh bµy. RÊt mong sù gãp ý vµ phª b×nh cña nh÷ng ai quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy. 2 3 Ch¬ng I. Sù cÇn thiÕt vµ lÞch sö ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh I. Sù cÇn thiÕt cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh Trong cuéc sèng lao ®éng còng nh s¶n xuÊt kinh doanh con ngêi ta ®· chó ý ng¨n ngõa ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt nhng rñi ro vÉn x¶y ra ë bÊt kú lóc nµo vµ bÊt kú ë ®©u. Ho¶ ho¹n cã t¸c h¹i ghª gím ®èi víi con ngêi, do vËy con ngêi ®· nghiªn cøu vµ t×m ra nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó ®Ò phßng, ng¨n ngõa, h¹n chÕ, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ ®ã. Tuy nhiªn, rñi ro ho¶ ho¹n n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña con ng- êi, mçi khi x¶y ra rñi ro ho¶ ho¹n nã ®Ó l¹i hËu qu¶ rÊt lín ¶nh hëng rÊt xÊu ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¶ tÝnh m¹ng con ngêi mµ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ, ng¨n ngõa th«ng thêng kh«ng thÓ kh¾c phôc nçi. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu lµ b¶o hiÓm, cô thÓ h¬n nöa lµ b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, nã san sÏ rñi ro cho nhiÒu ngêi do ®ã, tõ rñi ro lín cã thÓ biÕn thµnh nh÷ng rñi ro nhá gióp cho c¸c doanh nghiÖp ch¼ng may gÆp rñi ro tæn thÊt gi¶m ®îc g¸nh nÆng. Ho¶ ho¹n x¶y ra lµ do nhiÒu nguyªn nh©n. C¸c nguyªn nh©n ch¸y cã thÓ lµ: S¬ suÊt khi dïng löa, sù cè ®iÖn, vi ph¹m néi quy phßng ch¸y, trÎ em nghÞch löa g©y ch¸y, sù cè thiÕt bÞ kü thuËt, ®èt do m©u thuÉn c¸ nh©n, tai n¹n giao th«ng, ®èt ph¸ ho¹i, say rîu ®èt... Trong c¸c nguyªn nh©n ®ã phÇn lín lµ do con ngêi g©y nªn vµ hËu qu¶ cña nã ®Ó l¹i kh«ng chØ lµ nh÷ng thiÖt h¹i vÒ ngêi vµ tµi s¶n mµ cßn lµm mÊt æn ®Þnh trËt tù x· héi. Hµng n¨m theo thèng kª thÕ giíi cã kho¶ng 5 triÖu vô ch¸y lín nhá g©y thiÖt h¹i hµng tr¨m tû ®« la. C¸c vô ho¶ ho¹n kh«ng chØ x¶y ra ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn mµ cßn ë c¶ nh÷ng níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh: Anh, Ph¸p, Mû... Níc ta lµ mét níc nghÌo, song c¸c vô ch¸y x¶y ra còng nhiÒu g©y thiÖt h¹i lín ®Õn con ngêi, tµi s¶n, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¶ sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu tËp trung vËt t, hµng ho¸ ngµy cµng lín, quy tr×nh c«ng nghÖ ngµy cµng phøc t¹p vµ nh÷ng lo¹i m¸y mãc hiÖn ®¹i sÏ ®îc phæ biÕn h¬n. Trong khi ®ã, khoa häc kü thuËt vÒ an toµn thêng ®i sau, nguån vèn sö dông cho c¸c biÖn ph¸p an toµn thêng rÊt thÊp so víi ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt, thªm vµo ®ã ®iÒu kiÖn tù nhiªn ngµy cµng kh¾c nghiÖt ®· khiÕn cho kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro ®· cao l¹i cµng cao h¬n, møc ®é thiÖt h¹i vÒ ng êi vµ cña cµng nghiªm träng h¬n. 4 ChØ tÝnh riªng ho¶ ho¹n, mçi n¨m ë níc ta ®· x¶y ra hµng ngh×n vô, lµm chÕt vµ bÞ th¬ng hµng tr¨m ngêi, thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n hµng chôc tû ®ång. Cã nh÷ng vô ch¸y ®· lµm thiªu huû hµng tr¨m nãc nhµ, toµn bé khu chî hoÆc c¶ mét c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh hµng chôc tû ®ång lµm cho hµng ngh×n ngêi kh«ng cã nhµ ë, hµng ngh×n hé kinh doanh ph¶i ®iªu ®øng v× mÊt hÕt hµng ho¸, tiÒn cña kh«ng cßn chæ ®Ó kinh doanh hoÆc lµm cho hµng tr¨m c«ng nh©n kh«ng cã n¬i ®Ó lµm viÖc. Mét sè vô ch¸y trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y g©y thiÖt h¹i lín nh: Ngµy 05/02/1993: C«ng ty DÖt Nha Trang bÞ ch¸y lµm thiªu huû 3700m 2 Nhµ xëng, kho tµng, 350 tÊn b«ng, 46 tÊn v¶i vµ 11039 chiÕc ¸o. Ngµy22/07/1993: C«ng ty liªn doanh s¶n xuÊt giÇy HiÖp Hng thµnh phè Hå ChÝ Minh bÞ ch¸y, thiÖt h¹i 14 tû ®ång. Ngµy 14/07/1994: Ch¸y chî §ång Xu©n, thiÖt h¹i íc tÝnh 147 tû ®ång. Ngµy 18/01/1996: Ch¸y C«ng ty GiÇy Th¸i B×nh ë S«ng BÐ thiÖt h¹i íc tÝnh 7 tû ®ång. Ngµy 09/07/1997: ch¸y xÝ nghiÖp s¶n xuÊt l«ng vò thµnh phè Hå ChÝ Minh thiÖt h¹i íc tÝnh 8 tû ®ång. Ngµy 15/09/1998: ch¸y nhµ m¸y Giµy §ång Nai thiÖt h¹i íc tÝnh 12 tû ®ång... ChÝnh v× vËy, ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó h¹n chÕ thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n g©y ra. Rñi ro ho¶ ho¹n g©y ra lµ kh«ng lêng tríc ®îc. NÕu x¶y ra ch¸y lín th× ®¬n vÞ ph¶i ®¬ng ®Çu víi rÊt nhiÒu khã kh¨n ®Ó x©y dùng, kh«i phôc l¹i kinh tÕ vµ thËm chÝ cã thÓ ph¸ s¶n. Lµm sao ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc vèn s¶n xuÊt kinh doanh, ®¶m b¶o ®êi sèng c«ng ¨n, viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, lµm sao ®Ó æn ®Þnh ®îc nhanh chãng vµ tiÕp tôc ho¹t ®éng sau khi x¶y ra ho¶ ho¹n? Thùc tÕ ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®îc sö dông nh: ¸p dông c¸c biÖn ph¸p an toµn