Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ I - Sù tÊt yÕu kh¸ch quan h×nh thµnh chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ 1 . Sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi trªn thÕ giíi. “ BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng , mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m d¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä , gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi ”. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt trªn thÕ giíi, BHXH ngµy cµng trë thµnh nhu cÇu thêng xuyªn, tù nguyÖn vµ chÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng. Ngay tõ thÕ kû XVI nh÷ng ngêi n«ng d©n ë vïng Anper ®· nhËn thÊy ®Ó trî cÊp cho trêng hîp mét sè ngêi bÞ èm ®au hay tai n¹n. Hä ®· thµnh lËp héi t¬ng hç víi c¸ch thøc mçi ngêi ®Òu trÝch ra mét phÇn thu nhËp ®Ó ®ãng gãp chung vµo mét quü, phßng khi cã ai bÞ ®au èm hay tai n¹n th× dïng quü ®ã ®Ó gióp ®ì. H×nh thøc s¬ khai nµy ®îc BHXH ph¸t triÓn dÇn nªn, ph¹m vi ®îc më réng ra ®Ó cã thªm nhiÒu ngêi tham gia, më thªm c¸c lo¹i trî cÊp bæ sung. Nguyªn t¾c chung trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm nµy lµ g¾n liÒn quyÒn lîi ®îc h- ëng víi nghÜa vô ®ãng gãp. Tuy vËy BHXH chØ thùc sù trë thµnh mét lÜnh vùc ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt vµ ý nghÜa x· héi s©u s¾c tõ ®Çu thÕ kû 19. Qu¸ tr×nh ®ã g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ thÞ trêng søc lao ®éng mµ trong ®ã cã quan hÖ chñ thî trong lao ®éng ®îc trë nªn phæ biÕn. Mét bé luËt ®Çu tiªn vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm trong lÞch sö ®îc h×nh thµnh ë níc Anh vµo n¨m 1819. Bé luËt nµy cã tªn lµ bé luËt nhµ m¸y. Néi dung c¬ b¶n trong luËt nµy lµ b¶o hiÓm cho lao ®éng trong c¸c xëng thî. ë mét níc c«ng nghiÖp kh¸c, níc §øc ®· ban hµnh luËt b¶o hiÓm èm ®au vµo n¨m 1883, luËt tai n¹n lao ®éng n¨m 1884 vµ luËt b¶o hiÓm ngêi giµ vµ ngêi tµn tËt do lao ®éng vµo n¨m 1889. Sù ra ®êi c¸c bé luËt chÝnh thøc ®Çu tiªn ®ã ph¶n ¸nh mét yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña BHXH. Sang thÕ kû 20, hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi mµ tríc hÕt lµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë mét tr×nh ®é cao ®Òu ban hµnh vµ thùc hiÖn ®iÒu luËt vÒ BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. Víi sù ph¸t triÓn nh vËy, BHXH ®· trë thµnh mét lÜnh vùc mang tÝnh quèc tÕ réng lín. HiÖn nay cã h¬n 160 quèc gio trªn thÕ giíi thùc hiÖn BHXH 2 . C¬ së h×nh thµnh chÕ ®é hu trÝ trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH : §Ó ®¸p øng nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ngêi ph¶i lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt. Nhng cïng víi thêi gian, con ngêi sÏ bÞ giµ ®i, søc khoÎ cña hä bÞ gi¶m sót kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng tù ®¸p øng nhu cÇu cho cuéc sèng.Lóc ®ã kho¶n thu nhËp mµ hä cã thÓ sinh sèng hoÆc lµ do tÝch gãp trong qu¸ tr×nh lao ®éng hoÆc do con ch¸u nu«i dìng... Nh÷ng nguån thu nhËp nµy kh«ng thêng xuyÒn vµ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña tõng ngêi. §Ó ®¶m b¶o 1 lîi Ých cho ngêi lao ®éng khi hä hÕt tuæi lao ®éng vµ gióp hä cã nguån thu nhËp thêng xuyªn, æn ®Þnh, nhµ níc ®· thùc hiÖn chÕ ®é BHXH hu trÝ. VËy b¶o hiÓm hu trÝ lµ h×nh thøc b¶o ®¶m thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng. Ngêi lao ®éng t¹o ra thu nhËp ®Ó nu«i sèng chÝnh hä trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra ngay trong c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, ®¬n vÞ kinh tÕ, hµnh chÝnh s nghiÖp trong lÜnh vùc quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh. Trong qu¸ tr×nh ®ã, hä cèng hiÕn søc lao ®éng ®Ó x©y dùng ®Êt níc b»ng c¸ch t¹o ra thu nhËp cho x· héi vµ cho c¶ chÝnh hä n÷a. Do ®ã ®Õn khi hä kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng n÷a th× hä ph¶i ®îc sù quan t©m ngîc l¹i tõ phÝa x· héi. §ã chÝnh lµ kho¶n tiÒn trî cÊp hu trÝ hµng th¸ng phï hîp víi sè phÝ BHXH mµ hä ®· ®ãng gãp trong suèt qu¸ tr×nh lao ®éng. Nguån trî cÊp nµy tuy Ýt h¬n so víi lóc ®ang lµm viÖc nhng nã rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt gióp cho ngêi vÒ hu æn ®Þnh vÒ mÆt vËt chÊt còng nh tinh thÇn trong cuéc sèng, t¹o cho hä cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó cèng hiÕn cho x· héi nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt mµ hä ®· tÝch luü ®îc nh»m x©y dùng ®Êt níc ngµy cµng phån vinh h¬n. B¶o hiÓm hu trÝ b¶o ®¶m quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng gióp hä tù b¶o vÖ m×nh khi hÕt tuæi lao ®éng, tù lo cho chÝnh m×nh mét c¸ch hîp lý nhÊt nhê vµo viÖc hä ®· cèng hiÕn søc lao ®éng cña m×nh ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi tríc ®ã. Ngêi lao ®éng chØ cÇn trÝch ra mét tû lÖ % tiÒn l¬ng t¬ng ®èi nhá khi cßn ®ang lµm viÖc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. §Õn khi hÕt tuæi lao ®éng ph¶i nghØ viÖc hä sÏ cã ®îc sù b¶o ®¶m cña x· héi lµm gi¶m bít phÇn nµo khã kh¨n vÒ mÆt tµi chÝnh do thu nhËp thÊp v× kh«ng cßn lao ®éng ®îc n÷a. Nh vËy b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chÕ ®é mang tÝnh x· héi hãa cao ®îc thùc hiÖn mét c¸ch thêng xuyªn vµ ®Òu ®Æn, kÕ tiÕp tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. Nãi c¸ch kh¸c, chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ lÊy ®ãng gãp cña thÕ hÖ sau chi tr¶ cho c¸c thÕ hÖ tríc. V× vËy, nã t¹o ra sù rµng buéc vµ ®oµn kÕt gi÷a c¸c thÕ hÖ, lµm cho mäi ngêi trong x· héi quan t©m vµ g¾n bã víi nhau h¬n thÓ hiÖn mèi quan t©m s©u s¾c gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi . 3 . Vai trß cña chÕ ®é hu trÝ trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH Trong mét hÖ thèng BHXH thêng bao gåm nhiÒu chÕ ®é kh¸c nhau. Sè lîng c¸c chÕ ®é BHXH ®îc x©y dùng vµ thùc hiÖn phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ môc tiªu cô thÓ cña hÖ thèng BHXH trong tõng thêi kú cña mçi níc. Tuy nhiªn, trong bÊt cø hÖ thèng BHXH nµo còng cã nh÷ng chÕ ®é chÝnh thÓ hiÖn ®Æc trng 2 nh÷ng môc tiªu chñ yÕu cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. Mét trong nh÷ng chÕ ®é ®ã lµ chÕ ®é hu trÝ hay chÕ ®é b¶o hiÓm tuæi giµ cho ngêi lao ®éng . Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng chÕ ®é hu trÝ lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é b¶o hiÓm ®îc thùc hiÖn sím nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi. Theo quy ®Þnh cña ILO th× chÕ ®é nµy lµ mét trong nh÷ng chÕ ®é b¾t buéc, lµ chÕ ®é chÝnh s¸ch khi mçi quèc gia muèn x©y dùng cho m×nh mét hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi. Theo thèng kª cña ILO, trong tæng sè 163 níc trªn thÕ giíi cã hÖ thèng BHXH (1993) th× cã tíi 155 níc cã thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ chiÕm tû lÖ 95,1%. §iÒu ®ã chøng tá chÕ ®é hu trÝ rÊt ®îc c¸c níc còng nh ngêi lao ®éng quan t©m Trªn thùc tÕ, tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia vµo BHXH ®Òu cã mong muèn tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ. Trong phÇn ®ãng gãp phÝ BHXH nãi chung th× phÇn chñ yÕu lµ ®ãng cho chÕ ®é nµy. §èi víi hÖ thèng BHXH th× ho¹t ®éng cña ngµnh nµy tËp trung chñ yÕu vµo chÕ ®é hu trÝ cho ngêi lao ®éng. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn cô thÓ trong c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô cña b¶o hiÓm x· héi. Ch¼ng h¹n ë ViÖt Nam, chÕ ®é hu trÝ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng víi ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi. ChÕ ®é nµy ®îc quy ®Þnh vµ ®a vµo thùc hiÖn ngay tõ khi hÖ thèng BHXH míi ®îc thµnh lËp ( 1947). Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh th× tû lÖ giµnh cho b¶o hiÓm hu trÝ vµ c¸c chÕ ®é kh¸c cã liªn quan tíi ngêi vÒ hu lµ 75% ( phÝ b¶o hiÓm lµ 20% tæng quü tiÒn l¬ng th× giµnh tíi 15% ®ãng cho hu trÝ ). Do ®ã thu cho chÕ ®é hu trÝ còng chiÕm tû träng chñ yÕu trong tæng thu cña b¶o hiÓm x· héi, kho¶ng tõ 60-80%. T¬ng tù nh vËy trong tæng chi cña BHXH th× viÖc chi cho chÕ ®é nµy còng rÊt lín. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tiÒn chi cho chÕ ®é hu trÝ chiÕm kho¶ng trªn 70% tæng chi cho BHXH . Nh vËy, ho¹t ®éng thu chi cña chÕ ®é hu trÝ cã ¶nh hëng sèng cßn tíi toµn bé ho¹t ®éng cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi, ¶nh hëng ®Õn sù æn ®Þnh cña BHXH nãi riªng còng nh c¶ x· héi nãi chung. Mét vÊn ®Ò n÷a ®Æt ra lµ xu híng giµ ho¸ cña d©n sè thÕ giíi dÉn ®Õn sè lîng ngêi nghØ hu ngµy cµng t¨ng. §iÒu ®ã cho thÊy râ vai trß ngµy cµng quan träng cña chÕ ®é hu trÝ trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña mçi quèc gia. H¬n n÷a, chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ cßn thÓ hiÖn ®îc sù quan t©m ch¨m sãc cña Nhµ níc, ngêi sö dông lao ®éng ®èi víi ngêi lao ®éng, vµ nã cßn thÓ hiÖn ®¹o lý cña d©n téc ®ång thêi cßn ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh cña mét chÕ ®é x· héi . 4. T¸c dông vµ ®Æc trng cña b¶o hiÓm hu trÝ : 4.1 T¸c dông cña b¶o hiÓm hu trÝ : 3 b¶o hiÓm hu trÝ gióp ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi hä vÒ hu do ®ã gióp cho x· héi æn ®Þnh vµ g¾n bã. Ngµy nay, tû lÖ ngêi giµ trong d©n sè cµng t¨ng do ®ã æn ®Þnh ®êi sèng cho bé phËn nµy lµ rÊt quan träng. MÆt kh¸c, khi nghØ hu ngêi lao ®éng ®îc sèng tho¶i m¸i h¬n vµ an nhµn h¬n. §èi víi ngêi cã tr×nh ®é cã kh¶ n¨ng hä l¹i tiÕp tôc cèng hiÕn, truyÒn ®¹t kinh nghiÖm cho thÕ hÖ sau. Ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng hä cã ®îc sù b¶o ®¶m ch¾c ch¾n vÒ phÇn thu nhËp khi hä nghØ hu, lµm cho hä yªn t©m chó ý, kh«ng lo nghÜ vÒ ®iÒu kiÖn sèng khi nghØ hu do ®ã cã thÓ lµm viÖc víi n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao h¬n. Gióp ngêi lao ®éng tiÕt kiÖm cho b¶n th©n m×nh ngay trong qu¸ tr×nh lao ®éng ®Ó b¶o ®¶m ®êi sèng khi nghØ hu, gi¶m bít phÇn nµo g¸nh nÆng cho ngêi th©n, gia ®×nh vµ x· héi . 4.2 §Æc trng cña chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ : b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chÕ ®é BHXH dµi h¹n n»m ngoµi qóa tr×nh lao ®éng. §Æc trng nµy thÓ hiÖn c¶ trong qu¸ tr×nh ®ãng vµ hëng b¶o hiÓm hu trÝ. Ngêi lao ®éng tham gia ®ãng phÝ BHXH trong mét thêi gian kh¸ dµi. Thêi gian ®ã liªn tôc ®ñ lín theo quy ®Þnh th× sÏ ®ñ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng b¶o hiÓm hu trÝ. Khi ®· ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn th× ngêi lao ®éng sÏ ®îc hëng trî cÊp hu trÝ trong kho¶ng thêi gian tÝnh tõ lóc vÒ hu cho ®Õn khi ngêi lao ®éng chÕt. Qu¸ tr×nh hëng nµy dµi ng¾n bao nhiªu tuú thuéc vµo tuæi thä cña tõng ngêi vµ nh÷ng ngêi hëng b¶o hiÓm hu trÝ lµ nh÷ng ngêi ®· kÕt thóc qu¸ tr×nh lµm viÖc cña m×nh mµ theo quy ®Þnh ®îc nghØ ë nhµ vµ hëng l¬ng hu. Trong chÕ ®é hu trÝ cã sù t¸ch biÖt gi÷a ®ãng vµ hëng. V× ®©y lµ mét chÕ ®é n»m ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng, cho nªn ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ khi vÒ hu th× ngêi lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng phÝ ngµy trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Trong suèt qu¸ tr×nh lao ®éng, sè tiÒn ngêi lao ®éng ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm hu trÝ dïng ®Ó chi tr¶ l¬ng hu ( trî cÊp tuæi giµ ) cho thÕ hÖ tríc. Nh vËy cã sù kÕ thõa gi÷a c¸c thÕ hÖ lao ®éng trong viÖc h×nh thµnh quü b¶o hiÓm hu trÝ, qua ®ã thÓ hiÖn nguyªn t¾c lÊy sè ®«ng bï sè Ýt cña b¶o hiÓm . Phô thuéc chÆt chÏ vµo quan hÖ sö dông lao ®éng. Ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cã mèi quan hÖ víi nhau. Ngêi sö dông lao ®éng muèn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh th× ngoµi viÖc ®Çu t cho thiÕt bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i ,cßn ph¶i ch¨m lo tíi ®êi sèng ngêi lao ®éng mµ m×nh ®ang sö dông, t¹o cho hä viÖc lµm, ®¶m b¶o cuéc sèng cho hä khi hÕt tuæi lao ®éng b»ng viÖc ®ãng BHXH 4 cho ngêi lao ®éng. Tõ nh÷ng t¸c dông vµ ®Æc trng trªn, quü b¶o hiÓm hu trÝ chiÕm tû träng t¬ng ®èi lín trong quü b¶o hiÓm hu trÝ. Do ®ã bé phËn qu¶n lý quü cã thÓ sö dông phÇn quü b¶o hiÓm hu trÝ nhµn rçi ®Ó ®Çu t sinh lêi nh»m æn ®Þnh, b¶o ®¶m c©n b»ng vµ t¨ng trëng quü. Tõ ®ã gãp phÇn thóc ®Èy ®Çu t t¨ng tr- ëng vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, gãp phÇn h¹n chÕ n¹n thÊt nghiÖp hiÖn nay. II. Néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é hu trÝ Hu trÝ lµ mét chÕ ®é nh»m b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn lîi hîp ph¸p cña c«ng d©n sau khi ®· hoµn thµnh nghÜa vô lao ®éng ®èi víi x· héi. ChÕ ®é nµy nh»m b¶o ®¶m æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng khi hä ®· hÕt tuæi lao ®éng( kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ) vÒ nghØ hu an dìng lóc tuæi giµ. Nh vËy, chÕ ®é hu trÝ lµ mét chÕ ®é cã liªn quan ®Õn rÊt