LỜI MỞ ĐẦU Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ “D©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh”. §Ó thùc hiÖn chñ tr¬ng trªn cã nhiÒu biÖn ph¸p trong ®ã b¶o hiÓm x· héi gãp phÇn kh«ng nhá. Ngêi lao ®éng chiÕm tû lÖ rÊt lín trong d©n sè vµ do ®iÒu kiÖn lao ®éng lµm viÖc ngoµi nh÷ng rñi ro mang tÝnh tù nhiªn, hä cÇn ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro mang tÝnh nghÒ nghiÖp lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp ¶nh hëng ®Õn b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä còng nh x· héi. V× vËy, b¶o hiÓm x· héi cïng víi c¸c bé phËn kh¸c cña b¶o ®¶m x· héi nh trî cÊp x· héi, trî cÊp gia ®×nh khã kh¨n …. ®· t¹o ra mét l íi an toµn x· héi cho ngêi lao ®éng gãp phÇn æn ®Þnh x· héi, c«ng b»ng x· héi, ®Ó qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®îc diÔn ra b×nh thêng vµ liªn tôc. §Ò tµi nghiªn cøu chñ yÕu vÒ mÆt lý thuyÕt cña vÊn ®Ò, chØ ra nh÷ng thùc tr¹ng chñ yÕu vµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p liªn quan ®Õn b¶o hiÓm x· héi. Víi mong muèn t×m hiÓu vµ lµm s¸ng tá tÇm quan träng cña b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng em ®· chän ®Ò tµi “B¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng”. KÕt cÊu cña ®Ò tµi bao gåm: Lêi më ®Çu PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ B¶o hiÓm x· héi. PhÇn II: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ c«ng t¸c B¶o hiÓm x· héi ë níc ta trong thêi kú võa qua. PhÇn III: Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p. KÕt luËn. PhÇn I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ B¶o hiÓm x· héi I. Qóa tr×nh ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm x· héi. 1.1 S¬ lîc lÞch sö ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm x· héi. BHXH ®· cã tõ l©u vµ thùc sù trë thµnh ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi tõ ®Çu thÕ kû 19. Bé luËt ®Çu tiªn vÒ chÕ ®é B¶o hiÓm ®îc ®îc h×nh thµnh ë Anh n¨m 1919 víi tªn gäi “ luËt nhµ m¸y” vµ tËp trung vµo b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c xëng thî. Vµo n¨m 1883, luËt b¶o hiÓm èm ®au h×nh thµnh ë §øc. còng t¹i §øc , mét sè luËt kh¸c ®îc h×nh thµnh , sau ®ã ch¼ng h¹n luËt tai n¹n lao ®éng ®îc h×nh thµnh n¨m 1889. §Õn nay BHXH ®îc thùc hiÖn trªn nhiÒu níc vµ trë thµnh mét bé phËn quan träng trong ho¹t ®éng liªn hîp quèc. Mét tæ chøc quèc tÕ lín m¹nh nhÊt thÕ giíi hiÖn nay. Trong tuyªn ng«n cña liªn hîp quèc th«ng qua ngµy 10/12/1948 cã ghi “tÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi ,cã quyÒn h- ëng BHXH , quyÒn ®ã ®Æt trªn c¬ së sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cÇn cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn con ngêi”. §Ó thÓ chÕ ho¸ tinh thÇn ®ã, tæ chøc lao ®éng quèc tÕ ILD ®· ®a ra c«ng íc 102, quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn tèi thiÓu cña BHXH vµ nh÷ng khuyÕn nghÞ vµ c¸c níc thµnh viªn vÒ viÖc thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn nµy. 2.2 LÞch sö ph¸t triÓn cña BHXH ViÖt Nam. Nh ë phÇn trªn, BHXH ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam trong gÇn mét thÕ kû cai trÞ, bän thùc d©n ph¸p hÇu nh kh«ng ®Ò ra ®îc nh÷ng g× ®Ó b¶o vÖ c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ngêi. Kh«ng thùc hiÖn ®îc chÕ ®é, chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng ViÖt Nam. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8/ 1945, Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho c«ng nh©n viªn chøc trong ph¹m vi cho phÐp, víi c¸c chÕ ®é nh chÕ ®é b¶o hiÓm èm ®au, chÕ ®é b¶o hiÓm sinh ®Î, chÕ ®é b¶o hiÓm tai nËn, chÕ ®é hu trÝ. Tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn cßn ph©n t¸n. §Õn th¸ng 12/1961, Nhµ níc ban hµnh chÕ ®é BHXH thèng nhÊt vµ thi hµnh ngµy 11/1961 trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH tËp trung, dùa vµo sù ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¬ quan nhµ n- íc. Quü BHXH ®îc sö dông v× lîi Ých cña c«ng nh©n viªn chøc. C¸c chÕ ®é thùc hiÖn trong thêi gian nµy bao gåm c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, hu trÝ mÊt søc, tö tuÊt. ViÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ban hµnh n¨m 1961 lµ mét lç lùc lín cña §¶ng vµ Nhµ níc, nh©n d©n. Trong h¬n 30 n¨m cã hµng triÖu lît ngêi ®îc hëng c¸c chÕ ®é vÒ BHXH . Tuy nhiªn c¸c chÕ ®é BHXH trong thêi kú ®ã cßn mang tÝnh tËp trung vµ bao cÊp, ®æi míi khi níc ta chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tríc nhu cÇu míi toµn diÖn vÒ kinh tÕ , x· héi n¨m 1994, Bé luËt lao ®éng ®· ®îc Quèc héi níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng qua t¹i kú häp thø 5 Quèc héi kho¸ IX. Trong ®ã, cã néi dung cña chÕ ®é BHXH ®îc ®æi míi. Trong lÇn ®æi míi nµy, c¸c chÕ ®é BHXH ®îc nghiªn cøu vµ x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c vµ yªu cÇu cña c¬ chÕ míi. II. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña BHXH 2.1 Kh¸i niÖm BHXH BHXH lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña chÝnh s¸ch x· héi mµ nhµ níc b¶o ®¶m tríc ph¸p luËt cho mçi ngêi d©n nãi chung vµ ngêi lao ®éng nãi riªng. BHXH lµ sù b¶o ®¶m vÒ vËt chÊt cho ngêi lao ®éng th«ng qua c¸c chÕ ®é cña BHXH nh»m gãp phÇn æn ®Þn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. BHXH lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi rÊt cao trªn c¬ së sù tham gia, ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ sù qu¶n lý b¶o hé cña Nhµ níc. 2.2 B¶n chÊt cña BHXH - BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan hÖ thuª mín ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH, bªn BHXH vµ bªn ®îc BHXH . - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ngêi nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp … hoÆc nh÷ng tr êng hîp x¶y ra hoµn toµn ngÉu nhiªn nh tuæi giµ, thai s¶n … §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. - PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc tån trÝch l¹i. - Môc ®Ých cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. III. §èi tîng, chøc n¨ng, tÝnh chÊt, ý nghÜa vµ t¸c dông cña B¶o hiÓm x· héi. 3.1 §èi tîng cña BHXH §èi tîng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH .§èi tîng tham gia BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Tuy vËy, theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mçi níc mµ ®èi tîng nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ngêi lao ®éng nµo ®ã. HÇu hÕt c¸c níc khi cã chÝnh s¸ch BHXH , ®Òu thùc hiÖn BHXH ®èi víi c¸c viªn chøc Nhµ níc, nh÷ng ngêi lµm c«ng hëng l- ¬ng. ViÖt Nam còng kh«ng vît ra khái thùc tÕ nµy, mÆc dï biÕt r»ng nh vËy lµ kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng. NÕu xem xÐt trªn mèi quan hÖ rµng buéc trong BHXH , ngoµi ngêi lao ®éng cßn cã ngêi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH , díi sù b¶o trî cña Nhµ níc. Ngêi sö dông lao ®éng gãp vµo quü BHXH lµ tr¸ch nhiÖm cña hä ®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ hä sö dông. Cßn c¬ quan BHXH nhËn sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, sö dông quü ®Ó thùc hiÖn mäi c«ng viÖc vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. Mèi quan hÖ rµng buéc nµy chÝnh lµ ®Æc trng riªng cã cña BHXH . Nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña BHXH mét c¸ch æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. 3.2 Chøc n¨ng cña BHXH BHXH cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau: - Thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm khi hä gÆp nh÷ng rñi ro nh gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. Sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra v× suy cho cïng, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng sÏ dÉn ®Õn víi tÊt c¶ mäi ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng theo ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña BHXH . Cßn mÊt viÖc vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ngêi lao ®éng còng sÏ ®îc hëng trî cÊp BHXH víi møc hëng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi ®iÓm vµ thêi h¹n ®îc hëng ph¶i ®óng quy ®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH , nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô tÝnh chÊt vµ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH . - TiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng- êi tham gia BHXH . Tham gia BHXH kh«ng chØ ngêi lao ®éng mµ c¶ ngêi sö dông lao ®éng. C¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH . Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho mét sè ngêi lao ®éng tham gia khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. Sè lîng nh÷ng ngêi nµy thêng chiÕm tû träng trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp. Nh vËy, theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang. Ph©n phèi l¹i gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp cao vµ thÊp, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc .. Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. - Gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt, ngêi lao ®éng x· héi. Khi kho¶ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng ®îc chñ sö dông lao ®éng tr¶ l¬ng hoÆc tiÒn c«ng khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, vÒ giµ ®· cã BHXH trî cÊp thay thÕ phÇn thu nhËp bÞ mÊt. V× thÕ cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ cã chç dùa. Do ®ã ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m, g¾n bã tËn t×nh víi c«ng viÖc, víi n¬i lµm viÖc. Tõ ®ã hä tÝch cùc lao ®éng, s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ kinh tÕ. - G¾n bã lîi Ých ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng, gi÷a ngêi lao ®éng víi x· héi. Trong thùc tÕ ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng … Th«ng qua BHXH , nh÷ng m©u thuÉn ®ã sÏ ® îc ®iÒu hoµ vµ gi¶i quyÕt. §Æc biÖt, c¶ hai giíi nµy ®Òu thÊy nhê cã BHXH mµ m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ. Tõ ®ã lµm cho hä hiÓu nhau h¬n vµ g¾n bã lîi Ých ®îc víi nhau. §èi víi nhµ níc vµ x· héi, chØ cho BHXH lµ c¸ch thøc ph¶i chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt nhng vÉn gi¶i quyÕt ®îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn lµm æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi ®îc ph¸t triÓn vµ an toµn. 3.3 TÝnh chÊt cña BHXH BHXH g¾n liÒn víi ®êi sèng cña ngêi lao ®éng. VËy nªn nã cã mét sè tÝnh chÊt sau: - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong ®êi sèng x· héi. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ngêi lao ®éng cã thÓ gÆp nhiÒu biÕn cè, rñi ro khi ngêi ®ã sö dông lao ®éng còng r¬i vµo t×nh c¶nh khã kh¨n kh«ng kÐm nh s¶n xuÊt kinh doanh bÞ gi¸n ®o¹n, vÊn ®Ò tuyÓn dông vµ hîp ®ång lao ®éng lu«n ph¶i ®îc ®Æt ra ®Ó thay thÕ. S¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn, nh÷ng rñi ro ®èi víi ngêi lao ®éng vµ nh÷ng khã kh¨n ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng cµng nhiÒu vµ cµng trë lªn phøc t¹p, dÉn ®Õn mèi quan hÖ chñ nî cµng trë nªn phøc t¹p, c¨ng th¼ng. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy Nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp th«ng qua BHXH . Vµ nh vËy BHXH ra ®êi hoµn toµn mang tÝnh kh¸ch quan trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña mçi níc. - BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn, ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian tÝnh chÊt nµy thÓ hiÖn rÊt râ ë nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña BHXH . Tõ thêi ®iÓm h×nh thµnh vµ triÓn khai, ®Õn møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia ®Ó h×nh thµnh quü BHXH . - BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn cã tÝnh dÞch vô. TÝnh kinh tÕ thÓ hiÖn râ nhÊt lµ ë chç, quü BHXH muèn ®îc h×nh thµnh, b¶o toµn vµ t¨ng trëng ph¶i cã sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia vµ ph¶i ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, sö dông ®óng môc ®Ých. Møc ®ãng gãp cña c¸c bªn ph¶i ®îc tÝnh to¸n rÊt cô thÓ dùa trªn x¸c xuÊt ph¸t sinh thiÖt h¹i cña tËp hîp ngêi tham gia BHXH . Quü BHXH chñ yÕu dïng ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn cña BHXH . Thùc chÊt, phÇn ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng lµ kh«ng ®¸ng kÓ nhng quyÒn lîi nhËn ®îc lµ rÊt lín khi gÆp rñi ro. §èi víi ngêi sö dông lao ®éng viÖc tham gia ®ãng vµo quü BHXH lµ ®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ m×nh sö dông. XÐt díi gãc ®é kinh tÕ, hä còng cã lîi Ých v× kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín ®Ó trang tr¶i cho ngêi lao ®éng bÞ mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng 3.4. ý nghÜa – T¸c dông cña BHXH 3.4.1 §èi víi ngêi lao ®éng. - Thùc hiÖn tèt BHXH , NÕu gÆp ph¶i nh÷ng rñi ro x· héi th× ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vÉn ®îc b¶o ®¶m do ®ã hä yªn t©m lµm viÖc, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. - ViÖc ngêi lao ®éng ®ãng BHXH cã tÇm quan träng vÒ t©m lý rÊt ®¸ng kÓ, nh¾c nhë ý thøc tr¸ch nhiÖm vµ b¶o vÖ nh©n phÈm cña ngêi lao ®éng, x¸c lËp quyÒn cña ngêi lao ®éng ®îc hëng trî cÊp, cha kÓ lµ cßn cã quyÒn tham gia qu¶n lý chÕ ®é BHXH . - ViÖc ngêi lao ®éng ®ãng BHXH cßn cã tÇm quan träng vÒ t×nh ®oµn kÕt céng ®ång rÊt s©u réng. 3.4.2. §èi víi ngêi sö dông lao ®éng - BHXH còng phôc vô lîi Ých cña ngêi sö dông lao ®éng v× gãp phÇn duy tr× hoµ b×nh vµ æn ®Ønh trong lao ®éng, æn ®Þnh trong x· héi. Ngêi sö dông lao ®éng tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng lµ ®Î ®¸p øng nhu cÇu cña ngêi lao ®éng khi hä lµm viÖc cho ngêi sö dông lao ®éng. ChÝnh lµ th«ng qua c¬ chÕ BHXH mµ sù chuyÓn giao tiÒn l- ¬ng gi÷a hai hoµn c¶nh ®ã ®îc thùc hiÖn. - Ngêi sö dông lao ®éng lµ líp ngêi thêng ë vµo hoµn c¶nh may m¾n, thuËn lîi nhiÒu h¬n. Sù ®ãng gãp thªm cña ngêi sö dông lao ®éng chÝnh lµ nh»m san sÎ bít g¸nh nÆng ®ã, lµ nh©n danh t×nh ®oµn kÕt x· héi, lµ c¨n cø vµo thùc tÕ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña mçi bªn. 3.4.3 §èi víi Nhµ níc Tríc m¾t BHXH võa míi tho¸t khái c¬ chÕ bao cÊp, nh÷ng t¸c dông quan träng ®èi víi tiÕt kiÖm néi bé vµ ®Çu t cha ®ñ thêi gian ®Ó tù biÓu hiÖn. Tuy vËy, môc ®Ých cña BHXH kh«ng gièng B¶o hiÓm th¬ng m¹i ë tÝnh chÊt kinh doanh mµ chñ yÕu lµ b¶o vÖ ngêi lao ®éng tríc nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn. TiÕt kiÖm néi bé vµ ®Çu t dï lµ quan trän nhng còng chØ lµ chøc n¨ng dÉn xuÊt x· héi. T¸c dông ph©n phèi l¹i thu nhËp trong c¬ chÕ BHXH còng chØ lµ mét phÇn trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn BHXH ë níc ta cha phæ cËp ®Õn tÊt c¶ thµnh viªn trong x· héi IV. C¸c nguyªn t¾c cña BHXH 4.1. BHXH lµ sù b¶o ®¶m vÒ mÆt x· héi. §Ó ngêi lao ®éng cã thÓ æn ®Þnh vµ duy tr× vµ æn ®Þnh cuéc sèng khi bÞ mÊt søc lao ®éng t¹m thêi hoÆc hÕt tuæi lao ®éng. §©y lµ nguyªn t¾c b¶o ®¶m ý nghÜa vµ tÝnh chÊt cña b¶o hiÓm nã võa mang gi¸ trÞ vËt chÊt, võa mang tÝnh x· héi. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn tríc hÕt lµ sù b¶o ®¶m b»ng vËt chÊt. Møc ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt còng lµ yÕu tè quan träng ¶nh hëng ®Õn sù tham gia vµo BHXH . V× vËy ¶nh h- ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña sù nghiÖp nµy .VÒ mÆt x· héi theo nguyªn t¾c nµy, BHXH lÊy sè ®«ng bï ®¸p sè Ýt, lÊy qu·ng ®êi lao ®éng thùc tÕ cã thu nhËp lµm c¬ së ®Ó ®¶m b¶o cho qu·ng ®êi kh«ng tham gia vµo lao ®éng . 4.2. BHXH võa manh tÝnh b¾t buéc, võa mang tÝnh tù nguyÖn TÝnh b¸t bu«c thÓ hiÖn ë nghÜa vô than gia tãi thiÓu. nh vËy nhµ níc ®ãng vai trß tæ chøc, ®Þnh híng ngêi lao ®éng vµ ngõng sö dông loa ®éng hiÓu ®îc nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm hîp lý tham gia. C¸c lo¹i h×nh vµ chÕ ®é b¶o hiÓm, mµ ngêi lao ®éng cã thÓ tham gia, c¸c lo¹i h×nh vµ chÕ ®é b¶o hiÓm, mµ ngêi lao ®éng tham gia trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng BHXH cña mét níc trong tõng giai ®o¹n nh¸t ®Þnh . nguyªn t¾c nµy cho phÐp BHXH cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ më réng 4.3 x¸c ®Þnh ®óng ®¸n møc tèi thiÓu cña c¸c chÕ ®é BHXH VÊn ®Ò nµy cã liªn quan trc tiÕp ®Õn c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn thiÕt kÕ c¸c chÝnh s¸ch vµ néi dung cô thÓ cña tõng chÕ ®é BHXH . Møc tèi thiÓu cña c¸c chÕ ®é BHXH cô thÓ . MÆt kh¸c møc tèi thiÓu cßn ph¶i tÝnh ®Õn gi¸ trÞ cña c¸c chÕ ®é BHXH mµ ngêi tham gia dîc hëng . Nguyªn t¾c nµy liªn quan trc tiÕp ®Õn viÖc t¹o ngêi , x©y dông quü BHXH , vµ khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng vµ c¸c tÇng líp x· héi tham gia . 4.4 BHXH ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vµ liªn tôc c¶ møc tham gia vµ tÝnh thùc hiÖn. Nguyªn t¾c nµy b¶o ®¶m sù thÝch hîp cña BHXH trong c¬ chÕ thÞ trêng, thËm trÝ mang tÝnh thêng xuyªn . Sù thay ®æi n¬i lµm viÖc vµ thay ®æi hîp ®ång lao ®éng c¶ vÒ néi dung , ®èi t¸c … t¹o ra nh÷ng giai ®o¹n vÒ thêi gian vµ kh«ng gian cña qu¸ tr×nh lµm viÖc . §iÒu nµy cã thÓ x¶y ra trong c¸c quan hÖ vÒ BHXH . ViÖc ®¶m b¶o cho ngêi tham gia BHXH cã thÓ duy tr× quan hÖ mét c¸ch liªn tôc theo thêi gian cã tham gia vµ thèng nhÊt vÒ c¸c chÕ ®é sÏ t¹o ra sù linh ho¹t cÇn thiÕt vµ thuËn tiÖn cho ngêi lao ®éng tham gia vµo c¸c quan hÖ BHXH tèt h¬n, ®Çy ®ñ vµ tÝch cùc h¬n do vËy, møc tham gia vµ thêi gian thùc tÕ tham gia lµ c¨n cø chñ yÕu nhÊt ®Ó duy tr× quan hÖ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. 4.5 C«ng b»ng trong BHXH . §©y lµ mét nguyªn t¾c rÊt quan träng song còng rÊt phøc t¹p trong chÝnh s¸ch BHXH . Quan hÖ BHXH ®îc thùc hiÖn trong mét thêi gian dµi, c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh ®ã cã thÓ cã nh÷ng thay ®æi diÔn ra. Møc vµ thêi gian tham gia cña tõng ngêi vµ møc hëng l¬ng cña hä còng cã thÓ kh«ng gièng nhau. ViÖc theo dâi vµ ghi nhËn c¸c vÊn ®Ò nµy kh«ng ®¬n gi¶n, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn mét hÖ thèng BHXH ®ang cßn cã nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ®èi tîng thµnh phÇn vµ khu vùc tham gia ë níc ta hiÖn nay. Do vËy, b¶o ®¶m c«ng b»ng trong BHXH lµ cÇn thiÕt nhng rÊt khã ®¶m b¶o tÝnh tuyÖt ®èi. Sù c«ng b»ng, tríc hÕt lµ ph¶i ®Æt ra trong quan hÖ gi÷a ®ãng gãp vµ ®îc hëng. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn trong néi dung vµ ®iÒu kiÖn tham gia trong tõng chÕ ®é BHXH . XÐt trªn gãc ®é kh¸c, c«ng b»ng cßn ®Æt trong quan hÖ x· héi gi÷a nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong tõng khu vùc hay gi÷a c¸c vïng, ®Þa bµn, nghµnh nghÒ kh¸c nhau … dùa trªn nguyªn t¾c tÝnh x· héi cña b¶o hiÓm. Trªn ®©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c ph¶i tÝnh ®Õn khi thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn c¸c quan hÖ vµ c¸c chÕ ®é vÒ BHXH . 4.6. Ph¶i lÊy sè ®«ng bï sè Ýt. C¸ch lµm riªng cã cña BHXH lµ mäi ngêi tham gia BHXH , ®ãng gãp cho bªn nhËn BHXH cßn tÝnh dÇn thµnh mét quü tµi chÝnh ®éc lËp vµ tËp trung dïng ®Ó chi tr¶ trî cÊp cho nh÷ng ngêi lao ®éng khi vµ chØ khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp theo c¸c chÕ ®é x¸c ®Þnh. Møc ®ãng gãp BHXH thêng rÊt thÊp nªn phÇn lín nh÷ng ngêi lao ®éng trong níc ®Òu cã thÓ ®ãng gãp dÔ dµng. Nhng ®iÒu quan träng lµ sù ®ãng gãp ®ã ®îc thùc hiÖn ®Òu kú lµ ®ãng gãp cña sè ®«ng. Nh vËy, trong sè ®«ng ngêi tham gia ®ãng gãp BHXH , chØ nh÷ng ngêi lao ®éng míi lµ ®èi tîng ®îc hëng trî cÊp. Trong sè nh÷ng ngêi lao ®éng l¹i chØ nh÷ng ngêi bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng hay tuæi giµ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi thùc sù ®îc hëng trî cÊp. Trong sè ®ã cã nh÷ng ngêi ®· tham gia ®ãng gãp tõ l©u, nhng còng cã nhiÒu ngêi võa míi tham gia ®ãng gãp. V× thÕ sè trî cÊp mµ hä nhËn ®îc lín h¬n rÊt nhiÒu so víi sè tiÒn ®· ®ãng gãp cña hä. Muèn lµm ®îc nh vËy th× kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i lÊy kÕt qu¶ ®ãng gãp cña sè ®«ng ngêi tham gia ®Ó bï cho sè Ýt ngêi ®îc hëng trî cÊp. Nh÷ng ngêi lao ®éng cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó hëng trî cÊp nµy th× phÇn ®ãng gãp cña hä lµ ®Ó ngêi kh¸c ®îc hëng, nhng kh«ng v× thÕ mµ hä bÞ thiÖt thßi. Mét lóc nµo ®ã trong cuéc ®êi lµm viÖc ch¾c ch¾n hä sÏ cßn ph¶i ®îc trî cÊp BHXH , khi ®ã trî cÊp mµ hä ®îc hëng còng lµ do nhiÒu ngêi kh¸c ®ãng gãp. 4.7. Møc trî cÊp BHXH thÊp h¬n møc tiÒn l¬ng lóc ®ang ®i lµm, nhng thÊp nhÊt còng ph¶i b¶o ®¶m møc sèng tèi thiÓu. Trî cÊp BHXH nãi ë ®©y lµ trî cÊp thay thÕ cho tiÒn l¬ng nh trî cÊp èm ®au, thai s¶n, hu trÝ tuæi giµ chø kh«ng ph¶i lµ lo¹i trî cÊp bï ®¾p hoÆc trî cÊp BHXH kh¸c. Nh ®· biÕt, tiÒn l¬ng lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng khi hä thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt ®Þnh. NghÜa lµ chØ ngêi lao ®éng cã søc khoÎ b×nh thêng, cã viÖc lµm b×nh thêng vµ thùc hiÖn ®îc c«ng viÖc nhÊt ®Þnh míi cã tiÒn l¬ng. Khi ®· bÞ èm ®au, tai n¹n hay tuæi giµ kh«ng thùc hiÖn ®îc c«ng viÖc nhÊt ®Þnh hoÆc kh«ng viÖc lµm mµ tríc ®ã khoong thÓ b»ng tiÒn l¬ng do lao ®éng t¹o ra ®îc. H¬n n÷a, c¸ch lËp quü ph¬ng thøc dµn tr¶i rñi ro cña BHXH còng kh«ng cho phÐp tr¶ trî cÊp BHXH b»ng tiÒn l¬ng lóc ®ang ®i lµm. V× tr¶ trî cÊp b»ng tiÒn l¬ng th× ch¼ng kh¸c g× ngêi lao ®éng bÞ rñi ro ®em rñi ro cña m×nh dµn tr¶i hÕt nh÷ng ngêi kh¸c. VËy møc trî cÊp BHXH ph¶i thÊp h¬n møc tiÒn l¬ng lóc ®ang ®i lµm. Tuy nhiªn , do môc ®Ých, b¶n chÊt vµ c¸ch lµm cuar BHXH th× møc trî cÊp BHXH thÊp nhÊt còng kh«ng thÓ thÊp h¬n møc sèng tèi thiÓu hµng ngµy. V. C¸c chÕ ®é BHXH 5.1. ChÕ ®é èm ®au. - §èi tîng: lµ mäi ngêi lao ®éng ®ang tham gia BHXH . - Trêng hîp ®îc hëng: Do èm ®au, tai n¹n rñi ro hoÆc cã con díi 7 tuæi bÞ èm mÑ/ bè nghØ tr«ng con. Lo¹i trõ c¸c trêng hîp tù huû ho¹i søc khoÎ, say rîu, ma tuý - §iÒu kiÖn: §· ®ãng gãp phÝ BHXH ®ñ 3 th¸ng trë lªn, cã giÊy x¸c nhËn cña c¬ së y tÕ cã thÈm quyÒn do Bé y tÕ x¸c nhËn. - Møc vµ thêi h¹n hëng: Tõ 85% ®Õn 100% tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH tuú tõng trêng hîp vµ tuú vµo nhãm ®èi t- îng. NÕu èm qu¸ thêi h¹n quy ®Þnh ®èi víi c¸c bÖnh cÇn ®iÒu trÞ dµi ngµy th× ®îc hëng b»ng møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu. Thêi h¹n h- ëng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc, thêi gian ®ãng phÝ BHXH vµ t×nh tr¹ng bÖnh tËt tõ 30 ngµy ®Õn 60 ngµy. Ngoµi ra ngêi lao ®éng cßn ®îc hëng chÕ ®é nghØ ngh¬i, dìng søc. 5.2. ChÕ ®é thai s¶n. - §èi tîng: lao ®éng n÷ trong ®é tuæi sinh ®Î. - Trêng hîp ®îc hëng: kh¸m thai, sinh con, nu«i con, nu«i s¬ sinh, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. - §iÒu kiÖn hëng: §· ®ãng gãp phÝ BHXH tèi thiÓu 3 th¸ng. - Møc hëng vµ thêi h¹n hëng. + Møc trî cÊp thai s¶n b»ng 100% tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH . Ngoµi ra khi sinh con hoÆc nhËn nu«i con nu«i s¬ sinh ®îc trî cÊp 1 lÇn b»ng 2 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu. + Thêi h¹n hëng: NghØ kh¸m thai tèi ®a 3 lÇn, mçi lÇn tõ 1 – 2 ngµy tuú theo t×nh tr¹ng thai s¶n, s¶y thai ®îc nghØ 3 ngµy NÕu thai díi 3 th¸ng trë ®i, 40 ngµy NÕu thai tõ 3 th¸ng trë lªn. 5.3. ChÕ ®é tai n¹n lao ®éng – bÖnh nghÒ nghiÖp. - §èi tîng: lµ ®èi tîng tham gia BHXH b¾t buéc, kh«ng bao gåm qu©n nh©n, c«ng an hëng sinh ho¹t phÝ. - Trêng hîp ®îc hëng: BÞ tai n¹n lao ®éng ë n¬i lµm viÖc tai n¹n lao ®éng ngoµi n¬i lµm viÖc theo yªu cÇu cña con ng¬× sö dông lao ®éng, bÞ tai n¹n rñi ro trªn ®êng ®i vµ tõ n¬i ë ®Õn lµm. - §iÒu kiÖn: Ph¶i cã gi¸m ®Þnh kh¶ n¨ng lao ®éng. - Møc hëng vµ thêi h¹n hëng: Trî cÊp mét lÇn ®îc ¸p dông cho c¸c trêng hîp suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 5%- 30% víi møc tõ 4- 12 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu, tuú theo tû lÖ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. Trî cÊp hµng th¸ng ®îc ¸p dông cho c¸c tr- êng hîp suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 31% trë lªn víi møc h- ëng tõ 0,6- 2,0 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu, tuú theo tû lÖ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. 5.4. ChÕ ®é hu trÝ: - §èi tîng: Ngêi lao ®éng tham gia BHXH . - Trêng hîp hëng: §¹t ®Õn ®é tuæi vµ thêi gian ®ãng BHXH theo quy ®Þnh. - §iÒu kiÖn: §é tuæi vµ thêi gian ®ãng phÝ BHXH . Tuæi ®êi nam ®ñ 60 tuæi, n÷ 55 tuæi trong ®iÒu kiÖn lao ®éng b×nh thêng; cã 20 n¨m ®ãng BHXH . - Møc hëng: Trî cÊp hµng th¸ng tõ 45% ®Õn 75% møc l¬ng b×nh qu©n; nh÷ng ngêi kh«ng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chuÈn th× cø thiÕu mét tuæi ®êi trõ ®i 1% theo møc chuÈn. 