®¹i häc quèc gia hµ néi tr−êng §¹i häc Khoa häc x∙ héi vµ Nh©n v¨n ------- nguyÔn Hång qu©n ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh liªn hîp quèc sau chiÕn tranh l¹nh LuËn ¸n tiÕn sÜ lÞch sö hµ néi – n¨m 2006 ®¹i häc quèc gia hµ néi tr−êng §¹i häc Khoa häc x∙ héi vµ Nh©n v¨n nguyÔn Hång qu©n ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh liªn hîp quèc sau chiÕn tranh l¹nh chuyªn ngµnh : LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i vµ hiÖn ®¹i M∙ sè: 62.22.50.05 luËn ¸n tiÕn sÜ lÞch sö Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1- GS Vò D−¬ng Ninh 2- PGS-TS NguyÔn V¨n Kim hµ néi - n¨m 2006 Lêi c¸m ¬n Tr−íc hÕt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c tíi Gi¸o s− – Nhµ gi¸o Nh©n d©n Vò D−¬ng Ninh, Phã Gi¸o s− –TiÕn sÜ NguyÔn V¨n Kim – hai ThÇy trùc tiÕp h−íng dÉn khoa häc khi t«i lµm luËn ¸n. Sau khi t«i hoµn thµnh luËn v¨n Th¹c sü t¹i Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ, nhê sù ®éng viªn, khÝch lÖ vµ chØ dÉn cña Gi¸o s− Vò D−¬ng Ninh, t«i cñng cè quyÕt t©m tiÕp tôc nghiªn cøu chñ ®Ò “Lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh Liªn hîp quèc” t¹i Tr−êng §¹i häc Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. MÆc dï rÊt bËn, c¸c ThÇy ®· dµnh nhiÒu thêi gian nhiÖt t×nh h−íng dÉn, xem tû mØ b¶n th¶o tõng ch−¬ng luËn ¸n vµ cho t«i nh÷ng lêi chØ dÉn quý gi¸. Qua c¸c ThÇy, t«i häc ®−îc c¸ch thùc hiÖn mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nghiªm tóc. §iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt ®èi víi b−íc ®−êng c«ng t¸c cña t«i. Thµnh c«ng cña luËn ¸n nµy kh«ng chØ nhê sù khÝch lÖ, gîi më mµ cßn mang theo t©m huyÕt cña c¸c ThÇy. T«i tr©n träng c¸m ¬n sù gióp ®ì cña Ban Gi¸m hiÖu, c¸c thÇy c« Khoa LÞch sö, Bé m«n LÞch sö thÕ giíi, c¸c Khoa vµ Phßng chøc n¨ng Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, §¹i häc quèc gia Hµ Néi, ®· t¹o nhiÒu thuËn lîi trong qu¸ tr×nh t«i häc tËp, nghiªn cøu t¹i m¸i tr−êng nµy. T«i h×nh dung khã cã thÓ hoµn thµnh luËn ¸n ®óng h¹n, nÕu thiÕu nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c thÇy c« Khoa LÞch sö, còng nh− nÕu kh«ng cã sù gióp ®ì cña c¸c Khoa, Phßng nãi trªn. Xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c ®ång chÝ L·nh ®¹o – ChØ huy, cïng c¸n bé, nh©n viªn Côc §èi ngäai – Bé Quèc phßng - n¬i t«i lµm viÖc, ®· dµnh cho t«i sù gióp ®ì, khÝch lÖ trong suèt thêi gian nghiªn cøu ®Ò tµi. Trong khi bén bÒ c«ng t¸c chuyªn m«n, th× sù gióp ®ì Êy ®· tiÕp cho t«i nguån sinh lùc ®Ó hoµn thµnh luËn ¸n. Xin ch©n thµnh biÕt ¬n c¸c Gi¸o s−, Phã Gi¸o s−, TiÕn sÜ, c¸c t−íng lÜnh, sÜ quan qu©n ®éi, c¸c nhµ ngo¹i giao, c¸c c¸n bé qu¶n lý, nghiªn cøu, gi¶ng d¹y ®· vµ ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c Côc, Vô, ViÖn thuéc Bé Quèc phßng, Bé Ngäai giao, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Häc viÖn Quèc phßng, Häc viÖn ChÝnh trÞ khu vùc I, Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù, ViÖn LÞch sö qu©n sù, Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ, c¸c ViÖn Sö häc, ViÖn Nghiªn cøu Trung Quèc, ViÖn Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u Mü, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u ¢u, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u Phi vµ Trung §«ng thuéc ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam, Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng, c¸c Truêng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi, §¹i häc S− ph¹m Thµnh phè Hå ChÝ Minh, §¹i häc Khoa häc HuÕ, §¹i häc §«ng §« v.v… ®· gióp chóng t«i thu thËp tµi liÖu, gãp ý kiÕn, ®éng viªn khÝch lÖ trong qu¸ tr×nh chóng t«i chuÈn bÞ luËn ¸n. T«i kh«ng quªn göi lêi c¸m ¬n tÊt c¶ b¹n bÌ, ng−êi th©n – nh÷ng ng−êi lu«n ë bªn t«i, chia sÎ cïng t«i nh÷ng tr¨n trë trªn mçi trang luËn ¸n vµ gióp ®ì t«i thùc hiÖn luËn ¸n nµy./. NguyÔn Hång Qu©n 2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn cña luËn ¸n ch−a tõng ®−îc c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ NguyÔn Hång Qu©n 2 Môc lôc Trang Lêi cam ®oan…………………………….