nhiÒu mÆt trong qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn. Do vËy, cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó ®i ®Õn x¸c lËp mét chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ. Sau ®©y lµ mét sè néi dung c¬ b¶n: 1 . §iÒu kiÖn ®Ó hëng b¶o hiÓm hu trÝ. §é tuæi hëng chÕ ®é BHXH dµi h¹n nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªn ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh chi phÝ cña hÖ thèng chÕ ®é. Tuæi h- ëng chÕ ®é hu trÝ cã thÓ ®îc Ên ®Þnh theo mét lo¹t c¸c c©n nh¾c nh: - Kh¶ n¨ng lµm viÖc tæng thÓ cña ngêi cao tuæi - VÞ thÕ cña ngêi cao tuæi trong thÞ trêng lao ®éng - Kh¶ n¨ng kinh tÕ cña chÕ ®é hu trÝ §iÒu quan träng lµ ph¶i c©n ®èi tõ gi¸c ®é møc hëng tho¶ m·n ®ãng vµ chi phÝ liªn quan ®Õn tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi cao tuæi. MÆc kh¸c, khi quy ®Þnh tuæi vÒ hu cßn ph¶i dùa vµo quy luËt sinh -l·o - tö vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña mçi níc. Ngoµi ra, tuæi nghØ hu cßn ®îc quy ®Þnh h¹ thÊp so víi ®é tuæi b×nh qu©n ®èi víi nh÷ng ngêi lµm nh÷ng c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng nÆng nhäc, nguy hiÓm ®· cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh lµm suy gi¶m mét phÇn kh¶ n¨ng lao ®éng so víi b×nh thêng hay nh÷ng ngêi cã thÓ chÊt yÕu kh«ng ®ñ søc ®¶m ®¬ng c«ng viÖc . 2 .Thêi gian ®ãng b¶o hiÓm ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ 5 Thêi gian ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ lµ tæng sè ®¬n vÞ thêi gian cã ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó ®îc hëng chÕ ®é nµy. ViÖc quy ®Þnh thêi gian ®ãng phÝ BHXH nh»m x¸c ®Þnh sù cèng hiÕn vÒ mÆt lao ®éng cña mçi ngêi víi x· héi nãi chung vµ phÇn ®ãng gãp vµ BHXH nãi riªng. Thêi gian ®ãng BHXH lµ mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ®·i ngé ( chi tr¶ ) ®èi víi ngêi lao ®éng nh theo luËt ®Þnh nh»m b¶o ®¶m sù c«ng b»ng, b×nh ®¼ng gi÷a nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi, thùc hiÖn mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña BHXH . ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian ®ãng phÝ BHXH ®îc dùa trªn c¨n cø: ®é tuæi vÒ hu, tû lÖ ®ãng gãp , tuæi thä cña nh÷ng ngêi vÒ hu, møc ®îc hëng... tãm l¹i tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng tµi chÝnh vÒ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng vµ BHXH nãi chung... VÒ nguyªn t¾c nÕu xuÊt ph¸t tõ viÖc ®ãng BHXH ®Ó h×nh thµnh quü sö dông cho chÕ ®é hu trÝ th× ph¶i tÝnh ®Õn tæng sè thêi gian ®ãng phÝ BHXH thùc tÕ. Cßn trong tr- êng hîp ngêi lao ®éng lµm viÖc trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt nh ngêi lao ®éng lµm viÖc ë n¬i ®éc h¹i, vïng s©u, vïng xa... ®îc ph¸p luËt BHXH quy ®Þnh sè thêi gian nµy ®îc lµm c¨n cø ®Ó gi¶m tuæi ®êi khi nghØ hu. Trong c¸c chÕ ®é BHXH b¾t buéc, ®èi víi chÕ ®é hu trÝ hÇu hÕt c¸c níc ®Òu quy ®Þnh ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng chÕ ®é phô thuéc hai yÕu tè ®ã lµ ®é tuæi x¸c ®Þnh vµ sè n¨m ®ãng BHXH . 3 . PhÝ b¶o hiÓm hu trÝ Còng nh tÊt c¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm kh¸c, chÕ ®é hu trÝ liªn quan ®Õn møc phÝ thu cho chÕ ®é nµy. Trong thùc tÕ cã møc thu cho chÕ ®é nµy ®îc x¸c ®Þnh riªng theo mét tû lÖ nµo ®ã so víi thu nhËp hay tiÒn l¬ng dïng ®Ó tÝnh BHXH vµ b¶o hiÓm hu trÝ. §èi víi ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng th× thu nhËp nµy thêng lµ tiÒn l¬ng. Trong mét sè trêng hîp møc thu cho chÕ ®é hu trÝ kh«ng x¸c ®Þnh riªng mµ ®îc gép chung vµo mét møc thu gäi lµ thu BHXH nãi chung. ë ViÖt Nam hiÖn nay thùc hiÖn thu chung mét møc phÝ BHXH cho tÊt c¶ c¸c chÕ ®é BHXH ®ang ®îc thùc hiÖn mÆc dï trong ®ã cã ®Þnh lîng phÇn giµnh cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm dµi h¹n b¶o hiÓm hu trÝ. Trong trêng hîp nh vËy phÝ hu trÝ ®îc x¸c lËp riªng th× phÝ ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau ®©y: P = T * TBH * L Trong ®ã : P : Møc phÝ ®ãng cho chÕ ®é hu trÝ TBH : Tû lÖ thu BHXH tÝnh theo thu nhËp hay tiÒn l¬ng 6 L : TiÒn l¬ng hay thu nhËp dïng ®Ó tÝnh phÝ BHXH vµ chÕ ®é hu trÝ T : Tû lÖ % ®ãng BHXH hu trÝ nãi chung ViÖc x¸c ®Þnh phÝ nép cho chÕ ®é hu trÝ riªng ra hay gép chung nh nãi ë trªn tuú thuéc ®iÒu kiÖn vµ m« h×nh hay ph¬ng thøc tæ chøc ho¹t ®éng ë tõng níc. NÕu phÝ cho chÕ ®é hu trÝ ®îc x¸c ®Þnh riªng th× sÏ t¹o thuËn lîi cho viÖc tÝnh to¸n vµ qu¶n lý cho chÕ ®é nµy, nhÊt lµ khi nã ®îc më réng ra nh÷ng khu vùc kh¸c nhau mµ ngêi lao ®éng ë ®ã cã h×nh thøc thu nhËp kh«ng ®ång nhÊt nh thu nhËp b»ng tiÒn. T¸ch riªng nh vËy còng t¹o ra sù linh ho¹t h¬n cho ngêi tham gia chÕ ®é nµy. Tuy nhiªn, nÕu t¸ch riªng nh vËy còng cã nghÜa lµ c¸c chÕ ®é kh¸c còng ®îc t¸ch riªng ra ®iÒu nµy lµm cho ho¹t ®éng qu¶n lý BHXH nãi chung ph¶i phøc t¹p h¬n. Cßn trong trêng hîp kh«ng x¸c ®Þnh riªng møc thu phÝ cho tõng chÕ ®é th× cã thÓ c«ng viÖc qu¶n lý Ýt phøc t¹p h¬n nhng l¹i phøc t¹p khi ph¶i x¸c ®Þnh phÝ ®ãng cho b¶o hiÓm khi ¸p dông cho ngêi lao ®éng cã c¸c h×nh thøc thu nhËp kh¸c nhau. 4 . Møc hëng hay tiÒn l¬ng hu Møc hëng lµ sè tiÒn mµ mét ngêi vÒ hu nhËn ®îc hµng th¸ng kÓ tõ khi nghØ h- u. HiÖn nay ®ang cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ møc hëng. VÒ c¬ b¶n cã hai quan ®iÓmm chÝnh. Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng tiÒn l¬ng hu lµ ®Ó b¶o ®¶m møc sèng tèi thiÓu cña ngêi nghØ hu theo tiªu chuÈn sèng cña quèc gia. Cßn theo quan ®iÓm thø hai th× l¹i lµ tiÒn l¬ng hu ph¶i cã gi¸ trÞ b¶o ®¶m cho ngêi vÒ hu cã møc sèng cao, thËm chÝ trªn møc trung b×nh cña x· héi. Sù kh¸c nhau nµy tÊt nhiªn sÏ dÉn ®Õn møc ®ãng t¬ng øng tríc khi ®îc hëng còng kh¸c nhau. Trong thùc tÕ, khuynh híng nµo còng cã lý khi gi¶i thÝch nh÷ng nÕu xÐt vÒ møc sèng cña ngêi vÒ hu vµ ®Æt trong quan hÖ víi sù ph¸t triÓn vµ ý nghÜa vÒ sù hÊp dÉn cña BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng th× khuynh híng thø hai cã søc thuyÕt phôc h¬n. Nh÷ng dï lµ møc hëng ®îc x¸c ®Þnh theo quan ®iÓm nµo th× vÉn ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c lµ tiÒn l¬ng hu ph¶i thÊp h¬n tiÒn l¬ng khi lµm viÖc. TiÒn l¬ng ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau: LH = T * L Trong ®ã: LH : TiÒn l¬ng hu ®îc hëng T : Tû lÖ % dïng ®Ó tÝnh l¬ng hu L : TiÒn l¬ng hay thu nhËp dïng ®Ó tÝnh l¬ng hu 7 Ngoµi ra, tuú theo luËt ph¸p cña tõng níc vÒ chÕ ®é nµy mµ ngêi nghØ hu ®îc hëng thªm c¸c quyÒn