5.5. ChÕ ®é tö tuÊt: - §èi tîng: Ngêi lao ®éngêi ®ang lao ®éng cã tham gia BHXH , nghØ hu chÕt. - Trêng hîp ®îc hëng: th©n nh©n cña ngêi chÕt bao gåm con ®Î, con nu«i hîp ph¸p cha ®ñ 15 tuæi( hoÆc ®ang ®i häc th× ®ñ 18 tuæi ). Bè mÑ ®Î, bè mÑ vî/ chång ®· hÕt tuæi lao ®éng; vî chång ®· hÕt tuæi lao ®éng. - §iÒu kiÖn: §· ®ãng BHXH ®ñ 15 n¨m trë lªn. Ngêi lao ®éngêi cã díi 15 n¨m ®ãng BHXH th× chØ nhËn trî cÊp 1 lÇn. - Møc trî cÊp: Trî cÊp hµng th¸ng b»ng 50% møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu, trî cÊp mét lÇn cø mçi n¨m ®ãng BHXH ®îc tÝnh b»ng 1,5 th¸ng møc l¬ng b×nh qu©n. VI. Nguån h×nh thµnh quü vµ môc ®Ých sö dông: 6.1. Nguån h×nh thµnh quü BHXH : Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ níc. Quü ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån chñ yÕu sau: - Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp. - Ngêi lao ®éngêi lao ®éng ®ãng gãp . - Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm. - C¸c nguån kh¸c. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ. Trong ®ã 10% ®Ó tr¶ cho chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi cho chÕ ®é èm ®au, thai s¶n lao ®éng bÖnh nghÒ nghiÖp. Ngêi lao ®éngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt. Nhµ níc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. C¸c nguån kh¸c: Møc ®ãng gãp BHXH thùc chÊt lµ phÝ BHXH . PhÝ BHXH lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù c©n ®èi thu chi quü BHXH . V× vËy, quü nµy ®îc tÝnh to¸n mét c¸ch khoa häc . Trong thùc tÕ viÖc tÝnh chi phÝ BHXH lµ mét nghiÖp vô chuyªn s©u cña BHXH vµ ngêi ta thêng sö dông c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh. MÆc dï chØ thuÇn tuý mang tÝnh kü thuËt nhng x¸c ®Þnh phÝ BHXH lµ kh¸ phøc t¹p v× nã liªn quan ®Õn c¶ ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ nhµ níc. §èi víi c¸c chÕ ®é BHXH ng¾n h¹n viÖc ®ãng vµ hëng BHXH x¶y ra trong thêi gian ng¾n h¹n. V× vËy, sè ®ãng ph¶i ®ñ cho sè ph¸t sinh chi tr¶ trong n¨m. §èi víi c¸c chÕ ®é dµi h¹n qu¸ tr×nh ®ãng vµ hëng t¬ng ®èi ®éc lËp vµ diÔn ra trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh vËy, ®Ó x¸c ®Þnh ®îc møc phÝ ph¶i ®ãng vµ møc hëng BHXH ph¶i dùa vµo nhiÒu yÕu tè vµ nhiÒu th«ng tin kh¸c nhau vÒ nguån lao ®éng, c¬ cÊu lao ®éng theo tuæi, giíi tÝnh … 6.2. Môc ®Ých sö dông quü B¶o hiÓm x· héi. Quü BHXH ®îc sö dông chñ yÕu cho 2 môc ®Ých sau ®©y: - Chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH - Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH Quü BHXH ®îc sö dông ®Ó trî cÊp cho c¸c ®èi tîng tham gia BHXH, ®îc sö dông cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä, khi ®èi tîng tham gia BHXH gÆp ph¶i rñi ro. Thùc chÊt lµ trî cÊp cho 9 chÕ ®é mµ tæ chøc nµy ®· nªu lªn trong c«ng íc 102 th¸ng 6 t¹i Gioneve: Ch¨m sãc y tÕ, trî cÊp èm ®au, trî cÊp thÊt nghiÖp, trî cÊp gia ®×nh, trî cÊp sinh ®Î, trî cÊp cho ngêi tµn phÕ, trî cÊp cho ngêi cßn sèng. Tuú tõng ®iÒu kiÖn mµ mçi níc thùc hiÖn ë møc ®é kh¸c nhau. C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH ph¶i tÝnh ®Õn mét lo¹t c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn toµn bé hÖ thèng c¸c chÕ ®é còng nh tõng chÕ ®é BHXH cô thÓ. Thêi gian hëng trî cÊp vµ møc trî cÊp BHXH nãi chung phô thuéc vµo tõng trêng hîp cô thÓ vµ thêi gian ®ãng gãp phÝ cña ngêi lao ®éng, trªn c¬ së t¬ng øng gi÷a ®ãng vµ hëng. §ång thêi møc trî cÊp cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n chung cña tõng quü tµi chÝnh BHXH . Nhng vÒ nguyªn t¾c, møc trî cÊp nµy kh«ng cao h¬n møc tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng khi ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc vµ nã chØ b»ng mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh so víi møc tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng.Ngoµi viÖc chi tr¶ theo chÕ ®é BHXH , quü BHXH cßn ®- îc sö dông cho chi phÝ qu¶n lý, phÇn nhµn rçi ®em ®Çu t sinh lîi. PhÇn II §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ c«ng t¸c BHXH ë níc ta trong thêi gian võa qua. I. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH cho ngêi lao ®éng thêi gian võa qua. 1.1.Tríc khi ( tríc ®¹i héi VI). Nhµ níc ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH gÇn 40 n¨m qua, ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ to lín nh: gãp phÇn b¶o ®¶m æn ®Þnh ®êi sèng cña c«ng nh©n viªn chøc nhµ níc, gãp phÇn gi¶i quyÕt hËu qu¶ chiÕn tranh, gi¶i quyÕt hËu qu¶ cña viÖc d lao ®éng. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®· béc lé nh÷ng thiÕu sãt nh÷ng tån t¹i nh: - Nguån quü chi tr¶ BHXH hoµn toµn tõ ng©n s¸ch Nhµ níc. - §èi tîng chÝnh s¸ch nh chØ giíi h¹n lµ c¸n bé c«ng nh©n, viªn chøc lµm viÖc trong khu vùc nhµ níc vµ lùc lîng vò trang. - ViÖc kiÓm so¸t ®èi tîng hëng chÝnh s¸ch cßn láng lÎo, ®· x¶y ra nhiÒu thiÕu sãt trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH 1.2. Sau §¹i héi §¶ng VI. 1.2.1. KÕt qu¶ thu ®îc. §Ó phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý míi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. ChÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/ CP ngµy 26/1/1995. Néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch BHXH míi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã t¸c dông nhiÒu mÆt trong viÖc ®¶m b¶o an toµn x· héi vµ ý nghÜa kinh tÕ – x· héi rÊt quan träng ®ã lµ: - Ph¹m vi ®èi tîng cña ®iÒu lÖ BHXH mang tÝnh x· héi réng lín h¬n, ®îc ¸p dông ®èi víi mäi ngêi lao ®éng trong c¬ quan, tæ chøc doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. - Ngêi lao ®éng sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®Ò cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc ®ãng BHXH - Thµnh lËp ®îc quü BHXH ®éc lËp víi ng©n s¸ch nhµ níc. - Nhµ níc thùc hiÖn qu¶n lý thèng nhÊt c¸c chÕ ®é BHXH thÓ hiÖn qua viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh cô thÓ c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH , tæ chøc híng dÉn, thanh tra viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é ®ã. Nh×n chung, chÝnh s¸ch BHXH míi phï hîp víi thùc tiÔn, víi ®êng lèi ®æi míi vÒ kinh tÕ x· héi xhÝnh trÞ cña Nhµ níc. 1.2.2. Tån t¹i Ngoµi kÕt qu¶ trªn, chÝnh s¸ch BHXH míi cßn tån t¹i mét sè vÊn ®Ò sau: - NhËn thøc cña ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng vÒ chÝnh s¸ch BHXH cßn cha ®Çy ®ñ. - ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH khu vùc ngoµi quèc doanh cha réng. - Tr¶ chÕ ®é trî cÊp BHXH cßn chËm. - C«ng t¸c kiÓm tra thanh tra viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cßn h¹n chÕ. 1.2.3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i. - ChÝnh s¸ch BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ®a d¹ng, phong phó vµ phøc t¹p. V× vËy, cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i so víi lÞch sö ®Ó l¹i kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc ngay mét lóc, h¬n n÷a nã liªn quan ®Õn nhiÒu chÝnh s¸ch kh¸c nªn kh«ng thÓ hoµn thiÖn trong mét thêi gian ng¾n. - VÒ nhËn thøc ý nghÜa, tÇm quan träng vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch BHXH theo c¬ chÕ míi cha ®îc c¸c nghµnh, c¸c cÊp qu¸n triÕt ®Çy ®ñ. II. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ c«ng t¸c BHXH qua mét sè n¨m. 2.1. §èi tîng, lo¹i h×nh. * Thùc tr¹ng - §èi víi lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn. + Do ®èi tîng tham gia ho¹t ®éng tù do xuÊt ph¸t tõ sù tù gi¸c cña hä nªn ®èi tîng tham gia cßn qu¸ Ýt. Thùc tÕ cho thÊy, lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn lµ giai ®o¹n qu¸ ®é ®Ó chuyÓn tõ h×nh thøc tù nguyÖn thµnh tù gi¸c, ®¬n gi¶n trong viÖc qu¶n lý gi¸m s¸t tæ chøc thùc hiÖn ( tù nguyÖn ë ®©y chÝnh lµ kh«ng cìng chÕ). + §©y lµ lo¹i h×nh BHXH ¸p dông cho nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc n¬i cã sö dông tõ díi 10 ngêi lao ®éng vµ c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp tõ 10 ngêi lao ®éng trë lªn nhng hä chØ lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ thêi h¹n díi 3 th¸ng, lµm viÖc theo mïa vô hoÆc c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt t¹m thêi kh¸c. Víi nh÷ng ®èi tîng nµy th× kho¶n tiÒn BHXH mµ hä ®îc hëng ®îc tr¶ lu«n vµo tiÒn l¬ng. Tuy nhiªn, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn ë níc ta, nã chØ thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý. - §èi víi lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc. + §©y lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm ¸p dông ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp sö dông 10 ngêi lao ®éng trë lªn. Thùc tÕ hiÖn nay nh÷ng ®èi tîng tham gia lo¹i h×nh BHXH nµy cßn Ýt h¬n sè ngêi tham gia lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp. * Tån t¹i Sè ngêi tham gia c¶ hai lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn hiÖn nay ë níc ta qu¸ Ýt. * Nguyªn nh©n §èi víi lo¹i h×nh BHXH tù nguyÖn th× cha cã híng dÉn cô thÓ cho ngêi tham gia. §èi víi lo¹i h×nh BHXH b¾t buéc th× nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn lµ do nhµ níc cßn cha cã h×nh thøc ph¹t ®Ých ®¸ng ®èi víi nh÷ng ®èi tîng lÈn tr¸nh nghÜa vô ®ãng BHXH do ph¸p luËt cha ®îc nghiªm minh l¾m nªn cßn nhiÒu ngêi trèn nghÜa vô ®ãng BHXH . 2.2. VÒ chÕ ®é BHXH - T×nh h×nh thùc hiÖn chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng ë mét sè tØnh, thµnh phè nh×n chung lµ tèt. ViÖc chØ tr¶ cho c¸c ®èi tîng hëng chÕ ®é BHXH ®· b¶o ®¶m ®ñ sè lîng, kÞp thêi vµ ®Õn trùc tiÕp ngêi sö dông. Tuy nhiªn sè ngêi hëng trî cÊp mét lÇn t¨ng lªn kh¸ nhanh. N¨m 1998 ®· cã 36.353 ngêi ( riªng sè liÖu ë thµnh phè Hå ChÝ Minh). Do lao ®éng t¹i thµnh phè biÕn ®éng lín, sè ®«ng lao ®éng khi th«i viÖc hoÆc chuyÓn n¬i lµm viÖc cã khuynh híng muèn hëng trî cÊp 1 lÇn. * Tån t¹i - Thùc tÕ thùc hiÖn chÕ ®é BHXH thêi gian võa qua Sù gi¶i thÓ hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, sù s¬ hë trong quy ®Þnh vÒ BHXH , sù láng lÎo trong c«ng t¸c qu¶n lý dÉn ®Õn sù vi ph¹m trÇm träng chÕ ®é BHXH . Ph¸p luËt quy ®Þnh tuæi ®êi thÊp nhÊt ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ còng ph¶i 45 tuæi ( cho n÷) nhng cã n¬i sè ngêi nghØ hu díi 45 tuæi cã sè n¨m c«ng t¸c tõ 36 – 40 n¨m chiÕm 5,88%. §©y qu¶ thùc lµ ®iÒu phi lý. Ngoµi ra cßn cã t×nh tr¹ng ¸p dông v¨n b¶n hÕt hiÖu lùc, hèi lé lµm hå s¬ gi¶ m¹o ..Nãi chung, NÕu chØ tÝnh møc l¬ng tèi thiÓu ( 120.000®/th¸ng) th× sù vi ph¹m nµy ®· g©y thÊt tho¸t cho ng©n s¸ch hµng ngµn tû ®ång. III. Quü BHXH . 