LỜI MỞ ĐẦU NÒn kinh tÕ níc ta trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ, nhÊt lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. §êi sèng kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n níc ta ®· cã nhiÒu thay ®æi. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®îc ®ã, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc xóc nhÊt vÉn lµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng n«ng th«n. Kh«ng cã viÖc lµm, nguån nh©n lùc sÏ bÞ l·ng phÝ, t¨ng trëng kinh tÕ bÞ k×m h·m, thu nhËp cña ngêi lao ®éng gi¶m sót, tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m ph¸t triÓn dÉn ®Õn mÊt æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi. ChÝnh v× vËy, ®Ò ¸n nµy kh«ng cã tham väng tr×nh bµy tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn ph¸t triÓn n«ng th«n nãi chung mµ chØ cã ý ®Þnh tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn lao ®éng vµ viÖc lµm cho ngêi lao ®éng ë n«ng th«n níc ta hiÖn nay. Ch¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ viÖc lµm vµ ¶nh hëng cña viÖc lµm ë n«ng th«n tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi níc ta I-/ Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n: 1-/ ViÖc lµm: ViÖc lµm theo quy ®Þnh cña Bé LuËt lao ®éng lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã Ých kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm vµ ®em l¹i 1 thu nhËp cho ngêi lao ®éng (§iÒu 13 - Ch¬ng II - Bé LuËt lao ®éng). 2-/ D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ: Lµ nh÷ng ngêi ®ñ 15 tuæi trë lªn ®ang cã viÖc lµm hoÆc kh«ng cã viÖc lµm nhng cã nhu cÇu lµm viÖc. 3-/ Ngêi cã viÖc lµm: Lµ nh÷ng ngêi ®ang ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®Ó nhËn tiÒn c«ng - tiÒn l¬ng, lîi nhuËn; Ngêi cã viÖc lµm nhng kh«ng cã thu nhËp, lîi nhuËn ®ã lµ nh÷ng ngêi lµm viÖc trong gia ®×nh m×nh vµ nh÷ng ngêi tríc ®ã cã viÖc lµm nhng trong tuÇn lÔ ®iÒu tra kh«ng cã viÖc lµm. 3.1. Ngêi ®ñ viÖc lµm: Bao gåm nh÷ng ngêi cã sè giê lµm viÖc trong tuÇn lÔ tríc ®iÒu tra lín h¬n hoÆc b»ng 40 giê; hoÆc nh÷ng ngêi cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n 40 giê nhng kh«ng cã nhu cÇu lµm thªm; hoÆc nh÷ng ngêi cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n 40 giê nh÷ng ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh (®èi víi nh÷ng lao ®éng lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm). 3.2. Ngêi thiÕu viÖc lµm: Gåm nh÷ng ngêi trong tuÇn lÔ tríc ®iÒu tra cã tæng sè giê lµm viÖc díi 40 giê; hoÆc cã sè giê lµm viÖc nhá h¬n quy ®Þnh (®èi víi nh÷ng ngêi lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm) nhng cã nhu cÇu lµm thªm giê vµ s½n sµng lµm viÖc nhng kh«ng cã viÖc ®Ó lµm. 4-/ Ngêi thÊt nghiÖp: 2 Lµ nh÷ng ngêi ®ñ 15 tuæi trë lªn trong nhãm d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ mµ tríc tuÇn lÔ ®iÒu tra kh«ng cã viÖc lµm vµ hä cã ho¹t ®éng ®i t×m viÖc lµm hoÆc kh«ng ®i t×m viÖc lµm v× lý do kh«ng biÕt t×m viÖc ë ®©u; hoÆc nh÷ng ngêi trong tuÇn lÔ ®iÒu tra cã tæng sè giê lµm viÖc díi 8 giê hoÆc 183 ngµy trªn 12 th¸ng muèn lµm viÖc nhng kh«ng t×m ®îc viÖc lµm. 5-/ Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm: Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm lµ phÇn tr¨m cña sè ngêi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm = x 100 6-/ Tû lÖ ngêi thÊt nghiÖp: Tû lÖ ngêi thÊt nghiÖp lµ phÇn tr¨m cña sè ngêi thÊt nghiÖp so víi d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ. Tû lÖ ngêi thÊt nghiÖp = x 100 II-/ ¶nh hëng cña viÖc lµm ë n«ng th«n tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi níc ta: Sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng níc ta ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. MÆc dï ®iÓm xuÊt ph¸t cña nÒn kinh tÕ cßn thÊp, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, song nhê ph¸t huy néi lùc cïng víi tranh thñ sù hîp t¸c quèc tÕ nªn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· ®¹t ®- îc nh÷ng thµnh tùu quan träng: S¶n lîng toµn ngµnh n«ng - l©m - ng nghiÖp t¨ng trëng nhanh vµ æn ®Þnh, ®¹t b×nh qu©n 4,3%/n¨m. S¶n lîng l- ¬ng thùc t¨ng b×nh qu©n 1,3 triÖu tÊn/n¨m (t¨ng 3 5,7%/n¨m). L¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng tõ 281 kg (1987) lªn 398 kg (1997), t¹o kh¶ n¨ng ®¶m b¶o an ninh l- ¬ng thùc quèc gia vµ ®a ViÖt Nam thµnh mét níc xuÊt khÈu g¹o lín trªn thÕ giíi (xuÊt khÈu trªn 3 triÖu tÊn g¹o/n¨m, ®øng thø 2 trªn thÕ giíi)1. §Ó cã ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng ®ã th× vÊn ®Ò ph©n c«ng vµ sö dông lao ®éng n«ng th«n ®ãng vai trß v« cïng to lín. Trong nh÷ng n¨m qua chóng ta ®· tõng bíc gi¶i phãng tiÒm n¨ng lao ®éng, ngêi lao ®éng trë thµnh ngêi chñ thùc sù trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh trªn c¬ së lÊy hé gia ®×nh lµm ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· t¹o ra ®éng lùc to lín ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, gióp cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt viÖc lµm, sö dông lao ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Bªn c¹nh ®ã chóng ta lu«n khuyÕn khÝch ng- êi lao ®éng n«ng th«n lùc chän c¸c c«ng viÖc, ngµnh nghÒ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña hä. §iÒu nµy gióp cho chuyªn m«n ho¸ trong lao ®éng ngµy cµng s©u s¾c, ai th¹o viÖc g× lµm viÖc Êy. TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· gióp cho kinh tÕ n«ng th«n ngµy cµng ph¸t triÓn gãp phÇn thóc ®Èy nÒn kinh tÕ x· héi c¶ níc ph¸t triÓn. 1 Tham kh¶o sè liÖu cña TiÕn sÜ NguyÔn Lª Minh - Bé Lao ®éng th¬ng binh vµ x· héi. 4 ch¬ng II thùc tr¹ng lao ®éng - viÖc lµm ë n«ng th«n níc ta hiÖn nay ViÖc Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp. HiÖn nay vÉn cßn gÇn 80% d©n sè sinh sèng ë vïng n«ng th«n, lùc lîng lao ®éng n«ng th«n chiÕm 75% lùc lîng lao ®éng cña c¶ níc. Mçi n¨m lùc lîng nµy ®îc bæ sung thªm kho¶ng 1 triÖu ngêi. §Êt canh t¸c Ýt, kinh tÕ n«ng th«n cßn kÐm ®a d¹ng, tËp trung chñ yÕu lµ kinh tÕ n«ng nghiÖp. Bëi vËy kh¶ n¨ng thu hót lao ®éng vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho b¶n th©n sè lao ®éng hiÖn cã vµ sè lao ®éng míi gia t¨ng lµ hÕt søc khã kh¨n. N¾m b¾t ®îc n«ng th«n lµ n¬i c tró, sinh sèng vµ lµm ¨n cña mét bé phËn lín lao ®éng vµ d©n c c¶ níc còng nh n¾m b¾t ®îc tÇm quan träng cña ph¸t triÓn n«ng th«n trong bèi c¶nh ph¸t triÓn chung cña ®Êt níc NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII (th¸ng 6-1996) ®· nhÊn m¹nh: “c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc tr- íc hÕt lµ c«ng nghiÖp ho¸ nÒn kinh tÕ n«ng th«n”. Bµn vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm n«ng th«n hiÖn nay ta cÇn chó ý tíi mét sè nÐt sau: 1-/ ViÖt Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp cã lùc lîng lao ®éng n«ng th«n kh¸ ®«ng ®¶o: §Õn n¨m 1997, nguån lao ®éng x· héi cã kho¶ng gÇn 43 triÖu ngêi, chiÕm 53,37% d©n sè c¶ níc. Trong ®ã khu vùc n«ng th«n cã trªn 32 triÖu ngêi chiÕm kho¶ng 74,4% tæng nguån lao ®éng. Cïng víi xu híng gi¶m dÇn diÖn tÝch ®Êt 5 canh t¸c (mçi n¨m ®Êt n«ng nghiÖp gi¶m trung b×nh 2000ha) mçi n¨m ë n«ng th«n t¨ng thªm kho¶ng 67 v¹n lao ®éng1. Thªm vµo ®ã, ruéng ®Êt liªn tôc bÞ chia nhá, vôn vÆt do b¾t nguån tõ hiÖn tîng lËp gia ®×nh sím, t¸ch hé nhanh. Theo tµi liÖu ®iÒu tra cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n n¨m 1996 th× t¹i mét sè huyÖn cña Thanh Ho¸, Th¸i B×nh, Ninh B×nh trung b×nh mçi hé cã tõ 6 ®Õn 12 kho¶ng ®Êt (mçi kho¶ng réng trªn díi 200 m2). C¸c sè liÖu thèng kª cho ta thÊy sè liÖu sau: Lùc lîng Sè ngêi thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n lao Lùc lîng lao ®éng Tõ 15-24 tuæi Tõ 25-34 tuæi ®éng n«ng th«n trong Tæn n«ng ®é tuæi lao ®éng g sè Sè lîng TØ lÖ Sè lîng TØ lÖ th«n 7,2 36-37 27-28 32 tr 27 tr 2,63 tr 2 tr tr (%) (%) Nguån: Sè liÖu ë b¶ng nµy tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Ph¸t triÓn d¹y nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n nh»m c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n” cña Lª Do·n Kh¶i - T¹p chÝ lao ®éng x· héi, 3/1999. C¸c tØ lÖ nµy cho thÊy t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n hiÖn nay kh¸ trÇm träng vµ chñ yÕu l¹i ë vµo løa tuæi thanh niªn lµ sè lao ®éng khoÎ m¹nh, nhanh nh¹y vµ cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh c¸c kiÕn thøc míi. 1 Sè liÖu ®îc tham kh¶o tõ bµi viÕt: “VÒ sö dông nguån lao ®éng ë n«ng th«n hiÖn nay” - PTS. TrÇn V¨n LuËn - Bé lao ®éng th¬ng binh vµ x· héi - T¹p chÝ kinh tÕ dù b¸o, 1998. 6 Bªn c¹nh vÊn ®Ò sè lîng d©n sè bíc vµo ®é tuæi lao ®éng t¨ng nhanh g©y ra hiÖn tîng d thõa lao ®éng, h¬n nöa triÖu lao ®éng d«i d ph¶i trë vÒ lµm ruéng, trong nh÷ng n¨m qua do tinh gi¶m biªn chÕ ë khu vùc Nhµ níc còng ®îc coi lµ mét lý do ®¸ng kÓ g©y ra søc Ðp lín ®èi víi vÊn ®Ò viÖc lµm ë n«ng th«n. Ngµy nay qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ diÔn ra rÊt m¹nh, ®Êt n«ng nghiÖp mÊt dÇn nhÊt lµ ë c¸c vïng ven ®«, ven ®êng giao th«ng. Theo b¸o c¸o ®iÒu tra cña ViÖn quy ho¹ch vµ thiÕt kÕ n«ng nghiÖp n¨m 1996 cho thÊy diÖn tÝch ®Êt canh t¸c tÝnh b×nh qu©n cho mét lao ®éng n«ng th«n ViÖt Nam rÊt thÊp (0,3 ha/1 lao ®éng) thêi gian lµm viÖc n«ng nghiÖp thÊp (kho¶ng 4-7 tiÕng/ngµy). ChØ cã kho¶ng 18% lao ®éng n«ng nghiÖp lµm 210 ngµy/n¨m cßn l¹i lµm díi 200 ngµy/n¨m. §Æc biÖt cã kho¶ng 21% lµm viÖc 90 ngµy/n¨m. Theo tÝnh to¸n nÕu nh chØ lµ lao ®éng thuÇn n«ng, víi sè lîng ngêi lao ®éng vµ víi quü ®Êt canh t¸c nh hiÖn thêi th× lao ®éng n«ng th«n d thõa kho¶ng 30% (8-9 triÖu ngêi). ThÕ nhng ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan, t×nh tr¹ng viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n