lîi nh trî cÊp mét lÇn khi nghØ hu, hay ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng nghØ viÖc cha ®ñ tuæi ®Ó hëng chÕ ®é hu hµng th¸ng còng nhËn ®îc trî cÊp mét lÇn vµ ngoµi l¬ng hu hµng th¸ng, ngêi nghØ hu cßn ®îc b¶o hiÓm y tÕ do quü BHXH ®µi thä , khi chÕt gia ®×nh ®îc hëng chÕ ®é tö tuÊt. 5 . Thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ Thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ ®îc hiÓu lµ thêi gian kÓ tõ khi nghØ hu cho ®Õn khi qua ®êi. Víi mçi ngêi th× thêi gian hëng l¬ng hu th«ng thêng lµ cã kh¸c nhau v× tuæi nghØ hu vµ tuæi thä kh«ng gièng nhau. Vµ do mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh x· héi, tÝnh bï trõ ... trong BHXH nªn trong qu¶n lý thêng lÊy sè b×nh qu©n chung thêi gian hëng tiÒn l¬ng hu cña ngêi nghØ hu trong cïng mét hÖ thèng BHXH ®Ó tÝnh to¸n cho c¸c chØ tiªu kh¸c. Thêi gian hëng tiÒn hu ph¶i ng¾n h¬n thêi gian ®ãng BHXH cho chÕ ®é hu trÝ. Tuy vËy, thêi gian nghØ hu ®Ó hëng tiÒn l¬ng hu cã thÓ kh¸c nhau trong khi thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm nµy.§iÒu ®ã phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nh tuæi ®êi khi nghØ hu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi nghØ hu. Nh÷ng yÕu tè nµy l¹i phô thuéc vµo chÝnh s¸ch lao ®éng vµ BHXH trong tõng giai ®o¹n, vµo møc sèng vµ ®iÒu kiÖn sèng cña d©n c. Trong thùc tÕ, tuæi nghØ hu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt thêng æn ®Þnh trong mét thêi gian dµi vµ nÕu cã thay ®æi th× còng ë trong kho¶ng tõ 55 ®Õn 60 tuæi ®èi víi ngêi lao ®éng b×nh thêng trong x· héi. Trong trêng hîp ®Æc biÖt cã thÓ cã nh÷ng ®iÒu chØnh nhng còng dùa trªn nh÷ng ®é tuæi ®ã. Khi tuæi thä b×nh qu©n ngµy cµng t¨ng lªn th× thêi gian hëng chÕ ®é hu trÝ còng cã xu híng t¨ng lªn. VÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt nµy buéc c¸c nhµ nghiªn cøu c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch vÒ lao ®éng vµ BHXH ph¶i tÝnh ®Õn ®Ó ®iÒu chØnh tuæi vÒ hu cho phï hîp. 6 . C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña chÕ ®é hu trÝ . BHXH nãi chung còng nh chÕ ®é hu trÝ nãi riªng lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh rÊt nhiÒu mÆt trong ®êi sèng x· héi. Do vËy, viÖc h×nh thanh hÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n v× khã cã thÓ cã ®îc mét hÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn viÖc x©y dùng c¸c chØ tiªu nµy thùc sù cÇn thiÕt vµ ®ã lµ c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ kÕt qu¶ cña BHXH trong ®êi sèng x· héi. 8 Th«ng thêng viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ hay hiÖu qu¶ cña mçi ho¹t ®éng nµo ®ã chóng ta ph¶i so s¸nh víi ®Þnh híng, môc tiªu ®Ò ra. TÝnh hiÖu qu¶ do vËy ph¶n ¸nh trong møc ®é ®¹t ®îc so víi c¸c môc tiªu ®Æt ra ®ã Trong BHXH nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng , môc tiªu cao nhÊt lµ ®¹t ®- îc sù ph¸t triÓn cña ngµnh BHXH vµ b¶o ®¶m ®êi sèng ngêi vÒ hi trªn c¬ së cña tiÒn l¬ng hu trÝ ( cßn gäi lµ thu nhËp thay thÕ ) mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc tõ quü b¶o hiÓm x· héi. Gãp phÇn b¶o ®¶m an sinh vµ æn ®Þnh x· héi. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ còng ph¶i xoay quanh môc tiªu nµy. Trong chÕ ®é hu trÝ, do tÝnh phøc t¹p cña chÕ ®é nµy mµ hÖ thèng c¸c chØ tiªu ph¶i bao gåmÊt c¶ c¸c chØ tiªu ®Þnh tÝnh vµ c¸c chØ tiªu ®Þnh lîng Theo quan ®iÓm vÒ hiÖu qu¶ nh trªn ta thÊy cã thÓ cã ba nhãm chØ tiªu hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng BHXH ®ã lµ : Nhãm 1: C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm hu trÝ Nhãm 2 : C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm hu trÝ Nhãm 3 : C¸c chØ tiªu ®¶m b¶o lîi Ých vÒ kinh tÕ x· héi cña ngêi vÒ hu Sau ®©y lµ sù x¸c ®Þnh cô thÓ trong tõng nhãm chØ tiªu 6.1. C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm hu trÝ BHXH tËp trung vµo ba ho¹t ®éng chÝnh ®ã lµ thu BHXH, qu¶n lý quü BHXH vµ chi tr¶ BHXH. Trong mçi ho¹t ®éng ®ã cã c¸c chØ tiªu cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é hiÖu qu¶ cô thÓ:  Thu b¶o hiÓm hu trÝ Thu b¶o hiÓm hu trÝ lµ mét chØ tiªu tæng hîp vµ hiÖu qu¶ cña nã ®îc ®¸nh gi¸ trªn c¸c mÆt chñ yÕu sau: - TØ lÖ vÒ sè ngêi ®ãng BHXH Sè ngêi ®ãng TØ lÖ % ngêi ®ãng = * 100 Sè ngêi ph¶i ®ãng. 9 Thùc chÊt lµ thùc hiÖn thu ®óng vµ ®ñ sè ngêi ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ. Thu ®óng ë ®©y chñ yÕu lµ thu ®óng ®èi tîng ph¶i thu. Sè ®èi tîng ph¶i thu hiÖn nay lµ sè ngêi lao ®éng thuéc diÖn ®ãng BHXH b¾t buéc, ®¨ng kÝ tham gia ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ. Hä ph¶i ®ãng BHXH trong ®ã cã chÕ ®é hu trÝ. Sè ngêi nµy thêng thay ®æi do cã sù thay ®æi cña c¸c doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh kinh doanhµ níc, nhÊt lµ sè ngêi lao ®éng lµm viÖc ë khu vùc ngoµi quèc doanh. ViÖc thu ®óng thu ®ñ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó BHXH võa ®¶m b¶o lîi Ých cho ngêi lao ®éng, võa ®¶m b¶o cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp còng nh víi nÒn kinh tÕ nãi chung. Môc tiªu thu ë ®©y lµ ®¶m b¶o thu 100% ®èi tîng thuéc diÖn ph¶i ®ãng BHXH vµ hu trÝ. ChØ tiªu nµy cã thÓ ¸p dông më réng ra cho tÊt c¶ sè ngêi lao ®éng cã nhu cÇu tham gia b¶o hiÓm hu trÝ, vµ réng h¬n n÷a lµ toµn bé sè ngêi lao ®éng trong x· héi. - Thu ®ñ sè tiÒn theo quy ®Þnh cho chÕ ®é hu trÝ. Sè tiÒn thu ®îc Tû lÖ % tiÒn thu ®îc = * 100 Sè tiÒn ph¶i thu Sè tiÒn thu ®îc nµy phô thuéc vµo møc thu theo luËt ®Þnh vµ sè lîng ngêi mµ c¸c c¬ quan BHXH ®· thu ®îc, hay sè ngêi trùc tiÕp ®ãng b¶o hiÓm x· héi. Thu ®ñ lµ rÊt quan träng kh«ng chØ v× nh ®· ®Ò cËp ë trªn mµ ®ã cßn lµ b¶o ®¶m mét sù chñ ®éng vÒ nguån tµi chÝnh, lµm cho nguån quü BHXH ®îc æn ®Þnh, gióp duy tr× c¸c ho¹t ®éng b×nh thêng vµ ngµy c¸ng ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ - Thu ®óng thêi gian : §ã lµ thêi gian mµ c¸c ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n ph¶i ®ãng BHXH theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. NÕu kh«ng thu ®óng thêi gian sÏ ¶nh hëng ®Õn kÕ ho¹ch tµi chÝnh trùc tiÕp cña chÕ ®é hu trÝ. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é hu trÝ ¸p dông theo c¬ chÕ thu cña ngêi ®ãng tr¶ cho ngêi hëng. Cßn trong chÕ ®é hu trÝ theo c¬ chÕ cña ®Çu t øng tríc th× thu kÞp thêi lµ mét ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn quü hu trÝ trong t¬ng lai trªn c¬ së c¸c kÕ ho¹ch sö dông quü ®Ó ®Çu t sinh lêi  Chi tr¶ BHXH Trong ho¹t ®éng chi tr¶, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ còng tËp trung vµo c¸c néi dung chñ yÕu sau ®©y: - Chi tr¶ ®óng ®èi tîng 10 §¶m b¶o tiÒn hu ph¶i ®Õn ®óng ngêi ®îc hëng.§ã ph¶i lµ nh÷ng ngêi héi ®ñ ®îc ®iÒu kiÖn rµng buéc ®Ó ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ. §iÒu nµy cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý ®èi tîng hëng chÕ ®é hu trÝ. Kh¸c víi ngêi lao ®éng khi tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi, sù di chuyÓn hay thay ®æi n¬i ë cña tõng ngêi vÒ hu phô thuéc vµo kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn sèng mµ hä lùa chän. Khi ®ã c«ng t¸c qu¶n lý ph¶i cã sù linh ho¹t tèt ®Ó kh«ng chØ qu¶n lý tèt mµ cßn ®îc thùc hiÖn chi tr¶ thuËn lîi ®óng ®èi tîng ®îc hëng chÕ ®é nµy. - Chi tr¶ ®ñ vÒ sè lîng ChØ tiªu chi tr¶ ®ñ vÒ sè lîng ph¶n ¸nh vÒ sè tiÒn chi tr¶ ®ñ cho mäi ®èi tîng ®îc hëng hu trÝ theo quy ®Þnh. §©y lµ yªu cÇu ph¸p lý, ®îc luËt ®Þnh thµnh c¸c møc tiÒn hu ®îc hëng. Chi tr¶ ®ñ cho ngêi vÒ hu ph¶i ®îc ®¶m b¶o trªn c¬ së sè tiÒn mµ quü hu trÝ cã ®îc dïn ®Ó thanh to¸n vµ sù an toµn cña sè tiÒn nµy trong qu¸ tr×nh chi tr¶ cho c¸c ®èi tîng ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ - Chi tr¶ kÞp thêi gian Chi tr¶ kÞp thêi gian chÝnh lµ viÖc b¶o ®¶m ngêi vÒ hu ph¶i ®îc nhËn l¬ng hu ®óng theo thêi gian quy ®Þnh. §©y lµ ®iÒu rÊt quan träng v× tiÒn hu lµ mét lo¹i thu nhËp thêng xuyªn cña ngêi vÒ hu. §èi víi c¸c ®èi tîng nµy viÖc nhËn l¬ng hu ®óng h¹n sÏ gióp cho hä cã thÓ æn ®Þnh ®îc ®êi sèng. §èi víi c¸c c¬ quan b¶o hiÓm ®iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt lín trong qu¶n lý nãi chung vµ thanh quyÕt to¸n cho chÕ ®é hu trÝ nãi riªng. C¸c chØ tiªu rÊt quan träng trong qu¶n lý qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay khi mµ BHXH ®ang cßn cã nhiÒu thay ®æi cho phï hîp víi qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ x· héi ë níc ta.  Qu¶n lý quü hu trÝ ChØ tiªu cña ho¹t ®éng nµy ph¶n ¸nh qua qu¶n lý sè lîng tiÒn hay quy m« quü b¶o hiÓm hu trÝ nh»m b¶o toµn gi¸ trÞ cña quü hu trÝ c¶ vÒ gi¸ trÞ danh nghÜa vµ gi¸ trÞ thùc tÕ. §ång thêi ®ã cßn lµ viÖc sö dông quü nµy vµo c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau, lµm ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ n©ng cao kh¶ n¨ng thanh to¸n cña quü hu trÝ. §ã chÝnh lµ sù t¨ng cêng nguån lùc tµi chÝnh cña chÕ ®é hu trÝ. ë ®©y cã nhiÒu chØ tiªu cô thÓ: - B¶o toµn gi¸ trÞ cña quü b¶o hiÓm hu trÝ ChØ tiªu vÒ b¶o toµn gi¸ trÞ cña quü b¶o hiÓm hu trÝ lµ b¶o toµn gi¸ trÞ thùc tÕ cña quü hu trÝ trong c¸c thêi kú quyÕt to¸n tr¸nh ®îc nh÷ng t¸c ®éng lµm cho gi¸ trÞ cña quü nµy gi¶m ®i. Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý quü, cã thÓ cã c¸c trêng hîp lµm cho quü hu trÝ gi¶m ®i nh: 11 + TiÒn quü bÞ tæn thÊt, mÊt m¸t + TiÒn quü bÞ mÊt gi¸ do l¹m ph¸t + TiÒn quü ®Çu t kh«ng thu håi ®îc + TiÒn quü kh«ng thu håi ®îc ( nî, nép chËm... ) + C¸c thÊt tho¸t kh¸c... - Møc vµ tû lÖ t¨ng cña quü hu trÝ qua c¸c thêi kú Møc vµ tû lÖ t¨ng cña quü hu trÝ qua c¸c thêi ký lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng nhÊt trong qu¶n lý quü b¶o hiÓm hu trÝ hiÖn nay. §Ó b¶o ®¶m cho mét tiÒm lùc tµi chÝnh æn ®Þnh vµ v÷ng m¹nh, quü hu trÝ ph¶i t¨ng lªn kh«ng ngõng. Sù t¨ng lªn nµy chñ yÕu tõ hai nguån lµ : + T¨ng thªm sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ + Sö dông quü hu trÝ ®Çu t vµo c¸c ho¹t ®éng mang l¹i lîi nhuËn mét c¸ch an toµn Tèc ®é t¨ng thùc tÕ cña quü hu trÝ nh vËy ph¶i cao h¬n tèc ®é t¨ng cña sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ vµ tÊt nhiªn ph¶i t¨ng víi tèc ®é cao h¬n tèc ®é t¨ng cña chi tr¶ cho chÕ ®é nµy. Cã nh vËy míi t¹o ®îc sù v÷ng ch¾c, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña chÕ ®é hu trÝ - Kh¶ n¨ng c©n ®èi thu chi cña quü BHXH ChØ tiªu kh¶ n¨ng c©n ®èi thu chi quü b¶o hiÓm hu trÝ ph¶n ¸nh ®é an toµn cña quü hu trÝ nãi riªng vµ sù tån t¹i chÕ ®é hu trÝ nãi chung. §Ó b¶o ®¶m tr¸nh nh÷ng rñi ro, th× quü tiÒn hu ph¶i ®ñ ®¶m b¶o chi tr¶ c¸c kho¶n chi cña chÕ ®é nµy chñ yÕu bao gåm chi tiÒn l¬ng hu cho ngêi nghØ hu vµ chi cho ho¹t ®éng qu¶n lý. §©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt bÊt kÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p cô thÓ nµo ®Ó t¹o lËp quü Tæng thu thùc tÕ > Tæng chi Tæng thu vµ tæng chi trong biÓu thøc ®iÒu kiÖn trªn ®îc x¸c ®Þnh vµ so s¸nh t¹i mét thêi ®iÓm tÝnh to¸n. Tæng thu vµ tæng chi cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau tuú theo ph¬ng ph¸p t¹o quü ®îc ¸p dông trong hÖ thèng hu trÝ. V× theo c¸c ph- ¬ng ph¸p kh¸c nhau cã thÓ c¬ cÊu thu vµ chi còng sÏ kh¸c nhau 6.2. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ  Më réng ph¹m vi ®èi tîng tham gia chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ ChØ tiªu më réng ph¹m vi ®èi tîng tham gia chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ ®îc tÝnh qua tû lÖ ngêi lao ®éng trong x· héi thùc hiÖn vµo chÕ ®é hu trÝ trong tæng sè lao 12 ®éng nãi chung. §©y lµ chi tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ thùc hiÖn môc tiªu më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña chÕ ®é hu trÝ. Trong ®iÒu kiÖn ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ kh«ng nhiÒu th× chØ tiªu nµy ®- îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ quy m« vµ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é hu trÝ qua c¸c thêi kú. Theo ®uæi môc tiªu mäi ngêi ®Òu cã quyÒn vµ ®îc tham gia vµo BHXH ®Ó h- ëng chÕ ®é hu trÝ nªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é nµy ph¶i t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng nguån lao ®éng x· héi. Tû lÖ t¨ng sè lîng ngêi tham gia chÕ ®é hu trÝ ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së môc tiªu më réng cña chÕ ®é nµy. ë ®©y cã thÓ lîng ho¸ chØ tiªu nµy qua tû lÖ phÇn tr¨m sè ngêi tham gia vµo chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ vµ tèc ®é t¨ng cña tû lÖ nµy qua c¸c n¨m. Ngoµi ra, còng cã thÓ tÝnh thªm chØ tiªu tû lÖ t¨ng t¬ng ®èi so víi tû lÖ t¨ng lao ®éng x· héi .  Më réng c¸c h×nh thøc tham gia chÕ ®é hu trÝ Më réng c¸c h×nh thøc tham gia chÕ ®é hu trÝ lµ chØ tiªu chñ yÕu ph¶n ¸nh sù t¨ng thªm c¸c h×nh thøc míi trong viÖc ®ãng phÝ b¶o hiÓm vµ hëng chÕ ®é hu. ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vÒ tæ chøc hÖ thèng vµ c¸c ho¹t ®éng cña chÕ ®é hu trÝ, qua ®ã t¨ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng ®Ó mäi ngêi cã thÓ tham gia vµo chÕ ®é nµy. HiÖn nay ë ViÖt Nam chóng ta míi ¸p dông mét h×nh thøc ®ãng ®Ó hëng chÕ ®é hu trÝ trong ®ã dùa chñ yÕu vµo thêi gian ®ãng vµ tuæi ®êi khi nghØ hu. Tuy nhiªn sù khèng chÕ vÒ sè n¨m ®ãng tèi thiÓu nh luËt ®Þnh hiÖn nay lµ 15 n¨m kÌm víi ®iÒu kiÖn tuæi ®êi chØ thÝch hîp víi ngêi cã c«ng viÖc lµm vµ thu nhËp æn ®Þnh ®Ó ®ãng b¶o hiÓm x· héi, nhÊt lµ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u Nhµ níc ViÖc linh ho¹t vÒ thêi gian ®ãng BHXH lµm cho nhiÒu ngêi cã nhu cÇu cã thªm c¬ héi ®Ó tham gia vµo chÕ ®é nµy . XÐt trªn mét gãc ®é kh¸c, møc ®ãng cè ®Þnh chØ phô thuéc vµo møc thu nhËp hay tiÒn l¬ng ®Ó tÝnh BHXH còng sÏ lµm gi¶m søc hÊp dÉn cña chÕ ®é nµy khi nhiÒu ngêi muèn ®ãng thªm trªn møc b×nh thêng ®Ó sau ®ã ®îc hëng møc tiÒn cao h¬n . 6.3. C¸c chØ tiªu b¶o ®¶m quyÒn lîi kinh tÕ vµ x· héi cña ngêi vÒ hu QuyÒn lîi vÒ kinh tÕ x· héi cho ngêi vÒ hu ph¶i ®îc ph¶n ¸nh trong thùc tÕ ®êi sèng kinh tÕ x· héi . Cã thÓ dïng c¸c chØ tiªu sau ®©y ®Ó ®¸nh gi¸ :  Møc b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn sèng cña ngêi vÒ hu 13 ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh qua møc l¬ng cña ngêi vÒ hu nhËn ®îc vµ møc b¶o ®¶m thùc tÕ cho cuéc sèng cña ngêi vÒ hu qua tiÒn hu. Khi tÝnh to¸n cô thÓ , møc b¶o ®¶m cña tiÒn l¬ng hu ph¶i ®îc tÝnh ®Õn c¸c mÆt nh : - Møc tiÒn l¬ng : møc tiÒn l¬ng ph¶i b¶o ®¶m ®Çy ®ñ duy tr× cuéc sèng cña ng- êi hëng l¬ng hu. ë ®©y võa ph¶i b¶o ®¶m gi¸ trÞ tiÒn l¬ng danh nghÜa võa b¶o ®¶m c¶ gi¸ trÞ thùc tÕ lµ søc mua cña tiÒn l¬ng. NghÜa lµ khi cã nh÷ng t¸c ®éng lµm mÊt gi¸ trÞ cña tiÒn l¬ng hu nh t¸c ®éng cña l¹m ph¸t th× cÇn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh kÞp thêi . - TiÒn l¬ng hu hîp lý: TiÒn l¬ng hu hîp lý muèn nãi ®Õn t¬ng quan so s¸nh gi÷a l¬ng ha víi c¸c lo¹i l¬ng kh¸c trong x· héi. VÒ nguyªn t¾c th× tiÒn l¬ng hu kh«ng thÓ cao h¬n tiÒn cña ngêi vÒ hu khi ®ang cßn lµm viÖc, trõ trêng hîp ngêi vÒ hu tham gia thªm h×nh thøc b¶o hiÓm tuæi giµ kh¸c ngoµi c¸c h×nh thøc vµ chÕ ®é hu trÝ th«ng th- êng. Nhng tiÒn l¬ng hu kh«ng thÓ thÊp h¬n tiªn l¬ng tèi thiÓu. Sù so s¸nh ®ã nh»m ®¸nh gi¸ t¬ng quan vÒ møc sèng gi÷a nh÷ng ngêi vÒ hu víi c¸c tÇng líp kh¸c trong x· héi .  §¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi gi÷a nh÷ng ngêi nghØ hu §¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi gi÷a nh÷ng ngêi nghØ hu ph¶i ®îc so s¸nh ®¸nh gi¸ gi÷a ®ãng gãp vµ hëng thô, theo nguyªn t¾c ®ãng nhiÒu hëng nhiÒu, ®ãng Ýt hëng Ýt. Kh¸c víi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm ng¾n h¹n, ®iÒu nµy rÊt cÇn ®èi víi chÕ ®é hu trÝ v× viÖc ®ãng phÝ vµ hëng trong chÕ ®é hu trÝ liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn rÊt lín trong thu vµ chi tr¶. Vµ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn cuéc sèng cña c¸c ®èi tîng tham gia c¶ trong khi ®ãng vµ hëng theo chÕ ®é nµy. Sù c«ng b»ng còng cã nghÜa tham gia chÕ ®é hu trÝ nh nhau th× quyÒn lîi ®îc hëng còng ph¶i nh nhau .  T¨ng sù t¸c ®éng tÝch cùc cña chÕ ®é hu trÝ ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ lùc lîng lao ®éng x· héi Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi lµ mét chØ tiªu mang tÝnh ®Þnh tÝnh khã lîng ho¸. Nhng ®©y lµ mét chØ tiªu rÊt quan träng v× cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn kh«ng chØ ngêi vÒ hu mµ b¶n th©n ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc ®· vµ cã thÓ sÏ tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ. ChÕ 14 ®é hu trÝ ph¶i gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ x· héi th«ng qua viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ lùc lîng lao ®éng ®ang lµm viÖc trong x· héi. Ch¼ng h¹n mét chÕ ®é hu trÝ tèt lµm cho lao ®éng trong x· héi ®îc ®iÒu hoµ hîp lý, c©n ®èi h¬n gi÷a c¸c khu vùc vµ thµnh phÇn kinh tÕ, qua ®ã nguån lùc lao ®éng ®îc khai th¸c vµ huy ®éng ®óng môc ®Ých. ViÖc sö dông lùc lîng lao ®éng sÏ hiÖu qu¶ h¬n. §¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng x· héi, an toµn x· héi ... III - Kinh nghiÖm x©y dùng c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi ngêi nghØ hu. 1. VÒ ®iÒu kiÖn tuæi ®êi ë c¸c níc kh¸c nhau, tuú theo c¸c nh©n tè d©n sè vµ kinh tÕ x· héi mµ cã sù quy ®Þnh tuái ®êi kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm níc vµ kh¸c nhau gi÷a nam vµ n÷ trong cïng mét níc. Cã thÓ cã mét sè níc quy ®Þnh ®é tuæi nam vµ n÷ nh nh©u nhng cã mét sè níc kh¸c l¹i quy ®Þnh tuæi nghØ hu cña n÷ thÊp h¬n nam. X¸c ®Þnh tuæi nghØ hu phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè kÓ c¶ phô thuéc vµo níc cã d©n sè giµ hay trÎ. §èi víi níc cã d©n dè giµ, sè ngêi nghØ hu lín, v× vËy hä phai n©ng tuæi nghØ hu thêng cao h¬n so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Theo sè liÖu cña v¨n phßng lao ®éng quèc tÕ trong 24 níc thuéc tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ trong 40 níc ®ang ph¸t triÓn th× tuæi nghØ hu ®èi víi nam n÷ nh sau : B¶ng 1: C¬ cÊu tuæi nghØ hu ë mét sè níc §é tuæi OCDE Níc dang ph¸t triÓn nghØ hu Sè níc % Sè níc % 50 0 - 1 25 55 1 417 13 325 57 0 - 1 25 60 3 125 18 45 65 16 6667 7 175 67 4 166 0 - Tæng 24 100 40 100 ( Nguån: BHXH ViÖt Nam ) Ngoµi ra c¸c níc cßn quy ®Þnh h¹ tuæi nghØ hu so víi tuái nghØ hu b×nh thêng ®èi nh÷ng ngêi lµm nh÷ng ngµnh nghÒ c«ng viÖc trong ®iÒu kiÖn lao ®éng nÆng nhäc, ®éc h¹i, nguy hiÓm... §iÒu kiÖn vÒ tuæi ®êi ë mét sè níc ®îc thÓ hiÖn : - Nhãm T©y ¢u vµ B¾c Mü. + Mü, Canada : 65 tuæi ( chung cho c¶ hai giíi ). + Anh : 65 tuæi (nam) vµ 60 tuæi (n÷). + Ph¸p : 60 tuæi ( tèi ®a lµ 65 tuæi). + §øc : 65 tuæi (nam) vµ 63 tuæi (n÷). - Nhãm c¸c níc Ch©u ¸ ( Ngoµi ASEAN ). + Trung Quèc : 60 tuæi (nam) vµ 55 tuæi (n÷). + NhËt B¶n : 60 tuæi(nam) vµ 55 tuæi (n÷) + Ên ®é : 55 tuæi(chung cho c¶ hai giíi). - Nhãm c¸c níc ASEAN. 15 + Indonesia: 55 tuæi (cho c¶ hai giíi). + Malaysia : 55 tuæi(cho c¶ hai giíi). + Xingapo : 55 tuæi (cho c¶ hai giíi). + Philipin : 60 tuæi (cho c¶ hai giíi). Nh vËy cã thÓ thÊy tuæi nghØ hu cña c¸c níc giao ®éng trong kho¶ng tõ 55 ®Õn 65 tuæi vµ cã ph©n biÖt giíi tÝnh. Qua thèng kª cho thÊy chØ cã 34.62% sè níc cã quy ®Þnh tuæi nghØ hu ë c¶ nam vµ n÷ lµ nh nhau. §a sè c¸c níc ASEAN quy ®Þnh tuæi nghØ hu chung c¶ nam vµ n÷ lµ 55 tuæi. 2 . VÒ viÖc x¸c ®Þnh sè n¨m ®ãng gãp BHXH Sè n¨m dãng gãp BHXH cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong c«ng viÖc x¸c lËp chÕ ®é hu trÝ. V× vËy sè thêi gian ®ãng BHXH lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc hëng trî cÊp hu. ë nhiÒu níc cã quy ®Þnh ph¶i cã mét sè n¨m ®ãng tèi thiÓu. Qua thèng kª cho thÊy sè n¨m ®ãng BHXH dao ®éng tõ 15 ®Õn 45 n¨m. Mét nguyªn t¾c ®Æt ra trong chÕ ®é hu lµ ®é tuæi ®îc hëng chÕ ®é hu x¸c ®Þnh cao th× ®ßi hái sè n¨m b¾t buéc ph¶i ®ãng BHXH ph¶i cao. Sè n¨m ®ãng BHXH thÊp (nhng kh«ng ®îc thÊp h¬n sè n¨m tèi thiÓu) th× møc trî cÊp thÊp h¬n. Quy ®Þnh thêi gian ®ãng BHXH (tèi thiÓu) cña mét sè níc nh sau : - Mü, Anh : §ãng gãp 52 tuÇn liªn tôc céng víi 9/10 tæng sè n¨m lµm viÖc. - Ph¸p : ngêi tham gia BHXH ph¶i ®ãng gãp 150 quü. - §øc : 15 n¨m ®Õn 35 n¨m. - Liªn X« : Nam(20 n¨m), N÷(20 n¨m). - Ba Lan : Nam(20 n¨m), N÷(15 n¨m). - Hungari : 20 n¨m(cho c¶ hai giíi) - Ên ®é : 15 n¨m. - Trung quèc : 10 n¨m liªn tôc. - NhËt : 20 n¨m. - Philipin : 120 th¸ng liªn tôc. ë mét sè níc ë §«ng Nam ¸ kh«ng quy ®Þnh cô thÓ thêi gian ®ãng phÝ BHXH. 3 . VÒ møc trî cÊp hu trÝ. Cã rÊt nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh møc trî cÊp hu trÝ. Mét sè níc x¸c ®Þnh møc ®ång ®Òu, coi lµ møc tèi thiÓu thÝch hîp víi mÆt b»ng chung cña quèc gia. NhiÒu níc x¸c ®Þnh møc trî cÊp theo thu nhËp ®· tõng cã cña ngoiõ lao ®éng khi nghØ hu. Mét sè nhãm níc kh¸c kÕt hîp c¶ hai c¸ch. Trong phÇn trî cÊp cã phÇn nÒn(c¬ b¶n) lµ mét møc ®ång nhÊt céng thªm phÇn tû lÖ thu nhËp. Tuy nhiªn xu híng chung lµ trî cÊp theo møc thu nhËp ®· tõng cã cña ngêi lao ®éng tríc khi nghØ hu, phï hîp víi ®a ssè trêng hîp lµ ®ãng gãp BHXH theo thu nhËp. Møc trî cÊp hu cña mét sè níc: - Mü : Møc trî cÊp hu ®ång nhÊt, tèi ®a lµ 11280USD/th¸ng, tÝnh trªn thu nhËp ®îc b¶o hiÓm cho tíi khi nghØ hu. - Anh : 32.85 B¶ng/tuÇn céng 12% thu nhËp ®îc b¶o hiÓm trong níc. 16 - Ph¸p : 50% thu nhËp b×nh qu©n trong vßng 10 n¨m cao nhÊt. L¬ng ®îc tÝnh theo c¸c lÇn thay ®æi l¬ng. - §øc : 1,5% “l¬ng íc tÝnh” lµ tû lÖ gi÷a thu nhËp cña ngêi lao ®éng so víi móc l¬ng trung b×nh cña c¶ níc nh©n víi “c¬ së tÝnh to¸n chung” hiÖn thêi. - Ba lan : 100% thu nhËp b×nh qu©n cña møc díi 3000 ZLOTY mét th¸ng cña 12 th¸ng gÇn nhÊt céng víi 55% cña phÇn cßn l¹i vµ t¨ng 4% trî cÊp tÝnh theo trî cÊp c¬ b¶n cho mçi n¨m c«ng t¸c trªn 20 n¨m. - Trung quèc : 60 ®Õn 90% thu nhËp trong th¸ng cuèi, phô thuéc vµo thêi gian c«ng t¸c. - Ên ®é: Tr¶ mét lÇn t¬ng øng víi sè ®ãng gãp cña chñ vµ thî ®· tr¶ céng víi 7.58& l·i. - Indonexia : Ngêi nghØ hu ®îc nhËn mét kho¶n trî cÊp mét lÇn t¬ng ®¬ng víi møc mµ ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ®· ®ãng gãp trong suèt qu¸ tr×nh tham gia BHXH, céng víi kho¶n tiÒn l·i t¨ng thªm. - Malaysia : T¬ng tù nh INDONEXIA. - Philipines : 1.5% l¬ng b×nh qu©n cña 120 th¸ng cuèi céng víi tõ 42 ®Õn 102% cña tiÒn l¬ng b×nh qu©n cña 10 th¸ng l¬ng. 4 . VÒ møc ®ãng gãp Møc ®ãng gãp cho chÕ ®é hu còng cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c nhãm níc. Tuy nhiªn ë hÇu hÕt c¸c níc ®Òu cã sù ph©n chia ®ãng gãp gi÷a giíi chñ vµ giíi thî vµ ®ãng riªng cho chÕ ®é hu chø kh«ng gép vµo c¸c chÕ ®é kh¸c ch¼ng h¹n: - Mü: Ngêi lao ®éng ®ãng 6.2% tiÒn l¬ng ( nÕu lµ lao ®éng ®éc lËp ph¶i ®ãng 12.4% ), ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 6.2 % tæng quü l¬ng. TiÒn l¬ng cao nhÊt ®îc dïng lµm c¨n cø ®Ó ®ãng BHXH lµ 57000 USD/ n¨m . - Anh : Ngêi lao ®éng ®ãng 2 % cña 54 B¶ng / tuÇn ®Çu tiªn céng thªm 9% l¬ng tuÇn cña tiÒn l¬ng tõ 54 ®Õn 405 B¶ng. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng tõ 4.6 % ®Õn 10.4 % . - ph¸p : Ngêi lao ®éng ®ãng 6.54 % trong thu nhËp ®îc tÝnh BHXH cña m×nh, ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 8.2 % tiÒn l¬ng tèi ®a ®Ó ®ãng BHXH lµ 12360 FRANCS mét th¸ng . - §øc : Ngêi lao ®éng ®ãng 8.75 % tiÒn l¬ng, nÕu ngêi lao ®éng cã thu nhËp díi 610 DM / th¸ng th× kh«ng ph¶i ®ãng BHXH. Ngêi lao ®éng ®éc lËp ph¶i ®ãng 15.7%. Ngêi sö dông lao ®éng ®ãng 8.75 % quü l¬ng vµ ®ãng 7.5% nÕu trong doanh nghiÖp cã ngêi lao ®éng cã thu nhËp thÊp h¬n 610 DM / th¸ng . 5. Mét sè kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ ë mét sè níc trªn thÕ giíi. Qua nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh tæ chøc vµ thùc hiÖn hÖ thèng hu trÝ cña mét sè n- íc trªn thÕ giíi cã thÓ rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm sau: 17 - Trong tÊt c¶ níc, vai trß cña nhµ níc cña chÝnh phñ trong hÖ thèng hu trÝ lµ rÊt quan träng. Nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi ®Ò ra ®Þnh híng cho sù ho¹t ®éng hu trÝ vµ lµ mét sù b¶o trî rÊt quan träng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng nµy. §Æc biÖt lµ b¶o trî vÒ tµi chÝnh ë c¸c møc ®é vµ h×nh thøc kh¸c nhau . - Xu híng ®a d¹ng ho¸ vÒ tæ chøc thùc hiÖn, vÒ néi dung vµ ph¬ng thøc tiÕn hµnh trong chÕ ®é hu trÝ lµ phæ biÕn. MÆc dï vai trß cña nhµ níc lµ rÊt quan träng nh ®· nªu ë trªn nhng tham gia ho¹t ®éng trong hÖ thèng hu trÝ kh«ng chØ cã c¸c tæ chøc cña nhµ níc, c¸c tæ chøc kh¸c ngoµi khu vùc nhµ níc còng cã thÓ tham gia víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ ®óng nh÷ng quy ®Þnh trong luËt BHXH vµ hu trÝ. §©y lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®Ó mäi thµnh viªn trong x· héi cã nhu cÇu ®Òu cã thÓ tham gia vµo chÕ ®é hu trÝ . - BHXH còng nh b¶o hiÓm hu trÝ lµ vÊn ®Ò cña con ngêi nãi chung vµ ®Òu tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c phæ biÕn cña lÜnh vùc nµy. Tuy nhiªn mçi níc cã nh÷ng ®Æc trng riªng vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, t×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng mµ cã nh÷ng vËn dông cô thÓ vµo x©y dùng cho m×nh mét hÖ thèng hu trÝ phï hîp vÒ néi dung vµ h×nh thøc thùc hiÖn. C¸c yÕu tè quan träng ®Ó x¸c lËp chÕ ®é hu trÝ ë c¸c níc kh¸c nhau còng kh¸c nhau ch¼ng h¹n tuæi ®êi, møc sèng, møc ®ãng gãp... Trong ®ã ph¶i ®¶m b¶o ®îc lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ngêi tham gia chÕ ®é hu trÝ vµ duy tr× sù æn ®Þnh, ®¶m b¶o cho hÖ thèng hu trÝ ph¸t triÓn . - Trong tÊt c¶ c¸c níc, hÖ thèng hu trÝ lµ cèt lâi cña hÖ thèng BHXH nãi chung. Trong khi c¸c hÖ thèng BHXH kh¸c cã thÓ thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc b¶o hiÓm kh¸c nhau, (nh b¶o hiÓm th¬ng m¹i vÒ con ngêi ) th× b¶o hiÓm hu trÝ chØ cã thÓ ®- îc thùc hiÖn trong hÖ thèng BHXH. C¶i c¸ch hÖ thèng