trong s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t tu©n thñ nh÷ng néi quy, quy ®Þnh vÒ an toµn; thµnh lËp quü dù tr÷ ®Ó ®Ò phßng ho¶ ho¹n; sö dông b×nh chèng ch¸y ë c¸c c«ng ty, khu c«ng céng... Tríc ®©y ë níc ta cã mét vµi c«ng ty b¶o hiÓm ho¶ ho¹n ho¹t ®éng t¹i miÒn nam trong thêi kú Ph¸p thuéc song sau n¨m 1975 do c¬ chÕ bao cÊp, Nhµ níc ®øng ra bï ®¾p mäi thiÖt h¹i, ®¶m b¶o tµi chÝnh cho c¸c doanh nghiÖp khi kh«ng may gÆp rñi ro nªn b¶o hiÓm nãi chung vµ b¶o hiÓm ho¶ ho¹n nãi riªng kh«ng cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ 5 chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù chñ vÒ tµi chÝnh, th× tham gia b¶o hiÓm tµi s¶n mµ cô thÓ lµ B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vÉn lµ ph¬ng ¸n tèi u. Theo quy t¾c B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®îc sö dông hiÖn nay ë c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong níc, ngêi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ ®¨ng ký b¶o hiÓm cho nh÷ng tµi s¶n nh: nhµ cöa, trang thiÕt bÞ, hµng ho¸, nguyªn vËt liÖu cña m×nh... ngoµi ch¸y lµ rñi ro chÝnh hä cßn cã thÓ ®¨ng ký cho c¸c rñi ro phô nh næ, gi«ng b·o, ®éng ®Êt, lò lôt, níc ch¶y hay rß rØ, trµn tõ bÓ chøa ®êng èng hoÆc thiÕt bÞ chöa ch¸y, xe cé hay c¸c sóc vËt ®©m vµo... trong trêng hîp x¶y ra tæn thÊt, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm sÏ båi thêng cho nh÷ng thiÖt h¹i trùc tiÕp bëi c¸c nguyªn nh©n kÓ trªn vµ c¶ nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt hîp lý nh»m h¹n chÕ tæn thÊt tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm trong vµ sau khi ch¸y. Tuy nhiªn, ch¸y kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i trùc tiÕp ®Õn con ngêi vµ tµi s¶n mµ cßn ®Ó l¹i nh÷ng tæn thÊt hËu qu¶ khæng lå cho c¸c doanh nghiÖp. Trªn thùc tÕ sau khi ch¸y ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh«ng thÓ ph¸t triÓn theo kÕ ho¹ch kinh doanh ®Æt ra, c¸c doanh nghiÖp sÏ mÊt kho¶n lîi nhuËn do nhµ xëng hay m¸y mãc thiÕt bÞ h h¹i, ®Ó tr¸nh bÞ ph¸ s¶n hä ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p kh«i phôc l¹i s¶n xuÊt, bªn c¹nh viÖc chi tr¶ tiÒn l¬ng cho c¸n bé c«ng nh©n vµ c¸c kho¶n chi phÝ cè ®Þnh nh tiÒn thuª nhµ xëng, khÊu hao, ®iÖn níc, l·i suÊt ng©n hµng... c¸c doanh nghiÖp cßn ph¶i chi phÝ cho viÖc thuª thªm c«ng nh©n, lµm viÖc thªm giê ®Ó hoµn tÊt c¸c ®¬n ®Æt hµng cßn tån ®äng... Râ rµng c¸c kho¶n chi phÝ nµy kh«ng ®îc båi thêng theo §¬n b¶o hiÓm ho¶ ho¹n. 6 §Ó ®¸p øng ®îc c¸c kho¶n chi phÝ kÓ trªn, nhiÒu doanh nghiÖp ®· sö dông c¸c quü dù tr÷ hoÆc vay vèn tõ ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc cho vay kh¸c, song c¸c ph¬ng ph¸p nµy hoµn toµn bÞ thô ®éng. Mét biÖn ph¸p hiÖn nay ®ang ®îc ¸p dông cã hiÖu qu¶ ®ã lµ tham gia b¶o hiÓm, cô thÓ lµ b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh. Víi lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy, c¸c doanh nghiÖp kh«ng chØ ®îc båi thêng tµi chÝnh cho c¸c kho¶n chi nãi trªn mµ cßn ®îc bï ®¾p phÇn lîi nhuËn rßng bÞ mÊt mµ lÏ ra hä ®¹t ®îc nÕu hä kh«ng x¶y ra rñi ro tæn thÊt. Nh vËy, cã thÓ nãi r»ng cïng víi B¶o hiÓm ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh ®· gãp phÇn lµm h¹n chÕ tíi møc tèi thiÓu nh÷ng hËu qu¶ ¶nh hëng cña c¸c rñi ro tíi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. B»ng viÖc ®ãng nh÷ng kho¶n phÝ rÊt nhá, thêng lµ mét vµi phÇn ngh×n cña gi¸ trÞ tµi s¶n, ngêi ®îc b¶o hiÓm cã thÓ ®Çu t tèi ®a vµ triÖt ®Ó vèn nhµn rçi cho ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, bëi hä kh«ng ph¶i trÝch lËp quü dù phßng trong trêng hîp x¶y ra rñi ro. Vµ quan träng h¬n, bªn c¹nh viÖc ®îc båi thêng khi x¶y ra rñi ro tæn thÊt, hä cã ®îc mét t©m lý an t©m khi hä tiÕn hµnh c«ng viÖc kinh doanh cña m×nh. Tham gia b¶o hiÓm c¸c doanh nghiÖp cßn ®îc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t vÊn vÒ c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh tæn thÊt, t¨ng cêng phßng ch¸y ch÷a ch¸y vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý rñi ro nh»m ®¶m b¶o sù an toµn cao nhÊt. Bªn c¹nh viÖc mang l¹i lîi Ých trªn cho c¸c doanh nghiÖp, B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh còng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. Bëi v× th«ng qua viÖc híng dÉn c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p an toµn, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®· gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng tæn thÊt, tai n¹n gióp cho c¸c kh¸ch hµng cña hä cã ®iÒu kiÖn thóc ®Èy mì réng s¶n xuÊt nh mong muèn. MÆt kh¸c, mét phÇn kh«ng nhá nguån phÝ b¶o hiÓm thu ®îc tõ hai lo¹i h×nh nµy ®îc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch Nhµ níc ®Ó chÝnh phñ sö dông vµo c¸c môc ®Ých phôc vô x· héi. Qua ®ã ta thÊy, b¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh cã t¸c dông rÊt to lín ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ cña mäi ngêi d©n vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt níc. Nã cã t¸c dông ®Ò phßng h¹n chÕ c¸c rñi ro x¶y ra, tr¸nh g©y thiÖt h¹i lín. B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh cßn gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ trËt tù an toµn x· héi vµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ph¸t triÓn ®Êt níc. II. LÞch sö ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ gi¸n ®o¹n kinh doanh. 