…………………………….…………………………..…………………………...2 Môc lôc…………..………………….……………………………………………..………...… .3 Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t……………………………………………………………………………………………………...…5 Më ®Çu……………………………………………………………………………………………………………………………………. .6 Ch−¬ng 1 hoµn c¶nh ra ®êi, c¬ së ph¸p lý, ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh liªn hîp quèc trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh 18 1.1- Hoµn c¶nh ra ®êi cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………....…......................18 1.1.1- Sù ra ®êi cña LHQ vµ môc tiªu b¶o vÖ hßa b×nh, an ninh thÕ giíi………18 1.1.2- Bèi c¶nh quèc tÕ thêi kú ChiÕn tranh l¹nh………………………………22 1.1.3- Sù ra ®êi cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………………………….29 1.2- C¬ së ph¸p lý, c¬ cÊu tæ chøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………...…....36 1.2.1- C¬ së ph¸p lý ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ……….....36 1.2.2- C¬ cÊu tæ chøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………...……….....42 1.3- S¬ l−îc ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ trong ChiÕn tranh l¹nh ...46 1.3.1- Lùc l−îng khÈn cÊp thø nhÊt cña LHQ (UNEF-1)………………………46 1.3.2- Ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ tiÕn hµnh t¹i Namibia…………….51 1.3.3- §¸nh gi¸ chung vÒ ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ trong ChiÕn tranh l¹nh…………………………………………….67 TiÓu kÕt ……………………………………………..………………………………. .71 Ch−¬ng 2 ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh liªn hîp quèc sau chiÕn tranh l¹nh 73 2.1- Bèi c¶nh quèc tÕ vµ sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cña c¸c ñy viªn th−êng trùc Héi ®ång B¶o an ®èi víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ..................74 2.1.1- Nh÷ng chuyÓn biÕn lín sau ChiÕn tranh l¹nh…………………………...74 2.1.2- Vai trß c¸c Tæng Th− ký LHQ…………………………………………..85 2.2- Më réng c¬ së ph¸p lý, nhiÖm vô vµ tæ chøc lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…..87 2.2.1- Më réng c¬ së cho ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh …………………….…..87 2.2.2- B−íc ph¸t triÓn vÒ yªu cÇu nhiÖm vô, tæ chøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…………….. …………………….…..90 2.3- C¸c lo¹i h×nh chiÕn dÞch cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh………………………………………………………………96 2.3.1- ChiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh truyÒn thèng…………….…………………96 2.3.2- ChiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh më réng…………….…………………….103 2.3.3- ChiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh xen lÉn hµnh ®éng c−ìng chÕ…………....121 TiÓu kÕt……………………………………………………………………………….143 Ch−¬ng 3 nhËn xÐt chung vµ kiÕn nghÞ 145 3.1- NhËn xÐt chung vÒ ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh....................................................................................145 3.1.1- Ph©n biÖt c¸c lo¹i lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh…….................................145 3.1.2- Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh…………………………………………………....147 3 3.1.3- Thµnh c«ng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ...................................159 3.1.4- Nh÷ng h¹n chÕ cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ.............................165 3.2- Th¸ch thøc chñ yÕu ®èi víi lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ trong thêi gian tíi……………………………………………………………….168 3.2.1- Yªu cÇu ph¶i tæ chøc nhiÒu h¬n c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh……...168 3.2.2- C¸c n−íc lín tranh giµnh ¶nh h−ëng vµ t×m c¸ch chi phèi c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh trªn tõng ®Þa bµn cô thÓ……………...169 3.2.3- Khã ®¶m b¶o t«n träng chñ quyÒn quèc gia khi “can thiÖp nh©n ®¹o”..170 3.2.4- Khã kh¨n vÒ ®¶m b¶o tµi chÝnh, hËn cÇn……………………….……...171 3.2.5- ThiÕu nguån nh©n lùc vµ biÖn ph¸p ®¶m b¶o an ninh cho nh©n viªn......172 3.3- KiÕn nghÞ viÖc ViÖt Nam tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…..……... 173 3.3.1- ViÖt Nam nªn tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…………...…174 3.3.2- Kh¶ n¨ng tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ cña ViÖt Nam...…177 3.3.3- Môc tiªu tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………………...…179 3.3.4- Quan ®iÓm cÇn tu©n thñ khi tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ..........................................................................…180 3.3.5- Nh÷ng ®iÒu nªn tr¸nh khi tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ………………………………………………..…181 3.3.6- C«ng t¸c chuÈn bÞ tr−íc khi tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…………...……………………………………..182 TiÓu kÕt………………………………………………………………..………….......184 KÕt luËn……………………………………………………..…………………… ... 186 Danh môc c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n ………………….......191 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o chñ yÕu ……… ………….…….……….……..........……..……………… 192 Danh môc c¸c b¶ng B¶ng 1.1- Sè lÇn sö dông quyÒn phñ quyÕt t¹i Héi ®ång B¶o an LHQ trong ChiÕn tranh l¹nh (1945 – 1991)………… ………………………...…26 B¶ng 2.1- So s¸nh sè lÇn sö dông quyÒn phñ quyÕt t¹i Héi ®ång B¶o an trong ChiÕn tranh l¹nh vµ sau ChiÕn tranh l¹nh (tõ1992 ®Õn 2005)…….…80 B¶ng 2.2- Sè l−îng chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh LHQ tiÕn hµnh sau ChiÕn tranh l¹nh ……………...……………………………..………….91 B¶ng 2.3- S¬ ®å tæ chøc Vô C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh LHQ (DPKO) ………...92 B¶ng 2.4- C¬ cÊu ph¸i ®oµn g×n gi÷ hßa b×nh LHQ…………………………………..93 B¶ng 2.5- ChÝn n−íc gãp nh©n viªn nhiÒu nhÊt cho lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh SFOR vµ KFOR do NATO chØ huy t¹i Nam T−…………………143 Danh môc c¸c B¶n ®å B¶n ®å Ixraen – Palextin……………………..………………………………………..31 B¶n ®å Namibia………………………………………………………………………..55 C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ tæ chøc (th¸ng 2-2006)…...……..…………91 B¶n ®å khu vùc T©y Xahara………………………………………………………….101 B¶n ®å Campuchia……………………………………………………………………111 B¶n ®å c¸c n−íc Céng hoµ t¸ch ra tõ Liªn bang Nam T−……………………………126 Phô lôc 4 danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ANC Africa’s National Congress §¹i héi D©n téc Phi cña Nam Phi asean Association of South East HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ Asian Nations ARF ASEAN Regional Forum DiÔn ®µn khu vùc ASEAN AU Africa Union Liªn minh ch©u Phi CIS Community of Independent States Céng ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp (SNG) DPKO Department for Peacekeeping Vô C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh Operations Liªn hîp quèc (LHQ) Ecomog Economic Community Military Nhãm quan s¸t viªn qu©n sù Céng Observers Group ®ång Kinh tÕ c¸c Quèc gia T©y Phi Ecosoc United Nations Economic and Héi ®ång kinh tÕ-x· héi cña LHQ Social Council ECOWAS Economic Community in West Céng ®ång Kinh tÕ c¸c Quèc gia T©y Africa