nh×n chung bíc ®Çu ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, biÓu hiÖn cô thÓ lµ: Sè ngêi ho¹t ®éng kinh tÕ trong 12 th¸ng qua (xÐt ë cuèi n¨m 1997) thiÕu viÖc lµm tÝnh ®Õn thêi ®iÓm ®iÒu tra ë n«ng th«n c¶ níc ®· gi¶m tõ 27,65% n¨m 1996 xuèng cßn 25,47% n¨m 1997. Trong 7 vïng l·nh thæ th× cã c¸c sè liÖu sau: §ång b»ng S«ng Hång (tõ 31,9% gi¶m cßn 28,96%) 7 §ång b»ng S«ng Cöu Long (tõ 30,94% gi¶m cßn 28,46%). C¸c vïng cßn l¹i cã 3 vïng gi¶m 2 vïng t¨ng. Tuy nhiªn tû lÖ t¨ng gi¶m nµy kh«ng ®¸ng kÓ. Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm n¨m 1997. H¬n n÷a tØ lÖ thêi gian lao ®éng ®îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n cuèi n¨m 1997 ®· ®îc n©ng cao h¬n so víi n¨m 1996. TÝnh chung c¶ níc ®· t¨ng ®îc tõ 72,11% lªn 72,90% (víi d©n sè tõ ®ñ 15 tuæi trë lªn tíi hÕt ®é tuæi ho¹t ®éng kinh tÕ). C¶ trªn 7 vïng l·nh thæ ®Òu ®¹t tØ lÖ thêi gian lao ®éng ®îc sö dông gÇn 72% trë lªn. N¨m 1996 chØ cã 4 vïng ®¹t tØ lÖ trªn 72%, cßn 3 vïng tØ lÖ nµy tõ 62% ®Õn 71% (Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm n¨m 1997). 2-/ MÆc dï cã lùc lîng lao ®éng ®«ng ®¶o vÒ sè lîng, song chÊt lîng nguån lao ®éng n«ng th«n l¹i hÕt søc khiªm tèn, nÕu kh«ng muèn nãi lµ cßn yÕu kÐm: Lao ®éng n«ng th«n cã u thÕ phÇn ®«ng lµ lao ®éng trÎ khoÎ, song c¸i h¹n chÕ lín nhÊt lµ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt kh«ng cao. H¬n n÷a sè lao ®éng cã chuyªn m«n nghiÖp vô qua ®µo t¹o t¹i khu vùc n«ng th«n l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu, kh«ng hîp lý theo chuyªn m«n cña m×nh. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña trung t©m nghiªn cøu d©n sè vµ nguån lao ®éng trong ch¬ng tr×nh KX03 do Trung t©m khoa häc x· héi nh©n v¨n quèc gia chñ tr× cho thÊy: ChiÒu cao trung b×nh cña lao ®éng n«ng th«n lµ 156 cm, träng lîng trung 8 b×nh lµ 48 kg, trÎ, khoÎ. Tuy nhiªn chØ cã 10% sè lao ®éng cã tr×nh ®é trung häc, cao ®¼ng vµ ®¹i häc trë lªn trong khu vùc n«ng th«n lµ ®îc ®µo t¹o vÒ lÜnh vùc n«ng - l©m - ng nghiÖp. VÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, c¸c sè liÖu ë ch¬ng tr×nh KX03 nµy cho thÊy: Tû lÖ tèt nghiÖp PTTH lµ 59%, tèt nghiÖp PTCS lµ 10%, tèt nghiÖp tiÓu häc lµ 10%; biÕt ®äc, biÕt viÕt lµ 4,5% cha biÕt ch÷ lµ 1,5%. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn víi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ßi hái ph¶i cã ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ cao, biÕt ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn m×nh. ThÕ nhng trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã tíi 55% sè lao ®éng ®ang lµm viÖc cha qua ®µo t¹o nghÒ, trong c¸c hé ngµnh nghÒ tû lÖ lµ 84% riªng lao ®éng trÎ th× tû lÖ nµy lµ 65,4%. Víi chÊt lîng lao ®éng nh vËy th× qu¶ lµ mét th¸ch thøc lín cho níc ta nÕu muèn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¸t triÓn. Do trong mét thêi gian dµi chóng ta cha cã mét chiÕn lîc ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n nªn phÇn lín lao ®éng n«ng th«n nãi chung vµ lao ®éng trÎ n«ng th«n nãi riªng hiÖn ®ang lµm viÖc trong t×nh tr¹ng kh«ng ®îc ®µo t¹o nghÒ mét c¸ch hÖ thèng. T×nh tr¹ng nµy ®· cho thÊy mét bøc tranh rÊt ®¸ng lo ng¹i ë n«ng th«n lµ: cã tíi 95,6% lao ®éng trÎ lµm viÖc chñ yÕu b»ng c¬ b¾p, lao ®éng trÝ ãc vµ kü thuËt chØ chiÕm 4,4% (Nguån: tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Ph¸t triÓn vµ d¹y nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n nh»m c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n” - Lª Do·n Kh¶i - T¹p chÝ lao ®éng x· héi, th¸ng 3/1999). 