Lêi nãi ®Çu Mét thÕ kû míi ®ang diÔn ra tríc m¾t chóng ta víi nhiÒu th¸ch thøc, c¬ héi vµ còng ®Çy khã kh¨n ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ víi thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc ta- mét thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o nãi riªng:”c« héi chØ ®Õn vèi nh÷ng ngêi, nh÷ng tæ chøc,nh÷ng nhµ nø¬c biÕt tËn dông, n¾m b¾t sù vËn ®éng cña quy luËt kinh tÕ”. Tõ §¹i héi lÇn thø VI cho tíi §¹i héi lÇn thø X cña §¶ng ta ®Òu x¸c ®Þnh kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, tuy nhiªn quan ®iÓm ®ã ®îc nh×n nhËn díi mét c¸ch nh×n míi. §Æc biÖt trong thêi k× ®æi míi ngµy nay,®øng tríc su thÕ héi nhËp rÊt m¹nh mÏ cña khu vùc vµ thÕ giíi th× viÖc x¸c ®Þnh chç ®øng cña TPKT nµy ®ang lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa thùc tiÔn quan träng vµ cÊp b¸ch . §Ó cã thÓ hiÓu vµ n¾m v÷ng nh÷ng thµnh tùu to lín mµ TPKT nµy ®· ®¹t ®îc, còng nh nh÷ng h¹n chÕ cßn thiÕu sãt, nh÷ng kinh ngiÖm quý b¸u trong viÖc s¾p xÕp l¹i thµnh phÇn - c¬ cÊu, sù thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt- qu¶n lý, ph¬ng ch©m chØ ®¹o trong c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña kinh tÕ Nhµ Níc em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi nµy ®Ó viÕt ®Ò ¸n .ViÕt vÒ thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµm cho em c¶m thÊy giêng nh m×nh cã ý nghÜa h¬n, m×nh cã gi¸ trÞ h¬n, v× em ®· hiÓu mét phÇn nµo vÒ nÒn kinh tÕ níc nhµ mµ tõ ®ã cã nh÷ng ®Þnh híng râ rµng cho t¬ng lai cña m×nh.Mong r»ng em cã thÓ ®ãng gãp mét phÇn søc m×nh ®Ó x©y dùng ®Êt níc vµ em còng mong mäi ngêi cã cïng ý muèn nh em:”H·y cïng n¾m tay nhau ®Ó ®a ®Êt níc lªn mét tÇm cao míi,®Ó níc ta cã thÓ s¸nh vai cïng n¨m ch©u bèn bÓ”. Néi dung §Ò ¸n gåm cã 3 phÇn: PhÇn I: Quan niÖm vÒ Kinh tÕ Nhµ Níc. PhÇn II: Vai trß chñ ®¹o cña Kinh tÕ Nhµ Níc. Trang 1 PhÇn III: Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña Kinh tÕ Nhµ Níc. Néi dung I. Quan niÖm vÒ kinh tÕ nhµ níc Thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc theo c¸ch hiÓu hiÖn nay lµ thµnh phÇn kinh tÕ mµ nh÷ng ®¬n vÞ, tæ chøc s¶n xuÊt vµ kinh doanh trong ®ã nguån lùc cña nhµ níc(NN) chiÕm tû lÖ chi phèi hoÆc cã 100% nguån vèn Nhµ níc. KTNN bao gåm c¸c bé phËn chñ yÕu :c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, c¸c tæ chøc kinh tÕ cña NN, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp, GTVT, x©y dùng c¬ b¶n, n«ng trêng, l©m trêng quèc doanh . KTNN cßn bao gåm c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u cña Nhµ níc nh :§Êt ®ai,tµi nguyªn, ng©n hµng,tµi chÝnh,dù tr÷ quèc gia…ë ®©y cã sù ph©n biÖt râ rÖt gi÷a tµi s¶n vµ cæ phÇn Nhµ n- íc,gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông cña NN.Tµi s¶n vµ vèn thuéc së h÷u nhµ níc ®îc sö dông díi nhiÒu h×nh thøc, vÝ dô nhµ níc ®¹i diÖn cho toµn d©n së h÷u ®Êt ®ai, ng©n hµng … nhng NN l¹i giao cho c¸c TPKT kh¸c quyÒn sö dông vµ qu¶n lý b»ng viÖc cho thuª, t« nhîng, ®Çu t. Cßn cæ phÇn NN lµ do NN gãp vèn cæ phÇn, mua cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c TPKT kh¸c nhng chØ chiÕm tû lÖ thÊp vÒ sè vèn ®Çu t. MÆt kh¸c KTNN cã vai trß t¬ng ®¬ng lµ mét chñ kinh tÕ víi nguån vèn do NN cÊp, ph¬ng thøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn cña nã n»m díi sù ®iÒu hµnh, qu¶n lý cña