Tªn chuyªn ®Ò: Thùc tr¹ng tai n¹n lao ®éng - bÖnh nghÒ nghiÖp vµ c«ng t¸c chi tr¶ chÕ ®é tai n¹n lao ®éng - bÖnh nghÒ nghiÖp ë ViÖt Nam. Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ BHXH vµ chÕ ®é tai n¹n lao ®éng bÖnh nghÒ nghiÖp I. Lý luËn chung vÒ b¶o hiÓm x· héi. 1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña BHXH. Con ngêi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tríc hÕt ph¶i ¨n, mÆc, ë vµ ®i l¹i v.v… §Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ngêi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm ®îc t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th× ®êi sèng con ngêi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n minh h¬n. Nh vËy, viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ngêi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nhng trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nµo con ngêi còng chØ gÆp thuËn lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sinh sèng b×nh thêng. Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu trêng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ngêi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m .v.v Khi r¬i vµo nh÷ng trêng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cã c¸i cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn xuÊt hiÖn thªm mét sè nhu cÇu míi nh: cÇn ®îc kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ khi èm ®au: tai n¹n th¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ngêi ch¨m sãc nu«i dìng v.v.. Bëi vËy, 1 muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con ngêi vµ x· héi loµi ngêi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång, ®i vay, ®i xin hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña Nhµ níc v.v…Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã lµ hoµn toµn thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª mín nh©n c«ng trë nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nhng vÒ sau ®· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng mang bÞ èm, t¹i n¹n, thai s¶n v.v… Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c trêng hîp trªn kh«ng x¶y ra vµ ngêi chñ kh«ng ph¶i chi ra mét ®ång nµo. Nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i bá ra mét lóc nhiÒu kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V× thÕ, m©u thuÉn chñ - thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, Nhµ níc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng ®îc vai trß cña Nhµ níc, mÆt kh¸c buéc c¶ giíi chñ vµ giíi thî ph¶i ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ngêi lµm thuª. Sè tiÒn ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi quèc gia. Quü nµy cßn ®îc bæ sung tõ ng©n s¸ch Nhµ níc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi qu¹n hÖ rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi cña ngêi lao ®éng ®îc dµn tr¶i, cuéc 2 sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ngµy cµng ®îc ®¶m b¶o æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh thêng, tr¸nh ®- îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt. V× vËy, nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc thiÕt lËp ngµy cµng lín vµ nhanh chãng. Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña quü ngµy cµng ®¶m b¶o. Víi sù xuÊt hiÖn cña BHXH lµ 1 tÊt yÕu liªn quan vµ ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. BHXH®· trë thµnh nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong cuéc sèng cña mçi ngêi lao ®éng, ®ã lµ 1 chÝnh s¸ch hç trî ®¾c lùc nh»m ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä lu«n æn ®Þnh. 