7 HiÖp héi B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®Çu tiªn ra ®êi ë §øc n¨m 1591 cã tªn lµ Feuercasse sau ®ã mét thêi gian ng¾n ®· xuÊt hiÖn mét vµi tæ chøc kh¸c nhng kh«ng ®Ó l¹i dÊu Ên g× lín. M·i ®Õn n¨m 1666, sau khi chøng kiÕn mét ®¸m ch¸y ë thñ ®« London, ngêi d©n Anh míi nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc thiÕt lËp hÖ thèng phßng ch¸y ch÷a ch¸y vµ båi thêng cho nh÷ng ngêi bÞ thiÖt h¹i. ®¸m ch¸y lín kÐo dµi 7 ngµy 8 ®ªm ®· ®Ó l¹i mét tæn thÊt rÊt lín, thiªu huû toµn bé 13200 ng«i nhµ, 87 nhµ thê trong ®ã cã c¶ trô së cña Lloy’s vµ nhµ thê Saint Paul, thiªu huû gÇn nh toµn bé thµnh phè, ®· kÝch thÝch sù ra ®êi cña b¶o hiÓm ch¸y ®Çu tiªn ë níc Anh. §Õn n¨m 1667, v¨n phßng B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®Çu tiªn ë níc Anh ®îc thµnh lËp víi tªn gäi rÊt ®¬n gi¶n lµ: “The Fire office”. Ba n¨m sau ®ã mét v¨n phßng c¹nh tranh kh¸c lµ: “The Friendly Societty” còng ®îc thµnh lËp. Hai v¨n phßng nµy ®Òu do t nh©n s¸ng lËp ra ®Ó b¶o vÖ nhµ cöa, tµi s¶n tho¸t khái th¶m ho¹ ch¸y. mét sè c«ng ty kh¸c còng theo ®ã ra ®êi, ®¸ng chó ý lµ c«ng ty: “ Hand in hand ” n¨m 1696 vµ “ Sun Fire office ” n¨m 1710 vµ vÉn ho¹t ®éng cho ®Õn nay. ë Mü, c«ng ty b¶o hiÓm ®Çu tiªn tiÕn hµnh thµnh c«ng B¶o hiÓm ho¶ ho¹n lµ mét c«ng ty t¬ng hç do Benjamim Frankin vµ mét sè thµnh viªn kh¸c s¸ng lËp n¨m 1752, mang tªn lµ: Philadelphia Contribution chuyªn B¶o hiÓm ho¶ ho¹n cho nhµ cöa. C«ng ty b¶o hiÓm cæ phÇn ®Çu tiªn ë Mü lµ c«ng ty The Insuarance Company of North American thµnh lËp n¨m 1792. §Õn nay trªn kh¾p thÕ giíi, B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ®· trë thµnh nghiÖp vô truyÒn thèng víi sè phÝ thu ®îc hµng n¨m rÊt cao. ë NhËt doanh thu phÝ b¶o hiÓm lµ1017008 triÖu yªn, chiÕm kho¶ng 15,5% doanh thu phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä. 8 B¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh ra ®êi muén h¬n nhiÒu so víi B¶o hiÓm ho¶ ho¹n. Cho ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20, ë níc Anh c¸c c«ng ty b¶o hiÓm mÆc dï bÞ sù thóc Ðp cña ChÝnh Phñ vµ yªu cÇu cña c¸c nhµ s¶n xuÊt, vÉn cha tiÕn hµnh bÊt cø lo¹i h×nh b¶o hiÓm tæn thÊt hËu qu¶ nµo. §ã lµ do sù phøc t¹p trong viÖc ph©n tÝch c¸c chi phÝ tµi chÝnh, x¸c ®Þnh ph¹m vÞ b¶o hiÓm trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ cha æn ®Þnh. M·i tíi h¬n 80 n¨m sau sù ra ®êi cña hai nguyªn t¾c: Herry Booth and Commercial Union(1923) vµ Polikoff Ltd v.North British and Mercantile(1936) 55 LIL Rep.279 míi thùc sù ®Æt nÒn mãng cho b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. N¨m 1985, Giao dÞch cña b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh míi xu¸t hiÖn ë Uû ban tæn thÊt do hËu qu¶, mét bé phËn trong Uû ban cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n. Uû ban nµy lµ n¬i ®Çu tiªn cho ra ®êi b¶n mÉu vÒ §¬n b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh. MÉu ®¬n nµy ®îc th«ng qua bëi tÊt c¶ c¸c nhµ b¶o hiÓm vµ ®· ®îc sö dông thö nghiÖm ë mét sè níc. Vµo th¸ng 10/1989, hiÖp héi nh÷ng nhµ b¶o hiÓm níc Anh (ABI) ®· xem xÐt l¹i mÉu §¬n b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh nhng chØ söa ch÷a nhá trong néi dung ®¬n vµ c¸ch tr×nh bµy, kh«ng thay ®æi vÒ ph¹m vi b¶o hiÓm. Sau khi thay ®æi, th¸ng 3/1991, §¬n b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh ®îc chÝnh thøc ph¸t hµnh. MÉu §¬n b¶o hiÓm Gi¸n ®o¹n kinh doanh ®· ®îc sö dông trong vµi n¨m, nã ®· kh¼ng ®Þnh ®îc nh÷ng ®iÓm tÝch cùc cña nã, mÉu ®¬n nµy ®· cung cÊp mét lîng th«ng tin lín vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, x¸c ®Þnh ®îc thêi h¹n båi thêng còng nh nªu râ vÒ quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ ngêi b¶o hiÓm. Sù söa ch÷a ®ã gÇn nh kh«ng ¶nh hëng g× vÒ mÉu ®¬n. ë ViÖt Nam, nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®îc triÓn khai tõ cuèi n¨m 1989, theo quyÕt ®Þnh sè 06/TC-Q§ ngµy 17/01/1989 cña Bé tµi chÝnh. B¶o hiÓm ho¶ ho¹n ®· ®îc tiÕn hµnh ë hÇu hÕt 61 tØnh thµnh trong c¶ níc. Tuy nhiªn tµi s¶n ®îc tham gia b¶o hiÓm míi chØ lµ con sè nhá