NN. Do ®ã nã thuéc quyÒn sö dông cña NN. §Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Çu tiªn trong TPKT nµy lµ sù ph©n lo¹i doanh nghiÖp NN thµnh hai lo¹i chñ yÕu sau: Trang 2 Lo¹i thø nhÊt: C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng tríc hÕt v× lîi Ých c«ng céng, môc ®Ých trùc tiÕp kh«ng v× lîi nhuËn, nh»m b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi, nh: C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm phôc vô cho quèc phßng an ninh, phôc vô c«ng céng, kÕt cÊu h¹ tÇng, gi¸o dôc,y tÕ. Lo¹i thø hai: C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng kinh doanh chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn . Lo¹i doanh nghiÖp nµy cã vai trß quan träng trong sù nghiÖp thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn còng nh hç trî c¸c TPKT kh¸c, lµm t¨ng thu nhËp ng©n s¸ch, æn ®Þnh tµi chÝnh vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña x· héi. Kh¸i niÖm KTNN réng vµ m¹nh h¬n bé phËn doanh nghiÖp Nhµ níc, do ®ã ph©n biÖt ®îc hai ph¹m trï nµy vµ nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n vai trß KTNN lµ mét bíc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc thùc tiÔn nÒn kinh tÕ níc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi. Sù h×nh thµnh KTNN b»ng nhiÒu con ®êng kh¸c nhau, trong ®ã bªn c¹nh viÖc quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp t b¶n t nh©n chuyÓn thµnh c¸c doanh nghiÖp NN th× ë níc ta NN ®Çu t x©y dùng míi lµ chñ yÕu. Nguyªn nh©n lµ do c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ së h¹ tÇng cña chÕ ®é cò ®Ó l¹i qu¸ thÊp kÐm vµ l¹c hËu, nÒn kinh tÕ mang ®Æc ®iÓm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nhÑ . Trong khi ®ã yªu cÇu ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc ®ßi hái nhiÒu tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, khoa häc, ph¶i x©y dùng ®îc nÒn t¶ng v÷ng m¹nh cña nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp ®Æc biÖt lµ nghµnh c«ng nghiÖp mòi nhän ®ñ søc ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ ®ã. ChÝnh v× vËy KTNN mµ ®¹i diÖn lµ c¸c doanh nghiÖp NN ®îc x©y dùng tõ rÊt sím víi nguån vèn huy ®éng t¬ng ®èi lín bao gåm nhiÒu nghµnh c«ng nghiÖp quan träng nh: c¬ khÝ, Trang 3 ®iÖn, xi m¨ng, ho¸ chÊt, dÖt may, than, GTVT…Bªn c¹nh ®ã chóng ta còng chó träng ®Çu t vµo mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ nh: l¬ng thùc, thùc phÈm, hµng tiªu dïng …®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu. Ta ®· biÕt KTNN ho¹t ®éng dùa trªn së h÷u NN vÒ c¸c t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, NN lµ ngêi së h÷u vèn nhng l¹i giao quyÒn sö dông, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn cho c¸c doanh nghiÖp NN - s¶n xuÊt kinh doanh cã kÕ ho¹ch, thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ, ph©n phèi theo lao ®éng. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a níc ta so víi c¸c níc TBCN, ®iÒu nµy còng dÔ hiÓu bëi lÏ trong c¬ cÊu kinh tÕ cña hä KTNN®ãng vai trß ®iÒu tiÕt vµ hç trî nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn chÕ ®é ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi l¹i phô thuéc h×nh thøc ®ãng gãp tµi s¶n, cho nªn lîi Ých n»m trong tay giai cÊp t s¶n - trong ®ã kinh tÕ t b¶n t nh©n gi÷ vai trß thèng trÞ. Cßn ®èi víi níc ta KTNN víi t c¸ch lµ chñ thÓ chÝnh ®¹i diÖn cho lîi Ých nh©n d©n lao ®éng trong x· héi, ®îc u tiªn ph¸t triÓn vµ gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Þnh híng nÒn kinh tÕ kh«ng ®i chÖch híng quü ®¹o XHCN. II. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc Thùc nghiÖm trªn thÕ giíi còng nh ë ViÖt Nam cho thÊy r»ng KTNN cã vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. ChÝnh v× vËy trong khi tiÕn hµnh ®æi míi vµ tham gia vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng nã cÇn ph¶i cã mét híng nh×n míi toµn diÖn vµ thùc tÕ h¬n. Vai trß ®ã thÓ hiÖn kh¸ s©u s¾c trong nÒn kinh tÕ ë “tÝnh ®Þnh híng- dÉn d¾t-®iÒu tiÕt vµ chi phèi”. Thø nhÊt:KTNN nhê cã u thÕ vÒ nhiÒu mÆt, ®Æc biÖt lµ c¬ së vËt chÊt - kü thuËt m¹nh so víi c¸c TPKT kh¸c do ®ã nã cã kh¶ n¨ng tæ chøc liªn kÕt, liªn doanh kinh tÕ, ph©n c«ng Trang 4 chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt c¸c ngµnh, võa c¶i t¹o võa x©y dùng, sö dông c¸c TPKT kh¸c. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng KTNN ®¶m nhiÖm viÖc nghiªn cøu vµ øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, gióp ®ì vèn vµ kü thuËt… Bªn c¹nh ®ã, viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ ®ßi hái nhiÒu vèn ®Çu t mµ t nh©n kh«ng thÓ lµm nh x©y dùng hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan tµi chÝnh b¶o hiÓm, giao th«ng th«ng tin vµ c«ng nghiÖp mòi nhän …th× KTNN ®øng ra ®¶m nhiÖm. Nghiªn cøu vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ, chóng ta thÊy r»ng, vai trß chñ ®¹o cña mét h×nh thøc kinh tÕ thÓ hiÖn ë chç tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, ph¬ng thøc t¸c ®éng cña nã tíi c¸c thµnh phÇn kh¸c, tõ ®ã lµm thay ®æi vµ x¸c ®Þnh ph- ¬ng thøc ho¹t ®éng cña c¸c TPKT kh¸c. §iÒu kiÖn ®ã ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo môc tiªu chung cña §¶ng vµ NN ®· kh¼ng ®Þnh- x©y dùng, ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, khu vùc KTNN gi÷ vai trß chñ ®¹o, ®Þnh híng - chi phèi cho sù ph¸t triÓn cña c¸c TPKT. Thø hai: Víi t c¸ch mét tæ chøc kinh tÕ tÇm cì quèc gia, KTNN cã vai trß tÝch cùc trong vÊn ®Ò thu hót ®Çu t níc ngoµi vµ liªn doanh víi c¸c h·ng lín, t¹o ®iÒu kiÖn cho ta ¸p dông c¸c tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ - khoa häc kü thuËt, më réng thÞ trêng trong níc ra ngoµi khu vùc. MÆt kh¸c, theo nh÷ng tiªu chuÈn ®· nªu trªn th× râ rµng khu vùc KTNN hiÖn ®ang n¾m gi÷ c¸c ngµnh s¶n xuÊt quan träng nhÊt nh n¨ng lîng, nhiªn liÖu, xi m¨ng, thÐp, ho¸ chÊt, vËn t¶i ®êng s¾t, ®êng biÓn, ®êng kh«ng, ngo¹i thîng, mét phÇn néi th¬ng, ng©n hµng, tµi chÝnh, dù tr÷ quèc gia vµ nh÷ng tµi nguyªn cña ®Êt níc, ®ang gi÷ vai trß chi phèi nÒn kinh tÕ, v× vËy vÒ kh¸ch quan nã ®ang gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ lµ phï hîp víi thùc tiÔn ph¸t triÓn cña ®Êt níc. V¨n kiÖn §H§B gi÷a nhiÖm kú kho¸ X ®· nªu“ KTNN ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, lµ lùc lîng vËt Trang 5 chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó NN ®Þnh híng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ”. BiÓu hiÖn cña vai trß chñ ®¹o cña KTNN Vai trß chñ ®¹o cña KTNN trong nÒn kinh tÕ quèc d©n thÓ hiÖn chñ yÕu trªn c¸c mÆt: Thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ ®ßn bÈy kinh tÕ quan träng thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. Nã