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña BHXH. 2.1. BHXH trªn thÕ giíi. B¶o hiÓm x· héi (BHXH) ®· cã lÞch sö hµng tr¨m n¨m mµ mÇm sèng cña nã cã tõ thÕ kû XIII ë Nam ¢u, khi nÒn c«ng nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Tuy nhiªn ban ®Çu b¶o hiÓm x· héi chØ mang tÝnh s¬ khai víi ph¹m vi nhá hÑp. Tõ thÕ kû XVI ®Õn thÕ kû XVII, mét sè nghiÖp ®oµn thî thñ c«ng ra ®êi, ®Ó b¶o vÖ nhau trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp hä ®· thµnh lËp nªn c¸c quü t¬ng trî (ch¼ng h¹n nh ë Anh, n¨m 1473 ®· thµnh lËp héi "B»ng h÷u" ®Ó gióp ®ì c¸c héi viªn khi bÞ èm ®au, t¹i n¹n…) N¨m 1883, §øc díi thêi Thñ tíng Bisinark ®· ban hµnh ®¹o luËt b¶o hiÓm x· héi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. Theo §¹o luËt nµy, hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi ra ®êi víi sù tham gia b¾t buéc cña c¶ ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng vµ giíi chñ. 3 Nhµ níc b¶o ®¶m mét sè chÕ ®é vµ gi÷ vai trß qu¶n lý, ®Þnh híng ho¹t ®éng cña m×nh. §Õn ®Çu thÕ kû XX, b¶o hiÓm x· héi ®· më réng ra toµn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c níc Mü La Tinh, Hoa Kú, Canada vµ mét sè níc kh¸c. Th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬,Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (TLO) ®· th«ng qua c«ng íc sè 102 víi nh÷ng quy ph¹m tèi thiÓu vÒ b¶o hiÓm x· héi, trong ®ã cã quy ®Þnh hÖ thèng gåm 9 chÕ ®é ®ã lµ: (1) Ch¨m sãc y tÕ (2) Trî cÊp èm ®au (3) Trî cÊp thÊt nghiÖp (4) Trî cÊp tuæi giµ (5) Trî cÊp tai n¹n lao ®éng - bÖnh nghÒ nghiÖp (6) Trî cÊp gia ®×nh (7) Trî cÊp sinh ®Î (8) Trî cÊp khi tµn phÕ (9) Trî cÊp cho ngêi cßn sèng (trî cÊp mÊt ngêi nu«i d- ìng) ChÝn chÕ ®é trªn h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. Tuú ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi mµ mçi níc tham gia C«ng íc Gionev¬ thùc hiÖn khuyÕn nghÞ ®ã ë møc ®é kh¸c nhau, nhng Ýt nhÊt ph¶i thùc hiÖn ®îc ba chÕ ®é. Trong ®ã, Ýt nhÊt ph¶i cã mét trong n¨m chÕ ®é (3); (4) (5); (8); (9). Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng trªn khi x©y dùng ®Òu dùa trªn nh÷ng c¬ së kinh tÕ -x· héi; tµi chÝnh; thu nhËp; tiÒn l¬ng… §ång thêi tuú tõng chÕ ®é khi x©y dùng cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè sinh häc; tuæi thä b×nh qu©n cña quèc gia; nhu cÇu dinh dìng; x¸c suÊt tö vong… 4 HÖ thèng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: + C¸c chÕ ®é ®îc x©y dùng dùa theo luËt ph¸p mçi níc. + HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro, cha sÎ tµi chÝnh. + Mçi chÕ ®é ®îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi. + PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh kú. + §ång tiÒn ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn chi tr¶ vµ thanh quyÕt to¸n. + Chi tr¶ b¶o hiÓm nh lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. + Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü dù tr÷ ®îc ®Çu t cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh + C¸c chÕ ®é bh x· héi cÇn ®îc ®iÒu chØnh ®Þnh kú ®Ó ph¶n ¸nh sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. 2.2. BHXH ë ViÖt Nam. 2.2.1. Giai ®o¹n 1945 -1964 Sau khi C¸ch m¹ng th¸ng t¸m thµnh c«ng, chÝnh phñ ®· ban hµnh mét sè chÝnh s¸ch x· héi, trong ®ã cã chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi. C¬ së ph¸p lý ®Çu tiªn cho sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt Nam lµ HiÕn ph¸p n¨m 1946, trong ®ã cã nªu râ: ngêi lao ®éng ®îc b¶o ®¶m quyÒn viÖc lµm, nghØ ng¬i, b¶o hiÓm x· héi, cøu tÕ; Phô n÷ ®îc nghØ tríc khi ®Î… Trªn c¬ së ®ã, ChÝnh phñ ®· ban hµnh mét sè S¾c lÖnh, trong ®ã cã nh÷ng néi dung quy ®Þnh mét sè chÕ ®é trî cÊp èm ®au, tai n¹n, hu trÝ cho c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc.(S¾c lÖnh 29/5/1950 vµ 5 S¾c lÖnh 7677/SL ngµy 22/5/1950…) VÒ chÕ ®é hu trÝ, S¾c lÖnh 76/SL cã quy ®Þnh: "Sau khi lµm viÖc ®îc 30 n¨m hay ®· 55 tuæi, c«ng chøc thuéc ng¹ch thêng tró ®îc vÒ hu; ®èi víi c«ng chøc c¸c ng¹ch thuéc h¹ng lu ®éng, h¹n vÒ hu lµ 50 tuæi hay 25 n¨m lµm viÖc" ®èi víi c«ng nh©n, S¾c lÖnh77/SL quy ®Þnh:"C«ng nh©n lµm viÖc ®- îc vÒ hu" Tuy nhiªn, do ®Êt níc míi giµnh ®îc ®éc lËp l¹i ph¶i bíc vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nªn nh÷ng quy ®Þnh trªn chØ míi gi¶i quyÕt cho nh÷ng c«ng nh©n, viªn chøc giµ yÕu vÒ nghØ ®îc hëng trî cÊp mét lÇn. Khi hoµ b×nh ®îc lËp l¹i, ChÝnh phñ ®· cã quy ®Þnh vÒ trî cÊp mÊt søc lao ®éng cho c«ng nh©n viªn chøc kh¸ng chiÕn vµ c«ng nh©n viªn