BHXH chñ yÕu vµ thùc chÊt lµ c¶i c¸ch chÕ ®é hu trÝ. - HÖ thèng hu trÝ theo ph¬ng ph¸p PAYGO ®· tõng ®îc thùc hiÖn trªn hÇu hÕt c¸c níc cã hÖ th«ng BHXH nhng ®Õn nay hÖ thãng nµy béc lé nhiÒu nhîc ®iÓm vµ cÇn ph¶i ®îc thay thÕ b»ng hÖ thèng kh¸c. HÖ thãng míi nµ c¸c níc thùc hiÖn nay ®ang chuyÓn sang thùc hiÖn lµ hÖ thèng hu trÝ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p ®Çu t øng tríc. Nhng ®ã lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi trong mét thêi gian dµi. - Tríc khi hÖ thèng cò ®îc thay thÕ hoµn toµn b»ng hÖ thèng míi th× cã tån t¹i sù song song ho¹t ®éng cña hai hÖ thèng trong thêi kú qu¸ ®é. Nh vËy cã thÓ nãi BHXH vµ chÕ ®é hu trÝ ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi quan t©m rÊt lín, cã ý nghÜa kinh tÕ vµ chÝnh trÞ rÊt quan träng. NhËn thøc ®óng vÒ b¶n chÊt chøc n¨ng cña BHXH vµ chÕ ®é hu trÝ ®ang cßn lµ mét qu¸ tr×nh. ChÕ ®é hu trÝ ®· ®îc thùc hiÖn tõ rÊt l©u vµ cã vai trß ngµy cµng quan träng trong x· héi nhng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn còng lµ qu¸ tr×nh tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ®æi míi, hoµn thiÖn kh«ng ngõng . §Ó cã ®îc mét chÕ ®é hu trÝ th× nhËn thøc ®óng b¶n chÊt cña chÕ dé nµy lµ ®iÒu rÊt quan träng . Cïng víi ®ã ph¶i hiÓu vµ vËn dông ®óng nh÷ng nguyªn t¾c cña chÕ ®é nµy trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ nh÷ng néi dung cña chÕ ®é vµ tæ chøc hÖ thèng ho¹t ®éng . Trong ®ã cã c¸c yÕu tè c¬ b¶n nh møc phÝ ®ãng b¶o hiÓm, thêi gian ®ãng cÇn thiÕt, tuæi ®êi khi nghØ hu, c¸c møc l¬ng... ph¶i ®îc nghiªn cøu cã c¨n cø khoa häc míi cã thÓ ®¶m b¶o cho chÕ ®é nµy ph¸t triÓn ®îc. Mét hÖ thèng hu trÝ ph¸t triÓn ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia tríc hÕt lµ ngêi lao ®éng víi t c¸ch lµ ®èi tîng tham gia vµ hëng b¶o hiÓm hu trÝ, sau ®ã lµ c¸c tæ chøc, c¸c doanh nghiÖp vµ toµn x· héi trong ®ã cã Nhµ níc. 18 Ch¬ng II : Thùc tr¹ng chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ t¹i BHXH ViÖt Nam I . Thùc tr¹ng vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm hu trÝ ChÕ ®é hu trÝ lµ mét chÕ ®ä cã vai trß to lín trong hÖ thèng BHXH cña mçi quèc gia , bëi lÏ chÕ ®é hu trÝ cã ¶nh hëng lín nhÊt ®Õn cuéc ®êi nh÷ng ngêi tham gia BHXH . ChÕ ®é hu trÝ còng lµ mét ph¬ng tiÖn cã thÓ æn ®Þnh ®îc phÇn nµo ®êi sèng ngêi vÒ hu , ®Æc biÖt trong sè ®ã lµ hu c« ®¬n kh«ng n¬i l¬ng tùa hoÆc nh÷ng ngêi ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®Æc biÖt cho x· héi. Thùc hiÖn tèt chÕ ®é hu trÝ trong hÖ thèng BHXH sÏ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng x· héi gi¶m bít khã kh¨n cho ngêi vÒ hu còng nh khã kh¨n chung cho bé phËn d©n c kh¸c, n©ng cao uy tÝn cña BHXH vµ c¸c chÕ ®é kh¸c. Cã thÓ nãi trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH, chÕ ®é hu trÝ lµ chÕ ®é quan träng hµng ®Çu. Nã ®·, ®ang vµ sÏ lµ mét chÕ ®é BHXH cã quy m« ho¹t ®éng to lín vÒ c¶ sè lîng vµ chÊt lîng. ChÝnh s¸ch BHXH nãi chung vµ chÕ ®é hu trÝ nãi riªng khi ¸p dông ë níc ta ®· cã vai trß rÊt to lín nhng còng béc lé mét sè nhîc ®iÓm qua c¸c thêi kú. 1. Giai ®o¹n tríc n¨m 1995.  §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ BHXH n¨m 1961 Ngay sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945 , nhµ níc Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, lóc ®ã lµ nhµ níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®· thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH cho c«ng nh©n viªn chøc. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn qua viÖc ban hµnh s¾c lÖnh sè 29/SL ngµy 12/3/1947 thùc hiÖn b¶o hiÓm èm ®au, b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng vµ b¶o hiÓm hu trÝ .Cïng víi s¾c lÖnh 29/SL, mét sè s¾c lÖnh kh¸c nh 19 s¾c lÖnh 76/SL ngµy 20/5/1950 vµ s¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/5/1950 còng ®îc ban hµnh sau ®ã, nh»m thùc hiÖn tèt h¬n c¸c chÕ ®é cho ngêi tham gia b¶o hiÓm x· héi. C¸c chÕ ®é nµy ®îc thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ngêi lµm viÖc trong c¸c c¬ quan cña chÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (1945-1954). Song c¸c chÕ ®é nµy v·n cßn nhiÒu h¹n chÕ , mét phÇn do thùc hiÖn trong thêi kú kh¸ng chiÕn , ®iÒu kiÖn kinh tÕ cßn khã kh¨n thiÕu thèn , tÊt c¶ mäi ngêi cha quan tam ®Õn viÖc hëng chÕ ®é , ttÊt c¶ ph¶i lo cho t×nh h×nh kh¸ng chiÕn . Sau nµy khi hoµ b×nh lËp l¹i trªn miÒn B¾c, c¸c chÕ ®é ®ã míi chØ ®¸p øng côc bé nh÷ng ®ßi hái trong tõng giai ®o¹n vµ tõng ngµnh ho¹t ®éng , chØ nh»m gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu tríc m¾t nªn cha ®ång bé , toµn diÖn vµ l©u dµi . Tríc t×nh h×nh kinh tÕ , chÝnh trÞ cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cïng víi viÖc thay ®æi l¹i chÕ ®é tiÒn l¬ng . Qu¸n triÖt dÇn nguyªn t¾c “ ph©n phèi theo lao ®éng  Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 218/CP ngµy 27/12/1961 vÒ “ §iÒu lÖ t¹m thêi thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH thèng nhÊt trong c¶ níc  . C¸c chÕ ®é nµy ®îc chÝnh thøc thi hµnh tõ ngµy 1/1/1962 trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH tËp trung, do sù ®ãng gãp cña c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp vµ c¸c c¬ quan Nhµ níc. Quü BHXH ®îc qu¶n lý vµ sö dông v× lîi Ých cña c«ng nh©n viªn chøc lµm viÖc trong khu vùc Nhµ níc. ViÖc qu¶n lý BHXH do hai c¬ quan qu¶n lý ®ã lµ: Tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam qu¶n lý 3 chÕ ®é ng¾n h¹n lµ: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, cßn Bé Lao ®éng - Th¬ng binh - X· héi qu¶n lý 3 chÕ ®é dµi h¹n lµ hu trÝ, tö tuÊt, mÊt søc lao ®éng. §iÒu lÖ nµy thùc hiÖn 6 chÕ ®é BHXH cho ngêi lao ®éng trong ®ã cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é hu trÝ . Trong ®iÒu lÖ, tõ ®iÒu 42 ®Õn ®iÒu 53 cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÕ ®é hu trÝ nh quy ®Þnh vÒ thêi gian c«ng t¸c, tuæi ®êi vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng cña c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc. Cô thÓ : - Quy ®Þnh tuæi nghØ hu ®èi víi nam lµ 60 tuæi vµ n÷ lµ 55 tuæi. Sè n¨m c«ng t¸c quy ®Þnh chung lµ 25 n¨m, ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc ë nh÷ng ngµnh nghÒ ®éc h¹i nguy hiÓm th× gi¶m 5 n¨m so víi quy ®Þnh . - Nh÷ng ngêi lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc ®Æc biÖt, hoÆc ë trong qu©n ngò th× thêi gian c«ng t¸c cña hä ®îc quy ®æi theo hÖ sè. 20