chiÕm gi÷ c¸c ngµnh nghÒ mòi nhän, then chèt cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng chi phèi m«i trêng x· héi vµ ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Trong giai ®o¹n 1990 - 1991 ®¹t mét sè chØ tiªu kinh tÕ nh sau: Tæng s¶n phÈm 34.5% Thu nhËp quèc d©n 27% Tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp quèc doanh 57% X©y dùng c¬ b¶n 76% N«ng nghiÖp 3% C¸c ngµnh bu chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i ®êng s¾t, hµng kh«ng 100% KTNN gãp phÇn hÕt søc quan träng vµo viÖc t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi vµ nguån thu ng©n s¸ch, t¹o ra nguån lùc ®¸ng kÓ trong tay NN ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Bªn c¹nh ®ã, KTNN cßn ®¶m b¶o søc s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô xuÊt, nhËp khÈu ®Èy nhanh tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh viÖc lµm, c¸c c«ng tr×nh phóc lîi x· héi, b¶o vÖ m«i trêng, gi¶m thiÓu nh÷ng tiªu cùc trong ®êi sèng. Trang 6 B»ng nhiÒu h×nh thøc: Hç trî, gióp ®ì c¸c TPKT kh¸c cïng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, tÝnh chÊt nµy cña KTNN xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ chiÕn lîc vµ kh¶ n¨ng chi phèi ®Õn m«i trêng kinh tÕ - x· héi. Cã nh÷ng ngµnh cã vai trß quan träng nh lµ nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o, t¸c nh©n kÝch thÝch cho sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c nh giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c..song do tÝnh chÊt cña nh÷ng ngµnh nµy mµ c¸c thµnh phÇn kh¸c hoÆc lµ kh«ng ®ñ vèn, hoÆc lµ gÆp khã kh¨n vÒ mÆt qu¶n lý trong thu håi vèn, thu lîi nhuËn nªn kh«ng ®Çu t. §Ó khuyÕn khÝch mäi TPKT ®Çu t s¶n xuÊt khu vùc KTNN ®øng ra tæ chøc x©y dùng nh÷ng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, t¹o m«i trêng ho¹t ®éng kinh doanh cã hiÖu qu¶.ë ®©y vai trß chñ ®¹o cña KTNN ®îc thÓ hiÖn nh lµ yÕu tè më ®êng, kÝch thÝch sù ph¸t triÓn toµn bé theo ®Þnh híng nhÊt ®Þnh. T¨ng cêng søc m¹nh vËt chÊt lµm chç dùa ®Ó NN thùc hiÖn cã hiÖu lùc chøc n¨ng ®iÒu tiÕt c¬ chÕ thÞ trêng. KTNN kh«ng nh÷ng ®Þnh híng s¶n xuÊt, mµ cßn chi phèi c¸c chÝnh s¸ch x· héi kiÒm chÕ ®îc khuynh híng ®éc quyÒn vµ tù ph¸t cña kinh tÕ thÞ trêng, bëi lÏ trong kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau võa cã nh÷ng tÝch cùc ®ång thêi cã c¶ nh÷ng h¹n chÕ tiªu cùc, do ®ã cÇn ph¶i cã mét “bµn tay“ can thiÖp chØ ®¹o vµ chi phèi nh÷ng tiªu cùc ®ã. ë ®©y chóng ta nãi ®Õn TPKT chñ ®¹o ®¶m nhËn vai trß nµy - nã ph¶i cã mét søc m¹nh vËt chÊt ®ñ lín míi cã thÓ thùc hiÖn tèt nhÊt. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh ®· nãi trªn ®©y, chóng ta thÊy r»ng KTNN cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®ã, víi s¶n lîng gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng t¬ng ®èi lín t¹o ra ®em l¹i kh¶ n¨ng chi phèi ®îc gi¸ c¶ thÞ trêng, dÉn d¾t vµ ®Þnh h- íng thÞ trêng b»ng chÝnh chÊt lîng vµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm vµ dÞch vô do m×nh cung cÊp. KTNN t¹o dÇn nÒn t¶ng kinh tÕ - x· héi cho ®êi sèng. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ níc ta, thu nhËp cña d©n c thÊp Trang 7 kÐm, tÝch luü nhá nªn viÖc ®Çu t lín chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng vèn NN.. MÆt kh¸c, KTNN th«ng qua viÖc cung cÊp hµng ho¸ t¹o ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã t¸c dông thóc ®Èy lu th«ng ph©n phèi gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c khu vùc, gãp phÇn b¶o ®¶m viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p trî cÊp thêng xuyªn, ®ét xuÊt, cho vay vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, gãp phÇn kh¾c phôc sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c vïng vµ qua ®ã lµm t¨ng tinh thÇn hoµ hîp céng ®ång vµ ý thøc ®oµn kÕt d©n téc. §i ®Çu vÒ n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶, nhê ®ã mµ thóc ®Èy sù t¨ng trëng nhanh vµ bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. C¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña KTNN kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng suÊt. So víi n¨m 1991, n¨m 1992 thu nhËp quèc d©n t¨ng 5.3%, s¶n lîng c«ng nghiªp t¨ng 14.5%, s¶n lîng l¬ng thùc t¨ng 9%, ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n cña NN t¨ng 25%, xuÊt khÈu t¨ng 19%, ®Çu t níc ngoµi t¨ng73%…Víi lîi thÕ vÒ vèn, kü thuËt vµ lao ®éng, KTNN lµ ®¬n vÞ tæ chøc m¹nh, s¶n xuÊt lín, lµ ®¬n vÞ kinh doanh cã hiÖu qu¶, tõng bíc dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo bíc ®i cña m×nh. Ngoµi ra nã cßn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña x· héi nh viÖc lµm , xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo…. “Khẩn trương thực hiện chương trình sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp, trọng tâm là thực hiện cổ phần hóa; thúc đảy việc hình thành loại hình công ty nhà nước đa sở hữu, chủ yếu là các công ty cổ phần. Thực hiện có hiệu quả việc chuyển một số tổng công ty nhà nước sang tập đoàn kinh tế, hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con có sự tham gia cổ phần của tư nhân trong nước và các nhà đầu tư nước ngoài, trong đó Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối. Tập trung chỉ đạo sắp xếp, đổi mới, nâng cao hiệu quả, sức cạnh tranh của những doanh nghiệp lớn trong những ngành, lĩnh vực quan trọng để làm tốt vai trò chủ lực trong hội nhập kinh tế quốc tế và các ngân hàng thương mại, tổ chức tài chính nhà nước để giữ được vai trò chủ đạo trên thị trường tài chính, tiền tệ trong nước. Kiên quyết chấm dứt tình trạng biến Trang 8 độc quyền nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp. Hoàn thiện cơ chế tổ chức và hoạt động của hội đồng quản trị các tổng công ty nhà nước để đóng vai trò đại diện chủ sở hữu tại doanh nghiệp. Thực hiện kiểm toán bắt buộc và minh bạch hóa hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. Sớm ban hành luật về quyền và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân quản lý, sử dụng vốn nhà nước trong kinh doanh”. (V¨n kiÖn héi nghÞ lÇn thø X ban chÊp hµnh trung ¬ng - kho¸ X). III. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña KTNN Nh÷ng thµnh tùu mµ TPKTNN ®· ®¹t ®îc trong nh÷ng n¨m qua: Thùc tiÔn cho thÊy ®Õn nay KTNN vÉn chiÕm tû träng lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ë níc ta, nhÊt lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i, bu chÝnh viÔn th«ng, ®êng s¾t, hµng kh«ng …KTNN còng ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ vµo tØ träng GDP trªn 40% hµng n¨m vµ lµ lùc lîng chñ yÕu cung cÊp tµi chÝnh cho ng©n s¸ch cho NN gÇn 60%. Trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ, KTNN ®ang tõng bíc ®æi míi. VÒ c¬ cÊu kinh tÕ ®· cã thay ®æi lín, tæng s¶n phÈm x· héi cña KTNN gi¶m tõ 37% n¨m 1998 xuèng 34.5% n¨m 1990; thu nhËp quèc d©n gi¶m tõ 28% xuèng 27%; tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp l¹i t¨ng tõ 56.6% lªn 57%; khèi lîng vËn chuyÓn hµng ho¸ t¨ng tõ 68% lªn 72%. Trong viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ míi, mét sè c¬ së KTNN ®· chñ ®éng x¸c ®Þnh vµ thay ®æi ph¬ng thøc kinh doanh, t×m thÞ trêng ®Çu ra, t¹o thªm nguån vèn ®i vay, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ ®· ®îc ®æi míi… Nhê ®ã, c¸c c¬ së KTNN trung ¬ng vÉn ph¸t triÓn vµ kinh doanh cã l·i. Ch¼ng h¹n, n¨m 1991 s¶n xuÊt nãi chung cña c¶ níc gÆp nhiÒu khã kh¨n nhÊt, nhng s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp NN do trung ¬ng qu¶n lý l¹i t¨ng 15.6% so víi n¨m 1990, trong ®ã, Bé c«ng nghiÖp nÆng t¨ng 32.5%, Bé n«ng nghiÖp vµ c«ng Trang 9 nghiÖp thùc phÈm t¨ng 26%, nhiÒu s¶n phÈm quan träng t¨ng ®¸ng kÓ nh dÇu th«t¨ng 42.5%, thÐp c¸n t¨ng 42.5%, xi m¨ng t¨ng26.7% … Do yªu cÇu cña thêi kú ®æi míi, tõ n¨m 1989 thùc hiÖn chñ tr¬ng s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp NN chóng ta ®· m¹nh d¹n c¾t gi¶m mét lîng ®¸ng kÓ doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong KTNN nhng kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ tõ kho¶ng 12.000 n¨m 1990 xuèng cßn 5340 vµo th¸ng 8 n¨m 2000. Nhê ®ã, quy m« vèn tù cã vµ vèn ng©n s¸ch cÊp cho c¸c c¬ së doanh nghiÖp t¨ng lªn; c¸c doanh nghiÖp cã thªm vèn ®Çu t, hiÖn ®¹i ho¸ m¸y mãc thiÕt bÞ, gióp cho n¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. §ång thêi, sau khi s¾p xÕp l¹i tæ chøc s¶n xuÊt, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nhiÒu doanh nghiÖp ®· chñ ®éng s¸ng t¹o tiÕp cËn víi thÞ trêng x· héi vµ ®· ®øng v÷ng, s¶n xuÊt kinh doanh cã l·i, nguån thu nép cho ng©n s¸ch NN chiÕm 61%(1) (1) B¸o c¸o cña Bé tµi chÝnh vÒ c¸c chØ tiªu chñ yÕu, th¸ng 3.1993 Nh÷ng h¹n chÕ tån ®äng: Mét thùc tÕ khã phñ nhËn lµ:TPKT nµo còng cã nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. Trong nh÷ng n¨m qua thµnh phÇn KTNN ®· cã vai trß to lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nhng nã còng béc lé nhiÒu khuyÕt ®iÓm cÇn ph¶i ®îc xem xÐt vµ kh¾c phôc: Do chñ quan, duy ý chÝ vµ nãng véi ®i lªn CNXH nªn chóng ta ®· më réng nÒn KTNN qu¸ t¶i vµ qu¸ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh cña c¸c cÊp c¸c ngµnh., vît qu¸ yªu cÇu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ vµ g©y khã kh¨n cho trong viÖc ®iÒu hµnh qu¶n lý. HiÖn nay trªn thùc tÕ ®· cã mét sè c¬ së kinh tÕ quèc doanh NN ph¶i ngõng s¶n xuÊt v× chÊt lîng s¶n phÈm vµ hiÖu Trang 10 qu¶ kinh tÕ qu¸ thÊp kh«ng ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ trêng, thËm chÝ cã lo¹i kh«ng cã nhu cÇu sö dông. Mét biÓu hiÖn tiªu cùc cña KTNN lµ nÒn tµi chÝnh xÝ nghiÖp tåi tÖ, do quy m« vèn nhá nªn nh×n chung c¸c doanh nghiÖp NN ®ang ®èi mÆt víi t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó s¶n xuÊt - kinh doanh. Thùc tÕ vèn chØ ho¹t ®éng kho¶ng 80%, sè cßn l¹i ë trong t×nh tr¹ng n»m chÕt. T×nh tr¹ng thiÕu vèn lµm cho doanh nghiÖp NN kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t, ®æi míi c«ng nghÖ, thiÕt bÞ, nªn hµng ho¸ s¶n xuÊt ra kÐm tÝnh