chøc lu dông do giµ yÕu, èm ®au, tai n¹n lao ®éng (NghÞ ®Þnh 594/TTg ngµy 11 th¸ng 12 n¨m 1957)… Do hoµn c¶nh lÞch sö vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, nªn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi míi chØ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt tríc m¾t, chñ yÕu lµ nh÷ng ngêi tham gia c¸ch m¹ng, nh÷ng ngêi lµm viÖc trong khu vùc Nhµ n- íc. C¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®îc ban hµnh chñ yÕu díi d¹ng phô cÊp, víi tinh thÇn ®ång cam céng khæ phôc vô cho sù nghiÖp kh¸ng chiÕn cña toµn d©n, nhng ®· gióp gi¶i quyÕt mét phÇn khã kh¨n ®êi sèng c«ng nh©n viªn chøc, ®ång thêi t¹o tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi sau nµy. Bíc tiÕn tiÕp theo, trong HiÕn ph¸p n¨m 1959 thõa nhËn c«ng nh©n viªn chøc cã quyÒn ®îc hëng trî cÊp b¶o hiÓm x· héi. QuyÒn nµy ®îc cô thÓ ho¸ trong §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc, ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 6 27/12/1961 vµ §iÒu lÖ ®·i ngé qu©n nh©n ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 161/CP ngµy 30/10/1964 cña ChÝnh phñ. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nµy ®· quy ®Þnh râ ®èi tîng, ph¹m vi ®iÒu chØnh; quy ®Þnh c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi (gåm 6 chÕ ®é lµ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao ®éng, hu trÝ vµ tö tuÊt); quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn cã liªn quan trong x· héi x· héi… Møc trî cÊp b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng ®îc c¨n cø vµo thêi gian c«ng t¸c nãi chung vµ thêi gian c«ng t¸c cho c¸ch m¹ng, vµo tuæi ®êi (®èi víi chÕ ®é hu, nam ®ñ 60 tuæi cã 25 n¨m c«ng t¸c nãi chung,trong ®ã cã 5 n¨m c«ng t¸c liªn tôc; n÷ ®ñ55 tuæi cã 20 n¨m c«ng t¸c nãi chung, trong ®ã cã 5 n¨m c«ng t¸c liªn tôc), vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc, vµo t×nh tr¹ng suy gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. §èi víi nh÷ng ngêi ®îc tÆng thëng Hu©n, Huy ch- ¬ng kh¸ng chiÕn, nÕu cã ®ñ 15 n¨m c«ng t¸c liªn tôc mµ bÞ mÊt søc lao ®éng tõ 61% trë lªn th× ®îc hëng hu trÝ, kh«ng ph©n biÖt tuæi ®êi. Cã thÓ nªu kh¸i qu¸t mét sè ®Æc ®iÓm cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cña thêi kú nh sau: Thø nhÊt, ®èi tîng cña chÝnh s¸ch bao gåm c«ng nh©n viªn chøc vµ lùc lîng vò trang- nh÷ng lùc lîng chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi thêi kú nµy. Thø hai, ®iÒu lÖ cã quy ®Þnh c¸c x· héi trÝch nép (ban ®Çu lµ 4,7% quü tiÒn l¬ng) vµo ng©n s¸ch ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, nhng chñ yÕu c¸c chi phÝ vÒ b¶o hiÓm x· héi ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ níc ®µi thä Thø ba, møc trî cÊp b¶o hiÓm x· héi g¾n víi chÕ ®é tiÒn l¬ng vµ víi nguyªn t¾c ph¶i thÊp h¬n møc tiÒn l¬ng 7 khi lµm viÖc vµ cã tÝnh ®Õn c¸c chÝnh s¸ch ®·i ngé ®èi víi nh÷ng ngêi cã thµnh tÝch c«ng hiÕn cho c¸ch m¹ng. Thø t, 3 chÕ ®é ng¾n h¹n giao cho C«ng ®oµn qu¶n lý vµ thùc hiÖn; 3 chÕ ®é dµi h¹n giao cho c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc qu¶n lý vµ thùc hiÖn. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi thêi kú nµy ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®Êt níc, ®· gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cña c¸n bé, bé ®éi khi ®Êt níc míi giµnh ®éc lËp, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, tiÕp ®ã lµ trong nh÷ng n¨m ®Çu kh«i phôc ph¸t triÓn kinh tÕ. §ång thêi ®¸nh dÊu bíc tiÕn quan träng, lÇn ®Çu tiªn chóng ta cã chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi t¬ng ®èi hoµn chØnh víi viÖc ban hµnh §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi gåm 6 chÕ ®é. 2.2.2. Giai ®o¹n 1965 - 1975 VÒ c¬ b¶n, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi trong giai ®o¹n nµy vÉn ®îc thùc hiÖn theo §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc vµ lùc lîng vò trang. Tuy nhiªn, cã mét sè v¨n b¶n ®îc söa ®æi cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®Êt níc, nh NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 4/7/1974 cña Héi ®ång ChÝnh phñ. Nh÷ng v¨n b¶n nµy ®· gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng quy ®Þnh cha phï hîp trong c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, nh: ®iÒu kiÖn nghØ hu; ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian c«ng t¸c liªn tôc ®Ó ®îc hëng trî cÊp mÊt søc lao ®éng; c¸ch x¸c ®Þnh tiÒn tuÊt… §Æc biÖt, cã ®iÓm söa ®æi quan träng lµ ®iÒu kiÖn nghØ hu cña c¸c ®èi tîng nªu trong Th«ng t 84/TTg ngµy 20/ 8/1963, quy ®Þnh nam 52 tuæi, n÷ 47 tuæi vµ cã 25 n¨m c«ng t¸c liªn tôc ®îc nghØ hu. 8 Cã thÓ nªu kh¸i qu¸t ý nghÜa cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi trong giai ®o¹n nµy lµ: - ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi thêi kú nµy ®· cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc ®éng viªn c¸n bé, c«ng nh©n, viªn chøc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ cña ®Êt níc lµ x©y dùng vµ b¶o vÖ miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa vµ chi viÖn cho MiÒn Nam, hoµn thµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, thèng nhÊt ®Êt níc. - ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ®îc ®iÒu chØnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña giai ®o¹n nµy, ®· gãp phÇn b¶o ®¶m ®êi sèng ®èi víi nh÷ng ngêi tham gia c¸ch m¹ng, nh÷ng ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng; kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi trong cuéc sèng. - T¹o c¬ së ®Ó ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi sau nµy. 2.2.3. Giai ®o¹n 1976 - 1985. VÒ c¬ b¶n, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi vÉn ®îc thùc hiÖn theo §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi. Tuy nhiªn, ®©y lµ thêi kú cã nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p vÒ kinh tÕ x· héi, ¶nh hëng ®Õn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi. Ngay sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho nh÷ng ngêi chiÕn ®Êu vµ c«ng t¸c ë MiÒn Nam, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 10/N§76 (th¸ng 8/1976) ¸p dông chÕ ®é hu trÝ, mÊt søc lao ®éng, tö tuÊt ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc vµ qu©n nh©n ë MiÒn Nam vµ c¶ chÕ ®é ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc tríc lµm viÖc cho chÕ ®é cò, sau khi gi¶i phãng lµm viÖc cho ta n¨ng ®· giµ yÕu. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· ®îc thi hµnh thèng nhÊt ngay khi MiÒn Nam võa ®îc gi¶i phãng ®· 9 gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng hËu qu¶ cña chiÕn tranh ®Ó l¹i, c¸n bé, qu©n nh©n vÒ giµ yÕu èm ®au ph¶i nghØ viÖc tríc ngµy gi¶i phãng ®· ®îc hëng trî cÊp. N¨m 1978, ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n cho nh÷ng c¸n bé cã tham gia kh¸ng chiÕn, ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh 198/CP ngµy 8/8/1978 söa l¹i ®iÒu kiÖn nghØ hu cña NghÞ ®Þnh 163/CP (25 n¨m c«ng t¸c liªn tôc, tuæi ®êi lµ nam 50; n÷ 45 tuæi); ®ång thêi bæ sung ®iÒu kiÖn hëng trî cÊp mÊt søc lao ®éng dµi h¹n. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 80, t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña níc ta gÆp nhiÒu khã kh¨n, nÒn kinh tÕ suy gi¶m dÉn ®Õn t×nh tr¹ng d thõa lao ®éng. Cïng víi c¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt lao ®éng kh¸c, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ quyÕt 16/H§BT ngµy 8/2/1982 trong ®ã quy ®Þnh: nÕu cã 25n¨m c«ng t¸c liªn tôc (20 n¨m ®èi víi lao ®éng lµm c¸c c«ng viÖc, nghÒ nÆng nhäc ®éc h¹i) th× ®îc nghØ hu kh«ng khèng chÕ tuæi ®êi. §èi víi nh÷ng ngêi vÒ nghØ mÊt søc lao ®éng th× kh«ng cÇn ph¶i qua gi¸m ®Þnh kh¶ n¨ng lao ®éng ë héi ®éng gi¸m ®Þnh Y khoa. Tõ th¸ng 9 n¨m 1985, cïng víi viÖc c¶i tiÕn chÕ ®é tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n viªn chøc vµ lùc lîng vò trang, héi ®ång Bé trëng ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 236/H§BT(ngµy 18/1985) bæ sung, söa ®æi mét sè néi dung b¶o hiÓm x· héi, bao gåm viÖc quy ®æi thêi gian c«ng t¸c vµ söa ®æi tû lÖ hëng trî cÊp b¶o hiÓm x· héi.VÒ thêi