3.1. Nguån h×nh thµnh: Cïng víi sù chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang c¬ chÕ thÞ trêng, nghµnh BHXH ViÖt Nam ®· cã nh÷ng híc thay ®æi 1 trong nh÷ng thay ®æi ®ã lµ xay dùng ®îc quü BHXH ®éc lËp. Nguån thu chñ yÕu gåm: Thu do sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng; do sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng, do sù hç trî cña chÝnh phñ vµ thu kh¸c. 3.2. C«ng t¸c thu quü BHXH * Thùc tr¹ng Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÉn cßn nhiÒu doanh nghiÖp cha thùc hiÖn nghiªm chØnh nghÜa vô ®ãng BHXH , nhiÒu doanh nghiÖp cßn nî quü BHXH . Tû lÖ doanh nghiÖp tham gia cßn h¹n chÕ ngay c¶ nh÷ng doanh nghiÖp tham gia ®ãng BHXH còng cã Ýt doanh nghiÖp tham gia víi tinh thÇn tù gi¸c. Cã nh÷ng doanh nghiÖp thêng xuyªn sö dông vµi chôc lao ®éng trë lªn nhng khi kiÓm tra th× cha cã ®ñ 10 ngêi lao ®éng. Do thùc tÕ nh vËy nªn viÖc thu quü BHXH cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. * Nguyªn nh©n. - C¸c doanh nghiÖp cßn thiÕu tæ chøc ®¹i diÖn b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cho ngêi lao ®éng. - Cßn thiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c nghµnh liªn quan - Cßn cha phèi hîp kiÓm tra ®ét xuÊt víi kiÓm tra ®Þnh kú. 3.3 C«ng t¸c chi quü BHXH Nh×n chung viÖc chi tr¶ ®îc b¶o ®¶m ®óng theo ®óng ®èi tîng, ®¶m b¶o ®ñ sè lîng, kÞp thêi. Tuy nhiªn do nhËn thøc cña ngêi lao ®éng vÒ chÝnh s¸ch BHXH cßn h¹n chÕ cha thÊy hÕt ®îc ý nghÜa l©u dµi cña BHXH nªn cã rÊt nhiÒu ngêi khi th«i viÖc ®Òu cã khuynh h- íng nhËn trî cÊp mét lÇn lµm cho viÖc chi tr¶ quü BHXH gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. 3.4. C«ng t¸c qu¶n lý quü BHXH Thùc tÕ c«ng t¸c qu¶n lý quü BHXH ë níc ta hiÖn nay còng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tuy nhiªn ®· thµnh lËp ®îc quü BHXH ®éc lËp víi ng©n s¸ch nhµ níc. Tõ t×nh h×nh thùc tÕ lµ viÖc nî ®äng quü rÊt nhiÒu cho nªn cã møc ®é chiÕm dông cao. Bªn c¹nh ®ã thùc tÕ còng cho thÊy, sè nî ®äng ë c¸c tØnh thµnh phè còng cã møc ®é nhiÒu Ýt kh¸c nhau. VËy ®Ó qu¶n lý theo BHXH ®îc tèt cÇn nghiªn cøu x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n cña viÖc nî quü. Nh vËy, c«ng t¸c qu¶n lý BHXH cßn láng lÎo, cÇn cã nhiÒu biÖn ph¸p míi n¾m b¾t th«ng tin kÞp thêi, kiÓm tra ®«n ®èc viÖc thùc hiÖn lËp danh s¸ch ®èi tîng chi tr¶, cÊp sæ BHXH ,sæ hu nh»m qu¶n lý thiÖt tèt mäi ngêi cña BHXH . PhÇn III ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p I. §Þnh híng ph¸t triÓn. Qóa tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý Nhµ níc trong sù nghiÖp BHXH võa qua cßn rÊt míi mÎ, nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn. Song nã ®· bíc ®Çu híng sù nghiÖp BHXH dÇn dÇn phï hîp víi b¶n chÊt cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §ång thêi nã còng thÓ hiÖn sù ®óng ®¾n trong t duy ®æi míi vµ b¶n chÊt nh©n v¨n, xuyªn suèt mäi chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH cña §¶ng vµ Nhµ níc ta tÊt c¶ v× con ngêi, v× ngêi lao ®éng nh»m ®¶m b¶o an sinh x· héi. Nhng ®Ó lµm tèt h¬n n÷a BHXH ViÖt Nam cÇn ®îc ph¸t triÓn theo c¸c ®Þnh híng sau: 1.1. TiÕp tôc x©y dùng ®Çy ®ñ, ®ång bé hÖ thèng ph¸p luËt vÒ BHXH . Tríc m¾t cÇn xóc tiÕn tíi qu¶n lý Nhµ níc trong lÜnh vùc nµy b»ng ph¸p luËt. 1.2. Më réng ®èi tîng tham gia tíi mäi ngêi lao ®éng dï hä tham gia lao ®éng trong bÊt cø ngµnh nghÒ nµo thuéc thµnh phÇn kinh tÕ nµo, miÔn lµ hä tham gia ®ãng vµo quü BHXH nh luËt ®Þnh. 1.3. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c h×nh thøc BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù nguyÖn ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng ngêi giµu cã tÝch cùc tham gia BHXH , thùc hiÖn mét bíc ph©n phèi l¹i thu nhËp trong céng ®ång gãp phÇn b¶o ®¶m x· héi vµ an sinh x· héi. 1.4. Bé m¸y qu¶n lý cÇn tÝnh gi¶m gän nhÑ, ®a chøc n¨ng trªn c¬ së x¸c ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô, mèi quan hÖ vµ quy chÕ lµm viÖc cô thÓ. 1.5. C¸n bé c«ng nh©n viªn cña nghµnh ®îc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i mét c¸ch cã c¬ b¶n vÒ hÖ thèng vµ c¶ chuyªn m«n nghiÖp vô lÉn nhËn thøc t tëng. 1.6. ¸p dông m¹nh mÏ c«ng nghÖ th«ng tin trong qu¶n lý Nhµ níc, ®Æt biÖt lµ trong qu¶n lý nghiÖp vô sù nghiÖp BHXH nh qu¶n lý c¸c ®èi tîng tham gia vµ hëng BHXH . 1.7. T¨ng cêng c¬ së vËt chÊt kü thuËt vµ c«ng nghÖ nghµnh ®¶m b¶o ngang tÇm thêi ®¹i vµ hoµ nhËp vµo céng ®ång quèc tÕ. 1.8. Thùc hiÖn tèt c¸c ph¬ng ph¸p b¶o tån vµ ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH .