Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng Lêi nãi ®Çu Ban Mai b¸o hiÖu nh÷ng tia s¸ng ,còng nh hoµng h«n sÏ ®a ®ªn bãng ®ªm,con ngêi sinh ra råi chÕt ®i …vv §ã lµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kh¸ch quan mµ hµnh tinh nay ban tÆng cho thÕ giíi nµy. Theo vßng quay cña ®Êt trêi, khi mïa ®«ng qua ®i lµ mïa xu©n l¹i tíi mu«n loµi l¹i thªm mét tuæi. Con ngêi còng vËy, c¸i vßng Sinh-L·o-BÖnh-Tö dï muèn hay kh«ng còng ph¶i tr¶i qua. Còng v× vËy mµ con ngêi lu«n lu«n tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cã ngêi sinh ra vµ còng cã ngêi chÕt ®i, kh«ng ai cã thÓ xo¸ bá quy luËt Sinh-Tö mu«n ®êi cña tù nhiªn. Cã thÓ nãi: B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ ngêi b¹n ''t¬ng trî'' theo suèt cuéc ®êi (sinh, l·o, bÖnh, tö) cña ngêi lao ®éng, tõ lóc cßn trong bông mÑ ®îc hëng chÕ ®é trî cÊp thai s¶n, ®Õn khi trëng thµnh lµ ngêi lao ®éng ®îc hëng trî cÊp khi èm ®au, tai n¹n, thÊt nghiÖp, lóc tuæi giµ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ vµ ®Õn khi qua ®êi ®îc BHXH lo toan chu ®¸o tiÒn mai t¸ng phÝ, tiÒn tö tuÊt. BHXH- chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc víi b¶n chÊt nh©n v¨n s©u s¾c v× cuéc sèng an lµnh, Êm no, tù do vµ h¹nh phóc cña con ngêi. Tõ ®ã gãp phÇn thùc hiÖn môc ®Ých phôc vô cuéc sèng con ngêi, v× d©n sinh h¹nh phóc, v× d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. ë ViÖt Nam, chÝnh s¸ch BHXH ®· ®îc thùc hiÖn tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû 20. Cïng víi hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi vµ phóc lîi x· héi kh¸c, chÝnh s¸ch BHXH ®· gãp phÇn rÊt to lín vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. Bíc sang thêi kú chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, mét lo¹t c¸c v¨n b¶n cña BHXH ®îc ban hµnh ®Æc biÖt lµ NghÞ ®Þnh 12/CP (26/1/1995), NghÞ ®Þnh 45/CP (15/7/1995), NghÞ ®Þnh 19/CP (16/2/1995). Níc ta tõ khi triÓn khai ®iÒu lÖ BHXH theo Bé luËt lao ®éng, ®îc sù chØ ®¹o cña c¸c cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn, hÖ thèng BHXH ®· nhanh chãng x©y dùng, tæ chøc, bé m¸y, thùc hiÖn ®óng c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi ngêi tham gia vµ ngêi ®îc hëng BHXH, tæ chøc thu ®¹t kÕt qu¶ cao, chi tr¶ kÞp thêi cho c¸c ®èi tîng vµ bíc ®Çu ®· h×nh thµnh ®îc quü BHXH tËp trung ®éc lËp víi Ng©n s¸ch Nhµ níc. Do vËy viÖc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ BHXH cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. C«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é cã thÓ coi lµ mét kh©u träng yÕu trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH. C«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH nÕu ®îc Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 1 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng thùc hiÖn tèt sÏ gi¸n tiÕp t¹o ®µ cho c«ng t¸c thu BHXH, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ lµm cho ho¹t ®éng BHXH ph¸t triÓn, tõ ®ã gãp phÇn lµm cho môc ®Ých cña chÝnh s¸ch BHXH ph¸t huy t¸c dông h¬n n÷a. VËy ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c chi tr¶ ®îc tèt h¬n chóng ta ph¶i lµm g× ? Em xin phÐp ®îc nªu ra mét sè ý kiÕn cña b¶n th©n qua viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: “Mét sè gi¶i ph¸p thùc hiÖn c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH ë ViÖt Nam hiÖn nay" KÕt cÊu cña ®Ò tµi nµy bao gåm: Lêi nãi ®Çu PhÇn I: Lý luËn chung vÒ BHXH vµ c«ng t¸c chi tr¶ BHXH PhÇn II: Thùc tr¹ng c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH ë ViÖt Nam hiÖn nay PhÇn III: KiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH KÕt luËn. PhÇn I Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi vµ c«ng t¸c chi tr¶ BHXH I.Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña BHXH trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, con ngêi ®ãng vai trß ®Æc biÖt, quyÕt ®Þnh v× chØ cã søc lao ®éng cña con ngêi míi mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d, mang l¹i lîi Ých kinh tÕ, ®ång thêi mäi c«ng cô còng nh ®èi tîng lao ®éng ®Òu do con ngêi t¹o ra vµ chÝnh nã gióp con ngêi t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao. Tham gia vµo qu¸ tr×nh lao ®éng, søc lao ®éng cña con ngêi bÞ hao phÝ, do ®ã ®ßi hái ph¶i ®îc kh«i phôc vµ t¸i t¹o ®Ó qu¸ tr×nh lao ®éng còng nh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®îc tiÕp diÔn th«ng qua chÝnh tiªu dïng nh÷ng s¶n phÈm ®ã. Tõ ®ã cã thÓ thÊy r»ng, con ngêi lu«n lµ ®éng lùc chÝnh vµ lµ trung t©m cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng trong x· héi lµ do con ngêi vµ v× con ngêi. Hä lµ ngêi trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, dÞch vô Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 2 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng cho x· héi vµ còng chÝnh lµ nh÷ng ngêi tiªu dïng nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô cuèi cïng, tõ ®ã thóc ®Èy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc vµ ngµy cµng hoµn thiÖn. Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i ®îc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ¨n, mÆc, ë... Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ ®Ó cã ®îc nã, ngêi ta lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm cÇn thiÕt. Vµ khi s¶n phÈm t¹o ra cµng nhiÒu th× ®êi sèng con ngêi ngµy cµng hoµn thiÖn vµ x· héi v¨n minh h¬n. Nhng trong thùc tÕ, cuéc sèng cña con ngêi kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ñ søc khoÎ vµ c¬ héi lao ®éng ®Ó t¹o ra thu nhËp vµ cã ®iÒu kiÖn sèng b×nh th- êng v× rÊt nhiÒu trêng hîp gÆp ph¶i hoµn c¶nh khã kh¨n, bÊt lîi lµm gi¶m hoÆc mÊt nguån thu nhËp ¶nh hëng ®Õn ®iÒu kiÖn sinh sèng do bÞ bÊt ngê èm ®au, tai n¹n, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vµ khi vÒ giµ kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng. Trong khi ®ã con ngêi lu«n lu«n cÇn ph¶i cã nh÷ng nhu cÇu sinh ho¹t vÒ mÆt vËt chÊt vµ tinh thÇn. V× vËy, mçi ngêi lao ®éng cÇn thiÕt ph¶i cã mét nguån lùc tµi chÝnh dù tr÷ ®Ó kÞp thêi cung cÊp ®¸p øng nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng nh÷ng cho b¶n th©n m×nh mµ cho c¶ nh÷ng ngêi m×nh ph¶i trùc tiÕp nu«i dìng vµ cho nh÷ng ngêi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè rñi ro (kÓ c¶ ngÉu nhiªn vµ tÊt yÕu) ®Ó bï ®¾p vµo sù thiÕu hôt thu nhËp do kh¶ n¨ng lao ®éng bÞ gi¶m sót, nh»m gi¶m bít khã kh¨n trong cuéc sèng, duy tr× vµ æn ®Þnh cuéc sèng cho chÝnh hä vµ gia ®×nh hä. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cÇn cã sù quan t©m cña toµn x· héi. Trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû, con ngêi sèng theo h×nh thøc bÇy ®µn cïng lao ®éng (s¨n b¾n, h¸i lîm...) kÕt qu¶ ®¹t ®îc chia sÎ b×nh qu©n. Khi gÆp rñi ro, tai biÕn th× hä võa tù m×nh chÞu ®ùng, kh¾c phôc, võa ®îc c¸c thµnh viªn cña céng ®ång chia sÎ, g¸nh chÞu. Trong x· héi phong kiÕn, quan l¹i th× dùa vµo bæng léc cña nhµ vua, cßn d©n c th× dùa vµo sù ®ïm bäc lÉn nhau cña hä hµng, lµng x· hoÆc cña nh÷ng ngêi h¶o t©m vµ Nhµ níc, ngoµi ra hä cßn cã thÓ ®i vay hoÆc ®i xin... Víi nh÷ng c¸ch gi¶i quyÕt nµy, ngêi gÆp khã kh¨n hoµn toµn thô ®éng chê vµo sù cøu trî. Do vËy, sù trî gióp míi chØ lµ kh¶ n¨ng cã hoÆc kh«ng, nhiÒu hoÆc Ýt vµ kh«ng ch¾c ch¾n. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, nhËn thøc cña con ngêi ngµy cµng ®îc n©ng cao th× c¸ch gi¶i quyÕt nµy cµng ®îc söa ®æi, bæ sung hîp lý vµ nã ngµy cµng ph¸t triÓn theo kh«ng gian, néi dung còng nh ph¬ng thøc thùc hiÖn. DÇn dÇn c¸ch gi¶i quyÕt chung nhÊt mµ cho ®Õn b©y giê vÉn ®îc sö dông, ®ã lµ BHXH nh ta vÉn gäi ngµy nay. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 3 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng Cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ BHXH nhng vÒ néi dung th× c¬ b¶n lµ gièng nhau. Ta cã thÓ tiÕp cËn BHXH theo kh¸i niÖm sau: ''BHXH lµ sù ®¶m b¶o ®êi sèng vËt chÊt cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã nguy c¬ mÊt an toµn vÒ kinh tÕ do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm th«ng qua sö dông nguån quü huy ®éng tõ ngêi tham gia vµ sù tµi trî cña Nhµ n- íc'' BHXH kh«ng chØ lµ nhu cÇu cña ngêi lao ®éng mµ cßn lµ chÝnh s¸ch lín cña mçi quèc gia vÒ thùc hiÖn BHXH sÏ gãp phÇn æn ®Þnh x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ ph¸t triÓn. Thùc hiÖn BHXH sÏ h×nh thµnh nªn quü tiÒn tÖ tËp trung cã thÓ ®Çu t mét phÇn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó sinh lêi, t¨ng thªm nguån thu cho quü BHXH. Kho¶n ®Çu t nµy gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¶o ®¶m an toµn cho quü BHXH khái bÞ mÊt gi¸ ®Ó chi tr¶ trî cÊp BHXH cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. Nh vËy cã thÓ nãi r»ng, BHXH ra ®êi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã khã kh¨n vÒ kinh tÕ. §iÒu ®ã ®· lµm cho ngêi lao ®éng yªn t©m trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn vµ t¨ng trëng nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi. - §èi víi ngêi lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n ngêi lao ®éng còng nh gia ®×nh hä khi gÆp khã kh¨n do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp, tõ ®ã t¹o ra t©m lý yªn t©m æn ®Þnh trong cuéc sèng còng nh trong lao ®éng, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cho x· héi. - §èi víi ngêi sö dông lao ®éng: BHXH gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh, gióp ngêi sö dông lao ®éng ®ì ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín, nhiÒu khi lµ rÊt lín ®Ó thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp khã kh¨n trong cuéc sèng, tõ ®ã gãp phÇn æn ®Þnh m«i trêng lao ®éng, æn ®Þnh x· héi, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña ngêi lao ®éng, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. - §èi víi Nhµ níc: BHXH lµ c«ng cô quan träng gióp Nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng x· héi ®îc tèt h¬n nh»m ®¹t tíi môc tiªu c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi: Th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, Nhµ níc thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt lîi Ých, quyÒn lîi cña c¸c bªn. Nãi c¸ch kh¸c, Nhµ níc sö dông ph¸p luËt ®Ó can thiÖp vµo mèi quan hÖ chñ- thî, ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn lîi x· héi cho ngêi lao ®éng t¹o sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña c«ng d©n, ph©n phèi l¹i thu nhËp, tõ ®ã ph¸t huy tèt nh©n tè con ngêi, kÕt hîp tèt gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 4 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng BHXH kh«ng nh÷ng trî gióp ®¾c lùc cho Nhµ níc ph©n phèi l¹i thu nhËp, ®iÒu tiÕt lîi Ých c¸c bªn, mµ BHXH cßn lµ kªnh huy ®éng vèn cã hiÖu qu¶ cung cÊp nguån tiÒn tÖ lín cho viÖc ®Çu t ph¸t triÓn ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ còng chÝnh ®iÒu nµy lµ sù ®¶m b¶o cho quü BHXH ®îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn tr¸nh sù trît gi¸ cña ®ång tiÒn theo thêi gian. Chóng ta cã thÓ ch¾c ch¾n mét ®iÒu r»ng: Sù tån t¹i cña BHXH lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ë bÊt cø quèc gia nµo trªn thÕ giíi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi hiÖn nay. §iÒu nµy ®îc ph¸p luËt nhiÒu níc c«ng nhËn vµ ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ngêi ®îc ghi nhËn trong tuyªn ng«n nh©n quyÒn ngµy 10/12/1948: '' TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi ®Òu cã quyÒn hëng BHXH. QuyÒn ®ã ®îc ®Æt trªn c¬ së quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cÇn cho nh©n c¸ch vµ tù do ph¸t triÓn cña con ngêi''. §ång thêi, ë cÊp ®é chung nhÊt, mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ BHXH ®· ®îc §¶ng ta x¸c ®Þnh:'' T¨ng trëng kinh tÕ t¹o c¬ së vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn x· héi; ngîc l¹i, ph¸t triÓn x· héi lµ ®éng lùc, lµ môc tiªu cuèi cïng cña ph¸t triÓn kinh tÕ''; ''Mçi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Òu ph¶i nh»m môc tiªu ph¸t triÓn x· héi; Mçi chÝnh s¸ch x· héi ®Òu bao chøa néi dung vµ ý nghÜa kinh tÕ, dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, dï tríc m¾t hay l©u dµi''. II. Sù ra ®êi cña BHXH. Tõ thêi xa xa, BHXH ®· xuÊt hiÖn mÇm mèng cña nã thÓ hiÖn tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c ngay c¶ khi chÝnh s¸ch BHXH cha ®îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt cña Nhµ níc; khi mµ ®êng lèi, chñ tr¬ng vµ biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®· héi, v× lîi Ých vµ tr¸ch nhiÖm cña céng ®ång x· héi, nhiÒu häc thuyÕt mang tÝnh nh©n v¨n, t tëng nh©n ®¹o ®Ò cËp ®Õn t©m t, nguyÖn väng thiÕt tha gi¶i tho¸t tÊt c¶ nh÷ng nghÌo khã cña ngêi lao ®éng do gÆp rñi ro ®a l¹i, ®· ra ®êi. T tëng nh©n ®¹o nh©n v¨n nµy ®· ®îc thÓ hiÖn tõ thêi cæ ®¹i, tuy kh«ng cã nh÷ng tæ chøc x· héi nh ngµy nay nhng kh«ng ph¶i v× vËy mµ con ngêi hoµn toµn kh«ng ®îc b¶o vÖ. ë Hy L¹p, trong mét sè hiÖp héi (ch¼ng h¹n nh hiÖp héi cña nh÷ng ngêi thî thñ c«ng) th× c¸c héi viªn ®· cã sù hç trî lÉn nhau. ë Rome kÓ tõ ®Çu c«ng nguyªn ®· cã quü cho ngêi lao ®éng èm vµ chÕt, ®ã lµ nh÷ng tæ chøc mang tÝnh BHXH ®Çu tiªn, c¸c quü nµy ho¹t ®éng víi giÊy phÐp cña Nhµ níc vµ chÞu tr¸ch nhiÖm kiÓm tra cña Nhµ níc. §Õn thêi trung cæ, th× vÊn ®Ò t¬ng trî ®Çy tÝnh nh©n ®¹o, nh©n v¨n ®îc n©ng lªn ë møc cao h¬n. §iÓn h×nh lµ quü t¬ng trî cña nhµ thê, ®Æc biÖt lµ sù Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 5 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng t¬ng trî cña c¸c tu viÖn (Caritas). C¸c tu viÖn còng cßn tiÕp nhËn c¶ nh÷ng ng- êi kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm viÖc lÉn ngêi giµ ®îc ch¨m sãc. Cuéc chiÕn tranh kÐo dµi 30 n¨m (1618-1648) ®· ph¸ háng c¸c c¬ së t¬ng trî cña nhµ thê vµ lËp tøc ®îc thay vµo ®ã lµ h×nh thøc cøu trî trªn c¬ së céng ®ång. §iÓn h×nh cña h×nh thøc nµy lµ héi cøu trî cña ngµnh má, do cã sù nguy hiÓm nghÒ nghiÖp nªn ®· xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc cøu trî. TiÕp ®Õn thêi cËn ®¹i, do c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ b¾t ®Çu, tÝnh chÊt c¸c héi gi¶m dÇn, v× vËy nh÷ng ngêi èm ®au bÖnh tËt, mÊt søc lao ®éng, giµ yÕu kh«ng thÓ tr«ng chê vµo sù t¬ng trî cña ®ång nghiÖp. §Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cña nh÷ng ®èi tîng nµy, Nhµ níc cña nhiÒu d©n téc ®· cã sù can thiÖp vµo lÜnh vùc nµy. Níc Phæ lµ níc ®Çu tiªn cã bé luËt ®¹i c¬ng ban hµnh ngµy 5/2/1794 quy ®Þnh sù ch¨m sãc ®èi víi c¸c trêng hîp nghÌo do rñi ro ®a l¹i- bøc th«ng ®iÖp cña vua William I ngµy 17/11/1881 ®· më ®Çu cho sù nghiÖp x©y dùng quü BHXH c«ng nh©n. Th«ng ®iÖp quy ®Þnh ngêi c«ng nh©n cÇn ®- îc b¶o hiÓm tríc nguy c¬ bÖnh tËt, tai n¹n mÊt søc, giµ yÕu. TÝnh nh©n v¨n, nh©n ®¹o cña BHXH ®îc thÓ hiÖn kh¸ ®Çy ®ñ vµ s©u réng. Tuy nhiªn, c¸c t t- ëng ®Çy tÝnh nh©n v¨n Êy cha v¹ch ra ®Çy ®ñ cïng mét lóc chÝnh s¸ch cho lÜnh vùc x· héi ®Çy tÝnh phøc t¹p nµy. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giai cÊp c«ng nh©n ngµy cµng ®«ng ®¶o, c¬ chÕ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¶m thu nhËp cò ®· kh«ng cßn phï hîp, søc Ðp vÒ chÝnh trÞ ngµy cµng lín lµm ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ x· héi cña c¸c quèc gia, bëi lîi Ých gi÷a c¸c bªn (ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng) kh«ng thÓ ®iÒu hoµ theo c¬ chÕ cò ®îc n÷a. §Ó æn ®Þnh l¹i trËt tù m«i trêng x· héi vµ b¶o vÖ lîi Ých c¸c bªn, ChÝnh phñ c¸c níc ®Æc biÖt lµ c¸c níc c«ng nghiÖp kh«ng thÓ kh«ng quan t©m ®Õn t×nh c¶nh cña ngêi lao ®éng, do ®ã, Nhµ níc ®· ph¶i can thiÖp ®Ó t¹o ra chÕ ®é vµ h×nh thøc thÝch hîp h¬n nh»m tá ra ch¨m sãc tíi ngêi lao ®éng. Vµ tõ n¨m 1850 ®Õn n¨m 1889, mét hÖ thèng BHXH lín ®Çu tiªn ®· ra ®êi víi sù tham gia b¾t buéc cña nh÷ng ng- êi lµm c«ng ¨n l¬ng, theo nguyªn t¾c nh÷ng ngêi ®îc b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm x· héi vµ cã sù hç trî thªm cña Nhµ níc vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng. §ång thêi c¶ 3 thµnh viªn x· héi nµy lµ ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc ®Òu cã vÞ trÝ, tr¸ch nhiÖm trong viÖc qu¶n lý hÖ thèng BHXH. N¨m 1950 díi thêi thñ tíng Bis-m¸c, nhiÒu bang cña §øc ®· gióp c¸c ®Þa ph¬ng thµnh lËp quü b¶o hiÓm èm ®au. ChÕ ®é èm ®au nµy ®îc phæ cËp trong toµn níc §øc vµo n¨m 1883 do c¸c héi t¬ng tÕ lóc bÊy giê cña c«ng nh©n qu¶n lý. N¨m 1884 xuÊt hiÖn tiÕp chÕ ®é b¶o hiÓm c¸c rñi ro nghÒ Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 6 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng nghiÖp (tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp) do c¸c hiÖp héi chñ doanh nghiÖp qu¶n lý. N¨m 1889 l¹i xuÊt hiÖn tiÕp chÕ ®é b¶o hiÓm tuæi giµ vµ b¶o hiÓm tµn tËt do chÝnh quyÒn c¸c tØnh qu¶n lý. TiÕp theo §øc, n¨m 1981, Ph¸p thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi phæ cËp trong c¶ níc nhng kh«ng thµnh c«ng. N¨m 1930, Ph¸p th«ng qua ®¹o luËt thø 2 vÒ BHXH, ¸p dông chñ yÕu cho ngµnh c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i. Sau ®ã, b¾t ®Çu nh÷ng thËp kû 30 thÕ kû XX, liªn tiÕp c¸c níc Mü la tinh, Hoa kú, Cana®a ®Òu ¸p dông. Tõ sau thÕ chiÕn thø 2, tÇm quan träng cña BHXH tiÕp tôc ®îc nhiÒu níc Ch©u Phi, Ch©u ¸ vµ vïng Caribe c«ng nhËn vµ thi hµnh. §Ó b×nh æn x· héi, gióp ngêi lao ®éng yªn t©m s¶n xuÊt vµ ®¸p øng nh÷ng nguyÖn väng s©u s¾c nhÊt, chung nhÊt cña nh©n d©n toµn thÕ giíi. Ngµy 28/6/1952 Héi nghÞ toµn thÓ cña Tæ chøc lao ®éng Quèc tÕ (ILO) ®· th«ng qua c«ng íc sè 102 vÒ an toµn x· héi trong ®ã cã BHXH lµ c¬ chÕ chñ yÕu, gióp c¸c níc ®Þnh híng trong viÖc x©y dùng hÖ thèng BHXH víi 9 chÕ ®é BHXH. BHXH, tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, nã lu«n ®îc hoµn thiÖn vµ chøng tá sù phï hîp víi x· héi ®¬ng thêi th«ng qua sù vËn ®éng hµi hoµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a 3 bªn: ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Qua thùc tÕ vµ lý luËn cho thÊy BHXH cã nh÷ng t¸c dông rÊt to lín gióp gi¶i quyÕt tèt m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng æn ®Þnh trËt tù vµ trî gióp ph¸t triÓn x· héi. III. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ BHXH. 1. B¶n chÊt, chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña BHXH. 1.1. B¶n chÊt cña BHXH. * B¶n chÊt kinh tÕ cña BHXH. Th«ng qua BHXH, ngêi lao ®éng chØ cÇn ®ãng hµng th¸ng mét tû lÖ nhá phÇn tr¨m so víi tiÒn l¬ng cña m×nh cïng víi sù hç trî cña Ng©n s¸ch Nhµ n- íc ®Ó t¹o ra mét quü BHXH, quü nµy lµ sù tËp hîp cña sè ®«ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH ®Ó bï ®¾p cho sè Ýt ngêi tham gia bÞ rñi ro. Khi rñi ro x¶y ra, b»ng h×nh thøc lÊy sè ®«ng bï sè Ýt ngêi bÞ rñi ro sÏ gióp kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong ®êi sèng c¸ nh©n tõng lao ®éng do bÞ mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp,BHXH kh«ng ph¶i lµ dÞch vô s¶n xuÊt mµ nã lµ dÞch vô tµi chÝnh nh»m ph©n phèi l¹i nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt cña ngêi lao ®éng khi gÆp sù cè trong cuéc sèng. * B¶n chÊt x· héi cña BHXH: Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 7 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng B¶n chÊt x· héi cña BHXH lµ sù san sÎ rñi ro gi÷a tËp thÓ ngêi lao ®éng. Qua ®ã còng thÓ hiÖn râ tr¸ch nhiÖm x· héi gi÷a chñ sö dông lao ®éng víi ng- êi lao ®éng, cña ngêi lao ®éng víi nhau vµ sù quan t©m cña Nhµ níc tíi sù cèng hiÕn cho lîi Ých x· héi cña ngêi lao ®éng. * B¶n chÊt ph¸p lý cña BHXH: Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn tham gia BHXH ®îc quy ®Þnh, ®iÒu chØnh th«ng qua bé luËt BHXH hoÆc c¸c v¨n b¶n BHXH díi luËt hoÆc phÇn quy ®Þnh vÒ BHXH ë mét bé luËt kh¸c (VD: ë Bé LuËt lao ®éng), do ®ã nã rµng buéc rÊt chÆt chÏ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña c¸c bªn cã liªn quan vµ ë ®©y tr¸ch nhiÖm lín nhÊt cña ngêi lao ®éng vµ cña ngêi sö dông lao ®éng lµ ®ãng phÝ BHXH cho c¸c c¬ quan BHXH, quyÒn lîi lín nhÊt cña ngêi lao ®éng lµ ®- îc chi tr¶ BHXH khi cã sù cè theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Thùc chÊt, BHXH lµ b¶n cam kÕt gi÷a c¬ quan BHXH, ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng vÒ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña mçi bªn th«ng qua c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ vÒ BHXH. 1.2. C¸c chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n cña BHXH * Chøc n¨ng cña BHXH: - Thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm, tõ ®ã ®¶m b¶o æn ®Þnh ®êi sèng- kinh tÕ cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Suy cho cïng, sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra v×: mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng sÏ ®Õn víi tÊt c¶ mäi ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña BHXH; Cßn mÊt viÖc lµm vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ngêi lao ®éng còng sÏ ®- îc hëng trî cÊp BHXH víi møc hëng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi h¹n vµ thêi ®iÓm ®îc hëng ph¶i ®óng qui ®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH, nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc, ho¹t ®éng cña BHXH. - Thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH. Chøc n¨ng nµy ®îc thÓ hiÖn râ nÐt vµ ®îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh lËp vµ sö dông quü BHXH. Quü BHXH do ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp cïng víi sù hç trî cña Nhµ níc víi môc ®Ých trang tr¶i khã kh¨n cho ngêi lao ®éng. VÒ nguyªn t¾c, ngêi lao ®éng cã quyÒn ®îc hëng trî cÊp BHXH, nhng ph¶i lu ý ®Õn nh÷ng ®iÓm sau: Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 8 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng + Ph©n phèi trong BHXH lµ ph©n phèi kh«ng ®Òu, nghÜa lµ kh«ng ph¶i ai tham gia BHXH còng ®îc ph©n phèi víi sè tiÒn gièng nhau mµ møc hëng vµ thêi h¹n hëng cßn ph¶i phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. + Ph©n phèi trong BHXH võa mang tÝnh båi hoµn võa kh«ng mang tÝnh båi hoµn. Nh÷ng biÕn cè x¶y ra mang tÝnh tÊt nhiªn ®èi víi con ngêi lµ thai s¶n (®èi víi lao ®éng n÷), tuæi giµ vµ chÕt, trong trêng hîp nµy, BHXH ph©n phèi mang tÝnh båi hoµn v× ngêi lao ®éng ®ãng BHXH ch¾c ch¾n ®îc hëng kho¶n trî cÊp ®ã. Cßn trî cÊp do nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, nh÷ng rñi ro x¶y ra tr¸i ngîc víi ý muèn cña con ngêi nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp... th× míi ®îc hëng kho¶n trî cÊp ®ã. Sè lîng nµy thêng chiÕm tû lÖ rÊt nhá trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp. Nh vËy, quü BHXH ®îc lËp do sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ cã thÓ cã sù hç trî cña Nhµ níc nhng chØ dïng ®Ó ph©n phèi l¹i cho mét sè Ýt ngêi lao ®éng kh«ng may bÞ rñi ro, thiÖt h¹i trong thu nhËp. Theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu ngang vµ chiÒu däc, gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao vµ thÊp h¬n, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc... ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. - Gãp phÇn kÝch thÝch, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi , ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc, ®Òu ®Æn. Ngêi lao ®éng khi khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt ®îc chñ sö dông lao ®éng tr¶ tiÒn c«ng; Khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, tuæi giµ... ®· cã BHXH ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt, do ®ã, ®êi sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc ®¶m b¶o æn ®Þnh vµ cã chç dùa. ChÝnh ®iÒu ®ã sÏ lµm cho hä g¾n bã víi c«ng viÖc, víi n¬i lµm viÖc. Tõ ®ã, hä rÊt tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng còng nh t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ. §ång thêi, nhê nh÷ng kho¶n trî cÊp BHXH, ngêi lao ®éng nhanh chãng ®îc phôc håi c¶ vÒ mÆt thÓ x¸c còng nh mÆt tinh thÇn, tõ ®ã cã thÓ tham gia tiÕp tôc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn tèt diÔn ra b×nh thêng, æn ®Þnh. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn nh mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 9 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng - G¾n bã lîi Ých gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng... Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë lªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau d· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai n¹n, thai s¶n... Còng cã khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi chñ kh«ng ph¶i chi mét ®ång nµo; Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i bá ra mét lóc mét kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ m©u thuÉn chñ- thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ ph¶i thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do ®ã, Nhµ níc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp gi¶i quyÕt vµ ®iÒu hoµ nh÷ng m©u thuÉn ®ã th«ng qua BHXH, vµ nh thÕ c¶ hai bªn ®Òu c¶m thÊy m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ, tõ ®ã lµm cho hä hiÓu nhau h¬n vµ g¾n bã lîi Ých ®îc víi nhau. B»ng ph¬ng thøc dµn tr¶i rñi ro thiÖt h¹i theo c¶ thêi gian vµ kh«ng gian, BHXH ®· gi¶m tèi thiÓu thiÖt h¹i cho sè ®«ng ng- êi trong x· héi, ®ång thêi lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt rñi ro, khã kh¨n cña nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm víi mét tæng dù tr÷ Ýt nhÊt, nhng vÉn gi¶i quyÕt tèt nhÊt nh÷ng rñi ro, khã kh¨n vÒ ®êi sèng vµ gia ®×nh hä nhê c¶ sù hç trî thªm cña Nhµ níc vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi sö dông lao ®éng. Víi ngêi sö dông lao ®éng, tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi ngêi lao ®éng còng v× thÕ mµ ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch thuËn lîi nhÊt, cã lîi cho c¶ hai bªn. Víi Nhµ níc, quü BHXH lµ nguån vèn lín cung cÊp cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc, ®ång thêi qua ®ã còng lµm t¨ng thªm nguån thu cho quü. Tõ ®ã, nã gióp viÖc chi tr¶ cho ngêi lao ®éng ®îc dÔ dµng h¬n. Nh vËy, lîi Ých cña 3 bªn tham gia BHXH nhê th«ng qua BHXH ngµy cµng trë nªn g¾n bã víi nhau chÆt chÏ h¬n kÓ c¶ vÒ lîi Ých tríc m¾t vµ l©u dµi. * NhiÖm vô cña b¶o hiÓm x· héi: Víi chøc n¨ng quan träng nh vËy, BHXH cÇn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô sau ®©y: - Nghiªn cøu vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi tõng thêi kú. ChÝnh s¸ch BHXH lµ ®Þnh híng quan träng nhÊt cho ho¹t ®éng BHXH. Do ®ã, nghiªn cøu vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH phï hîp lµ Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 10 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng nhiÖm vô quan träng nhÊt trong c¸c nhiÖm vô cña BHXH. Sù phï hîp cña chÝnh s¸ch lµ c¬ së tån t¹i cña chÝnh nã, mét chÝnh s¸ch BHXH ®óng ®¾n ®îc ¸p dông lµ ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho viÖc n©ng cao, ph¸t huy hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng BHXH. §Ó cã ®îc ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch BHXH cÇn dùa trªn c¬ së, ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ ®Æc ®iÓm d©n sè, kinh tÕ, lao ®éng vµ x· héi... tõ ®ã míi cã thÓ t¹o ra sù tån t¹i, søc sèng thùc tÕ cña chÝnh s¸ch BHXH. - Thu hót ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng trong mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia b¶o hiÓm x· héi. BHXH còng nh mäi lÜnh vùc b¶o hiÓm kh¸c- ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c: ''lÊy sè ®«ng bï sè Ýt''. Sè ngêi tham gia BHXH sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn thu cña BHXH. Thu cña BHXH ngµy cµng lín th× kh¶ n¨ng chi, tøc kh¶ n¨ng ®¸p øng chÕ ®é cµng cao, ®em l¹i sù ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt tèt h¬n cho sè Ýt ng êi lao ®éng gÆp rñi ro ®îc hëng BHXH. §ång thêi, sù tham gia ®«ng ®¶o cña ngêi lao ®éng lµ ®iÒu quan träng ®Ó BHXH ®¹t ®îc môc tiªu x· héi cña m×nh, ®¶m b¶o c«ng b»ng, æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn x· héi vµ ®iÒu ®ã còng phï hîp víi xu híng x· héi ho¸ BHXH cña thÕ giíi. - Tæ chøc tèt mäi ho¹t ®éng cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy, BHXH cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc nh: chØ ®¹o, kiÓm tra vµ gi¸m s¸t viÖc thu chi qu¶n lý quü; quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó b¶o tån vµ t¨ng trëng quü BHXH; thÈm tra vµ quyÕt to¸n th«ng qua dù to¸n hµng n¨m; kiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ vµ c¬ quan Nhµ níc cã liªn quan bæ sung, söa ®æi t¹o sù phï hîp vÒ chÝnh s¸ch BHXH; ®Ò xuÊt, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸n bé qu¶n lý cña c¸c ®¬n vÞ BHXH c¸c cÊp. Ngoµi ra, cßn ph¶i híng dÉn, chØ ®¹o thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH thèng nhÊt trong toµn quèc, toµn bé hÖ thèng BHXH. 2. Quü B¶o hiÓm x· héi. 2.1. Nguån h×nh thµnh quü BHXH: BHXH ®îc thùc hiÖn sÏ h×nh thµnh nªn quü BHXH- lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ níc. §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng bËc nhÊt trong toµn bé quy tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH. Theo quy ®Þnh cña ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 th× quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: * Sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng: - Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ, trong ®ã, 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é h u trÝ, tö Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 11 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. - Ngêi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l¬ng th¸ng ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt. * Nhµ níc ®ãng vµ hç trî: §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng, hµng th¸ng, Bé Tµi chÝnh trÝch tõ ng©n s¸ch Nhµ níc sè tiÒn bæ sung vµo quü BHXH ®ñ chi tr¶ c¸c kho¶n thuéc vÒ BHXH nh sau: - Chi tr¶ c¸c chÕ ®é hu trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt cho tÊt c¶ c¸c ®èi tîng ®îc thô hëng chÕ ®é BHXH tríc ngµy thi hµnh ''§iÒu lÖ BHXH'' ®îc ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 cña ChÝnh phñ. - Hç trî thªm cho quü BHXH ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc khu vùc Nhµ níc ban hµnh sau ngµy ban hµnh ''§iÒu lÖ BHXH'' - §ãng toµn bé B¶o hiÓm y tÕ cho c¸c ®èi tîng ®ang ®îc thô hëng chÕ ®é BHXH. * C¸c nguån thu kh¸c: Bao gåm c¸c nguån thu chñ yÕu sau ®©y: - TiÒn l·i, tiÒn sinh lêi tõ viÖc thùc hiÖn c¸c ph¬ng ¸n b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü BHXH. - C¸c nguån tµi trî, viÖn trî kh¸c cña céng ®ång quèc tÕ vµ trong níc, kÓ c¶ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ hoÆc c¸c c¸ nh©n h¶o t©m... Tuy nhiªn, nguån nµy kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng nhiÒu nhÊt lµ ho¹t ®éng BHXH cña níc ta cßn cha ph¸t triÓn. - Gi¸ trÞ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña BHXH ®îc ®¸nh gi¸ l¹i theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. - C¸c nguån thu kh¸c: ph¹t tiÒn do nép BHXH chËm so víi thêi gian quy ®Þnh, tiÒn truy thu khi c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®ãng thiÕu tiÒn BHXH hoÆc nhËn thõa so víi chÕ ®é BHXH ®îc hëng thô...  Môc ®Ých sö dông nguån quü BHXH: Quü BHXH ®îc sö dông chñ yÕu cho 2 môc ®Ých sau ®©y: 1/ Chi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi tham gia BHXH: Kho¶n chi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho ngêi tham gia BHXH lµ kho¶n chi chñ yÕu, chiÕm mét tû träng lín trong tæng chi cña hÖ thèng BHXH. ë ViÖt nam thùc hiÖn chi cho 5 chÕ ®é: a- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au quy ®Þnh nh sau: Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 12 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng Ngêi lao ®éng nghØ viÖc v× èm ®au, tai n¹n rñi ro mµ cã x¸c nhËn cña tæ chøc y tÕ do Bé Y tÕ quy ®Þnh ®îc hëng chÕ ®é trî cÊp èm ®au. Thêi gian tèi ®a cho ngêi lao ®éng ®îc hëng trî cÊp èm ®au: + §èi víi ngêi lao ®éng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng: 30 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH díi 15 n¨m 45 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 ®Õn díi 30 n¨m 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn + §èi víi ngêi lao ®éng lµm c¸c nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i: lµm viÖc ë n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè tõ 0,7 trë lªn: 40 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH díi 15 n¨m 50 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 15 n¨m ®Õn díi 30 n¨m 60 ngµy trong mét n¨m nÕu ®· ®ãng BHXH tõ 30 n¨m trë lªn Danh môc nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i do Bé Lao ®éng-Th- ¬ng binh vµ X· héi vµ Bé Y tÕ ban hµnh. NÕu ngêi lao ®éng bÞ mÆc bÖnh cÇn ®iÒu trÞ dµi ngµy theo danh môc do Bé Y tÕ ban hµnh th× thêi gian ®îc hëng trî cÊp èm ®au tèi ®a lµ 180 ngµy trong mét n¨m kh«ng ph©n biÖt thêi gian ®ãng b¶o hiÓm nhiÒu hay Ýt. Trong trêng hîp, nÕu hÕt thêi h¹n 180 ngµy mµ cßn ph¶i tiÕp tôc ®iÒu trÞ thªm ®îc hëng trî cÊp b»ng 70% møc tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH tríc khi nghØ viÖc nÕu ®· ®ãng BHXH 30 n¨m trë lªn; b»ng 65% møc tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH tríc khi nghØ viÖc nÕu ®· ®ãng BHXH díi 30 n¨m. Ngoµi ra, khi cã con thø nhÊt, thø hai díi 7 tuæi bÞ èm ®au ph¶i nghØ viÖc theo yªu cÇu cña tæ chøc y tÕ ®Ó ch¨m sãc con èm ®au còng ®îc hëng trî cÊp BHXH. Thêi gian tèi ®a hëng trî cÊp ®Ó ch¨m sãc con èm ®au tèi ®a lµ 20 ngµy trong mét n¨m ®èi víi con díi 3 tuæi vµ 15 ngµy trong mét n¨m ®èi víi con tõ 3 tuæi ®Õn 7 tuæi. Møc trî cÊp lµ 75% møc tiÒn l¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH tríc khi nghØ viÖc. b- ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n: Lao ®éng n÷ cã thai, sinh con thø nhÊt, thø hai ®îc hëng chÕ ®é trî cÊp thai s¶n trong c¸c trêng hîp nghØ viÖc sau: + Ba lÇn ®i kh¸m thai, mçi lÇn mét ngµy. + 20 ngµy nÕu bÞ thai s¶n díi 3 th¸ng vµ 30 ngµy nÕu s¶y thai tõ 3 th¸ng trë lªn + 4 th¸ng nghØ sinh con ®èi víi ngêi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng. + 5 th¸ng ®èi víi ngêi lµm c¸c nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i; lµm viÖc theo chÕ ®é 3 ca, lµm viÖc ë n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè 0,5 vµ 0,7. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 13 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng + 6 th¸ng ®èi víi ngêi lµm viÖc ë n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè 1; ngêi lµm nghÒ hoÆc c«ng viÖc ®Æc biÖt theo danh môc do Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi ban hµnh. NÕu sinh ®«i trë lªn, th× tÝnh tõ con thø hai trë ®i, cø mçi con ngêi mÑ ®- îc nghØ thªm 30 ngµy. + 75 ngµy nÕu con díi 60 ngµy tuæi bÞ chÕt (kÓ c¶ trêng hîp ®Î thai chÕt lu); 15 ngµy nÕu con 60 ngµy tuæi trë lªn bÞ chÕt. Thêi gian nghØ tÝnh tõ ngµy sinh. + 4 th¸ng nÕu nhËn nu«i con s¬ sinh theo quy ®Þnh t¹i luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh. Møc trî cÊp thai s¶n khi nghØ viÖc trong c¸c trêng hîp trªn b»ng 100% møc l¬ng ®ãng BHXH tríc khi nghØ viÖc. Ngoµi ra, khi sinh con cßn ®îc trî cÊp mét lÇn b»ng 1 th¸ng tiÒn l¬ng ®ãng BHXH. c- ChÕ ®é trî cÊp TNL§- BNN : Ngêi lao ®éng sÏ ®îc hëng trî cÊp TNL§- BNN nÕu bÞ tai n¹n trong c¸c trêng hîp sau: + BÞ tai n¹n trong giê lµm viÖc, t¹i n¬i lµm viÖc kÓ c¶ viÖc ngoµi giê do yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng. + BÞ tai n¹n ngoµi n¬i lµm viÖc khi thùc hiÖn c«ng viÖc theo yªu cÇu cña ngêi sö dông lao ®éng. + BÞ tai n¹n trªn tuyÕn ®êng ®i vµ vÒ tõ n¬i ë ®Õn n¬i lµm viÖc. Møc trî cÊp ®îc tÝnh trªn c¬ së møc ®é suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng vµ møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu chung do ChÝnh phñ c«ng bè nh sau: + BÞ suy gi¶m tõ 5% ®Õn 30% kh¶ n¨ng lao ®éng ®îc trî cÊp 1 lÇn theo quy ®Þnh díi ®©y: Møc suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng Møc trî cÊp mét lÇn Tõ 5%- 10% 4 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 11%- 20% 8 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 21%- 30% 12 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu + BÞ suy gi¶m tõ 31% kh¶ n¨ng lao ®éng trë lªn ®îc hëng trî cÊp hµng th¸ng kÓ tõ ngµy ra viÖn theo quy ®Þnh díi ®©y: Møc suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng Møc trî cÊp hµng th¸ng Tõ 31%- 40% 0,4 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 14 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng Tõ 41%- 50% Tõ 51%- 60% 0,6 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 61%- 70% 0,8 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 71%- 80% 1,0 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 81%- 90% 1,2 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Tõ 91%- 100% 1,4 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu 1,6 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu Ngoµi møc trî cÊp hµng th¸ng ngêi lao ®éng cßn ®îc hëng B¶o hiÓm y tÕ do quü BHXH tr¶. Ngoµi ra, quü BHXH cßn ®¶m b¶o quyÒn lîi sau cho ngêi lao ®éng: -) Tr¶ trî cÊp phôc vô hµng th¸ng b»ng 80% møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu ; nÕu gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng lµ 81% trë lªn mµ bÞ liÖt cét sèng, bÞ mï hai m¾t, bÞ côt 2 chi, t©m thÇn nÆng. -) §îc trang cÊp ph¬ng tiÖn trî gióp sinh ho¹t phï hîp víi c¸c chøc n¨ng bÞ tæn thÊt (tay, tai, m¾t, r¨ng, cét sèng...) theo niªn h¹n. -) §îc giíi thiÖu ®i gi¸m ®Þnh l¹i møc ®é suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng do th¬ng tËt khi vÕt th¬ng t¸i ph¸t. -) §îc trî cÊp 1 lÇn b»ng 24 th¸ng l¬ng nÕu chÕt khi bÞ tai n¹n lao ®éng, kÓ c¶ trong thêi gian ®iÒu trÞ lÇn ®Çu. Ngêi bÞ bÖnh nghÒ nghiÖp còng ®îc hëng c¸c chÕ ®é t¬ng tù nh c¸c trêng hîp bÞ tai n¹n lao ®éng. d- ChÕ ®é hu trÝ : Ngêi lao ®éng ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng khi nghØ viÖc mµ cã 1 trong c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: 1- Nam ®ñ 60 tuæi, n÷ ®ñ 55 tuæi vµ cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 20 n¨m trë lªn. 2- Nam ®ñ 55 tuæi, n÷ ®ñ 50 tuæi vµ cã ®ñ 20 n¨m ®ãng BHXH trë lªn mµ trong 20 n¨m ®ã cã thêi gian lµm viÖc thuéc 1 trong c¸c trêng hîp sau: - §ñ 15 n¨m lµm nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i. - §ñ 15 n¨m lµm viÖc ë n¬i cã phô cÊp khu vùc hÖ sè tõ 0,7 trë lªn. - §ñ 10 n¨m c«ng t¸c ë miÒn Nam, ë Lµo tríc ngµy 30/4/1975 hoÆc Campuchia tríc ngµy 31/8/1989. Ngêi lao ®éng ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng víi møc l¬ng hu thÊp h¬n chÕ ®é hu trÝ quy ®Þnh ë trªn khi cã 1 trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: 1. Nam ®ñ 60 tuæi, n÷ ®ñ 55 tuæi vµ cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 15 n¨m ®Õn díi 20 n¨m. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 15 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng 2. Nam ®ñ 50 tuæi, n÷ ®ñ 45 tuæi vµ cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 20 n¨m trë lªn mµ bÞ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 61% trë lªn. 3. Ngêi lao ®éng cã Ýt nhÊt 15 n¨m lµm c«ng viÖc ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®Æc biÖt ®éc h¹i ®· ®ãng BHXH ®· ®ãng ®ñ 20 n¨m trë lªn mµ bÞ suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 61% trë lªn (kh«ng phô thuéc vµo tuæi ®êi). Danh môc nghÒ hoÆc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i, ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®Æc biÖt ®éc h¹i do Bé Lao ®éng- Th¬ng binh vµ X· héi vµ Bé Y tÕ ban hµnh. Ngêi lao ®éng hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng ®îc hëng quyÒn lîi sau ®©y: 1. L¬ng hu hµng th¸ng tÝnh theo sè n¨m ®ãng BHXH vµ møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH nh sau: a) Ngêi lao ®éng cã thêi gian ®ãng BHXH ®Õn 15 n¨m tÝnh b»ng 45% møc b×nh qu©n ra tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH, sau ®ã cø thªm mét n¨m ®ãng BHXH tÝnh thªm 2%. Møc l¬ng hu hµng th¸ng tèi ®a b»ng 75% møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. b) §èi víi ngêi lao ®éng hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng víi møc l¬ng hu thÊp h¬n cø mçi n¨m nghØ viÖc hëng l¬ng hu tríc tuæi so víi quy ®Þnh th× gi¶m ®i gi¶m 1% møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. §èi víi ngêi lao ®éng nam ®ñ 55 tuæi ®Õn díi 60 tuæi, n÷ ®ñ 50 tuæi ®Õn díi 55 tuæi vµ cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 30 n¨m trë lªn, cã nguyÖn väng vÒ hu mçi n¨m nghØ viÖc hëng l¬ng hu tríc tuæi kh«ng ph¶i gi¶m 1% møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng ®ãng BHXH. §èi víi qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n cã 30 n¨m ®ãng BHXH trë lªn ®ñ 50 tuæi ®Õn díi 55 tuæi (®èi víi nam) hoÆc ®ñ 45 tuæi ®Õn díi 50 tuæi (®èi víi n÷), th× khi hëng l¬ng hu tríc tuæi kh«ng ph¶i gi¶m 1% møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. Møc l¬ng hu thÊp nhÊt còng b»ng møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu. 2. Ngoµi l¬ng hu hµng th¸ng, ®èi víi ngêi lao ®éng cã thêi gian ®ãng BHXH trªn 30 n¨m khi nghØ hu ®îc trî cÊp mét lÇn theo c¸ch tÝnh mét lÇn nh sau: tõ n¨m 31 trë lªn mçi n¨m (12 th¸ng) ®ãng BHXH ®îc nhËn b»ng mét nöa th¸ng møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH, nhng tèi ®a kh«ng qu¸ 5 th¸ng. §èi víi qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n: -) Qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n ®· cã thêi gian ®ãng BHXH theo møc tiÒn l¬ng thuéc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i hoÆc ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®éc h¹i ®ñ 15 n¨m trë lªn mµ chuyÓn sang lµm c«ng viÖc kh¸c ®ãng BHXH theo møc Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 16 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng l¬ng ®ãng BHXH th× khi nghØ hu ®îc lÊy c¸c møc l¬ng ®ãng BHXH cña 5 n¨m liÒn kÒ lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i lµm c¬ së tÝnh l¬ng hu. -) Qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n cã ®ñ 20 n¨m tuæi trë lªn, theo yªu cÇu cña tæ chøc, ®iÒu ®éng sang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan §¶ng, Nhµ níc, ®oµn thÓ ngoµi lùc lîng vò trang, nÕu khi nghØ hu cã møc l¬ng thÊp h¬n møc l¬ng khi ®ang t¹i ngò th× ®îc lÊy møc l¬ng ®ãng BHXH cña 5 n¨m cuèi cïng tríc khi chuyÓn ra ngoµi lùc lîng vò trang ®Ó lµm c¬ së tÝnh l¬ng hu. -) Qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n cã ®ñ 15 n¨m ®Õn díi 20 n¨m tuæi ®îc ®iÒu ®éng nh trªn hoÆc nh÷ng qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n cã ®ñ 20 n¨m tuæi qu©n trë lªn mµ tù nguyÖn xin ra lµm viÖc ngoµi qu©n ®éi vµ c«ng an, nÕu khi nghØ hu cã møc l¬ng thÊp h¬n møc l¬ng khi ®ang t¹i ngò, th× ®îc lÊy møc l¬ng b×nh qu©n cña 10 n¨m ®ãng BHXH (bao gåm 5 n¨m cuèi tríc khi chuyÓn ngµnh céng víi 5 n¨m cuèi tríc khi nghØ hu). 3. Ngêi lao ®éng hëng l¬ng hu hµng th¸ng ®îc b¶o hiÓm y tÕ do quü BHXH tr¶. 4. Ngêi lao ®éng hëng l¬ng hu hµng th¸ng khi chÕt, gia ®×nh ®îc hëng chÕ ®é tö tuÊt. - Ngêi lao ®éng nghØ viÖc nhng cha ®ñ tuæi ®êi ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng, th× ®îc hëng trî cÊp mét lÇn, cø mçi n¨m ®ãng BHXH ®îc tÝnh b»ng 1 th¸ng møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH, hoÆc cã thÓ chê ®Õn khi ®ñ tuæi ®êi th× ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng. - C¸ch tÝnh møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH ®Ó lµm c¬ së tÝnh l¬ng hu hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn khi nghØ hu quy ®Þnh nh sau: + Ngêi lao ®éng ®ãng BHXH theo c¸c møc tiÒn l¬ng th¸ng trong c¸c hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng do Nhµ níc quy ®Þnh th× tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn c¸c møc tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH trong 5 n¨m cuèi tríc khi nghØ hu. + Ngêi võa cã thêi gian ®ãng BHXH theo tiÒn l¬ng trong c¸c hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng do Nhµ níc quy ®Þnh, võa cã thêi gian ®ãng BHXH kh«ng theo c¸c møc l¬ng trong c¸c hÖ thèng thang l¬ng, b¶ng l¬ng do Nhµ n- íc quy ®Þnh th× tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn c¸c møc tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH chung cña c¸c thêi gian. + Ngêi lao ®éng ®ang hëng l¬ng hu mµ ë l¹i níc ngoµi hîp ph¸p th× uû nhiÖm do th©n nh©n ë trong níc nhËn l¬ng hu hµng th¸ng (GiÊy uû nhiÖm cã Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 17 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng gi¸ trÞ trong 6 th¸ng vµ ph¶i cã x¸c nhËn cña Sø qu¸n níc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam t¹i níc mµ ngêi ®ã c tró). + Riªng ®èi víi nh÷ng ngêi cã thêi gian ®ãng BHXH theo c¸c møc tiÒn l¬ng thuéc c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i hoÆc ®Æc biÖt nÆng nhäc, ®éc h¹i ®ñ 15 n¨m trë lªn mµ chuyÓn sang lµm c«ng viÖc kh¸c ®ãng BHXH theo thang, b¶ng l¬ng do Nhµ níc quy ®Þnh cã møc l¬ng thÊp h¬n th× khi nghØ hu ®îc lÊy c¸c møc l¬ng cÊp bËc cña 5 n¨m liÒn kÒ lµm c«ng viÖc nÆng nhäc, ®éc h¹i ®Ó tÝnh møc b×nh qu©n lµm c¬ së tÝnh hëng l¬ng hu. e) ChÕ ®é tö tuÊt - Ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc, ngêi lao ®éng nghØ viÖc chê gi¶i quyÕt chÕ ®é hu trÝ, ngêi lao ®éng ®ang hëng l¬ng hu hoÆc trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hµng th¸ng khi chÕt th× ngêi lo mai t¸ng ®îc nhËn tiÒn mai t¸ng b»ng 8 th¸ng tiÒn l¬ng tèi thiÓu. - Ngêi lao ®éng ®· cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 15 n¨m trë lªn, ngêi lao ®éng nghØ viÖc chê gi¶i quyÕt chÕ ®é hu trÝ hµng th¸ng; ngêi ®ang hëng l¬ng hu hoÆc trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hµng th¸ng vµ ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp chÕt th× nh÷ng th©n nh©n do hä trùc tiÕp nu«i dìng sau ®©y ®îc hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng: 1. Con cha ®ñ 15 tuæi (bao gåm con ®Î, con nu«i hîp ph¸p, con ngoµi gi¸ thó ®îc ph¸p luËt c«ng nhËn, con ®Î mµ khi ngêi chång chÕt ngêi vî ®ang mang thai). NÕu con cßn ®i häc th× ®îc hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng ®Õn khi ®ñ 18 tuæi. 2. Bè, mÑ (c¶ bªn vî vµ chång); vî hoÆc chång; ngêi nu«i dìng hîp ph¸p ®· hÕt tuæi lao ®éng (nam ®ñ 60 tuæi trë lªn, n÷ ®ñ 55 tuæi trë lªn). Møc tiÒn tuÊt hµng th¸ng ®èi víi mçi th©n nh©n quy ®Þnh b»ng 40% møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu. Trong trêng hîp th©n nh©n kh«ng cã nguån thu nhËp nµo kh¸c vµ kh«ng cßn ngêi th©n trùc tiÕp nu«i dìng th× møc tiÒn tuÊt hµng th¸ng b»ng 70% møc tiÒn l¬ng tèi thiÓu. Sè th©n nh©n ®îc hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng kh«ng qu¸ 4 ngêi vµ ®îc h- ëng kÓ tõ ngµy ngêi lao ®éng chÕt. Trêng hîp ®Æc biÖt do Bé Lao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi xem xÐt gi¶i quyÕt. +) Ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc; ngêi lao ®éng nghØ viÖc chê gi¶i quyÕt chÕ ®é hu trÝ; ngêi lao ®éng ®ang hëng l¬ng hu hoÆc trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hµng th¸ng vµ ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc bÞ tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp chÕt mµ kh«ng cã th©n nh©n thuéc diÖn hëng tiÒn tuÊt hµng th¸ng th× gia ®×nh ®îc nhËn tiÒn tuÊt 1 lÇn. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 18 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng +) Møc tiÒn tuÊt 1 lÇn ®èi víi gia ®×nh ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc hoÆc ngêi lao ®éng nghØ viÖc chê gi¶i quyÕt chÕ ®é hu trÝ chÕt, tÝnh theo thêi gian ®· ®ãng BHXH, cø mçi n¨m tÝnh b»ng 1/2 th¸ng møc b×nh qu©n cña tiÒn l¬ng th¸ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH nµy nhng tèi ®a kh«ng qu¸ 12 th¸ng. +) Møc tiÒn tuÊt mét lÇn ®èi víi gia ®×nh ngêi lao ®éng ®ang hëng l¬ng hu, trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp hµng th¸ng th× tÝnh theo thêi gian ®· hëng l¬ng hu hoÆc trî cÊp, nÕu chÕt trong n¨m thø nhÊt th× tÝnh b»ng 12 t¸ng l¬ng hu hoÆc trî cÊp ®ang hëng, nÕu chÕt tõ n¨m thø 2 trë ®i th× mçi n¨m gi¶m ®i 1 th¸ng nhng tèi thiÓu b»ng 3 th¸ng l¬ng hu hoÆc trî cÊp. Ngoµi ra, BHXH ViÖt nam cßn thùc hiÖn chÕ ®é nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ ®èi víi ngêi tham gia BHXH b¾t buéc cã ®ñ 3 n¨m lµm viÖc trë lªn t¹i c¬ quan, ®¬n vÞ mµ bÞ suy gi¶m søc khoÎ; sau khi ®iÒu trÞ do èm ®au, TNL§- BNN mµ cha phôc håi søc khoÎ hoÆc lao ®éng n÷ nÕu yÕu søc khoÎ sau khi nghØ thai s¶n. Ngêi bÞ suy gi¶m søc khoÎ ®îc nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ 1 lÇn trong n¨m. Thêi gian nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ tõ 5 ®Õn 10 ngµy tuú thuéc vµo møc ®é suy gi¶m søc khoÎ cña ngêi lao ®éng. Thêi gian nghØ dìng søc kh«ng bÞ trõ vµo thêi gian nghØ phÐp hµng n¨m cña ngêi lao ®éng. Møc chi phÝ nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ gåm 2 møc lµ 80.000®/ngµy/ ngêi ®èi víi ngêi nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ tËp trung; 50.000®/ngµy/ ngêi ®èi víi ngêi nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ t¹i gia ®×nh; lao ®éng n÷ nÕu yÕu søc khoÎ sau khi nghØ thai s¶n. BHXH ViÖt nam tæ chøc qu¶n lý cÊp ph¸t vµ quyÕt to¸n kinh phÝ nghØ d- ìng søc, phôc håi søc khoÎ cho tõng c¬ quan, ®¬n vÞ, doanh nghiÖp. Kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ do Quü BHXH b¶o ®¶m b»ng 0,6% tæng quü tiÒn l¬ng thùc ®ãng BHXH, ®îc trÝch trong nguån 5% tÝnh trªn tæng quü tiÒn l¬ng ®ãng BHXH cho 3 chÕ ®é: èm ®au, thai s¶n, TNL§- BNN. 2/ Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH Kinh phÝ chi ho¹t ®éng bé m¸y cña hÖ thèng BHXH ViÖt nam lµ kho¶n kinh phÝ dïng ®Ó chi cho toµn bé ho¹t ®éng qu¶n lý cña hÖ thèng BHXH VN. Chi phÝ ho¹t ®éng qu¶n lý cña hÖ thèng BHXH VN gåm rÊt nhiÒu néi dung chi nhng xÐt theo tÝnh chÊt vµ chu kú chi phÝ, cã thÓ chia thµnh 2 nhãm néi dung chi, ®ã lµ chi ho¹t ®éng qu¶n lý thêng xuyªn vµ chi ®Çu t c¬ së vËt chÊt. * Chi ho¹t ®éng thêng xuyªn: §ã lµ nh÷ng chi phÝ nh»m duy tr× ho¹t ®éng qu¶n lý thêng xuyªn cña bé m¸y qu¶n lý BHXH. C«ng t¸c qu¶n lý chi Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 19 - Häc viÖn tµi chÝnh Khoa tµi chÝnh c«ng ho¹t ®éng thêng xuyªn cña hÖ thèng BHXH ViÖt nam tËp trung vµo mét sè néi dung cô thÓ, ®ã lµ: - Qu¶n lý lao ®éng (c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc) vµ quü tiÒn l¬ng ®èi víi tõng ®¬n vÞ dù to¸n cÊp 2 vµ cÊp 3. - Qu¶n lý chi ho¹t ®éng nghiÖp vô: Chi phÝ cho c«ng t¸c thu BHXH, chi cho c«ng t¸c chi BHXH, héi nghÞ, tiÕp kh¸ch, chi v¨n phßng phÈm, ®iÖn, níc, ®iÖn tho¹i, söa ch÷a nhá, mua s¾m tµi s¶n... - Qu¶n lý kinh phÝ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc: ®èi tîng ®i ®µo t¹o l¹i, néi dung ®µo t¹o, kinh phÝ chi cho tõng ®èi tîng, tõng líp ®µo t¹o... - Qu¶n lý chi th«ng tin, tuyªn truyÒn vÒ chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH. - Qu¶n lý chi ®oµn ra, ®oµn vµo, hîp t¸c quèc tÕ. * Chi ®Çu t c¬ së vËt chÊt: §ã lµ nh÷ng chi phÝ nh»m ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn, ph¬ng tiÖn lµm viÖc cho c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc cña hÖ thèng, gåm cã: chi ®Çu t x©y dùng trô së lµm viÖc, trang bÞ ph¬ng tiÖn lµm viÖc nh hÖ thèng m¸y vi tÝnh (gåm c¶ ch¬ng tr×nh phÇn mÒm qu¶n lý), « t«, bµn ghÕ, tñ hå s¬... Néi dung qu¶n lý chi ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña hÖ thèng BHXH VN tËp trung vµo mét sè néi dung cô thÓ, ®ã lµ: - VÒ trô së lµm viÖc: quy m« ®Çu t (diÖn tÝch lµm viÖc, cÊp c«ng tr×nh), tæng møc ®Çu t ®èi víi tõng dù ¸n ®Çu t x©y dùng cña tõng cÊp (TW, tØnh, huyÖn), phï hîp víi kiÕn tróc vµ tËp qu¸n sinh ho¹t cña tõng ®Þa ph¬ng. Chó träng qu¶n lý chÊt lîng vµ gi¸ trÞ quyÕt to¸n c«ng tr×nh, ®¶m b¶o ®óng quy tr×nh, quy ph¹m cña Nhµ níc quy ®Þnh. - VÒ ph¬ng tiÖn lµm viÖc: ph¶i ®¶m b¶o theo tiªu chuÈn kinh tÕ- kü thuËt vµ ®Þnh møc trang bÞ, sö dông do Nhµ níc quy ®Þnh. 3. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH. ChÕ ®é B¶o hiÓm x· héi lµ sù cô thÓ hãa chÝnh s¸ch BHXH, lµ hÖ thèng c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ ®èi tîng, ph¹m vi, ®iÒu kiÖn hëng, møc hëng trî cÊp... vµ nªu râ sù bè trÝ, s¾p xÕp c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn. Nh÷ng quy ®Þnh nµy ®îc luËt ph¸p ho¸ vµ thÓ chÕ ho¸ díi d¹ng luËt hoÆc c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi níc trong mçi giai ®o¹n lÞch sö cô thÓ. C¸c chÕ ®é BHXH cã tÝnh chÊt ph¸p lý chÆt chÏ víi nh÷ng quy ®Þnh râ rµng, chi tiÕt vµ dÔ hiÓu. V× vËy, cã thÓ chÝnh s¸ch BHXH cña mét sè níc gièng nhau, nhng néi dung c¸c chÕ ®é BHXH thêng kh¸c nhau, thËm chÝ rÊt kh¸c nhau. Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp Mai Duy Trung - K 38 01- 04 - 20 -