gian c«ng t¸c, quy ®Þnh ®îc quy ®æi theo hÖ sè tuú ®iÒu kiÖn c«ng t¸c vµ chiÕn ®Êu. Theo ®ã 1 n¨m c«ng t¸c ®îc quy ®æi lµ 1 n¨m 2 th¸ng hoÆc 1 n¨m 4 th¸ng, hoÆc 1 n¨m 6 th¸ng. VÒ tû lÖ híng dÉn ®· ®îc söa ®æi tõ 45 - 75% lªn 75%- 10 95% l¬ng chÝnh vµ phô cÊp th©m niªn. Nh÷ng söa ®æi nµy nh»m u ®·i ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng chiÕn ®Êu ë nh÷ng vïng khã kh¨n gian khæ vµ ®¶m b¶o ®êi sèng cña c«ng nh©n, viªn chøc nghØ hu do biÕn ®éng cña tiÒn l- ¬ng vµ gi¸ c¶. Ngoµi ra, c«ng nh©n viªn chøc vµ qu©n nh©n lµm c¸c c«ng viÖc, nghÒ nÆng nhäc ®éc h¹i hoÆc lµm viÖc ë nh÷ng vïng khã kh¨n gian khæ hoÆc v× bÞ th- ¬ng, bÞ tai n¹n, bÞ èm ®au mµ mÊt søc lao ®éng ®· cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian c«ng t¸c nhng kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ tuæi ®êi còng ®îc hëng l¬ng hu. Cã thÓ nãi ®©y lµ sù söa ®æi quan träng nhÊt trong chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi. Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n nµy do tiÒn l¬ng cha ®îc tiÒn tÖ ho¸ nªn c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi còng cha thùc sù ®îc tiÒn tÖ ho¸, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cã nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. 2.2.4. Giai ®o¹n 1986 ®Õn nay Sù ®æi míi vÒ c¬ chÕ kinh tÕ ®ßi hái cã nh÷ng thay ®æi t¬ng øng vÒ chÝnh s¸ch x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi riªng. C¬ së ph¸p lý ®Ó c¶i c¸ch hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi lµ HiÕn ph¸p n¨m 1992. Trong HiÕn ph¸p nªu râ: "Nhµ níc thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng chøc Nhµ níc vµ ngêi lµm ¨n c«ng l¬ng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm x· héi kh¸c ®èi víi ngêi lao ®éng ". §¶ng ta chñ tr¬ng ®æi míi chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi theo híng mäi ngêi lao ®éng vµ c¸c ®¬n vÞ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã nghÜa vô ®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi, t¸ch quü b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc lµ ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng ra khái ng©n s¸ch. 11 Thùc hiÖn c¸c chñ tr¬ng trªn, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh43/CP ngµy22/6/1993 quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §©y lµ bíc tiÕn quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt Nam. LÇn ®Çu tiªn, ngêi lao ®éng ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc tham gia b¶o hiÓm x· héi theo nguyªn t¾c cã ®ãng cã hëng b¶o hiÓm x· héi. TiÕp sau ®ã, khi Quèc héi th«ng qua Bé luËt lao ®éng ngµy23/6/1994, ChÝnh phñ ngµy 26/11/1995 vÒ §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thay thÕ nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi tríc ®©y. §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi míi ®îc ban hµnh lµ mét bíc tiÕn quan träng trong viÖc thÓ chÕ ho¸ c¸c chñ tr¬ng, ®- êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. §iÒu lÖ ®· thÓ chÕ ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, ®èi tîng ¸p dông lµ ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp Nhµ níc vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã tõ 10 lao ®éng trë lªn. Thø hai, ph¸p luËt b¶o hiÓm x· héi quy ®Þnh râ ngêi lao ®éng muèn ®îc hëng th× ph¶i ®ãng b¶o hiÓm x· héi, ngêi sö dông lao ®éng còng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng ®Ó b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng mµ m×nh thuª mín hoÆc sö dông. Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm ®ãng b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng lµm viÖc trong khu vùc do ng©n s¸ch tr¶ l- ¬ng. Quy ®Þnh nµy ®· rµng buéc tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi, ®ång thêi quy ®Þnh râ nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ngêi thô hëng. Thø ba, ph¸p luËt b¶o hiÓm x· héi quy ®Þnh trong chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi cã 5 chÕ ®é lµ èm ®au: thai 12 s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp;hu trÝ vµ tö tuÊt. Thø t, quü b¶o hiÓm x· héi lµ mét quü tµi chÝnh kh«ng thuéc ng©n s¸ch Nhµ níc. Quü ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån do ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp. Thø n¨m, ®iÒu lÖ còng quy ®Þnh râ c¸c chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ b¶o hiÓm x· héi vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng sù nghiÖp b¶o hiÓm x· héi. Sù ph©n ®Þnh râ c¸c chøc n¨ng nµy lµ mét bíc tiÕn míi trong b¶o hiÓm x· héi nh»m h¹n chÕ sù chång chÐo, t¨ng cêng hiÖu lùc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan cã liªn quan trong b¶o hiÓm x· héi. Chøc n¨ng ho¹t ®éng sù nghiÖp b¶o hiÓm x· héi ®îc giao cho b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam. B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam cã nhiÖm vô qu¶n lý quü b¶o hiÓm x· héi, thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô vÒ thu- chi b¶o hiÓm x· héi vµ ®Çu t ®Ó ph¸t triÓn quü. Bé lao ®éng - Th¬ng binh vµ x· héi ®îc ChÝnh phñ giao nhiÖm vô qu¶n lý Nhµ níc vÒ b¶o hiÓm x· héi víi c¸c chøc n¨ng:x©y dùng vµ tr×nh ban hµnh ph¸p luËt vÒ BHXH; ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ BHXH thuéc thÈm quyÒn; híng dÉn, kiÓm tra, thanh tra viÖc thùc hiÖn BHXH. §iÒu lÖ BHXH lÇn nµy ®· ®æi míi mét bíc quan träng chÝnh s¸ch BHXH, tõ chç bao cÊp lµ chñ yÕu chuyÓn sang thùc hiÖn c¬ chÕ cã ®ãng cã hëng BHXH: Quü BHXH ®éc lËp vµ kh«ng thuéc ng©n s¸ch Nhµ níc, lµ cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng, gi¶m dÇn sù trî gióp cña ng©n s¸ch Nhµ níc, tiÕn tíi tù c©n ®èi thu chi. 13 3. Chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH. BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi. Víi c¸ch hiÓu nh trªn, b¶n chÊt cña BHXH ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: - BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, mèi quan hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi níc. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH vµ bªn ®îc BHXH. Bªn tham gia BHXH cã thÓ chØ lµ ngêi lao ®éng hoÆc c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH) th«ng thêng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®îc BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ngêi nh: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp… HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn 14 nh: Tuæi gia, thai s¶n v.v… §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. - PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî tõ phÝa Nhµ níc. - Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh sau: + §Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä. + Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt. + X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ngêi giµ, ngêi tµn tËt vµ trÎ em. Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ngêi vµ ®îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc thõa nhËn vµ ghi vµo Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn ngµy BHXH 10/12/1948 r»ng: "TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng b¶o hiÓm x· héi, quyÒn ®ã ®îc ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn con ngêi". ë níc ta, BHXH lµ mét bé phËn quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi. Ngoµi BHXH, chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi cßn cã cøu trî x· héi vµ u ®·i x· héi. MÆc dï cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®èi tîng vµ ph¹m vi, song BHXH, cøu trî x· héi vµ u ®·i x· héi ®Òu lµ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi 15 kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña mét quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lu«n bæ sung cho nhau, hç trî nhau vµ tÊt c¶ ®Òu gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. * BHXH cã nh÷ng chøc n¨ng chñ yÕu sau ®©y: - Thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. Sù b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p nµy ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra v× suy cho cïng, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng sÏ ®Õn víi tÊt c¶ mäi ngêi lao ®éng khi hÕt tuæi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña BHXH. Cßn mÊt viÖc lµm vµ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, ngêi lao ®éng còng sÏ ®îc hëng trî cÊp BHXH víi møc hëng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, thêi ®iÓm vµ thêi h¹n ®îc hëng ph¶i ®óng quy ®Þnh. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH. - TiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi tham gia BHXH. Tham gia BHXH kh«ng chØ cã ngêi lao ®éng mµ c¶ nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng. C¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH. Quü nµy dïng ®Ó trî cÊp cho mét sè ngêi lao ®éng tham gia khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp. Sè lîng nh÷ng ngêi nµy thêng chiÕm tû träng nhá trong tæng sè nh÷ng ngêi tham gia ®ãng gãp. Nh vËy, theo quy luËt sè ®«ng bï sè Ýt, BHXH thùc hiÖn ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang. Ph©n phèi l¹i gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp cao vµ thÊp, gi÷a nh÷ng ngêi khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ngêi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc v.v… 16 Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy cã nghÜa lµ BHXH gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. - Gãp phÇn kÝch thÝch ngêi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Khi khoÎ m¹nh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng ®îc chñ sö dông lao ®éng tr¶ l¬ng hoÆc tiÒn c«ng. Khi bÞ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, hoÆc khi vÒ giµ ®· cã BHXH trî cÊp thay thÕ nguån thu nhËp bÞ mÊt. V× thÕ cuéc sèng cña hä vµ gia ®×nh hä lu«n ®îc ®¶m b¶o æn ®Þnh vµ cã chç dùa. Do ®ã, ngêi lao ®éng lu«n yªn t©m, g¾n bã tËn t×nh víi c«ng viÖc, víi n¬i lµm viÖc. Tõ ®ã, hä rÊt tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn nh mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ngêi lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. - G¾n bã lîi Ých gi÷a ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng, gi÷a ngêi lao ®éng víi x· héi. Trong thùc tÕ lao ®éng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng vèn cã nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i, kh¸ch quan vÒ tiÒn lîng, tiÒn c«ng, thêi gian lao ®éng .v.v… Th«ng qua BHXH, nh÷ng m©u thuÉn ®ã sÏ ®îc ®iÒu hoµ vµ gi¶i quyÕt. §Æc biÖt, c¶ hai giíi nµy ®Òu thÊy nhê cã BHXH mµ m×nh cã lîi vµ ®îc b¶o vÖ. Tõ ®ã lµm cho hä hiÓu nhau h¬n vµ g¾n bã lîi Ých ®îc víi nhau. §èi víi Nhµ níc vµ x· héi, chi cho BHXH lµ c¸ch thøc ph¶i chi Ýt nhÊt vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt nh- ng vÉn gi¶i quyÕt ®îc khã kh¨n vÒ ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ, chÝnh trÞ, vµ x· héi ®îc ph¸t triÓn vµ an toµn h¬n. 17 * BHXH cã mét sè tÝnh chÊt c¬ b¶n sau: - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong ®êi sèng x· héi Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ngêi lao ®éng cã thÓ gÆp nhiÒu biÕn cè, rñi ro khi ®ã ngêi sö dông lao ®éng còng r¬i vµo t×nh c¶nh khã kh¨n kh«ng kÐm nh: s¶n xuÊt kinh doanh bÞ gi¸n ®o¹n, vÊn ®Ò tuyÓn dông vµ hîp ®ång lao ®éng lu«n ph¶i ®îc ®Æt ra ®Ó thay thÕ v.v…s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, nh÷ng rñi ro ®èi víi ngêi lao ®éng vµ nh÷ng khã kh¨n ®èi víi ngêi lao ®éng lao ®éng cµng nhiÒu vµ trë nªn phøc t¹p, dÉn ®Õn mèi quan hÖ chñ - tî ngµy cµng c¨ng th¼ng. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, Nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp th«ng qua BHXH. Vµ nh vËy, BHXH ra ®êi hoµn toµn mang tÝnh kh¸ch quan trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña mçi níc. - BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn, ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian. TÝnh chÊt nµy thÓ hiÖn rÊt râ ë nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña BHXH. Tõ thêi ®iÓm h×nh thµnh vµ triÓn khai, ®Õn møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia ®Ó h×nh thµnh quü BHXH. Tõ nh÷ng rñi ro ph¸t sinh ngÉu nhiªn theo thêi gian vµ kh«ng gian ®Õn møc trî cÊp BHXH theo tõng chÕ ®é cho ngêi lao ®éng v.v… - BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn cã tÝnh dÞch vô. TÝnh kinh tÕ thÓ hiÖn râ nhÊt lµ ë chç, quü BHXH muèn ®îc h×nh thµnh, b¶o toµn vµ t¨ng trëng ph¶i cã sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia vµ ph¶i ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, sö dông ®óng môc ®Ých. Møc ®ãng gãp cña c¸c bªn ph¶i ®îc tÝnh to¸n rÊt cô thÓ dùa trªn x¸c suÊt ph¸t sinh thiÖt h¹i cña tËp hîp ngêi lao ®éng tham gia BHXH. Quü BHXH chñ yÕu dïng ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng theo c¸c 18 ®iÒu kiÖn cña BHXH. Thùc chÊt, phÇn ®ãng gãp cña mçi ngêi lao ®éng lµ kh«ng ®¸ng kÓ, nhng quyÒn lîi nhËn ®îc lµ rÊt lín khi gÆp rñi ro. §èi víi ngêi sö dông lao ®éng viÖc tham gia ®ãng gãp vµo quü BHXH lµ ®Ó b¶o hiÓm cho ng- êi lao ®éng mµ m×nh sö dông. XÐt díi gãc ®é kinh tÕ, hä còng cã lîi v× kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín ®Ó trang tr¶i cho nh÷ng ngêi lao ®éng bÞ mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. Víi Nhµ níc BHXH gãp phÇn lµm g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch ®ång thêi quü BHXH cßn lµ nguån ®Çu t ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ BHXH lµ bé phËn chñ yÕu cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi, v× vËy tÝnh x· héi cña nã thÓ hiÖn rÊt râ. XÐt vÒ l©u dµi, mäi ngêi lao ®éng trong x· héi ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH. Vµ ngîc l¹i, BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm cho mäi ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, kÓ c¶ khi hä cßn ®ang trong ®é tuæi lao ®éng. TÝnh x· héi cña BHXH lu«n g¾n chÆt víi tÝnh dÞch vô cña nã. Khi nÒn kinh tÕ x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña BHXH còng ngµy cµng cao. 4. Néi dung c¬ b¶n cña BHXH. 4.1. Vai trß cña BHXH. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, BHXH lµ mét lÜnh vùc kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng nãi chung cßn phÝa Nhµ níc ®©y lµ mét chÝnh s¸ch x· héi réng lín mµ quèc gia nµo còng ph¶i cã bëi v×: - Thø nhÊt, ®èi víi ngêi lao ®éng. BHXH gióp ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh cuéc sèng khi hä gÆp khã kh¨n hoÆc mÊt hay gi¶m thu nhËp. Khi cha cã BHXH th× ngêi lao ®éng còng nh gia ®×nh hä rÊt khã kh¨n mçi khi x¶y ra rñi ro nh lµ tai n¹n 19 lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, èm ®au, thùc hiÖn nhiÖm vô sinh con, khi vÒ giµ hoÆc bÞ chÕt, lóc ®ã ngêi lao ®éng kh«ng lµm viÖc ®îc, do vËy kh«ng cã thu nhËp, nhê cã BHXH bï ®¾p phÇn thu nhËp bÞ mÊt cña ngêi lao ®éng mµ cuéc sèng cña ngêi lao ®éng ®îc æn ®Þnh. - Thø hai, ®èi víi ngêi sö dông lao ®éng BHXH lµ tÊm l¸ ch¾n gióp hä trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, më réng s¶n xuÊt vµ thu hót ®îc lao ®éng, v× BHXH ®¶m b¶o chi tr¶ nh÷ng kho¶n tiÒn lín khi ngêi lao ®éng kh«ng may gÆp nh÷ng rñi ro hoÆc khi giµ hÕt tuæi lao ®éng. Kh«ng ¶nh hëng lín ®Õn tµi chÝnh cña ®¬n vÞ. - Thø ba, ®èi víi Nhµ níc vµ x· héi. BHXH ®· gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng nªn vÒ l©u dµi nã gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng v× cuéc sèng cña ngêi lao ®éng ®îc ®¶m b¶o æn ®Þnh, do ®ã hä quan t©m h¬n trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ c¶m thÊy phÊn khëi, tõ ®ã lóc ®Èy x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn. §ång thêi ®¶m b¶o an toµn x· héi vµ v¨n minh x· héi. Ngoµi ra, nguån quü cña BHXH cßn nhµn rçi thêng rÊt lín trong khi ®ã nã lu«n bæ sung liªn tôc, v× vËy phÇn quü nhµn rçi cha sö dông ®îc ®Çu t ®Ó t¨ng trëng, nªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn, gi¶m bít khã kh¨n vÒ vèn ®Çu t cho Nhµ níc. Nh vËy BHXH cã vai trß lµ g¾n lîi Ých cña ngêi lao ®éng ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc víi nhau, t¹o thµnh mét mèi quan hÖ chÆt chÏ, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. 4.2. §èi tîng tham gia BHXH. 20