Lêi nãi ®Çu B¶o HiÓm X· Héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña ®¶ng vµ nhµ níc, nã lµ x- ¬ng sèng b¶o ®¶m æn ®Þnh x· héi, nã thÓ hiÖn sù phån thÞnh cña nÒn kinh. BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cho ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro vµ c¸c khã kh¨n kh¸c. Thùc tÕ cho thÊy, ®èi tîng tham gia BHXH chñ yÕu vÉn lµ c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc vµ ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l- ¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Cßn phÇn lín lao ®éng vÉn cha tham gia BHXH,trong ®ã chñ yÕu lµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n. MÆc dï ViÖt Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp víi kho¶ng 78% d©n sè vµ 74% lao ®éng ë khu vùc n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, do vËy mµ n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Hµng n¨m n«ng nghiÖp níc ta ®· t¹o ra khèi lîng s¶n phÈm lín nu«i sèng x· héi gãp phÇn vµo sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt n- íc. Nhng nh÷ng ngêi n«ng d©n vÉn cha ®îc hëng chÝnh s¸ch BHXH ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cña m×nh trong nh÷ng lóc gÆp rñi ro hay khi vÒ giµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng nhng vÉn cÇn chi tiªu cho cuéc sèng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cuéc sèng cña nh÷ng ngêi lao ®éng n«ng th«n lóc vÒ giµ ra sao nÕu kh«ng may hä bÞ èm ®au, bÖnh tËt. §iÒu ®ã cµng tåi tÖ h¬n n÷a víi nh÷ng ngêi kh«ng cã con, hoÆc gi¶ sö cã con ®i ch¨ng n÷a nhng con c¸i hä r¬i vµo c¶nh nghÌo nµn tóng quÉn. Do vËy, mét chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cho ngêi n«ng d©n lµ hÕt søc cÇn thiÕt, gióp hä yªn t©m h¬n khi vÒ giµ kh«ng ph¶i phô théc qu¸ nhiÒu vµo con ch¸u, cuéc sèng cña hä kh«ng cßn bÊp bªnh mµ sÏ ®îc ®¶m b¶o sù trî gióp cña BHXH. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, sau thêi gian thùc tËp t¹i phßng Khoa häc - Trung t©m Th«ng Tin Khoa Häc - B¶o HiÓm X· Héi ViÖt Nam, em ®· chän ®Ò tµi : "B¶o HiÓm X· Héi cho n«ng d©n: thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p." Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi gåm hai phÇn: PhÇn I : Lý luËn chung vÒ B¶o HiÓm X· Héi. PhÇn II : Thùc tr¹ng triÓn khai BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n ë níc ta hiÖn nay vµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt vÒ viÖc triÓn khai. 1 PhÇn I Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi I. Kh¸i qu¸t chung vÒ BHXH 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau do nhiÒu nguyªn nh©n giíi chñ ®· cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n hoÆc sinh ®Î,...Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi chñ kh«ng ph¶i chi ®ång nµo. Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i mét lóc bá ra nhiÒu kho¶n tiÒn lín ngoµi dù ®o¸n. V× thÕ, m©u thuÉn chñ-thî ph¸t sinh,giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña nhµ níc, mÆt kh¸c buéc giíi chñ vµ thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lµm thuª. Sè tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi quèc gia. Quü nµy cßn ®îc bæ xung tõ ng©n s¸ch nhµ níc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi cña ngêi lao ®éng ®îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ngµy cµng ®îc b¶o ®¶m æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh thênh, tr¸nh ®îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt, v× vËy nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc thiÕt lËp ngµy cµng to lín vµ nhanh chãng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi,®Æc biÖt lµ sau cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, hÖ thèng BHXH ®· cã nh÷ng c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®· lµm cho ®éi ngò lµm c«ng ¨n l¬ng t¨ng lªn, cuéc sèng cña hä phô thuéc vµo thu nhËp do lao ®éng lµm thuª ®em l¹i. Sù hôt hÉng vÒ tiÒn l¬ng trong c¸c trêng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n, rñi ro, bÞ mÊt viÖc lµm, tuæi giµ,....®· trë thµnh mèi ®e do¹ ®èi víi cuéc sèng b×nh thêng cña nh÷ng ngêi kh«ng cã thu nhËp nµo kh¸c ngoµi tiÒn l¬ng. Sù bÊt buéc ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy ®ßi hái giíi chñ vµ nhµ níc ph¶i cã sù ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä. N¨m 1850, lÇn ®Çu tiªn ë níc Phæ ( CHLB §øc hiÖn nay ) nhiÒu bang ®· thµnh lËp quü èm ®au vµ yªu cÇu c«ng nh©n ph¶i ®ãng gãp ®Ó dù phßng khi bÞ gi¶m thu nhËp v× bÖnh tËt. Tõ ®ã xuÊt hiÖn h×nh thøc b¾t buéc ®èng gãp. Lóc ®Çu chØ cã giíi thî tham gia dÇn dÇn c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm më réng ra c¸c trêng hîp rñi ro nghÒ nghiÖp, tuæi giµ vµ tµn tËt. N¨m 1883 níc Phæ ®· 2 ban hµnh luËt b¶o hiÓm y tÕ, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 19, B¶o hiÓm x· héi ®· më ra híng míi. Sù tham gia kh«ng chØ b¾t buéc ®èi víi ngêi lao ®éng ®ãng gãp mµ giíi chñ vµ nhµ níc còng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh. M« h×nh ë Phæ håi ®ã ®· dÇn lan sang Ch©u ¢u, sau ®ã lµ c¸c níc Mü La Tinh, B¾c Mü, Canada vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû 20. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, BHXH ®· lan réng sang c¸c níc míi giµnh ®éc lËp ë Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ vïng Caribe. HÖ thèng BHXH h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng díi niÒu h×nh thøc kh¸c nhau ë tõng quèc gia, tõng giai ®o¹n lÞch sö. Sè níc cã hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ngµy cµng t¨ng. N¨m 1940 chØ cã 57 níc thùc hiÖn BHXH nhng ®Õn n¨m 1993 ®· t¨ng lªn 163 níc. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng BHXH lµ mét nghµnh kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo. ë ViÖt Nam BHXH ®· thùc hiÖn tõ thêi kú ph¸p thuéc nhng chØ h¹n chÕ trong c¸c viªn chøc lµm viÖc cho ph¸p. Tõ khi níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi mÆc dï ®êi sèng kinh tÕ x· héi hÕt søc khã kh¨n vµ phøc t¹p nhng ®¶ng vµ nhµ níc ta vÉn rÊt quan t©m ®Õn c¸c chÕ ®é ®èi víi ngêi lao ®éng ®Æc biÖt lµ BHXH mµ khëi ®Çu lµ s¾c lÖnh sè 54/ SL ngµy 1/11/1945 Ên ®Þnh ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc hëng l¬ng hu trÝ, chñ yÕu ¸p dông chÕ ®é hu bæng cho nh©n sü, trÝ thøc, c¸n bé c¸ch m¹ng ®· giµ yÕu. TiÕp ®Õn lµ s¾c lÖnh sè 105/ SL ngµy 14/6/1946 nh»m æn ®Þnh møc trî cÊp hu bæng cho c«ng chøc. Còng t¹i hai s¾c lÖnh nµy chÝnh phñ ®· quy ®Þnh møc ®ãng gãp cña c«ng chøc nhµ níc vµo quü hu bæng. Sau ®ã s¾c lÖnh sè 29/ SL ngµy 12/ 3/ 1947 vµ s¾c lÖnh sè 77/ SL ngµy 22/ 5/ 1950 ®· quy ®Þnh cô thÓ c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, thai s¶n, hu trÝ, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao ®éng vµ tiÒn tuÊt ®èi víi c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc. Tuy nhiªn thêi kú nµy BHXH cßn cã nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh : ®èi tîng tham gia cßn hÑp ( chØ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ), viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH cßn ph©n t¸n kh«ng hiÖu qu¶, do ®ã chÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH kÌm theo nghÞ ®Þnh 28/ CP ngµy 25/ 12/ 1961 trªn c¬ së x©y dùng hÖ thèng BHXH míi gåm s¸u chÕ ®é : -ChÕ ®é èm ®au -ChÕ ®é thai s¶n -ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ ngiÖp -ChÕ ®é mÊt søc lao ®éng -ChÕ ®é hu trÝ -ChÕ ®é tö tuÊt NghÞ ®Þnh sè 234/ H§BT ngµy 18/9/1985 cña Héi ®ång Bé trëng vÒ viÖc bæ sung, söa ®æi mét sè chÕ ®é, chÝnh s¸ch vÒ th¬ng binh vµ x· héi. NghÞ 3 ®Þnh nµy nh»m u ®·i nh÷ng ngêi ®· cã thêi gian ho¹t ®éng c¸ch m¹ng hoÆc tham gia kh¸ng chiÕn. Ngµy 1/3/1990 Héi ®ång Bé trëng ra quyÕt sè 60/HDDBT vÒ viÖc söa ®æi chÕ ®é trî cÊp ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc nghØ viÖc v× mÊt søc lao ®éng. Ngµy 22/ 6/ 1993 ChÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 43/ CP quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é BHXH. Nh»m xo¸ bá t duy bao cÊp, û l¹i trong lÜnh vùc BHXH vµ më ra lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn, quy ®Þnh l¹i n¨m chÕ ®é ( bá chÕ ®é mÊt søc lao ®éng). Ngµy 22/6/1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 12/ CP vÒ ®iÒu lÖ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §iÒu lÖ BHXH míi cã söa dæi bæ xung mét sè quy ®Þnh cô thÓ, chñ yÕu. Lµ mét sè ®iÒu kiÖn vµ møc hëng trî cÊp BHXH míi. Trong ®ã quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia BHXH ®îc ®Ò cËp mét c¸ch cô thÓ, râ rµng vµ qu ®Þnh c¶ vÊn ®Ò gi¶i quyÕt tranh chÊp, xö lý nh÷ng vi ph¹m BHXH. NghÞ ®Þnh 19/ CP ngµy 16/ 2/ 1995 cña ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh l¹i c¬ cÊu tæ chøc, ph¬ng híng ho¹t ®éng cña c¬ quan qu¶n lý BHXH, xo¸ bá t×nh tr¹ng ph©n t¸n, thiÕu tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý tríc ®©y. 2. B¶n chÊt vµ nh÷ng néi dung cña BHXH. a. B¶n chÊt vµ ®èi tîng cña BHXH. -Kh¸i niÖm BHXH : Nh chóng ta ®· biÕt, BHXH ra ®êi ë Nam ©u, khi mµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay, tr¶i qua hµng tr¨m n¨m tån t¹i vµ ph¸t triÓn cßn rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ BHXH vµ mçi quèc gia ®Òu x©y dùng mét hÖ thèng BHXH riªng cho m×nh. Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt th× gièng nhau nhng kh¸c nhau vÒ ph¹m vi ¸p dông c¸c chÕ ®é. Theo quan ®iÓm cña c¸c chuyªn gia vÒ BHXH ë ViÖt Nam hiÖn nay th×: BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi. -B¶n chÊt cña BHXH. Tõ kh¸i niÖm nªu ë trªn, b¶n chÊt cña BHXH ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: +) BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi nãc. 4 +)Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a ba bªn : Bªn tham gia BHXH,bªn BHXH vµ bªn ®îc BHXH. Bªn tham gia BHXH cã thÓ chØ lµ ngêi lao ®éng hoÆc c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH ) th«ngêi thêng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî bªn ®îc BHXH lµ ngêiêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. +)Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ngêi nh :èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp,...HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n,...§ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. +) PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc tån tÝch l¹i, nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî tõ phÝa nhµ níc. +) Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊtviÖclµm. Môc tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh sau: -§Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä. -Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt -X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ngêi giµ, ngêi tµn tËt vµ trÎ em. Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ngêi vµ ®îc ®¹i héi ®ång liªn hiÖp quèc thõa nhËn vµ ghi vµo tuyªn ng«n nh©n quyÒn ngµy 10/ 12 /1948 r»ng: "TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng BHXH,quyÒn ®ã ®îc ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ - nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn cña con ngêi". -§èi tîng cña BHXH Chóng ta ®Òu biÕt, BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i do ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm v× c¸c nguyªn nh©n nh giµ yÕu,èm ®au, tai n¹n,...ChÝnh v× vËy, ®èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH. 5 §èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Tuy vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cu¶ mçi níc mµ ®èi t- îng nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ngêi lao ®éng nµo ®ã. HÇu hÕt c¸c níc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c viªn chøc nhµ níc, nh÷ng ngêi lµm c«ng hëng l¬ng. ViÖt Nam còng kh«ng vît ra khái thùc tÕ nµ, mÆc dï biÕt r»ng nh vËy lµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng. b.HÖ thèng chÕ ®é BHXH. Trong b¶n tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Héi ®ång B¶o An Liªn HiÖp quèc th«ng qua ngµy 10/ 2 /1948 t¹i ®iÒu cã viÕt: "Mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn trong x· héi ®Òu cã quyÒn BHXH. TÊt c¶ nh÷ng quyÒn nµy lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi nh©n phÈm còng nh ®èi víi sù ph¸t triÓn tù do cña nh©n c¸ch mçi c¸ nh©n, nhê nh÷ng nç lùc cña mçi quèc gia vµ nç lùc hîp t¸c quèc tÕ,...". Th«ng ®iÖp trªn ®©y cña liªn hiÖp quèc ®· kh¼ng ®Þnh vai trß vµ vÞ trÝ quan träng cña chÝnh s¸ch BHXH lµ cÇn thiÕt vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña mçi quèc gia vµ trong céng ®ång quèc tÕ. Sau tuyªn ng«n nh©n quyÒn cña Liªn hiÖp quèc lµ C«ng íc sè 102 vÒ an toµn x· héi cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cã hiÖu lùc tõ ngµy 27/ 4 1952 ®· ®a ra 9 chÕ ®é BHXH bao gåm: - Ch¨m sãc y tÕ - Trî cÊp èm ®au - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp - Trî cÊp gia ®×nh - Trî cÊp thai s¶n - Trî cÊp tµn tËt - Trî cÊp cÊp tiÒn tuÊt Nhng trong thùc tÕ, c¸c níc trªn thÕ giíi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ- chÝnh trÞ - x· héi kh¸c nhau. Cã nh÷ng níc cã thÓ triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµy mét c¸ch dÔ dµng do ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ - x· héi níc ®ã cho phÐp,trong khi cã nh÷ng níc l¹i kh«ng thÓ triÓn khai ®îc. ChÝnh v× vËy,vÊn ®Ò triÓn khai nh÷ng chÕ ®é nµo trong 9 chÕ ®é trªn lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng níc. Nhng Ýt nhÊt ph¶i cã ba chÕ ®é vµ cã mét trong 5 chÕ ®é sau: - Trî cÊp thÊt nghiÖp - Trî cÊp tuæi giµ - Trî cÊp tµn tËt - Trî cÊp tiÒn tuÊt 6 - Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp N¨m 1993, trong tæng sè 163 níc cã hÖ thèng chÕ ®é BHXH ®· cã 155 níc thùc hiÖn tõ 3 chÕ ®é trë lªn trong ®ã ®Òu cã 3 chÕ ®é : èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. §èi víi céng ®ång Ch©u ¢u, ngoµi viÖc thùc hiÖn C«ng íc 102 cña liªn hiÖp quèc, c¸c níc thµnh viªn cßn thùc hiÖn mét ®¹o luËt Ch©u ¢u vÒ BHXH. §¹o luËt nµy quy ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH chÆt chÏ h¬n, møc hëng cao h¬n ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c níc trong céng ®ång. ë ViÖt Nam theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995, hÖ thèng BHXH bao gåm 5 chÕ ®é: - ChÕ ®é èm ®au: chÕ ®é nµy ®· gióp cho ngêi lao ®éng cã ®îc kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc khi bÞ èm ®au. - ChÕ ®é tö tuÊt. Møc hëng 75% l¬ng cho nh÷ng ngµy nghØ èm ®au, thêi gian nghØ èm 30 ngµy trë l¹i ®èi víi ngêi ®ãng BH díi 15 n¨m lµm viÖc trong nh÷ng ngµnh b×nh thêng, 40 ngµy ngµnh ®éc h¹i. NÕu thêi gian ®ãng BHXH =>15 n¨m vµ <= 30 n¨m th× ®îc nghØ <+ 40 ngµy vµ 50 ngµy ®èi víi ngµnh ®éc h¹i. NÕu thêi gian ®ãng BHXH > 30 n¨m th× ®îc nghØ 50 ngµy vµ 60 ngµy ®èi víi ngµnh ®éc h¹i (thêi gian nghØ trong 1 n¨m). NÕu èm nÆng ph¶i n»m viÖn th× nghØ tèi ®a lµ 90 ngµy. NghØ qu¸ th× kh«ng ®îc hëng l¬ng. - ChÕ ®é thai s¶n.: ¸p dông ®èi víi phô n÷ sinh con, chÕ ®é nµy gióp cho ngêi lao ®éng cã kho¶n trî cÊp thay thÕ thu nhËp bÞ mÊt do kh«ng lµm viÖc v× sinh con. §îc nghØ 4 th¸ng vµ hëng 100% tiÒn l¬ng nÕu sinh con lÇn 1 vµ lÇn 2. - ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp: ¸p dông ®èi víi ngêi lao ®éng bÞ rñi ro do lao ®éng. §îc hëng 100% tiÒn l¬ng trong thêi gian ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn. Sau khi ra viÖn nÕu tû lÖ mÊt søc <5% th× kh«ng ®îc hëng trî cÊp. NÕu mÊt søc tõ 5 ®Õn 30% th× hëng trî cÊp mét lÇn víi møc: Tû lÖ mÊt søc (%) Møc trî cÊp (th¸ng l¬ng tèi thiÓu) 5 – 10 8 11 – 20 12 21 – 30 16 Nõu tû lÖ mÊt søc > 30%th× hëng trî cÊp hµng th¸ng Tû lÖ mÊt søc (%) Tû lÖ hëng so víi tiÒn l¬ng tèi thiÓu 30 – 40 0,4 7 41 – 50 0,6 51 – 60 0,8 61 – 70 1,0 71 – 80 1,2 81 – 90 1,4 91 – 100 1,6 Ngoµi ra ngêi bÞ mÊt søc lao ®éng nÆng tõ 81% trë lªn hoÆc bÞ liÖt ngêi th× kho¶n trî cÊp cho ngêi lao ®éng cßn tr¶ trî cÊp cho ngêi phôc vô víi møc = 80% tiÒn l¬ng tèi thiÓu. Trong trêng hîp ngêi lao ®éng cÇn lµm c¸c bé phËn gi¶ th× BHXH chÞu tr¸ch nhiÖm chi tr¶. - ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ: §©y lµ chÕ ®é nh»m cung cÊp mét kho¶n trî cÊp thay thÕ cho phÇn thu nhËp kh«ng ®îc nhËn n÷a do nghØ hu, nh»m trî cÊp thu nhËp cho nh÷ng ngêi vÒ giµ kh«ng cßn lµm viÖc. + §iÒu kiÖn ®îc hëng: Nam tõ 60 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH. N÷ 55 tuæi cã Ýt nhÊt 20 n¨m ®ãng BHXH. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng ngêi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn ®éc h¹i th× tuæi vÒ hu gi¶m xuèng ®èi víi nam: 55 tuæi, n÷: 50 tuæi thêi gian ®ãng BHXH gi¶m. + Møc hëng: Møc tèi ®a = 75% tiÒn l¬ng b×nh qu©n lµm c¬ së ®Ó tÝnh BHXH (b×nh qu©n 5 n¨m cuèi ®ãng BHXH tríc khi nghØ hu). Sè n¨m ®ãng BHXH Tû lÖ (%) 15 45 20 55 25 65 30 75 Cø ®ãng thªm 1 n¨m ®îc hëng thªm 2%. Nh÷ng ngêi ®ãng BHXH tõ 31 n¨m trë lªn th× ngoµi tiÒn l¬ng hu ®îc hëng hµng th¸ng b»ng 75% tiÒn l¬ng b×nh qu©n lµm cí ®Ó tÝnh BHXH th× cø ®ãng thªm mét n¨m th× hëng 0,5 th¸ng l¬ng tèi thiÓu (kh«ng vît qu¸ 5 th¸ng). - Trî cÊp tö tuÊt: ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi hiÖn ®ang lµm viÖc hoÆc ®ang t¹m nghØ chê gi¶i quyÕt chÕ ®é vÒ hu hay mÊt søc lao ®éng hoÆc ®ang nghØ hu hay mÊt 8 søc lao ®éng. BÞ chÕt sÏ ®îc BHXH trî cÊp tiÒn chi phÝ mai t¸ng b»ng 8 th¸ng l¬ng tèi thiÓu. Ngoµi ra nh÷ng ®èi tîng trªn khi chÕt mµ vÉn cßn cã con nhá cha ®Õn tuæi lao ®éng <15 tuæi ®èi víi ngêi kh«ng ®i häc, < 18 tuæi ®èi víi ngêi ®i häc, hoÆc vî hay chång, bè mÑ vî (chång) ®· hÕt tuæi lao ®éng vµ kh«ng cã ngêi nu«i dìng th× ®îc hëng trî cÊp hµng th¸ng b»ng 0,4 th¸ng l¬ng tèi thiÓu (®iÒu nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng ngêi cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt khã kh¨n). c. Quü BHXH. Quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc h×nh thµnh b»ng sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngêi ®îc BHXH vµ thµnh viªn trong gia ®×nh hä khi gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do c¸c rñi ro g©y nªn. Nh vËy, quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ, võa mang tÝnh chÊt x· héi. Lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH còng nh tÊt c¶ c¸c lo¹i quü kh¸c ®Òu cã môc ®Ých sö dông riªng tuú theo ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i quü ®ã lµ dïng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, mét phÇn dïng ®Ó chi phÝ qu¶n lý vµ phÇn nhµn rçi th× ®em ®Çu t sinh lêi nh»m t¨ng trëng quü. Quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp tµi chÝnh cña ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ sù hç trî cña nhµ níc. Ngoµi ra cßn cã phÇn t¨ng thªm do bé phËn nhµn rçi t¬ng ®èi cña quü ®îc tæ chøc BHXH chuyªn tr¸ch ®a vµo ho¹t ®éng sinh lêi, phÇn nép ph¹t cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc kinh tÕ vi ph¹m luËt vÒ BHXH vµ phÇn chªnh lÖch ®Ó l¹i do tham gia hîp t¸c vÒ BHXH víi c¸c níc kh¸c: Tuú tõng níc trªn thÕ giíi mµ sù tham gia cña c¸c bªn cã kh¸c nhau: Tû lÖ ®ãng gãp quy ®Þnh ë c¸c níc còng cã kh¸c nhau ë mét sè níc sau: (%) Ngêi sö dông lao Níc ChÝnh phñ Ngêi lao ®éng ®éng CHLB §øc Bï thiÕu 14,8 – 18,8 16,3 – 22,6 Ph¸p Bï thiÕu 11,82 19,68 Philipine Bï thiÕu 2,85 – 9,25 6,85 – 8,05 Malayxia Chi toµn bé trî cÊp 9,5 12,75 èm ®au, thai s¶n ë ViÖt Nam, chÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 43/CP ngµy 22/06/1993 vµ ®iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 9 26/1/1995. Trong c¸c v¨n b¶n nµy ®Òu quy ®Þnh quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ, trong ®ã 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt; 5% ®Óchi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. - Ngêi lao ®éng ®ãng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt. - Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. - C¸c nguån kh¸c: Hµng th¸ng, ngêi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng BHXH theo quy ®Þnh. TiÒn l¬ng th¸ng c¨n cø ®ãng BHXH gåm l¬ng theo bËc, chøc vô, th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o lu (nÕu cã). Bé tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch Nhµ níc sè tiÒn chuyÓn vµo quü BHXH ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt vµ hç trî chi l¬ng hu cho ngêi lao ®éng thuéc khu vùc Nhµ níc vÒ hu tríc ngµy thi hµnh ®iÒu lÖ BHXH n¨m 1995. ViÖc tæ chøc thu BHXH do tæ chøc BHXH vnthùc hiÖn. Quü BHXH ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nhµ níc, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®îc nhµ níc b¶o hé. Quü BHXH ®îc sö dông ®Ó chi tr¶ cho 5 chÕ ®é mµ ®iÒulÖ BHXH ®· quy ®Þnh. §ång thêi ®îc sö dông ®Ó chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh. PhÇn quü nhµn rçi ®îc phÐp ®Çu t ®Ó b¶o tån gi¸ trÞ vµ t¨ng trëng theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. MÆc dï quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn lµ phï hîp víi chÝnh s¸ch BHXH trong c¬ chÕ thÞ trêng, ®¶m b¶o ®îc c¸c nguyªn t¾c cña BHXH, t¹o ®iÒu kiÖn phÊn ®Êu ®Ó quü BHXH tù c©n b»ng ®îc thu chi trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Song, qu¸ tr×nh t¹o nguån quü vÉn cßn hai vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®îc c©n nh¾c, xem xÐt: Thø nhÊt lµ: theo quy ®Þnh hiÖn hµnh tiÒn l¬ng dïng lµm c¨n cø ®ãng BHXH lµ tiÒn l¬ng cÊp bËc theo thang l¬ng, b¶ng l¬ng, hoÆc tiÒn l¬ng c¬ b¶n. Trong khi ®ã, chªnh lÖch gi÷a tiÒn l¬ng c¬ b¶n víi tiÒn l¬ng thùc tÕ lµ kh¸ lín (trõ mét sè trêng hîp ®èi víi c«ng chøc nhµ níc). §iÒu ®ã sÏ ¶nh hëng tíi tiÒn l¬ng sau nµy cña ngêi lao ®éng, v× khi ®ã tiÒn l¬ng hu trÝ tèi ®a còng chØ b»ng 75% tiÒn l¬ng c¬ b¶n. Thø hai lµ: C¬ cÊu ®ãng gãp hiÖn nay, mÆc dï theo quy ®Þnh trong phÇn ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng chñ yÕu dïng ®Ó chi cho chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt, cßn trong phÇn ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng cã 10% ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm dµi h¹n. 10 Tuy nhiªn trong thùc tÕ viÖc chi phÝ kh«ng ®îc rµnh rät nh vËy v× quü BHXH kh«ng cã quü thµnh phÇn. §iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho viÖc ph©n tÝch quü ®Ó cã thÓ ®iÒu chØnh theo tõng giai ®o¹n cho hîp lý. d. Qu¶n lý BHXH. C¬ quan BHXH dï thùc hiÖn theo h×nh thøc nµo còng ph¶i ®¶m b¶o theo 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: - Nguån quü BHXH chñ yÕu lµ do ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng, ®ång thêi cã sù hç trî cña Nhµ níc. - ViÖc ®ãng BHXH ph¶i trªn c¬ së c©n b»ng thu chi. V× c©n b»ng thu chi nªn tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) thêng khuyªn c¸c níc ®a ra mét møc ®ãng gãp cao ®Ó cã sè thu cao h¬n sè chi ®Ó gi÷ æn ®Þnh trong mét sè n¨m nhÊt ®Þnh. - §ãng BHXH, vÒ thùc chÊt lµ thÕ hÖ sau nu«i thÕ hÖ tríc. Trªn thÕ giíi, viÖc tæ chøc c¬ quan BHXH theo c¸c m« h×nh kh¸c nhau: M« h×nh 1: Tù chñ nhng cã sù hç trî cña chÝnh phñ vÒ tµi chÝnh nªn cßn gäi lµ b¸n t c¸ch ph¸p nh©n. V× vËy, c¬ quan BHXH ph¶i ®îc Bé qu¶n lý víi sù phèi hîp chØ ®¹o cña mét sè Bé cã liªn quan. ë nhiÒu níc, th«ng thêng do Bé lao ®éng qu¶n lý vµ cã sù tham gia cña Bé tµi chÝnh, Bé y tÕ, Bé qu¶n lý c«ng chøc theo quyÕt ®Þnh cña Thñ tíng chÝnh phñ. M« h×nh nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn ë nhiÒu níc cã ®èi tîng tham gia BHXH chñ yÕu lµ c«ng nh©n viªn Thñ t­íng chÝnh phñ chøc khu vùc Nhµ níc. M« h×nh 2: Tù chñ hoµn toµn trªn c¬ së c©n b»ng thu chi, kh«ng cã sù hç trî vÒ tµi chÝnh cña ChÝnh phñ.qu¶n Héi ®ång V× vËy c¬ quan BHXH ®îc tæ chøc ho¹t lý BHXH ®éng ®éc lËp vµ thèng nhÊt gåm c¬ quan BHXH trung ¬ng vµ c¸c chi nh¸nh n»m ë c¸c ®Þa ph¬ng. ë ViÖt Nam, theo NghÞTæng®Þnh gi¸m ®èc BHXH 19/CP ngµy 12/02/1995 cña ChÝnh phñ, hÖ thèng BHXH ®îc thµnh lËp díi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña chÝnh phñ, sù qu¶n lý Nhµ níc cña Bé lao ®éng – th¬ng binh x· héi vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n- íc