c¹nh tranh. HËu qu¶ cña viÖc hµnh lËp trµn lan c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh dÉn ®Õn sÏ ph¶i cã mét bé phËn ph¶i bÞ gi¶i thÓ. Tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2000 khu vùc KTNN ®· c¾t gi¶m gÇn mét nöa bé phËn xÝ nghiÖp t¬ng ®¬ng 6000 lao ®éng, sè lîng nµy trë nªn thÊt nghiÖp vµ do ®ã sÏ lµm ph¸t sinh nhiÒu tiªu cùc kh¸c, tÖ n¹n x· héi n¶y sinh trong khi NN cha cã chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt phï hîp .C¬ cÊu KTNN tuy cã tiÕn bé nhng vÒ c¬ b¶n vÉn mÊt c©n ®èi lín vÒ c¬ cÊu gi÷a c¸c ngµnh trong néi bé KTNN,®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç tû träng s¶n phÈm c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ b¶n, bu chÝnh viÔn th«ng, vËn t¶i ®êng s¾t, hµng kh«ng, ®êng bé hiÖn chiÕm tõ 60% trë lªn, cã ngµnh cßn chiÕm tíi 100%. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ tû träng s¶n phÈm cña kinh tÕ t nh©n cßn thÊp, thËm chÝ cßn thiÕu v¾ng trong mét sè ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ th«ng thêng cho cuéc sèng cña nh©n d©n. NhiÒu bé phËn doanh nghiÖp cña KTNN gÆp nhiÒu khã kh¨n khi chuyÓn sang thùc hiÖn c¬ chÕ míi, nh thiÕu thÞ trêng tiªu thô, thiÕu vèn, kinh doanh thua lç kÐo dµi. Tµi s¶n vµ vèn cña NN giao cho doanh nghiÖp kh«ng ®îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn, n¨ng lùc s¶n xuÊt kh«ng ®îc duy tr× g©y nhiÒu l·ng phÝ, h háng.T×nh tr¹ng nî nÇn d©y da, khª ®äng kÐo dµi vµ mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nghiªm träng. Theo ®¸nh gi¸ cña Ban Trang 11 thanh to¸n nî trung ¬ng th× sè nî lªn ®Ðn 8.000 tû ®ång, trong dã 60% lµ cña KTNN. Bé phËn ®éi ngò c¸n bé trong c¸c doanh nghiÖp NN ®a sè tõ c¬ chÕ cò chuyÓn sang ®iÒu hµnh xÝ nghiÖp trong c¬ chÕ míi nªn thiÕu t¸c phong c«ng nghiÖp, thiÕu kinh nghiÖm qu¶n lý còng nh kiÕn thøc, tr×nh ®é n¨ng lùc cña mét nhµ doanh nghiÖp giái. Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ: Nh÷ng nguyªn nh©n ho¹t ®éng kÐm hÖu qu¶ cña KTNN cã thÓ khai qu¸t nh sau: Mét lµ: Nhµ níc Ýt vèn, song l¹i ®Çu t dµn tr¶i, chñ yÕu lµ gi÷ cho doanh nghiÖp tån t¹i, chø cha ®ñ søc ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Hai lµ: ChÕ ®é ph©n phèi trong c¸c xÝ nghiÖp cña KTNN kh«ng phï hîp víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, kh«ng cã sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a lîi Ých vËt chÊt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt víi n¨ng suÊt lao ®éng do ®ã kh«ng khuyÕn khÝch ®îc s¶n xuÊt. Ba lµ: Tuy chÝnh phñ lµ ngêi chñ së h÷u nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu nhng sù n¾m b¾t t×nh h×nh, ®iÒu hµnh qu¶n lý kh«ng cã hiÖu qu¶ cao, kh«ng cã ngêi ch¨m lo b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn vµ kh«ng cã ai chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp khi mÊt m¸t, thua lç. Bèn lµ: C¸n bé qu¶n lý chñ chèt thiÕu tiªu chuÈn l·nh ®¹o, thiÕu tr¸ch nhiÖm tríc tËp thÓ còng nh tríc c¬ quan Nhµ n- íc. N¨m lµ: Nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tr× trÖ trong s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp NN, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kh«ng cao lµ do sù û l¹i vµo Nhµ níc, toµn bé nguån vèn, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn do NN ®Æt ra nªn sù s¸ng t¹o, n¨ng ®éng cña Trang 12