bÐ cña c¶ níc. Vµ B¶o ViÖt còng chØ míi b¶o hiÓm chñ yÕu lµ c¸c kho x¨ng, dÇu, cßn phÇn lín c¸c tµi s¶n cña c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp kh¸ch s¹n, chî... trÞ gi¸ hµng tû ®ång vÉn cha ®îc b¶o hiÓm hÕt. Th«ng t sè 82/TC-CN ngµy 31/12/1991 cña Bé tµi chÝnh híng dÉn thùc hiÖn chØ thÞ 332 H§BT, vÒ viÖc b¶o toµn vèn kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ghi râ: “ c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i mua b¶o hiÓm tµi s¶n ®Ó t¹o nguån bï ®¾p cho c¸c thiÖt h¹i ë c¸c c«ng ty b¶o hiÓm t¹i ViÖt Nam. Kho¶n chi vÒ b¶o hiÓm ( phÝ b¶o hiÓm) ®îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh hoÆc chi phÝ lu th«ng cña doanh nghiÖp. Nhµ níc sÎ kh«ng ghi gi¶m vèn cho trêng hîp tµi s¶n bÞ tæn thÊt v× nh÷ng rñi ro mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong níc ®· tiÕn hµnh triÓn khai nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm t¬ng tù...” 9 Nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm vµ còng t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh tÝch cùc trong thÞ trêng b¶o hiÓm vµ ®ång thêi t¨ng cêng sù qu¶n lý cña Nhµ níc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ®Ó thóc ®Èy sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ChÝnh Phñ ®· cã nghÞ ®Þnh 100/CP ngµy 18/12/1993 vÒ viÖc kinh doanh b¶o hiÓm theo ®ã hµng lo¹t c«ng ty b¶o hiÓm ®· ®îc Bé tµi chÝnh cho phÐp thµnh lËp t¹o ra sù c¹nh tranh gay g¾t trong ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm. ThÞ tr- êng b¶o hiÓm níc ta hiÖn nay ®· cã sù biÕn ®éng lín, sù c¹nh tranh ngµy cµng diÔn ra gay g¾t h¬n c¶ ®èi víi c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trong vµ ngoµi níc. NghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n sÏ lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc dÞch vô mµ c¸c nhµ b¶o hiÓm trong vµ ngoµi níc ®Æc biÖt quan t©m. Khi míi triÓn khai nghiÖp vô, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm chØ b¶o hiÓm cho hËu qu¶ do ch¸y g©y ra. Nhng do yªu cÇu cña ngêi tham gia b¶o hiÓm, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm cã thÓ b¶o hiÓm cho nh÷ng thiÖt h¹i gi¸n tiÕp g©y nªn tõ nh÷ng rñi ro ®îc b¶o hiÓm th«ng qua hîp ®ång b¶o hiÓm phèi hîp. 10 Ch¬ng II Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n I. Néi dung c¬ b¶n cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n 1. Nh÷ng kh¸i niªm c¬ b¶n cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n §Ó thÊy ®îc c¸c vÊn ®Ò cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n, tríc hÕt cÇn ph¶i hiÓu ®îc mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan theo quy ®Þnh chung cña quy t¾c b¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt cña bé tµi chÝnh ban hµnh theo quyÕt ®Þnh 142/TCQB ngµy 2/5/1991 sau ®©y: a. B¶o hiÓm ho¶ ho¹n: lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm tµi s¶n nh»m ¸p dông ®èi víi c¸c ®¬n vÞ xÝ nghiÖp, c¸c nhµ m¸y,... thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ Quèc d©n. Gi¸ trÞ B¶o hiÓm ho¶ ho¹n thêng rÊt lín, khi rñi ro x¶y ra tæn thÊt kh«ng chØ lµ mét ®¬n vÞ nhá mµ cã khi lµ ®èi víi toµn bé tµi s¶n. b. Ch¸y: lµ ph¶n øng ho¸ häc cã to¶ nhiÖt vµ ph¸t ra ¸nh s¸ng. c. Ho¶ ho¹n: lµ ch¸y x¶y ra kh«ng kiÓm so¸t ®îc ngoµi nguån löa chuyªn dïng g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n vµ ngêi ë xung quanh. d. §¬n vÞ rñi ro: lµ nhãm tµi s¶n t¸ch biÖt khái nhãm tµi s¶n kh¸c víi kho¶ng c¸ch kh«ng cho phÐp löa tõ nhãm nµy lan sang nhãm kh¸c (tuy nhiªn kho¶ng c¸ch gÇn nhÊt kh«ng díi 12m ). §¬n vÞ rñi ro cã thÓ lµ mét hay mét nhãm ng«i nhµ hoÆc kho b·i ngoµi trêi trong mét khu vùc kh«ng bÞ t¸ch rêi nhau bëi c¸c kho¶ng trèng hoÆc c¸c cÊu tróc x©y dùng, chèng ch¸y nhng l¹i t¸ch rêi c¸c ng«i nhµ kh¸c vÒ kh«ng gian. Ng«i nhµ ®îc coi lµ rêi nhau vÒ kh«ng gian khi kho¶ng trèng ph©n c¸ch gi÷a hai khèi nhµ Ýt nhÊt b»ng chiÒu cao cña ng«i nhµ cao h¬n kho¶ng c¸ch tèi thiÓu quy ®Þnh. Kho¶ng c¸ch tèi thiÓu quy ®Þnh mµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng dïng ®Ó triÓn khai nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n nh sau: - Gi÷a c¸c kho b·i ngoµi trêi cã chøa nguyªn vËt liÖu dÔ ch¸y lµ 20m. - Gi÷a c¸c ng«i nhµ trong ®ã cã chøa hay gia c«ng c¸c vËt liÖu dÔ ch¸y víi c¸c ng«i nhµ kh¸c lµ 15m. 11 - C¸c ®èi tîng kh¸c lµ 10m. Têng ng¨n c¸ch ®¬n vÞ rñi ro lµ cÊu tróc x©y dùng ®Ó ph©n chia ng«i nhµ thµnh tõng ®¬n vÞ rñi ro. Do ý nghÜa vÒ mÆt kü thuËt chèng ch¸y vµ kü thuËt b¶o hiÓm ®Æt ra ®èi víi c¸c lo¹i têng nµy cao h¬n so víi têng chèng ch¸y. C¸c têng ng¨n c¸ch nµy ph¶i lµ têng chÞu ch¸y cÊp F 180A vµ chÞu ®îc 4.000Nm víi nhiÖt ®é lín h¬n 1000 ®é C. e. Tæn thÊt toµn bé: - Tæn thÊt toµn bé thùc tÕ: lµ tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ ph¸ huû hoÆc bÞ h háng hoµn toµn hoÆc sè lîng cßn nguyªn nhng gi¸ trÞ kh«ng cßn g×. - Tæn thÊt toµn bé íc tÝnh: lµ tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ ph¸ huû hoÆc h háng ®Õn møc nÕu söa ch÷a phôc håi th× chi phÝ söa ch÷a phôc håi b»ng hoÆc lín h¬n sè tiÒn b¶o hiÓm. 2. §Æc ®iÓm cña ch¸y vµ B¶o hiÓm ho¶ ho¹n B¶o hiÓm ho¶ ho¹n thuéc lo¹i h×nh b¶o hiÓm tµi s¶n nh»m ¸p dông ®èi víi c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp kh¸ch s¹n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, gi¸ trÞ ®îc b¶o hiÓm thêng rÊt lín khi rñi ro x¶y ra th× tæn thÊt kh«ng chØ lµ mét ®¬n vÞ nhá mµ cã khi lµ toµn bé tµi s¶n. Do ®ã b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - Ho¶ ho¹n lµ ch¸y x¶y ra kh«ng kiÓm so¸t ®îc ngoµi ngän löa chuyªn dïng vµ g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n vµ nh÷ng ngêi xung quanh. - Ho¶ ho¹n lan rÊt nhanh, ho¶ ho¹n thùc chÊt lµ ph¶n øng ho¸ häc cã to¶ nhiÖt vµ ph¸t s¸ng. - Ho¶ ho¹n cã thÓ kiÓm so¸t ®îc nÕu con ngêi cã biÖn ph¸p ®Ò phßng vµ nhanh chãng xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy mµ c«ng t¸c ®Ò phßng vµ h¹n chÕ tæn thÊt trong nghiÖp vô nµy rÊt quan träng. - C¸c lo¹i tµi s¶n kh¸c nhau cã thÓ x¶y ra ho¶ ho¹n ë møc ®é kh¸c nhau vµ thêi ®iÓm kh¸c nhau. - Ho¹t ®éng cña nghiÖp vô B¶o hiÓm ho¶ ho¹n mang tÝnh kü thu¹t cao, ®Æc ®iÓm nµy ®îc thÓ hiÖn râ qua c¸ch x¸c ®Þnh vµ ph©n chia c¸c ®¬n vÞ rñi ro, c¸ch tÝnh phÝ c«ng t¸c gi¸m ®Þnh, ®Ò phßng h¹n chÕ tæn thÊt. 12 V× b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cã c¸c ®Æc ®iÓm nh trªn nªn viÖc c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh tham gia b¶o hiÓm lµ tÊt yÕu, cã nh vËy míi æn ®Þnh ®îc kinh doanh vµ b¶o toµn ®ång vèn. B¶o hiÓm ho¶ ho¹n chÝnh lµ sù b¶o trî cho nh÷ng tæn thÊt trùc tiÕp do ho¶ ho¹n g©y nªn. Ngoµi ra trong thùc tÕ khi x¶y ra ho¶ ho¹n cã thÓ ph¸t sinh c¸c tæn thÊt gi¸n tiÕp, c¸c tæn thÊt g©y ra cho tµi s¶n cña ngêi thø ba vµ thuéc tr¸ch nhiÖm cña ngêi b¶o hiÓm nh thiÖt h¹i vÒ kinh doanh, thiÖt h¹i g©y ra cho ngêi thø ba... 3. §èi tîng cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n §èi tîng cña B¶o hiÓm ho¶ ho¹n bao gåm nh÷ng tµi s¶n cã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro ch¸y, thuéc quyÒn së h÷u vµ qu¶n lý hîp ph¸p cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong x· héi. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng chia c¸c ®èi tîng cña b¶o hiÓm ho¶ ho¹n ra nh sau: - C«ng tr×nh x©y dùng, vËt kiÕn tróc ®· ®a vµo sö dông (trõ ®Êt ®ai). - M¸y mãc thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn lao ®éng phôc vô s¶n xuÊt kinh doanh. - S¶n xuÊt vËt t, hµng ho¸ dù tr÷ trong kho. - Nguyªn vËt liÖu, s¶n phÈm dë dang, thµnh phÈm vµ thµnh phÈm trªn d©y chuyÒn s¶n xuÊt. - Nhµ cöa d©n dông - C¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n - Chî vµ siªu thÞ - C¸c hÖ thèng kho tµng - Tµi s¶n cña hai ngµnh n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp. §èi víi ®èi tîng nµy thêng c¸c c«ng ty b¶o hiÓm rÊt hiÓm khi nhËn b¶o hiÓm v× rÊt khã cã thÓ qu¶n lý vµ kiÓm so¸t rñi ro. ViÖc ph©n lo¹i nh trªn gióp cho c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý rñi ro ®îc chÝnh x¸c h¬n, tÝnh phÝ b¶o hiÓm chÝnh x¸c vµ phï hîp h¬n. ®Æc biÖt gióp cho chñ tµi s¶n vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm x¸c ®Þnh ph¬ng ¸n phßng ch¸y ch÷a ch¸y cã hiÖu qu¶. 4. Nh÷ng rñi ro ®îc B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ nh÷ng rñi ro lo¹i trõ 13 4.1. Rñi ro ®îc b¶o hiÓm Rñi ro lµ nh÷ng sù cè kh«ng ch¾c ch¾n x¶y ra nhng cã thÓ g©y h háng, thiÖt h¹i cho ®èi tîng ®îc b¶o hiÓm. Trong B¶o hiÓm ho¶ ho¹n, rñi ro ®îc b¶o hiÓm bao gåm: a. Rñi ro c¬ b¶n Rñi ro c¬ b¶n bao gåm: ch¸y, næ, sÐt. - Ch¸y: ®îc quy ®Þnh cã g©y ra tæn thÊt, cã ngän löa, cã sù tù ph¸ huû nhng ngo¹i trõ nguyªn nh©n g©y ra ch¸y lµ ®éng ®Êt, nói löa phun hoÆc c¸c biÕn ®éng kh¸c cña thiªn nhiªn vµ c¸c thiÖt h¹i g©y ra do tµi s¶n tù to¶ nhiÖt hoÆc chÞu t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh xö lý cã dïng nhiÖt. Ngoµi ra, bÊt kú thiÖt h¹i nµo g©y nªn bëi hoÆc do hËu qu¶ cña viÖc ®èt rõng, bôi c©y, ®ång cá, hoÆc ®èt ch¸y víi môc ®Ých lµm s¹ch ruéng ®ång, ®Êt ®ai dï lµ ngÉu nhiªn g©y ra còng kh«ng ®îc båi thêng. - SÐt: chØ cã t¸c ®éng cña tia chíp vµ tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm. ChØ cã nh÷ng thiÖt h¹i trùc tiÕp do tia sÐt g©y ra hoÆc lµm biÕn d¹ng hoÆc g©y ra ho¶ ho¹n cho tµi s¶n ®ã míi ®îc båi thêng. - Næ: lµ hiªn tîng ch¸y x¶y ra cùc nhanh, t¹o ra hoÆc gi¶i phãng mét ¸p lùc lín kÌm theo mét tiÕng ®éng m¹nh, ph¸t sinh bëi sù gi¶n në nhanh vµ m¹nh cña c¸c chÊt láng, chÊt r¾n vµ chÊt khÝ. C¸c rñi ro nµy chØ ®îc b¶o hiÓm trong trêng hîp næ nåi h¬i vµ h¬i ®èt phôc vô sinh ho¹t. Ngoµi ra, cßn c¸c thiÖt h¹i vËt chÊt kh«ng ph¶i do ch¸y trùc tiÕp g©y nªn nh: + ThiÖt h¹i tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm do ph¬ng tiÖn hoÆc do biÖn ph¸p cøu ch¸y g©y ra nh ®æ têng hoÆc rµo ch¾n do ®éi cøu ho¶ hoÆc c¸c ph¬ng tiÖn cña hä g©y ra trong qu¸ tr×nh ch÷a ch¸y. + ThiÖt h¹i tµi s¶n do mÊt c¾p trong khi ho¶ ho¹n mµ ngêi b¶o hiÓm kh«ng minh chøng ®îc lµ mÊt c¾p. Nh÷ng rñi ro nµy ®îc gäi lµ rñi ro më réng kh«ng tÝnh phÝ. b. Rñi ro phô Bªn c¹nh c¸c rñi ro c¬ b¶n, cßn cã c¸c rñi ro ®Æc biÖt, ®éc lËp kh«ng n»m trong rñi ro ch¸y nhng cã thÓ lùa chän ®Ó b¶o hiÓm cïng víi B¶o hiÓm ho¶ ho¹n nhê viÖc më réng ®èi tîng b¶o hiÓm. ChØ cã b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro c¬ b¶n míi cã thÓ b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro phô. Nh÷ng rñi ro phô bao gåm: 14 - M¸y bay vµ c¸c ph¬ng tiÖn hµng kh«ng hoÆc c¸c tµi s¶n cña c¸c ph¬ng tiÖn ®ã r¬i. - §éng ®Êt nói löa phun bao gåm c¶ lôt vµ níc biÓn trµn do hËu qu¶ cña ®éng ®Êt vµ nói löa phun. - Gi«ng b·o, lò lôt, ma ®¸. - Vì hay trµn níc tõ bÓ chøa níc, thiÕt bÞ chøa níc hay ®êng èng dÉn níc nhng lo¹i trõ tµi s¶n bÞ ph¸ huû hay h h¹i do níc ch¶y, rß rØ tõ hÖ thèng thiÕt bÞ phßng ch¸y ch÷a ch¸y tù ®éng. - G©y rèi, ®×nh c«ng, b·i c«ng, sa th¶i. 4.2. Nh÷ng rñi ro kh«ng ®îc b¶o hiÓm §©y lµ lo¹i rñi ro ph¶i ®îc cô thÓ ho¸ trong v¨n b¶n, hîp ®ång v× phÇn lo¹i trõ thêng hay g©y ra tranh chÊp gi÷a ngêi tham gia víi ngêi b¶o hiÓm do liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña mçi bªn. Nh÷ng rñi ro lo¹i trõ ®îc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm quy ®Þnh nh sau: - C¸c thiÖt hai do næi lo¹n, lao ®éng d©n sù, quÇn chóng næi dËy, b·i c«ng, sa th¶i c«ng nh©n viªn chøc, chiÕn tranh x©m lîc, c¸c hµnh ®éng thï ®Þch cña níc ngoµi, chiÕn sù næi lo¹n, néi chiÕn khëi nghÜa, c¸ch m¹ng binh biÕn, b¹o ®éng, ®¶o chÝnh, khñng bè... - Nh÷ng rñi ro do ho¹t ®éng cè ý hoÆc ®ång lo· cña ngêi ®îc b¶o hiÓm. - BÊt kú tæn thÊt nµo trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp mµ nguyªn nh©n g©y ra cã liªn quan ®Õn phãng x¹ vµ c¸c tÝnh chÊt thuéc phãng x¹. - Nh÷ng thiÖt h¹i vÒ tiÒn b¹c, kim lo¹i quý, ®¸ quý, chøng kho¸n, th b¶o l·nh, tem phiÕu, tµi liÖu, b¶n th¶o sæ s¸ch kinh doanh, b¶n mÉu, v¨n b»ng, khu«n mÉu, b¶n vÏ, tµi liÖu thiÕt kÕ... trõ khi ®îc x¸c ®Þnh cô thÓ lµ chóng ®îc b¶o hiÓm theo §¬n b¶o hiÓm ho¶ ho¹n. - Nh÷ng tæn thÊt hµng ho¸ nhËn uû th¸c hay ký göi trõ khi nh÷ng hµng ho¸ nµy ®îc x¸c nhËn trong GiÊy chøng nhËn lµ ®îc b¶o hiÓm vµ nép thªm phÝ theo tû lÖ quy ®Þnh. - Nh÷ng thiÖt h¹i vÒ ngêi, ®éng vËt hay thùc vËt sèng. 15 - Nh÷ng thiÖt h¹i cã tÝnh chÊt hËu qu¶ x¶y ra sau ho¶ ho¹n díi bÊt kú h×nh thøc nµo, cô thÓ: gi¸n ®o¹n kinh doanh, mÊt thu nhËp, « nhiÔm m«i trêng. - Nh÷ng thiÖt h¹i do chÊt næ trõ x¨ng dÇu. - Nh÷ng tµi s¶n bÞ mÊt c¾p, bÞ cíp trong khi x¶y ra ho¶ ho¹n. - Nh÷ng thiÖt h¹i g©y ra cho ngêi thø ba. - Nh÷ng thiÖt h¹i thuéc ph¹m vi møc miÔn thêng. Møc miÔn thêng ®îc c¸c c«ng ty b¶o hiÓm trªn thÕ giíi quy ®Þnh nh sau: møc miÔn båi thêng b¾t buéc lµ 2% so víi tiÒn b¶o hiÓm nhng tèi thiÓu kh«ng díi 1000$/vô, tèi ®a kh«ng qu¸ 2000$/vô. Tuy vËy, nh÷ng thiÖt h¹i vÒ thuª nhµ còng ®îc b¶o hiÓm ho¶ ho¹n båi thêng nhng ph¶i cã giÊy tê hîp lÖ. 5. Gi¸ trÞ b¶o hiÓm vµ sè tiÒn b¶o hiÓm 5.1. Gi¸ trÞ b¶o hiÓm §Ó x¸c ®Þnh ®îc sè tiÒn b¶o hiÓm tríc hÕt cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ b¶o hiÓm. Gi¸ trÞ b¶o hiÓm lµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n cÇn ®îc b¶o hiÓm. Gi¸ trÞ nµy cã thÓ lµ gi¸ trÞ thùc tÕ hoÆc gi¸ trÞ mua míi cña tµi s¶n. Gi¸ trÞ mua míi cña tµi s¶n ®îc x¸c ®Þnh t¹i thêi ®iÓm khi tµi s¶n ®ã b¾t ®Çu ®a vµo sö dông, ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ thùc tÕ cña tµi s¶n b¶o hiÓm lµ gi¸ trÞ ®îc x¸c ®Þnh, ®¸nh gi¸ t¹i thêi ®iÓm mua b¶o hiÓm. §èi tîng b¶o hiÓm ho¶ ho¹n rÊt réng vµ phøc t¹p, mçi ®èi tîng t¹i mét thêi ®iÓm cã gi¸ trÞ kh¸c nhau. Tuy nhiªn, phÇn lín tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cã gi¸ trÞ rÊt lín nh: Nhµ cöa, c«ng tr×nh, m¸y mãc thiÕt bÞ, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, hµng ho¸ vËt t trong kho, thiÕt bÞ v¨n phßng, c¸c tr¹m x¨ng dÇu, c©y x¨ng ...cho nªn khi x¸c ®inh gi¸ trÞ b¶o hiÓm ph¶i tuú thuéc vµo tõng lo¹i tµi s¶n, th«ng thêng ngêi ta sö dông c¸c lo¹i gi¸ trÞ sau ®©y: - Gi¸ trÞ míi (gi¸ trÞ ban ®Çu): lµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n t¹i thêi ®iÓm mua míi hoÆc t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu ®em vµo sö dông . Gi¸ trÞ míi bao gåm: nguyªn gi¸ + chi phÝ vËn chuyÓn + chi phÝ l¾p ®Æt ch¹y thö. 16 - Gi¸ trÞ thùc tÕ: gi¸ trÞ thùc tÕ cña tµi s¶n ®îc ®¸nh gi¸ t¹i thêi ®iÓm ngêi sö dông, ngêi së h÷u tham gia tham gia cho tµi s¶n ®ã. Tuy nhiªn, trong b¶o hiÓm ho¶ ho¹n thêng chØ b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ cßn l¹i. Khi tÝnh gi¸ trÞ b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cã nhiÒu lo¹i tµi s¶n kh«ng thùc hiÖn ®îc bëi v× nã lµ v« gi¸, vÝ dô nh: c«ng tr×nh kiÕn tróc, viÖn b¶o tµng, vËt kû niÖm, vËt chøng lÞch sö... §Æc biÖt cã mét sè lo¹i tµi s¶n lµ hµng ho¸ lu trö trong c¸c kho biÕn ®éng liªn tôc theo thêi gian. Tuy vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña mét sè tµi s¶n nh sau: - Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña ng«i nhµ ( nhµ xëng, v¨n phßng, nhµ ë) ®îc x¸c ®Þnh theo gi¸ trÞ míi hoÆc gi¸ trÞ cßn l¹i. + Gi¸ trÞ míi: lµ gi¸ trÞ míi x©y cña ng«i nhµ bao gåm c¶ chi phÝ kh¶o s¸t thiÕt kÕ ®Ó x©y dùng ng«i nhµ ®ã. + Gi¸ trÞ cßn l¹i: lµ gi¸ trÞ míi trõ ®i hao mßn do sö dông theo thêi gian. - Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së mua míi ( bao gåm c¶ chi phÝ v©n chuyÓn l¾p ®Æt nÕu cã) hoÆc gi¸ trÞ cßn l¹i cña m¸y mãc thiªt bÞ hoÆc tµi s¶n cè ®Þnh ®ã. Th«ng thêng c¸c c«ng ty b¶o hiÓm sö dông gi¸ trÞ cßn l¹i khi m¸y mãc thiªt bÞ hoÆc tµi s¶n cè ®Þnh ®îc b¶o hiÓm ®· ®em sö dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. - Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña thµnh phÈm vµ b¸n thµnh phÈm ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së gi¸ thµnh s¶n xuÊt. - Gi¸ trÞ b¶o hiÓm cña hµng ho¸ mua vÒ ®ang ®Ó trong kho, cöa hµng ®îc x¸c ®Þnh theo gi¸ mua céng víi chi phÝ vËn chuyÓn. 5.2. Sè tiÒn b¶o hiÓm Trong ho¹t ®éng c«ng ty b¶o hiÓm chØ båi thêng b»ng tiÒn mµ kh«ng båi th- êng b»ng hiÖn vËt. V× vËy, ®èi víi mçi ®¬n vÞ b¶o hiÓm ®Òu ph¶i ghi sè tiÒn b¶o hiÓm,trong mçi hîp ®ång b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn sè tiÒn b¶o hiÓm, ®©y lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó tÝnh phÝ vµ lµ c¬ së cho viÖc båi thêng cña ngêi b¶o hiÓm khi xÈy ra tæn thÊt. 17 Sè tiÒn b¶o hiÓm lµ giíi h¹n båi thêng tèi ®a cña ngêi b¶o hiÓm trong trêng hîp tµi s¶n ®îc b¶o hiÓm bÞ tæn thÊt toµn bé. V× vËy, x¸c ®Þnh chÝnh x¸c sè tiÒn b¶o hiÓm cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, c¬ së x¸c ®Þnh sè tiÒn b¶o hiÓm lµ gi¸ trÞ b¶o hiÓm. Nãi chung, sè tiÒn b¶o hiÓm do c«ng ty b¶o hiÓm vµ ngêi tham gia b¶o b¶o hiÓm tho¶ thuËn víi nhau. Tuy nhiªn, ph¶i dùa trªn c¬ së kiÓm tra ®èi tîng b¶o hiÓm cña ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ c¸c giÊy tê sæ s¸ch cã liªn quan. Sè tiÒn b¶o hiÓm cã thÓ cao thÊp kh¸c nhau tuú thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, sè tiÒn b¶o hiÓm cã thÓ cao h¬n hoÆc b»ng hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ tµi s¶n nhng vÒ nguyªn t¾c, khi x¸c ®Þnh sè tiÒn b¶o hiÓm ph¶i c¨n cø vµo gi¸ trÞ b¶o hiÓm. Tuy vËy, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng quy ®Þnh: sè tiÒn b¶o hiÓm kh«ng ®îc vît qu¸ 10% gi¸ trÞ b¶o hiÓm. Cßn nÕu b¶o hiÓm theo sù tho¶ thuËn th× ph¶i ghi râ trong hîp ®ång sè tiÒn b¶o hiÓm b»ng bao nhiªu % gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®Ó khi båi thêng tæn thÊt bé phËn th× ¸p dông nguyªn t¾c båi thêng theo tû lÖ. Trong b¶o hiÓm ho¶ ho¹n cÇn lu ý r»ng khi nhËn b¶o hiÓm th× kh«ng chÊp nhËn theo kiÓu chän ®iÓm, kh«ng chÊp nhËn chØ b¶o hiÓm cho nh÷ng bé phËn tµi s¶n, nh÷ng c«ng ®o¹n s¶n xuÊt cã nhiÒu rñi ro nhÊt v× ®iÒu ®ã th¬ng g©y bÊt lîi cho ngêi b¶o hiÓm. C¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng b¶o hiÓm toµn bé gi¸ trÞ tµi s¶n song còng cã thÓ b¶o hiÓm 50% gi¸ trÞ tµi s¶n ®ã. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cã xu híng ngµy cµng më réng do ®ã sè lîng hµng vµ gi¸ trÞ tµi s¶n còng ®îc t¨ng lªn. MÆt kh¸c, tµi s¶n cña mçi nhãm thêng xuyªn biÕn ®éng hoÆc cã nh÷ng lo¹i tµi s¶n rÊt khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ. Nh vËy, viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ b¶o hiÓm trong trêng hîp nµy rÊt phøc t¹p. V× vËy, khi x¸c ®Þnh sè tiÒn b¶o hiÓm cã thÓ sö dông hai chØ tiªu ®ã lµ: b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ trung b×nh hoÆc b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ tèi ®a.  NÕu b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ trung b×nh: Ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i íc tÝnh vµ th«ng b¸o cho ngêi b¶o hiÓm biÕt gi¸ trÞ sè hµng ho¸ trung b×nh cã trong kho, trong cöa hµng. Trong thêi gian b¶o hiÓm gi¸ trÞ trung b×nh nµy ®îc coi lµ sè tiÒn b¶o hiÓm. Khi tæn thÊt x¶y ra thuéc ph¹m vÞ b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm båi thêng thiÖt h¹i thùc tÕ nhng kh«ng vît qu¸ gi¸ trÞ trung b×nh ®· ®îc khai b¸o. 18  NÕu b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ tèi ®a: th× ngêi ®îc b¶o hiÓm íc tÝnh vµ th«ng b¸o cho ngêi b¶o hiÓm biÕt gi¸ trÞ sè lîng hµng ho¸ tèi ®a cã thÓ ®¹t vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong thêi gian b¶o hiÓm. PhÝ b¶o hiÓm ®îc tÝnh trªn c¬ së gi¸ trÞ tèi ®a nhng chØ thu tríc 75% . Khi tæn thÊt x¶y ra thuéc ph¹m vÞ b¶o hiÓm, ngêi b¶o hiÓm båi thêng thiÖt h¹i thùc tÕ nhng kh«ng vît qu¸ gi¸ trÞ tèi ®a ®· khai b¸o. §Çu mçi th¸ng, mçi quý( tuú theo tho¶ thuËn cña mçi bªn), ngêi ®îc b¶o hiÓm th«ng b¸o cho ngêi b¶o hiÓm sè hµng ho¸ tèi ®a thùc cã trong th¸ng, trong quý tríc ®ã ®Ó ng- êi b¶o hiÓm tiÖn theo giái gi¸m s¸t. Cuèi thêi h¹n b¶o hiÓm trªn c¬ së c¸c gi¸ trÞ ®· ®îc th«ng b¸o, ngêi b¶o hiÓm tÝnh gi¸ trÞ sè hµng ho¸ tèi ®a b×nh qu©n cña c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm vµ tÝnh l¹i phÝ b¶o hiÓm. NÕu phÝ b¶o hiÓm tÝnh ®îc trªn c¬ së sè gi¸ trÞ tèi ®a b×nh qu©n cña c¶ thêi h¹n b¶o hiÓm lín h¬n sè phÝ ®· nép th× ngêi ®îc b¶o hiÓm tr¶ thªm cho ngêi b¶o hiÓm sè phÝ cßn thiÕu. Trong thêi gian b¶o hiÓm, tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm ®îc ngêi b¶o hiÓm båi thêng vµ sè tiÒn båi thêng vît qu¸ gi¸ trÞ tèi ®a b×nh qu©n th× phÝ b¶o hiÓm ®îc tÝnh dùa vµo sè tiÒn båi thêng ®· tr¶( trong trêng hîp nµy sè tiÒn båi thêng ®îc coi lµ sè tiÒn b¶o hiÓm). ViÖc ¸p dông b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ tèi ®a rÊt phøc t¹p ®ßi hái ngêi b¶o hiÓm ph¶i biÕt gi¸ trÞ hµng ho¸ tham gia b¶o hiÓm, theo giái chÆt chÏ sè hµng ho¸ ®ã trong suèt thêi gian b¶o hiÓm. Nh÷ng tµi s¶n cã gi¸ trÞ lín ngêi b¶o hiÓm khã cã thÓ t¸i b¶o hiÓm v× tÝnh phÝ phøc t¹p vµ khã kh¨n. Ngîc l¹i, b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ trung b×nh l¹i ®¬n gi¶n dÓ theo dâi ®ång thêi cã lîi vÒ tÝnh phÝ b¶o hiÓm. NÕu mét lo¹i hµng ho¸ ®îc b¶o hiÓm gi¸ trÞ Ýt biÕn ®éng trªn thÞ trêng th× ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy rÊt thuËn tiÖn. NÕu tham gia b¶o hiÓm ®· nhiÒu n¨m, th× viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tèi ®a c¨n cø vµo sè liÖu cña nhiÒu n¨m tríc ®ã. ViÖc ngêi ®îc b¶o hiÓm tham gia víi sè tiÒn nµo lµ do hai bªn tho¶ thuËn nhng tuú theo lo¹i tµi s¶n mµ ngêi b¶o hiÓm híng dÉn cho ngêi tham gia cïng x¸c ®Þnh ®Ó hä thÊy ®îc c¸ch tÝnh to¸n vµ tÝnh hîp lý mµ m×nh tham gia, tr¸nh hiÖn tîng tranh c·i phiÒn hµ. 19 Nh vËy, hai chØ tiªu trªn ®îc tho¶ thuËn tríc khi ký kÕt hîp ®ång. Ngêi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ la chän mét trong hai chØ tiªu lµm sè tiÒn b¶o hiÓm, thÕ nhng viÖc chän chØ tiªu nµo còng ®Òu liªn quan ®Õn phÝ b¶o hiÓm, vµ ngêi tham gia ph¶i chÊp nhËn tÝnh phÝ theo tõng chØ tiªu nµy. Tuy vËy, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ trung b×nh, do c¸ch tÝnh ®¬n gi¶n, Ýt ph¶i theo dâi, thuËn lîi cho viÖc tÝnh phÝ vµ thu phÝ. Cßn b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ tèi ®a rÊt phøc t¹p trong viÖc ®iÒu chØnh vµ thu, tr¶ l¹i phÝ ë ®Çu, cuèi th¸ng, quý, ®ßi hái nhµ b¶o hiÓm ph¶i th- êng xuyªn theo dâi gi¸ trÞ hµng ho¸ trong suèt thêi gian b¶o hiÓm. Do vËy ngêi b¶o hiÓm thêng khuyÕn khÝch b¶o hiÓm theo gi¸ trÞ trung b×nh. CÇn lu ý r»ng, dï b¶o hiÓm theo h×nh thøc nµo th× sè tiÒn båi thêng còng kh«ng vît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm. NÕu ph¶i båi thêng lµm nhiÒu lÇn th× tæng sè tiÒn båi thêng trong tÊt c¶ c¸c lÇn kh«ng ®îc vît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm. Mçi lÇn båi th- êng sè tiÒn b¶o hiÓm l¹i gi¶m ®i mét Ýt ngang b»ng víi sè tiÒn b¶o hiÓm ®· tr¶. Muèn kh«i phôc l¹i sè tiÒn b¶o hiÓm lªn ngang b»ng sè tiÒn b¶o hiÓm ban ®Çu, ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i nép phÝ bæ sung t¬ng øng víi sè tiÒn b¶o hiÓm t¨ng thªm vµ tû lÖ víi kho¶ng thêi gian cßn l¹i cña b¶o hiÓm. NÕu ngêi tham gia kh«ng kh«i phôc l¹i sè tiÒn b¶o hiÓm th× trong mçi lÇn tæn thÊt sau sè tiÒn b¶o hiÓm tèi ®a sÏ kh«ng vît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm cßn l¹i sau khi ®· trõ ®Þ tÊt c¶ c¸c kho¶n båi thêng ®· tr¶ cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã. 6. Nguyªn t¾c chung, c¸c yÕu tè ¶nh hëng vµ ph¬ng ph¸p tÝnh phÝ B¶o hiÓm ho¶ ho¹n 6.1. Nguyªn t¾c chung PhÝ b¶o hiÓm lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi tham gia b¶o hiÓm nép cho c¬ qua b¶o hiÓm ®Ó b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro mµ hä tham gia. PhÝ b¶o hiÓm chÝnh lµ gi¸ c¶ dÞch vô b¶o hiÓm. Do vËy, viÖc tÝnh to¸n møc phÝ phï hîp víi yªu cÇu kh¸ch hµng, võa ®¶m b¶o ho¹t ®éng kinh doanh cã l·i lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. Tríc khi ®a ra møc phÝ, c«ng ty cÇn c©n nh¾c kû v× ®©y lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña c¹ch tranh. 20