cã liªn quan, sù gi¸m s¸t cña tæ chøc c«ng ®oµn. Ngoµi ra ChÝnh phñ cßn thµnh tæng PhãlËp ®ång®èc héigi¸m qu¶n lý BHXH ViÖt Nam lµ c¬ quan Phã tæng cao gi¸m nhÊt cña®èc BHXH ViÖt Nam (hiÖn nay cñ tÞch héi ®ång nµy do Bé trëng Bé tµi chÝnh lµm chñ tÞch). HiÖn nay, BHXH ViÖt Nam do tæ chøc BHXH ®¶m nhËn víi t c¸ch h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®îc Nhµ níc b¶o trî, cã tµi kho¶n vµ trô së riªng. e. HÖ thèng tæ chøcC¸c cñaphßng BHXH. ban nghiÖp vô BHXH VÒ mÆt tæ chøc BHXH ViÖt Nam ®îc h×nh thµnh theo mét hÖ thèng däc tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng vµ ®îc chia thµnh 3 cÊp: cÊp trung ¬ng, cÊp tØnh vµ thµnh phè, huyÖn, thµnh BHXH quËn phè thuéc huyÖn, tØnh, thÞ x·, thÞ x·: thµnh phè thuéc tØnh BiÓu 2: S¬ ®å tæ chøc BHXH ViÖt Nam. BHXH tØnh, thµnh 11 phè trùc thuéc Trung ­¬ng f. Ph©n lo¹i BHXH. Chóng ta dùa vµo h×nh thøc tham gia BHXH chia BHXH thµnh hai lo¹i: BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t buéc. - BHXH tù nguyÖn (Sù kh¸c nhau gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t buéc). II. BHXH tù nguyÖn cho n«ng d©n. 1. Kh¸i niÖm chung vÒ BHXH tù nguyÖn: Kh¸i niÖm BHXH tù nguyÖn. Lµ BHXH ®îc x©y dùng trªn c¬ së tù nguyÖn cña ngêi lao ®éng víi t c¸ch lµ ngêi tham gia còng lµ ngêi hëng BHXH. So s¸nh gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ BHXH b¾t buéc: §©y lµ hai h×nh thøc gièng nhau vÒ b¶n chÊt, môc tiªu, sù h×nh thµnh vµ sö dông quü, môc ®Ých ho¹t ®éng. Nhng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù nguyÖn ®îc xuÊt ph¸t tõ quan hÖ lao ®éng cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH ë hai lo¹i h×nh nµy. 12 Sù kh¸c nhau gi÷a BHXH tù nguyÖn víi BH nh©n thä vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm: HiÖn nay chÝnh phñ ViÖt Nam ®ang cã chÝnh s¸ch më cöa c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm rñi ro (th¬ng m¹i) trong ®ã cã h×nh thøc b¶o hiÓm nh©n thä. Do néi dung ho¹t ®éng kinh doanh cñac¸clo¹i h×nh nµy kh¸ gièng víi lo¹i h×nh b¶o hiÓm hu trÝ trong ho¹t ®éng BHXH nªn nhiÒu nhµ kinh tÕ ®· ®ång nhÊt ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä víi ho¹t ®éng BHXH. Tuy nhiªn sù h×nh thµnh vµ sö dông quü cña hai lo¹i h×nh b¶o hiÓm bµy ®îc thùc hiÓn tªn cïng mét nguyªn t¾c lµcã sù tham gia t¹o lËp hay ®ãng gãp vµo quü th× míi ®îc hëng quyÒn lîi. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña quü còng nh»m hç trî c¸c ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm mét kho¶n kinh phÝ nhÊt dÞnh theo quy ®Þnh khi hä gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh do mét nguyªn nh©n nµo ®ã. Møc ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm c¶ hai lo¹i h×nh nµy ®Òu linh ho¹t, co nhiÒu møc ®ãng phï hîp víi kh¶ n¨ng cña ngêi tham gia b¶o hiÓm. Nhng môc tiªu ho¹t ®éng cña hai quü nµy hoµn toµn kh¸c nhau. Quü h×nh thµnh tõ b¶o hiÓm nh©n thä – b¶o hiÓm rñi ro (th¬ng m¹i) nh»m môc tiªu kinh doanh, môc tiªu lîi nhuËn cña nhµ kinh doanh b¶o hiÓm. Møc ®ãng gãp vµ sö dông cña b¶o hiÓm nh©n thä thùc hiÖn theo c¬ chÕ thÞ trêng vµ theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh doanh cßn møc ®ãng gãp vµ sö dông cña ho¹t ®éng BHXH tù nguyÖn dùa vµo chÝnh s¸ch x· héi cña tõng thêi kú cña chÝnh phñ vµ môc tiªu b¶o vÖ hÖ thèng chÝnh trÞ quèc gia. Bªn c¹nh ®ã còng cÇn thÊy r»ng BHXH tù nguyÖn nh»m gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo do vËy kh«ng thÓ quy ®Þnh c¸c møc ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm cao nh b¶o hiÓm nh©n thä nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ thu nhËp cña ®¹i bé ph©n d©n c khu vùc n«ng, ng, tiÓu thñ c«ng nghiÖp cßn thÊp vµ ®Æc biÖt BHXH tù nguyÖn ®îc sù b¶o trî cña Nhµ níc. So s¸nh gi÷a BHXH tù nguyÖn vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm ta thÊy BHXH tù nguyÖn còng ph¶i tiÕt kiÖm trong tiªu dïng ®Ó cã tiÒn ®ãng phÝ, gi¸ trÞ l¬ng hu vµ trî cÊp BHXH tù nguyÖn cao h¬n gi¸ trÞ ®ãng gãp, nhng nã kh«ng gièng h×nh thøc tiÒn göi tiÕt kiÖm. BHXH tù nguyÖn l¹i cã ®îc sù b¶o ®¶m cña Nhµ níc tríc nh÷ng biÕn cè vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi. H¬n thÕ n÷a, lîi Ých cña ngêi tham gia BHXH tù nguyÖn cao h¬n khi hä tham gia h×nh thøc tiÒn göi tiÕt kiÖm. Tuy nhiªn ngêi tham gia BHXH tù nguyÖn kh«ng ®îc tuú ý rót c¸c kho¶n ®ãng gãp cña m×nh ra khái quü BHXH tù nguyÖn mµ chØ ®îc hëng c¸c chÕ ®é khi ®ñ ®iÒu kiÖn. Cßn tiÒn göi tiÕt kiÖm, ngêi göi cã thÓ göi bao nhiªu còng ®îc vµ muèn rót ra gi¸ trÞ tiÒn göi khi nµo còng ®îc tuú thuéc vµo h×nh thøc tiÒn göi. 2. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n. a. §èi tîng tham gia BHXH tù nguyÖn. 13 X¸c ®Þnh ®èi tîng tham gia BHXH lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh nguyªn t¾c ®îc ®Æt ra khi x©y dùng chÕ ®é BHXH. §èi tîng tham gia BHXH cho n«ng d©n lµ nh÷ng lao ®éng kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, thµnh phÇn kinh tÕ, thµnh phÇn t«n gi¸o vµ nh÷ng ngêi cha tham gia BHXH b¾t buéc nhng ph¶i lµm n«ng nghiÖp vµ tõ 16 tuæi trë lªn míi thuéc ®èi tîng cña lo¹i h×nh BHXH nµy. N«ng d©n lµ nh÷ng ngêi lµm n«ng nghiÖp. ë níc t, ®iÒu kiÖn sèng, kh¶ n¨ng kinh tÕ, c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng cña ng d©n, n«ng d©n, diªm d©n (lao ®éng n«ng th«n) lµ t¬ng ®èi gièng nhau, nªn khi ¸p dông BHXH cho ngêi n«ng d©n chØ tiÕn hµnh ¸p dông cho nh÷ng ngêi nãi trªn, cha tham gia BHXH b¾t buéc. Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh ë níc ta, tríc khi ®îc hëng BHXH, ngêi lao ®éng ph¶i cã thêi gian ®ãng gãp nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ khi ®Õn tuæi 60 ®èi víi nam, 55 tuæi ®èi víi n÷ th× sÏ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ. Nh vËy nh÷ng lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®èi víi nam trªn 60 tuæi vµ n÷ trªn 55 tuæi kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng tham gia BHXH. §èi tîng hëng BHXH lµ nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH ®ñ thêi gian quy ®Þnh (20 n¨m) vµ 60 tuæi ®èi víi nam, 55 tuæi ®èi víi n÷. Nh vËy, BHXH cho ngêi n«ng d©n cã ph¹m vi réng h¬n BHXH b¾t buéc ë níc ta hiÖn nay vÒ ®èi tîng ¸p dông lµ tÊt c¶ nh÷ng ngêi n«ng d©n sèng b»ng nghÒ n«ng nghiÖp ®Òu thuéc ®èi tîng cña lo¹i h×nh BHXH nµy. Ph¹m vi kh«ng chØ ë mét vïng mµ ë tÊt c¶ c¸c vïng trong níc. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi ë n«ng th©n cã kh¸c víi thµnh thÞ, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ tæ chøc c«ng viÖc ë n«ng th«n thµnh thÞ kh«ng gièng nhau nªn lao ®éng n«ng th«n cã nhng ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña m×nh, kh«ng gièng víi lao ®éng thµnh thÞ vÒ nhiÒu mÆt (tr×nh ®é häc vÊn, c¬ cÊu giíi tÝnh, møc thu nhËp…). ë ViÖt Nam, lao ®éng n«ng th«n cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: HiÖn nay, cã kho¶ng 29 triÖu lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng ®ang lµm viÖc ë n«ng th«n, nhng sè lao ®éng thùc tÕ ®ang lµm viÖc ë n«ng th«n lµ trªn 30 triÖu ngêi tøc lµ sè lao ®éng thùc tÕ lín h¬n nhiÒu sè lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng. + VÒ c¬ cÊu tuæi: lao ®éng díi 30 tuæi chiÕm 50%, díi 45 chiÕm 80% trong ®ã lao ®éng tõ 30 – 40 tuæi lu«n chiÕmmét tû lÖlín ë tÊt c¶ c¸c vïng. + C¬ cÊu giíi tÝnh: N÷ trong ®é tuæi lao ®éng lu«n chiÕm mét tû lÖ cao h¬n lao ®éng nam ë tÊt c¶ c¸c vïng. Theo sè liÖu ®iÒu tra c¬ cÊu n÷ so víi tæng sè ngêi trong løa tuæi nh sau: - N÷ díi ®é tuæi lao ®éng chiÕm 48,9% trong tæng sè ngêi ë ®é tuæi. - Trong ®é tuæi lao ®éng n÷ chiÐm 52,5%. - Trªn ®é tuæi lao ®éng n÷ chiÕm 66,7%. 14 + Tr×nh ®é häc vÊn: D©n c n«ng th«n cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n thµnh thÞ. Sè ngêi ®îc ®µo t¹o kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nhng víi mét tû lÖ rÊt nhá, ngêi d©n chñ yÕu cã tr×nh ®é tõ cÊp III trî xuèng, do ®ã nh©n thøc vµ tiÕp cËn kü thuËt, c«ng nghÖ lµ rÊt thÊp, hä chØ lµm theo kinh nghiÖm vµ theo c¶m tÝnh. Do tÝnh chÊt lao ®éng ®¬n gi¶n vµ thiÕu viÖc lµm nªn mçi ngêi ngoµi viÖc lµm chÝnh cßn lµm thªm nhiÒu nghÒ phô. Trong sè ngêi cã viÖc lµm th× 67,47% sè ngêi chØ lµm mét viÖc, sè ngêi lµm thªm lµ 17,96%, sè ngêi lµm 3 viÖc trë lªn lµ 14,67% nhng hÇu hÕt ngêi lµm phô thªm vÉn thuéc ngµnh n«ng l©m nghiÖp v× ®ã lµ nhãm ®¬n gi¶n kh«ng ®ßi hái kü thuËt cao. Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm trªn ®©y th× lao ®éng n«ng th«n cßn cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c, ®ã lµ: - Qu¸ tr×nh ®æi míi cña c¸c ngµnh n«ng nghiÖp tõ qu¶n lý theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, quyÒn së h÷u cña n«ng d©n ®îc lµm râ, quyÒn tù chñ s¶n xuÊt cña n«ng d©n ®îc ph¸t huy thÞ trêng ®îc tù do vÒ gi¸ c¶, ph¶n ¸nh cung cÇu trong c¶ níc còng nh thÞ trêng thÕ giíi, lîi Ých cña ngêi n«ng d©n ®îc n©ng cao, t¹o ra ®éng lùc to lín khuyÕn khÝch n«ng d©n ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Ngêi n«ng d©n cã thu nhËp cao h¬n tõ c¸c ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp, c¸c c©y phi n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, do chÝnh s¸ch giao ruéng ®Êt cho ngêi n«ng d©n sö dông l©u dµi dÉn tíi sù rµng buéc vÒ quan hÖ lao ®éng, ph¸p luËt cña ngêi lao ®éng n«ng nghiÖp láng lÎo, kh«ng chÆt chÏ. - S¶n xuÊt n«ng nghiÖp mang tÝnh ch¸t thêi vô râ rÖt bëi bÊt kú mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo trong n«ng th«n nh trång trät, ch¨n nu«i… ph¶i sau mét thêi gian, mïa vô nhÊt ®Þnh míi thu ho¹ch. H¬n n÷a, kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹i bÞ chi phèi vµ chÞu ¶nh hëng rÊt lín cña ®iÒu kiÖn, khÝ hËu, ®Êt ®ai… Do vËy mµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng trong khu vùc naydf rÊt bÊp bªnh, kh«ng æn ®Þnh. §iÒu nµy ¶nh hëng rÊt nhiÒu tíi ®êi sèng sinh ho¹t cña ngêi lao ®éng n«ng th«n. - MÆt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt phô thuéc vµo khÝ hËu, thêi tiÕt … vµ mang tinhd thêi vô sau s¾c nh vËy nªn ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n rÊt khã kh¨n nhÊt lµ ®èi víi sè ngêi giµ ë n«ng th«n hiÖn nay. Hä kh«ng hÒ cã mét kho¶n thu nhËp æn ®Þnh nh nh÷ng ngêi c«ng nh©n viªn chøc cã l¬ng hu ®Ó chi tr¶ cho cuéc sèng hµng ngµy. §êi sèng cña hä cµng khã kh¨n h¬n n÷a khi ch¼ng may èm ®au, bÖnh tËt. Do vËy mµ BHXH n«ng d©n ®· gióp hä yªn t©m h¬n vÒ ®êi sèng khi vÒ giµ bëi mét kho¶n trî cÊp æn ®Þnh hµng th¸ng. b. C¸c chÕ ®é BHXH tù nguyÖn. + ChÕ ®é trî cÊp èm ®au: Víi BHXH b¾t buéc theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/01/1995 cña Thñ t- íng ChÝnh phñ cã quy ®Þnh c¸c trêng hîp ®îc hëng chÕ ®é nµy vµ thêi gian ®- 15 îc hëng. Tuy nhiªn, ®Ó x¸c ®Þnh ®îc c¸c ®iÒu kiÖn vµ thêi gian hëng theo quy ®Þnh hiÖn hµnh ph¶i phô thuéc vµo c¸c c¬ quan qu¶n lý lao ®éng (®Ó cã thÓ kiÓm so¸t sè ngµy nghØ èm). Víi ngêi n«ng d©n th× cha cã c¨n cø ®Ó ®Þnh ra mçi n¨m ®èi tîng nµy ®- îc nghØ bao nhiªu ngµy vµ ®iÒu quan träng h¬n lµ tæ chøc thùc hiÖn chÕ ®é nµy nh thÕ nµo, ®Ó võa kÞp thêi võa ®óng quy ®Þnh. Trªn thùc tÕ, ngµy nghØ èm cña hä lµ kh«ng thÓ kiÓm so¸t næi. V× vËy, cha thÓ thùc hiÖn chÕ ®é nµy trong BHXH tù nguyÖn, mµ tèt nhÊt lµ ta vËn ®éng hä mua b¶o hiÓm y tÕ ®Ó khi èm ®au vµo bÖnh viÖn kh¸m vµ ®iÒu trÞ kh«ng mÊt tiÒn. + §èi víi chÕ ®é trî cÊp thai s¶n: Môc ®Ých cña trî cÊp thai s¶n lµ ngêi phô n÷ ®îc nghØ ngh¬i t¹i gia ®×nh vµ hëng trî cÊp thay l¬ng khi sinh con. ViÖc x¸c ®Þnh sè ngµy ®îc hëng chÕ ®é nµy trong mçi trêng hîp cô thÓ ®ßi hái ph¶i cã sù kiÓm so¸t chÆt chÏ, trong BHXH b¾t buéc ®· cã ngêi sö dông lao ®éng lµm viÖc nµy. Víi BHXH tù nguyÖn ¸p dông chÕ ®é nµy lµ cha tho¶ ®¸ng do BHXH tù nguyÖn kh«ng thÓ thu phÝ BHXH cña c¶ nam lÉn n÷ cho chÕ ®é nµy, còng kh«ng thÓ lÊy quü tõ chÕ ®é kh¸c bï vµo chÕ ®é nµy ®îc. MÆt kh¸c sinh ®Î lµ mét vÊn ®Ò x· héi, gia ®×nh vµ mäi ngêi, mäi ngµnh vµ mäi cÊp quan t©m. V× vËy, ta cha nªn thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm thai s¶n cho n«ng d©n (hiÖn nay phÇn lín c¸c