9 Râ rµng, ®©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cña viÖc chËm chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo híng CNH-H§H trong n«ng nghiÖp n«ng th«n vµ ®©y còng lµ mét th¸ch thøc lín trong sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt níc. 3-/ VÒ c¬ cÊu kinh tÕ, ph©n bè vµ sö dông nguån lao ®éng: MÆc dï trong mÊy thËp niªn qua chóng ta ®· ®Èy m¹nh c«ng t¸c ph©n bè l¹i lao ®éng d©n c trªn ph¹m vi toµn quèc song sù chªnh lÖch mËt ®é d©n c gi÷a c¸c vïng kh¸ lín, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n trªn mét lao ®éng chªnh lÖch gÊp nhau tíi 3 lÇn. C¬ cÊu lao ®éng n«ng th«n cßn l¹c hËu kÌm víi nã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng diÔn ra chËm ch¹p vµ kÐm hiÖu qu¶. VÒ c¬ b¶n ë n«ng th«n ViÖt Nam vÉn lµ s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp, hÖ sè sö dông ruéng ®Êt chØ ®¹t tõ 1 - 2 lÇn. (Nguån: sè liÖu tham kh¶o tõ bµi viÕt: “VÒ sö dông nguån lao ®éng ë n«n th«n hiÖn nay” - PTS. TrÇn V¨n LuËn - Bé lao ®éng th¬ng b×nh vµ x· héi - T¹p chÝ kinh tÕ dù b¸o, 1999). Trong n«ng th«n, c¬ cÊu lao ®éng x· héi cã sù chuyÓn dÞch theo híng t¨ng tû träng lao ®éng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng n«ng nghiÖp víi møc ®é cßn chËm. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng viÖc lµm toµn quèc n¨m 1997 (Bé lao ®éng th¬ng binh vµ x· héi vµ Tæng côc thèng kª) cho thÊy tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm 77,98%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 6,86% cßn dÞch vô chiÕm 15,06% (trong tæng sè 27.857.460 lao ®éng 10 ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n). TØ lÖ nµy cña c¸c vïng ®îc biÓu thÞ ë b¶ng sau: 11 c¬ cÊu ph©n bè lao ®éng n«ng th«n theo ngµnh kinh tÕ (n¨m 1997) §¬n vÞ: ngêi Chia theo nhãm ngµnh kinh tÕ C«ng nghiÖp vµ Vïng Tæng sè N«ng - L©m - Ng DÞch vô x©y dùng Sè lîng % Sè lîng % Sè lîng % 21.721.15 4.196.10 N«ng th«n c¶ níc 27.857.460 77,98 1.910.205 6,85 15,06 0 5 MiÒn nói vµ trung du 5.500.581 5.087.070 92,48 113.630 2,07 299.881 5,45 §ång b»ng s«ng 5.723.913 4.393.281 76,82 458.802 8,02 867.830 15,16 Hång Khu bèn cò 4.021.525 3.319.453 82,54 249.403 6,20 452.669 11,26 Duyªn H¶i miÒn 2.785.685 2.087.961 74,95 210.499 7,56 487.225 17,49 trung T©y Nguyªn 1.104.727 984.637 86,33 25.630 2,32 94.760 8,55 §«ng Nam Bé 2.320.972 1.287.482 55,47 359.594 15,49 673.896 29,04 12 §ång b»ng s«ng Cöu 1.320.14 6.400.057 4.587.266 71,68 492.647 7,69 20,63 Long 4 Nguån: §iÒu tra lao ®éng viÖc lµm toµn quèc n¨m 1997 (Bé L§ - TB vµ x· héi vµ Tæng côc thèng kª) 13 Trong thêi gian qua mét sè ®Þa ph¬ng ®· cã nhiÒu m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng gi¶i quyÕt viÖc lµm t¨ng thu nhËp. VÝ dô: huyÖn Quú Hîp lµ mét huyÖn miÒn nói phÝa T©y B¾c tØnh NghÖ An. ë Quú Hîp diÖn tÝch ®Êt trång lóa níc rÊt h¹n chÕ (chØ chiÕm 29,7% diÖn tÝch gieo trång vµ 3,8% diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn). HuyÖn ®· biÕt khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng kinh tÕ cña mét huyÖn miÒn nói, mµ tríc hÕt lµ tiÒm n¨ng kinh tÕ rõng ®Ó t¹o sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¶ vÒ tÝnh chÊt vµ c¬ cÊu cña nÒn s¶n xuÊt. Bëi vËy tû träng gi¸ trÞ n«ng - l©m nghiÖp trong GDP gi¶m m¹nh tõ 78,5% n¨m 1994 xuèng 66,7% n¨m 1996. Tû träng c«ng nghiÖp - tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®· b¾t ®Çu t¨ng lªn tõ 14,34% lªn 24,3% trong kho¶ng thêi gian t¬ng øng. Sè lîng ®µn gia sóc, gia cÇm còng t¨ng lªn ®¸ng kÓ trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1991 - 1996 cô thÓ: ®µn tr©u bß t¨ng tõ 11.455 con lªn 29.437 con, ®µn lîn t¨ng tõ 23.550 con lªn 30.859 con vµ ®µn dª t¨ng tõ 300 con lªn 1.500 con. Së dÜ kinh tÕ huyÖn Quú Hîp cã chiÒu híng ph¸t triÓn tÝch cùc ®ã lµ do huyÖn ®· tiÕn hµnh chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn s¶n xuÊt nãi chung vµ c¬ cÊu ngµnh n«ng - c«ng nghiÖp nãi riªng. Tuy nhiªn sù t¨ng trëng vµ chuyÓn dÞch kinh tÕ nh trªn lµ cha ngang tÇm víi tiÒm n¨ng cña huyÖn. 4-/ TiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng th«n ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn, nh»m tiÕn tíi mét n«ng th«n ph¸t triÓn bÒn v÷ng, kinh tÕ t¨ng tr- ëng, c«ng b»ng x· héi ®îc thùc hiÖn. Nã kh«ng t¸ch rêi víi viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo bëi ngêi nghÌo 14 ë n«ng th«n chiÕm phÇn lín trong sè ngêi nghÌo cña c¶ níc. MÆc dï níc ta ®øng thø 2 trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu g¹o, nhng hiÖn tîng hé ®ãi, hé nghÌo ë n«ng th«n vÉn cßn phæ biÕn. Sau 10 n¨m ®æi míi tæng s¶n lîng l¬ng thùc t¨ng gÊp 2 lÇn, song b×nh qu©n l¬ng thùc trªn ®Çu ngêi chØ t¨ng kho¶ng 60 kg vµ vÉn cßn ë møc 300 kg/ngêi/n¨m. Ngay ë §ång b»ng S«ng Cöu Long - vùa lóa cña c¶ níc mµ b×nh qu©n l¬ng thùc trªn ®Çu ngêi míi ®¹t møc 600 kg/ng- êi/n¨m. ë khu vùc nµy s¶n lîng l¬ng thùc t¨ng 4 lÇn tõ 2,7 triÖu tÊn/n¨m lªn 11 triÖu tÊn/n¨m. DiÖn tÝch c©y l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi gi¶m tõ 0,5 ha/ngêi xuèng cßn 0,15 ha/ngêi. Ngêi n«ng d©n nÕu chØ lµm trång trät th× cïng l¾m míi ®ñ ¨n chø kh«ng thÓ trë thµnh giµu cã ®îc bëi v× lµm n«ng nghiÖp th× hÖ sè sö dông ®Êt thÊp, n¨ng suÊt thÊp, gi¸ cña n«ng s¶n l¹i kh«ng cao. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy hé gia ®×nh n«ng th«n nghÌo tuyÖt ®èi chiÕm kho¶ng 29,6% - 35,65% sè hé ®ãi 5,7% - 7,9%. C¸c gia ®×nh nghÌo ®ãi thêng cã nhiÒu ë vïng nói cao, vïng s©u, vïng xa, vïng thêng xuyªn bÞ mÊt mïa (Nguån: tham kh¶o sè liÖu b¸o c¸o vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo - thÇy NguyÔn H¶i H÷u - Bé lao ®éng th¬ng binh vµ x· héi). Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ang ®îc coi lµ nhiÖm vô träng t©m cña ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ho¸ n«ng th«n ®ang ®îc §¶ng vµ 15 Nhµ níc quan t©m, nã kh«ng chØ ®em l¹i c«ng b»ng v¨n minh cho x· héi mµ cßn cã tÝnh nh©n ®¹o rÊt cao. 5-/ Luång di d©n tù do tõ n«ng th«n ra ®« thÞ ngµy cµng t¨ng. Trong luång di d©n gåm cã ngêi di d©n th«ng thêng vµ ngêi di d©n t¹m thêi: ë nh÷ng ngêi di d©n th«ng thêng: qu¸ tr×nh di d©n cña hä lµ ®Ó thay ®æi vÒ kh«ng gian sinh sèng vµ lµm viÖc nh»m môc ®Ých t¹o ra mét n¬i sinh sèng míi tèt ®Ñp h¬n. ë ®©y ta ®Æc biÕt chó ý tíi ngêi di d©n t¹m thêi, hä lµ nh÷ng ngêi di d©n ®Õn thµnh phè t×m viÖc trong thêi gian n«ng nhµn, khi ®Õn thêi kú mïa vô th× hä quay trë vÒ quª cò ®Ó lµm c«ng viÖc ®ång ¸ng. Di d©n nãi chung vµ di d©n t¹m thêi nãi riªng ¶nh hëng tíi chÊt lîng vµ sè lîng nguån lao ®éng n«ng th«n. Bªn c¹nh viÖc lµm gi¶m ®i søc Ðp vÒ viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n cßn ¶nh hëng tíi chÊt lîng: Di d©n t¹m thêi ®a sè lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, trÎ, cã søc khoÎ, cã kh¶ n¨ng chÊp nhËn lao ®éng nÆng nhäc lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ ngêi d©n ®« thÞ kh«ng muèn lµm. PhÇn lín ngêi di d©n t¹m thêi lµ nam giíi, hÖ sè giíi tÝnh lµ 4,57 (cø 457 nam th× cã 100 n÷) trong khi hÖ sè nµy cña di d©n th«ng thêng lµ 1,03 nh vËy viÖc nÆng nhäc ë n«ng th«n sÏ kh«ng cã nhiÒu ngêi cã søc lùc c¸ng ®¸ng. §iÒu nµy lµm cho chÊt lîng nguån lao ®éng ë n«ng th«n sÏ ngµy cµng suy gi¶m nÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p xö lý h÷u hiÖu (Nguån: tham kh¶o tõ bµi viÕt: “Nh÷ng ®Æc trng chÝnh 16 cña ngêi di d©n t¹m thêi t×m viÖc lµm ë ®« thÞ Hµ Néi” - T¹p chÝ th«ng tin thÞ trêng lao ®éng, n¨m 1998). H¬n n÷a, nÕu kh«ng ®îc qu¶n lý vµ tæ chøc th× di d©n t¹m thêi còng lµ nguån gèc cña tÖ n¹n x· héi, nh ngêi lao ®éng ë chî lao ®éng bÞ c¸c cai, trïm bãc lét tµn nhÉn thËm chÝ bÞ ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng vµ ®©y cßn lµ nguån gèc cña c¸c tÖ n¹n x· héi ë thµnh phè. 17 ch¬ng III Nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng - viÖc lµm trong khu vùc n«ng th«n Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng - viÖc lµm ë n«ng th«n ph¶i ®Æt trong bèi c¶nh chung cña chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. Coi träng thùc hiÖn CNH-H§H trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (gåm c¶ l©m nghiÖp - ng nghiÖp - diªm nghiÖp) vµ x©y dùng n«ng th«n, ®a n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n lªn s¶n xuÊt lín lµ nhiÖm vô quan träng c¶ ë tríc m¾t vµ l©u dµi. 1-/ Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ x©y dùng n«ng th«n nãi riªng nh»m t¹o më viÖc lµm. §©y lµ nh¸nh ho¹t ®éng quan träng nhÊt liªn quan tíi vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, nã quyÕt ®Þnh c¬ b¶n tíi viÖc t¨ng hoÆc gi¶m chç lµm viÖc trong thÞ trêng lao ®éng. Do vËy, ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nh»m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ víi gi¶i quyÕt viÖc lµm ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu trong 4 n¨m (1997- 2000) c¶ níc t¹o më ®îc 5 triÖu chç lµm viÖc míi. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, viÖc tËp trung ®Çu t cho c¸c trung t©m ph¸t triÓn, c¸c cùc ph¸t triÓn lµ rÊt cÇn thiÕt, song kh«ng v× thÕ mµ chóng ta kh«ng quan t©m tíi ®Çu t, ph¸t triÓn n«ng th«n; bëi lÏ nÕu kh«ng lµm thÕ sÏ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n rÊt khã gi¶i quyÕt. C¸c c¬ héi viÖc lµm ë n«ng th«n sÏ ®îc t¹o ra tõ: 18 - Ph¸t triÓn vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng n«ng - l©m nghiÖp, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c dÞch vô cung cÊp hµng ho¸ vËt t ®Çu vµo cho c¸c ho¹t ®éng nµy. - Ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn, lu kho, vËn chuyÓn vµ thÞ trêng trong mét d©y chuyÒn khÐp kÝn, ®ång bé tõ mÆt ruéng ®Õn thÞ trêng trong níc hoÆc xuÊt khÈu. - Ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ n«ng th«n vµ dÞch vô kh¸c trªn c¬ së ®æi míi, cñng cè ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c x·, kinh tÕ gia ®×nh, kinh tÕ trang tr¹i nhÊt lµ ph¸t triÓn trang tr¹i hé gia ®×nh ë c¸c vïng chËm ph¸t triÓn vµ c¸c vïng ®Êt hoang ho¸, ®åi nói träc. §Ó tõ n¨m 1999-2000 ph¶i khai th¸c thªm vµ sö dông cã hiÖu qu¶ 3 triÖu ha ®Êt hoang ho¸, phñ xanh 5 triÖu ha ®Êt rõng, tËp trung x©y dùng c¸c dù ¸n lÊn biÓn, khai th¸c kinh tÕ biÓn, ch¬ng tr×nh ®¸nh b¾t xa bê, t¨ng vßng quay sö dông ®Êt tõ 2-2,5 lÇn ë c¸c vïng sinh th¸i cã ®iÒu kiÖn. Tãm l¹i: vÊn ®Ò tríc m¾t lµ t¹o ra cµng nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng nãi chung vµ ngêi lao ®éng khu vùc n«ng th«n nãi riªng cµng tèt. Ph¶i coi gi¶i quyÕt viÖc lµm kh«ng ph¶i chØ lµ nhiÖm vô cña ngµnh lao ®éng mµ cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c ®¬n vÞ c¬ së còng nh cña mçi gia ®×nh vµ cña riªng c¸ nh©n ngêi lao ®éng. ChØ cã huy ®éng ®ång bé trong mét thÓ thèng nhÊt mäi nguån lùc cña x· héi míi cã thÓ t¹o ®îc m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ kinh tÕ, x· héi vµ ph¸p lý nh»m khuyÕn khÝch duy tr× chç lµm viÖc vµ t¹o më thªm nhiÒu chç lµm viÖc míi 19 nh»m ph¸t triÓn viÖc lµm thêng xuyªn, æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶. 2-/ Gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n«ng th«n ph¶i g¾n bã h÷u c¬ víi ph¸t triÓn chÊt lîng lùc lîng lao ®éng: Víi môc tiªu ®Õn n¨m 2000 ë khu vùc n«ng th«n ®a tû lÖ lao ®éng ®· qua ®µo t¹o lªn 20% chóng ta cÇn ph¶i g¾n bã tæ chøc ®µo t¹o nghÒ víi s¶n xuÊt vµ thÞ trêng søc lao ®éng. H×nh thøc ®µo t¹o nghÒ ng¾n h¹n cÇn ph¶i ®îc coi träng víi ph¬ng ch©m “cÇn g× häc lÊy”. Ngoµi ra ®µo t¹o nghÒ cho n«ng d©n c¸c vïng ven ®« ®Ó cã thÓ c¬ ®éng chuyÓn sang lµm ë c¸c ngµnh nghÒ vµ dÞch vô kh¸c còng hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt. §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n chóng ta cÇn tËp trung vµo c¸c gi¶i ph¸p: 2.1. CÇn u tiªn ®Èy m¹nh quy m« vµ tèc ®é d¹y nghÒ cho lao ®éng n«ng th«n, mµ tríc hÕt lµ cho lao ®éng trÎ. Bªn c¹nh ®ã ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y nghÒ, kÕ ho¹ch ®µo t¹o nghÒ th× ta cÇn xuÊt ph¸t tõ chiÕn lîc ngµnh nghÒ cña ®Þa ph¬ng nh»m ph¸t huy truyÒn thèng, thÕ m¹nh cña tõng vïng. 2.2. CÇn u tiªn giµnh tØ lÖ ng©n s¸ch thÝch ®¸ng ®Ó chi cho d¹y nghÒ ë n«ng th«n. §©y lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch mµ tõ tríc tíi nay cha ®îc quan t©m tho¶ ®¸ng t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng lao ®éng to lín cña khu vùc n«ng th«n. Cã tû lÖ ng©n s¸ch thÝch ®¸ng sÏ gióp n©ng cao c¬ së vËt chÊt giµnh cho d¹y nghÒ (trêng líp, tµi liÖu,...) gióp n©ng cao chÊt lîng ®éi ngò gi¸o viªn, thî lµnh nghÒ, t¹o 20