níc cã BHXH tuy nhiªn n«ng cha cung cha triÓn khai chÕ ®é nµy) . + ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp: ChÕ ®é nµy BHXH b¾t buéc quy ®Þnh c¸c trêng hîp sau ®©y ®îc hëng trî c¸p tai n¹n lao ®éng: - BÞ tai n¹n lao ®éng trong giê lµm viÖc, tíi n¬i lµm viÖc kÓ c¶ ngoµi giê do yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng. - BÞ tai n¹n lao ®éng khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng. - BÞ tai n¹n lao ®éng trªn tuyÕn ®êng tõ n¬i ë tíi n¬i lµm viÖc. Víi BHXH tù nguyÖn cho ngêi n«ng d©n th× viÖc c¬ b¶n lµ x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn hëng nh thÕ nµo? Mét ngêi n«ng d©n ®i cµy ru«ng, mét ngêi lao ®éng bÞ tai n¹n,th× cã ®îc coi lµ tai n¹n lao ®éng hay kh«ng? Ai lµ ngêi chøng kiÕn, ai lËp biªn b¶n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý cña nã mµ BHXH tù nguyÖn kh«ng cã chñ thÓ thø ba sau ®ã nªn kh«ng cã c¬ së ®Ó xÐt trî cÊp. Nh vËy, chóng ta còng cha nªn thùc hiÖn chÕ ®é nµy ®èi víi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n. + ChÕ ®é hu trÝ: 16 Víi BHXH b¾t buéc ®iÒu kiÖn ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ phô thuéc vµo tuæi, vµo sè n¨m ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng. Møc hëng phô thuéc møc l¬ng tríc khi nghØ hu vµ sè n¨m ®ãng gãp tríc ®ã. ViÖc quyÕt ®Þnh kh«ng phô thuéc vµo ngêi thø ba (ngêi lao ®éng). Víi BHXH tù nguyÖn th× chÕ ®é hu trÝ lµ chñ ®¹o vµ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc vµ nã cßn ®¬n gi¶n h¬n vÒ c¸c trêng hîp ®îc hëng trong BHXH b¾t buéc. V× ngêi lao ®éng ®ãng BHXH theo mét møc phÝ nhÊt ®Þnh vµ hëng theo mét møc nhÊt ®Þnh. NÕu nh ta tiÕn hµnh chÕ ®é nµy th× ®©y còng chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch míi cña §¶ng vµ Nhµ níc ch¨m lo cho ®êi sèng cña nh©n d©n, mµ ®Æc biÖt níc ta lµ mét níc n«ng nghiÖp, n«ng d©n chiÕm phÇn lín d©n sè, hä rÊt cÇn sù quan t©m b¶o trî cña Nhµ níc vµ x· héi khi vÒ giµ. + ChÕ ®é tö tuÊt: Còng nh chÕ ®é hu trÝ, chÕ ®é nµy kh«ng phô thuéc vµo ngêi thø ba. ViÖc qu¶n lý sè nh©n khÈu (sè ¨n theo) cña ngêi lao ®éng cã thÓ thùc hiÖn ®- îc. V× vËy, BHXH tù nguyÖn cã thÓ ¸p dông chÕ ®é nµy cho ngêi n«ng d©n. Do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng vµ thu nhËp cña ngêi n«ng d©n hiÖn nay ë n- íc ta cßn ë møc thÊp. Do ®ã, nÕu ta tiÕn hµnh nhiÒu chÕ ®é BHXH cho ng êi n«ng d©n th× hä sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng tham gia. NÕu cã th× chØ chiÕm sè rÊt Ýt lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã tiÒn cßn l¹i phÇn lín gia ®×nh sèng rÊt khã kh¨n nªn nhu cÇu tham gia nhiÒu lo¹i h×nh kh«ng cã. MÆt kh¸c, do tÝnh chÊt cña BHXH lµ t¬ng hç lÉn nhau, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi nªn ta còng kh«ng thÓ chØ tiÕn hµnh cho nh÷ng ngêi cã tiÒn ®îc. V× vËy, trong giai ®o¹n nµy chóng ta còng cha nªn tiÕn hµnh chÕ ®é tö tuÊt mµ trong chÕ ®é hu trÝ ta nªn cã mét phÇn hç trî gia ®×nh ngêi tham gia BHXH cho ngêi n«ng d©n khi hä qua ®êi. c. Qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn. Quü BHXH tù gnuyÖn ®îc qu¶n lý tËp trung, thèng nhÊt theo tõng ®Þa ph¬ng vµ ®îc qu¶n lý ®iÒu hµnh theo 3 cÊp (tØnh, huyÖn vµ x·). + C¬ quan qu¶n lý quü BHXH tù nguyÖn cña tØnh lµm viÖc chuyªn tr¸ch cã biªn chÕ theo xÐt duyÖt cña ban tæ chøc chÝnh quyÒn tØnh vµ cã héi ®ång qu¶n lý do Uû ban nh©n d©n tØnh bæ nhiÖm (bao gåm Së tµi chÝnh vËt gi¸, Së L§TBXH, Héi ®ång nh©n d©n tØnh). BHXH n«ng d©n cÊp tØnh cã chøc n¨ng thèng nhÊt qu¶n lý quü hu n«ng d©n trong toµn tØnh; tæ chøc tuyªn truyÒn vËn ®éng ngêi lao ®éng tham gia x©y dùng quü; tæ chøc ph¸t hµnh sæ hu, cÊp sæ hu cho n«ng d©n, tæ chøc qu¶n lý, sö dông quü hu n«ng d©n, tæ chøc xÐt duyÖt, quyÕt ®Þnh chi tr¶ trî cÊp cho ngêi tham gia quü, tæ chøc híng dÉn c¸c nghiÖp vô vÒ quü hu n«ng d©n, tæ chøc h¹ch to¸n, quyÕt to¸n thu chi quü, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o tån vµ t¨ng trëgn quü hu n«ng d©n theo quyÕt ®Þnh cña UBND tØnh, tæ chøc thanh tra viÖc thùc hiÖn chÕ ®é hu n«ng d©n trªn ®Þa bµn toµn tØnh. 17 + C¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp huyÖn do l·nh ®¹o UBND huyÖn, ban l·nh ®¹o héi n«ng d©n huyÖn kiªm nhiÖm vµ mét ®Õn hai biªn chÕ thuéc phßng lao ®éng th¬ng binh x· héi huyÖn chuyªn tr¸ch. Cã chøc n¨ng nhiÖm vô tham mu cho cÊp uû, chÝnh quyÒn chØ ®¹o c«ng t¸c BHXH n«ng d©n tuyªn truyÒn, vËn ®éng n«ng d©n tham gia tæ chøc thùc hiÖn thu, chi quü hu n«ng d©n trªn ®Þa bµn huyÖn theo ph©n cÊp, tæng hîp b¸o c¸o quyÕt to¸n thu chi trªn ®Þa bµn. + C¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp x· do l·nh ®¹o x·, kÕ to¸n vµ l·nh ®¹o héi n«ng d©n kiªm nhiÖm vµ mét ngêi chuyªn tr¸ch theo dâi thu quü. Cã chøc n¨ng tham mu cho cÊp uû chÝnh quyÒn x· thùc hiÖn c«ng t¸c theo chØ ®¹o cña cÊp trªn. Tæ chøc h¹ch to¸n, quyÕt to¸n thu, chi quü hu, chi phÝ qu¶n lý bé m¸y, tuyªn truyÒn vËn ®éng n«ng d©n tham gia, lËp hå s¬ danh s¸ch ®Ò nghÞ cÊp sæ hu vµ gi¶i quyÕt chÕ ®é, trùc tiÕp thu quü vµ chi chÕ ®é hu cho ng- êi n«ng d©n. Ngoµi ra cßn c¸c kinh phÝ chi qu¶n lý cña hÖ thèng quü hu n«ng d©n tØnh ®îc c¬ cÊu vµo sæ thu cña quü. Ng©n s¸ch tØnh hç trî viÖc trô së lµm viÖc cho c¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp tØnh cßn cÊp huyÖn vµ x· th× lµm viÖc t¹i UBND huyÖn, x·. - VÒ nguyªn t¾c qu¶n lý tµi chÝnh: quü ph¶i ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp trªn c¬ së tÝnh to¸n møc ®ãng ®¶m b¶o cho c¸c néi dung chi cña quü. Ngoµi ra, viÖc qu¶n lý quü hu n«ng d©n ph¶i thêng xuyªn ®îc thanh tra, kiÓm tra gi¸m s¸t chÆt chÏ cña c¬ quan c¸c cÊp cã thÈm quyÒn nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng tham «, l¹m dông thÊt tho¸t quü. Cã nh vËy míi ®¶m b¶o kh¶ n¨ng b¶o tån ph¸t triÓn vµ chi tr¶ tèt t¹o niÒm tin cho ngêi n«ng d©n tham gia BHXH. d. Quü BHXH tù nguyÖn cho ngêi n«ng d©n. + C¬ chÕ h×nh thµnh: Quü BHXH b¾t buéc ë níc ta ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: - Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü l¬ng, ngêi lao ®éng ®ãng 5% so víi tiÒn l¬ng th¸ng cñam×nh. - Nhµ níc hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn chÕ ®é ®èi víi ngêi lao ®éng. - C¸c nguån kh¸c. Do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng BHXH tù nguyÖn cho ngêi nhµ níc lµ kh«ng cã ngêi sö dông lao ®éng tham gia vµ hiÖn nay cha cã nhµ níc hç trî, BHXH tù nguyÖn còng kh«ng thùc hiÖn hÕt c¸c chÕ ®é BHXH nh ®èi víi BHXH b¾t buéc. HiÖn nay mét sè níc ®ang ph¸t triÓn ®· cè g¾ng ¸p dông BHXH tù nguyÖn cho ngêi n«ng d©n, nguån h×nh thµnh quü ë c¸c níc nµy lµ: 18 - Ngêi lao ®éng ®ãng gãp: §©y lµ nguån h×nh thµnh chÝnh cña BHXH tù nguyÖn. - §¸nh thuÕ hµng ho¸ ®Æc biÖt ®èi víi mét sè hµng n«ng s¶n. VÝ dô nh: Ên §é ®¸nh thuÕ thuèc l¸ ®èi víi ngêi lµm viÖc t¹i nhµ thuèc ®a vµo quü phóc lîi, hoÆc ®¸nh thuÕ ®èi víi mét sè hµng ho¸ xa xØ phÈm nh: níc hoa, rîu… trong chÕ ®é dµi h¹n cho n«ng d©n ë Hy l¹p. - C¸c nguån kh¸c nh tµi trî cña c¸c tæ chøc trong níc vµ ngoµi níc. Bªn c¹nh ®ã do tÝnh truyÒn thèng d©n téc, dßng hä … con c¸i cã thÓ mua BHXH cho bè mÑ hoÆc ngêi th©n trong gia ®×nh. MÆc dï Nhµ níc cã chÝnh s¸ch më réng quyÒn lîi tham gia vµ hëng BHXH cho lao ®éng n«ng nghiÖp nhng nhµ níc kh«ng bao cÊp, nghÜa lµ kh«ng lÊy ng©n s¸ch nµh níc ®Ó chi tr¶ BHXH cho ngêi n«ng d©n. Nguyªn t¾c chung lµ ngêi lao ®éng ®ãng lÊy mµ hëng. Quü BHXH ®îc h×nh thµnh trªnc¬ së ®ãng gãp tù nguyÖn cña ngêi lao ®éng, nªn ph¶i ®îc h¹ch to¸n ®éc lËp. C¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm hç trî thªm khi cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. §Çu t ®Ó t¨ng trëng lµ mét trong nh÷ng nguån gãp phÇn h×nh thµnh quü. C¸c ho¹t ®éng ®Çu t ngoµi mua tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu, cho ng©n s¸ch nhµ níc hoÆc ng©n hµng th¬ng m¹i vay, cÇn thiÕt cho phÐp quü BHXH tù nguyÖn më réng h×nh thøc ®Çu t nh kinh doanh bÊt ®éng s¶n, ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh cã l·i suÊt cao, an toµn dÔ thanh to¸n ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c ho¹t ®éng ®Çu t nhÊt lµ ®Çu t quü hu n«ng d©n ®îc tËp trung ë c¬ quan qu¶n lý quü hu n«ng d©n cÊp tØnh tr×nh UBND tØnh quyÕt ®Þnh. Toµn bé l·i thu ®îc sau khi trõ ®i chi phÝ chi ho¹t ®éng ®Çu t ®îc nép vµo quü ®Ó b¶o toµn vµ t¨ng trëng. Toµn bé c¸c kho¶n viÖn trî, ñng hé cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n theo ®Þa chØ quü hu n«ng d©n tØnh th× ®îc tËp trung vµo nh mét nguån thu cña quü vµ ®îc qu¶n lý sö dông chung. + H×nh thøc ®ãng phÝ: §Ó cho ngêi n«ng d©n tham gia BHXH th× yÕutè ktlµvèn ®Ó cã quyÕt ®Þnh tham gia hay kh«ng vµ møc phÝ b¶o hiÓm lµ bao nhiÒu, h×nh thøc ®ãng nh thÕ nµo. HiÖn nay, ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n vµ lao ®éng n«ng th«n ®· ®îc c¶i thiÖn h¬n rÊt nhiÒu so víi tríc ®©y, hä ®· cã møcthu nhËp kh¸ h¬n . Bíc ®Çu ®· cã tÝch luü b»ng tiÒn, nhng kh«ng thÓ nãi kho¶n tÝch luü nµy ®ñ ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña hä khi vÒ giµ nhng mét phÇn sè tiÒn ®ã nÕu ®ãng gãp vµo BHXH sÏ lµ c¸ch tÝch luü tèt nhÊt khi tuæi giµ Ëp ®Õn (tÊt nhiªn møc trî cÊp kh«ng ph¶i lµ ®¶m b¶o hoµntoµn cuéc sèng cña hä khi vÒ giµ, mµ nã t¹o ra mét kho¶n thu nhËp æn ®Þnh khi vÒ giµ). Mét sè níc sö dông hÖ thèng ®ãngphÝ b»ng tem, tøclµ ngêi tham gia BHXH sÏ ®ãngphÝ th«ng qua viÖc mau tem,mçi th¬ng m¹i cã gi¸ trÞ kh¸c nhau. VÝ dô ë Ên ®é vµ Anh sö dông c¸c bé c¹c 19 BHXH, mçi bé c¹c cã 52 hoÆc 53 « theo tuÇn trong n¨m vµ®îc sö dông trªn 20 n¨m. Trong khi ®ã ë Ph¸p, h×nh thøc ®ãng phÝ BHXH tù nguyÖn ®îc tÝnh theo “sè ®iÓm”, mçi ®iÓm øng víi mét sè tiÒn nµo ®ã t¹i thêi ®iÓm ®ãng gãp. . Tuy nhiªn, Nhµ níc còng ph¶i x¸c ®Þnh “sè ®iÓm”tèi thiÓu cÇn ph¶i ®ãng gãp trong mét kú (th¸ng, quý, n¨m) ®ãng gãp. §èi víi nh÷ng ngêi ndqu¸ nghÌo, hä khuyÕn c¸o kh«ng nªn tham gia vµo hÖ thèng BHXH mµ lµ ®èi tîng cña c¸chÖ thèng chÝnh s¸ch trä gióp x· héi kh¸c. Ngoµi ra ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña ®iÓm cã thÓ c¨n cø tæng thu, tæng chi cña n¨m tríc ®Ó ®iÒu chØnh. Trªn c¬ së tæng sè ®iÓm cña ngêi lao ®éng trong suèt qu¸ tr×nh ®ãng BHXH, ®Õn khi hä hëng BHXH hä sÏ ®îc tÝnh trªn gi¸ trÞ thùc tÕ cña “®iÓm”vµo hÖ t¹i thêi ®iÓm thô hëng. ë ViÖt Nam, do ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ lao ®éng n«ng th«n phô thuéc vµo khÝ hËu, thêi tiÕt vµmang tÝnh thêi vô nªn bíc ®Çu triÓn khai c¶ hi h×nh thøc ®ãng phÝ lµ b»ng tiÒn vµ b»ng hiÖn vËt (lóa…)Tuy nhiªn,còng ph¶i lu ý ®Õn thêi gian ®ãng phÝ cña ngêi n«ng d©n, cã thÓ cho phÐp hä ®ãng phÝ theo n¨m v× thu nhËp cña ngêi n«ng d©n phô thuéc rÊt nhiÒu vµomïa vô. Nhng viÖc qu¶n lý thu phÝ víic¶ hai h×nh thøc sÏlµ khã kh¨n vµ phøc t¹p cho c¬ quan qu¶n lý BHXH song tríc m¾t l¹ithuËn lîi cho ngêi n«ng d©n. T¬ng lai sÏ tiÕn hµnh thu phÝ díi mét h×nh thøc lµ b»ng tiÒn nh»mt¹o ®iÒu kiÖn cho BHXH n«ng d©n ë n¬cs tapt v× nã phï hîp h¬n víi c¬ chÕ thÞ trêng vµ dÔ dµng cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ thu phÝ. + C¬ së x¸c ®Þnh møc phÝ, ®iÒu kiÖn hëng vµ møc hëng. §Ó x¸c ®Þnh møcphÝ cho phï hîp víi ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm, còng nh ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng vµ ph¸t triÓn quü BHXH tù nguyÖn, cÇn ph¶i xem xÎtíi c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi sù chi tr¶ nh c¸c yÕu tè ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña ngêi tham gia. PhÝ BHXH x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: P = fo + d. Trong ®ã: P: phÝ BHXH tù nguyÖn. f: phÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH. d: phô phÝ (gåm phÝ dù phßng vµ phÝ qu¶n lý). Nh vËy ®Ó x¸c ®Þnh ®îcmøc phÝ ph¶i ®ãng vµ møc hëng BHXH ph¶i dùa vµo nhiÒu yÕu tè vµ nhiÒu th«ng tin kh¸c nhau vÒ ngêi lao ®éng, c¬ cÊu nguån lao ®éng theo ®é tuæi, giíi tÝnh… ngoµi ra cßn ph¶i x¸c ®Þnh vµ dù b¸o ®îc tuæi thä b×nh qu©n vµ x¸c xuÊt tö vong cña ngêi lao ®éng n«ng th«n. X¸c ®Þnh møc phÝ cã thÓ dùa vµo c¸c yÕu tè sau: 20