States Phi EU European Union Liªn minh ch©u ¢u IFOR Implementation Force Lùc l−îng ®a quèc gia t¹i Nam T− ICAO International Civil Aviation Tæ chøc hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ Organization Icc International Criminal Court Tßa ¸n H×nh sù Quèc tÕ KFOR Kosovo Force Lùc l−îng ®a quèc gia do NATO chØ huy t¹i C«x«v« Nato North Atlantic Treaty OrganizationTæ chøc HiÖp −íc B¾c §¹i T©y d−¬ng OAS Organization of American States Tæ chøc c¸c quèc gia ch©u Mü Osce Organisation de SÐcuritÐ et Tæ chøc An ninh vµ Hîp t¸c ch©u ¢u de CoopÐration en Europe Oua Organisation d' UnitÐ africaine Tæ chøc Thèng nhÊt ch©u Phi SFOR Stabiisation Force Lùc l−îng æn ®Þnh ë Nam T− cò SNC Supreme National Council Héi ®ång D©n téc tèi cao Campuchia Swapo South West Africa Poeple's Tæ chøc Nh©n d©n T©y Nam Phi Organization Un United Nations Liªn hîp quèc (LHQ) UNDP UN Development Programme Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn cña LHQ Unhcr United Nations Hight Cao ñy LHQ vÒ ng−êi tÞ n¹n Commission for Refugees UNSAS United Nations Stand-by HÖ thèng c¸c dµn xÕp th−êng trùc Arrangements System cña LHQ WEU Western European Union Liªn minh T©y ¢u 5 Më ®Çu 1-tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi " Nh©n lo¹i b−íc vµo thÕ kû XXI vµ thiªn niªn kû míi víi biÕt bao kú väng vÒ mét thÕ giíi hßa b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn tr−íc nh÷ng vËn héi míi, to lín mµ tiÕn bé khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ th«ng tin mang l¹i; nh−ng ®iÒu ®¸ng buån lµ, ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû, nh©n lo¹i ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng ©u lo, nh÷ng th¸ch thøc, nh÷ng bÊt tr¾c khã l−êng cña t×nh h×nh thÕ giíi, cña n¹n khñng bè, cña chiÕn tranh vµ c¸c cuéc xung ®ét"[18]. Sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh, c¸c cuéc xung ®ét côc bé vÉn x¶y ra liªn tiÕp, cã chiÒu h−íng gia t¨ng do m©u thuÉn d©n téc, s¾c téc, t«n gi¸o, l·nh thæ, tranh giµnh quyÒn lùc. Trong vµi thËp kû tíi, t×nh h×nh thÕ giíi vÉn tiÕp tôc diÔn biÕn phøc t¹p do nh÷ng m©u thuÉn vèn cã vµ nh÷ng m©u thuÉn míi n¶y sinh. Kh¸t väng cña mäi ng−êi, mäi d©n téc lµ ®−îc sèng trong m«i tr−êng hßa b×nh, h÷u nghÞ, h¹nh phóc, ph¸t triÓn bÒn v÷ng, kh«ng cã xung ®ét vò trang. Trong bèi c¶nh Êy, Liªn hîp quèc (LHQ) cã vai trß ngµy cµng lín, trong ®ã ho¹t ®éng g×n gi÷ hoµ b×nh lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng nhÊt. LuËn ¸n “Ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh” tËp trung nghiªn cøu ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh trong kho¶ng thêi gian ch−a ®Çy hai thËp kû, nh−ng cã ý nghÜa khoa häc vµ ý nghÜa thùc tiÔn. LuËn ¸n nghiªn cøu, ph©n tÝch, t×m hiÓu hoµn c¶nh ra ®êi, nh÷ng nguyªn t¾c, c¬ së ph¸p lý, thùc chÊt vµ vai trß cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Qua ®ã, luËn 6 ¸n t¹o dùng bøc tranh tæng qu¸t, kh¸i qu¸t nh÷ng ®ãng gãp, h¹n chÕ cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ, chñ yÕu thêi kú sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh. Th«ng qua ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ, luËn ¸n gãp phÇn lµm râ h¬n c¸ch thøc c¸c n−íc lín ®Êu tranh víi nhau vµ sö dông LHQ vµo viÖc x©y dùng trËt tù thÕ giíi míi sau ChiÕn tranh l¹nh theo lîi Ých riªng. Th¸ng 12-2005, ViÖt Nam c«ng bè chñ tr−¬ng tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ khi héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Do vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy kh«ng nh÷ng cã ý nghÜa khoa häc, mµ cßn mang ý nghÜa thùc tiÔn. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, luËn ¸n cung cÊp luËn cø khoa häc cho viÖc ho¹ch ®Þnh chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cho viÖc ViÖt Nam tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. §iÒu nµy cµng trë nªn cÊp thiÕt khi thêi ®iÓm §¹i héi ®ång LHQ cã thÓ bÇu ViÖt Nam lµm ñy viªn kh«ng th−êng trùc Héi ®ång B¶o an (H§BA) LHQ khãa 2008-2009 kh«ng cßn xa n÷a. 2- lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò VÊn ®Ò ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ ®−îc mét sè häc gi¶ trªn thÕ giíi ®Ò cËp d−íi nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. Mét sè häc gi¶ giíi thiÖu c¬ cÊu tæ chøc LHQ, H§BA vµ c¸ch thøc tæ chøc mét chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh. N¨m 1987, ViÖn LuËt häc thuéc ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam, xuÊt b¶n cuèn Liªn hîp quèc - Tæ chøc, Nh÷ng vÊn ®Ò ph¸p lý c¬ b¶n, do Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi Ên hµnh, giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ LHQ. N¨m 1992, t¸c gi¶ NguyÔn Quèc Hïng xuÊt b¶n cuèn Liªn hîp quèc, tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tæ chøc LHQ, ®Ò cËp tíi ho¹t ®éng cña H§BA, trong ®ã cã ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh. Cuèn s¸ch C¸c tæ chøc quèc tÕ mang tÝnh toµn cÇu (Organisations internationales µ vocation universelle) cña C¬ quan l−u tr÷ Ph¸p xuÊt b¶n n¨m 1993, ®Ò cËp c¬ cÊu tæ chøc cña LHQ, H§BA vµ vÊn ®Ò tæ chøc c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh. Cuèn s¸ch nªu râ qu¸ tr×nh th¶o luËn, c¸c b−íc ra quyÕt ®Þnh tæ chøc mét chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ l·nh ®¹o. 7 Cuèn C¬ cÊu tæ chøc cña Liªn hîp quèc, do Bé Ngo¹i giao vµ Ngo¹i th−¬ng Niu Dil©n biªn so¹n vµ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 2001, dµnh mét phÇn ®iÓm l¹i c¸c chiÕn dÞch do lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ tiÕn hµnh tõ n¨m 1948 ®Õn n¨m 2000. Cuèn s¸ch kh«ng ph©n tÝch c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh. Mét sè c¬ quan, t¸c gi¶ ph©n chia c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh LHQ thµnh c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau. LÞch tr×nh v× hßa b×nh (Agenda pour la paix) cña Tæng Th− ký LHQ Boutros Ghali, ra ®êi n¨m 1992, ®· ph©n tÝch c¸c biÖn ph¸p ngo¹i giao phßng ngõa, t¸i lËp, g×n gi÷, cñng cè hßa b×nh sau khi gi¶i quyÕt xung ®ét, ®Ò ra c¸ch thøc hîp t¸c gi÷a LHQ víi c¸c tæ chøc khu vùc. Theo LÞch tr×nh v× hoµ b×nh c¸c nç lùc hßa b×nh bao gåm nhiÒu ho¹t ®éng, tõ ngo¹i giao phßng ngõa cho tíi nh÷ng c«ng viÖc thuéc lÜnh vùc ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ nh− gi¸m s¸t bÇu cö hoÆc c−ìng chÕ hoµ b×nh. LÞch tr×nh v× hßa b×nh kªu gäi c¸c quèc gia thµnh viªn LHQ cÇn cã c¸ch nghÜ míi vµ toµn diÖn vÒ tr¸ch nhiÖm g×n gi÷ hßa b×nh trªn thÕ giíi, coi lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh nh− mét c«ng cô ®Ó n©ng cao vÞ thÕ chÝnh trÞ cña LHQ. §©y lµ ®iÓm ph¸t triÓn míi, v× trong thêi kú ChiÕn tranh l¹nh, c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ tiÕn hµnh chñ yÕu giíi h¹n ë c¸c ho¹t ®éng quan s¸t, gi¸m s¸t ngõng b¾n, hÇu nh− ch−a tæ chøc nh÷ng ho¹t ®éng cñng cè hßa b×nh sau xung ®ét. Xung quanh ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh, Tæng Th− ký LHQ B. Boutros Ghali cã bµi LHQ vµ c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh ®ang ë ng· t− ®−êng (L'ONU et les opÐrations de maintien de la paix µ la croisÐe des chemins) ®¨ng trªn T¹p chÝ Quan hÖ quèc tÕ vµ ChiÕn l−îc (Relations internationales et stratÐgiques), sè 11, mïa Thu 1993. T¸c gi¶ cho r»ng hiÖn nay c¸c ho¹t ®éng hßa b×nh ®ang dao ®éng gi÷a ph−¬ng ph¸p trõng ph¹t vµ ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng; kh¼ng ®Þnh g×n gi÷ hßa b×nh kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cña LHQ, mµ lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, c¸c tæ chøc khu vùc, lµ nhiÖm vô mang tÝnh toµn cÇu, th−êng xuyªn, cÇn lùc l−îng t×nh nguyÖn ho¹t ®éng l©u dµi. T¸c gi¶ nh¾c l¹i r»ng, g×n gi÷ hßa b×nh cÇn n»m trong khu«n khæ qu¸ tr×nh vËn ®éng tõ ngo¹i giao phßng ngõa, ®Õn g×n gi÷ hßa b×nh vµ cñng cè hßa b×nh sau xung ®ét. 8 MÊy n¨m sau, do sù ph¸t triÓn cña t×nh h×nh, Tæng Th− ký LHQ B. Boutros Ghali c«ng bè b¸o c¸o Bæ sung LÞch tr×nh v× hßa b×nh (SupplÐment µ l’Agenda pour la paix) vµo n¨m 1995. Theo Bæ sung LÞch tr×nh v× hßa b×nh, ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh tõ nay kh«ng chØ gåm ho¹t ®éng truyÒn thèng, mµ cßn më réng ra nhiÒu ho¹t ®éng, tõ gi¸m s¸t ngõng b¾n, gom vµ gi¶i ngò c¸c bªn xung ®ét, ®−a nh÷ng ng−êi ®· tõng tham chiÕn t¸i hßa nhËp vµo céng ®ång d©n sù, ph¸ hñy c¸c ph−¬ng tiÖn chiÕn tranh cïng vò khÝ cña hä; rµ ph¸ m×n; ®−a d©n tþ n¹n trë l¹i quª qu¸n; ph©n ph¸t hµng cøu trî nh©n ®¹o; gi¸m s¸t viÖc thiÕt lËp vµ ®iÒu hµnh c¬ cÊu chÝnh quyÒn d©n sù; lËp lùc l−îng c¶nh s¸t míi (bao gåm c¶ t− vÊn x©y dùng ph¸p luËt); kiÓm chøng viÖc t«n träng c¸c quyÒn con ng−êi; thiÕt kÕ vµ gi¸m s¸t c«ng t¸c c¶i c¸ch thÓ chÕ, lËp ph¸p vµ bÇu cö; phèi hîp nç lùc kh«i phôc kinh tÕ vµ t¸i thiÕt ®Êt n−íc. C¸c t¸c gi¶ Karns vµ Mingst xuÊt b¶n cuèn s¸ch Liªn hîp quèc thêi kú hËu ChiÕn tranh l¹nh (The United Nations in the Post-Cold War Era) n¨m 1995, ®iÓm nh÷ng ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh vµ c−ìng chÕ hßa b×nh tõ khi kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh ®Õn n¨m 1994. Trong cuèn s¸ch KiÕn t¹o hßa b×nh vµ G×n gi÷ hßa b×nh trong thÕ kû míi (Peacemaking and Peacekeeping for the New Century) do Nhµ xuÊt b¶n Littlefield Publishers Ên hµnh n¨m 1998, Phã Tæng Th− ký LHQ Kofi Annan cã bµi viÕt nhan ®Ò Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi viÖc g×n gi÷ hßa b×nh thÕ hÖ míi (Chalanges of the New Peacekeeping). T¸c gi¶ cho r»ng LHQ cÇn tiÕn hµnh ba lo¹i ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh trong t−¬ng lai, ®ã lµ nh÷ng ho¹t ®éng truyÒn thèng, nh÷ng ho¹t ®éng ®a d¹ng nh»m thùc hiÖn gi¶i ph¸p toµn diÖn sau qu¸ tr×nh th−¬ng l−îng l©u dµi vµ sö dông c¸c biÖn ph¸p c−ìng chÕ ë nh÷ng n¬i x· héi d©n sù bÞ tan r·. Bµn vÒ c¸c thÕ hÖ ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh, «ng Akashi - t¸c gi¶ bµi ChÝnh s¸ch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ tõ Campuchia tíi Nam T− (The politics of UN peacekeeping from Cambodia to Yugoslavia) ®¨ng trong cuèn C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ: C¸c ph¸i ®oµn, Can dù th−êng trùc (United Nations Peacekeeping Operations: Ad hoc Missions, Permanent Engagement), xuÊt b¶n n¨m 2001 ph©n chia ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh thµnh bèn thÕ hÖ, ®ã lµ: g×n gi÷ hoµ b×nh truyÒn thèng (thêi kú ChiÕn tranh l¹nh); g×n gi÷ hoµ b×nh thÕ hÖ thø hai (nh− nh÷ng 9 chiÕn dÞch ë Campuchia, Namibia vµ M«d¨mbÝch); c−ìng chÕ hoµ b×nh ( nh− ë X«mali vµo n¨m 1993); g×n gi÷ hoµ b×nh thÕ hÖ thø t−, n»m ë ®©u ®ã gi÷a thÕ hÖ thø hai vµ thÕ hÖ thø ba. Còng trong cuèn s¸ch KiÕn t¹o hßa b×nh vµ G×n gi÷ hßa b×nh trong thÕ kû míi (Peacemaking and Peacekeeping for the New Century) cña Nhµ xuÊt b¶n Littlefield Publishers Ên hµnh n¨m 1998, cùu Tæng Th− ký LHQ B. Boutros Ghali ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh sau ChiÕn tranh l¹nh lµ v−ît ra ngoµi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh truyÒn thèng, v× phÇn lín c¸c cuéc xung ®ét trªn thÕ giíi sau ChiÕn tranh l¹nh lµ néi chiÕn. Theo t¸c gi¶, ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ khi tiÕn hµnh c−ìng chÕ xen lÉn víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh, cÇn chia thµnh hai giai ®o¹n; giai ®o¹n 1, H§BA trao quyÒn cho c¸c tæ chøc khu vùc tiÕn hµnh c−ìng chÕ nh»m t¹o m«i tr−êng an toµn, sau ®ã giai ®o¹n 2 bµn giao cho lùc l−îng LHQ thùc hiÖn g×n gi÷, t¸i thiÕt hßa b×nh. Tõ n¨m 1995, ViÖn Quan hÖ quèc tÕ Ph¸p hµng n¨m c«ng bè nghiªn cøu tæng hîp vÒ hÖ thèng kinh tÕ vµ c¸c vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt chiÕn l−îc trªn thÕ giíi (RAMSES), do c¸c gi¸o s− De Montbrial vµ Jacquet lµm chñ biªn, trong ®ã ®iÓm ho¹t ®éng gi÷ g×n hßa b×nh, an ninh ë c¸c khu vùc. C¸c b¸o c¸o n¨m 2001 vµ n¨m 2003 ®−îc Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ - Bé Ngo¹i giao ViÖt Nam phèi hîp víi §¹i sø qu¸n Céng hßa Ph¸p t¹i Hµ Néi dÞch ra tiÕng ViÖt vµ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia in thµnh s¸ch d−íi tªn ThÕ giíi toµn c¶nh. Cã c¬ quan, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét sè chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cô thÓ. Nh©n dÞp lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh trßn 50 tuæi, LHQ ph¸t hµnh cuèn N¨m m−¬i n¨m g×n gi÷ hßa b×nh 1948-1998 (50 ans de maintien de la paix 1948-1998), thèng kª vµ giíi thiÖu s¬ l−îc c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ ®¶m nhiÖm tõ 1948 tíi 1998. TÊt nhiªn cuèn s¸ch nµy kh«ng ®Ò cËp tíi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh do c¸c tæ chøc khu vùc hoÆc c¸c lùc l−îng ®a quèc gia tiÕn hµnh. N¨m 2001, ®¹i t¸ Nambiar, ng−êi trùc tiÕp tham gia chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh t¹i Nam T− ®· viÕt bµi Ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ t¹i Nam T−: tõ chiÕn dÞch UNPROFOR tíi ho¹t ®éng ë C«x«v« (UN Peacekeeping Operations in 10 the former Yugoslavia from UNPROFOR to Kosovo) ®¨ng trong cuèn s¸ch C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ: C¸c ph¸i ®oµn, Can dù th−êng trùc (United Nations Peacekeeping Operations: Ad hoc Missions, Permanent Engagement). T¸c gi¶ ®· giíi thiÖu khÝa c¹nh chÝnh trÞ, khÝa c¹nh qu©n sù cña c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh, vÊn ®Ò phèi hîp gi÷a c¸c lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh víi c¸c tæ chøc cøu trî t¹i Nam T−. Trong bµi ChÝnh s¸ch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ tõ Campuchia tíi Nam T− (The politics of UN peacekeeping from Cambodia to Yugoslavia) ®¨ng trong cuèn C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ: C¸c ph¸i ®oµn, Can dù th−êng trùc (United Nations Peacekeeping Operations: Ad hoc Missions, Permanent Engagement), xuÊt b¶n n¨m 2001, t¸c gi¶ Akashi ®· tr×nh bµy vÒ ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ t¹i Campuchia vµ ë Nam T−. N¨m 2002, Th«ng tÊn x· ViÖt Nam xuÊt b¶n cuèn s¸ch Cuéc xung ®ét Israel & ArËp, ®iÓm c¸c cuéc chiÕn tranh Trung §«ng tõ n¨m 1949 ®Õn n¨m 2002, nh−ng ®Ò cËp s¬ qua ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Cuèn Nh÷ng ®iÓm nãng trªn thÕ giíi gÇn ®©y, do Vô Quèc tÕ thuéc Ban T− t−ëng - V¨n hãa Trung −¬ng biªn so¹n vµ Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia ph¸t hµnh n¨m 2002, ®iÓm mét sè cuéc xung ®ét trªn thÕ giíi, trong ®ã ®Ò cËp tíi cuéc chiÕn tranh ë C«x«v« (Nam T−). Cuèn Ngo¹i giao ViÖt Nam (1945-1995) cña t¸c gi¶ L−u V¨n Lîi, do Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n Ên hµnh n¨m 2004, dµnh mét ch−¬ng vÒ quan hÖ ViÖt Nam – Campuchia, ®ång thêi ®Ò cËp mét sè nÐt chñ yÕu vÒ ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ t¹i Campuchia tõ 1992 ®Õn 1993. C¸c n−íc lín cã chÝnh s¸ch kh¸c nhau ®èi víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. §iÒu nµy ®−îc ph¶n ¸nh qua bµi viÕt cña mét sè häc gi¶. T¸c gi¶ Fravel cã bµi trªn T¹p chÝ Asian Survey sè 11 (th¸ng 11-1996) nhan ®Ò Th¸i ®é cña Trung Quèc ®èi víi c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ tõ n¨m 1989 (China's attitude toward UN Peacekeeping Operations since 1989). Bµi viÕt ®Ò cËp viÖc Trung Quèc thay ®æi nhËn thøc ®èi víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Tõ chç kh«ng chÊp nhËn, Trung Quèc ®· tham gia trùc tiÕp vµo c¸c chiÕn 11 dÞch g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh. T¸c gi¶ còng ®iÓm qu¸ tr×nh Trung Quèc chuÈn bÞ lùc l−îng vµ tõng b−íc ®−a nh©n viªn tham gia c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. N¨m 1997, häc gi¶ Yermolaev cã bµi trªn internet ChÝnh s¸ch cña Nga vÒ g×n gi÷ hßa b×nh quèc tÕ vµ qu¶n lý khñng ho¶ng t¹i m«i tr−êng hËu X« viÕt (Russia's international Peacekeeping and Conflict Management in the Post-Soviet environment), ®Ò cËp quan ®iÓm cña Nga vÒ ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. T¸c gi¶ cho biÕt Nga chuÈn bÞ c¬ së ph¸p lý, dµnh khèi l−îng vËt lùc, nh©n lùc kh¸ lín ®Ó tham gia c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. N¨m 1998, Stern (chñ biªn) xuÊt b¶n cuèn Ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ: H−íng dÉn vÒ chÝnh s¸ch cña Ph¸p (United Nations Peacekeeping Operations. A Guide to French Policies), nªu lªn chÝnh s¸ch, ®ãng gãp tµi chÝnh, nh©n lùc cña Ph¸p vÒ ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Theo t¸c gi¶, Ph¸p coi viÖc tham gia ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ lµ vÊn ®Ò chiÕn l−îc, nh»m b¶o vÖ kh«ng gian kinh tÕ, th−¬ng m¹i quèc tÕ cña Ph¸p. VÊn ®Ò ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ ®· ®−îc ®Ò cËp, thèng kª trong S¸ch tr¾ng quèc phßng cña c¸c n−íc Anh, Ph¸p, Trung Quèc, NhËt B¶n…tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y. §Ò cËp tíi vai trß c¸c n−íc lín ®èi víi chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ, «ng Akashi - t¸c gi¶ bµi ChÝnh s¸ch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ tõ Campuchia tíi Nam T− (The politics of UN peacekeeping from Cambodia to Yugoslavia) ®¨ng trong cuèn C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ: C¸c ph¸i ®oµn, Can dù th−êng trùc (United Nations Peacekeeping Operations: Ad hoc Missions, Permanent Engagement), xuÊt b¶n n¨m 2001 – cho r»ng ë ®©u c¸c n−íc lín cã nhiÒu quyÒn lîi ®an xen, th× ë ®ã chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cµng diÔn ra phøc t¹p. §èi víi vÊn ®Ò ®æi míi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ, Otunu vµ Doyle - c¸c t¸c gi¶ cuèn KiÕn t¹o hoµ b×nh vµ G×n gi÷ hßa b×nh trong thÕ kû míi (Peacemaking and Peacekeeping for the New Century) xuÊt b¶n n¨m 1998 - nªu yªu cÇu tranh thñ sù ñng hé cña c¸c quèc gia ®èi víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh; x©y dùng c¸c quy t¾c, nhÊn m¹nh nguyªn t¾c t«n träng chñ quyÒn quèc gia, x©y dùng 12 c¸c quy ph¹m chung… nh»m xem xÐt chÝnh s¸ch vµ hµnh ®éng cña c¸c quèc gia thµnh viªn mçi tæ chøc khu vùc. §Ò cËp nh÷ng th¸ch thøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh trong t−¬ng lai, c¸c t¸c gi¶ Karns vµ Mingst cã bµi G×n gi÷ hßa b×nh vµ vai trß ®ang thay ®æi cña LHQ: Bèn vÊn ®Ò nan gi¶i (Peacekeeping and the changing role of the United Nations: Four dilemmas), ®¨ng trong t¸c phÈm C¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ: C¸c ph¸i ®oµn, Can dù th−êng trùc (United Nations Peacekeeping Operations. Ad hoc Missions, Permanent Engagement), xuÊt b¶n n¨m 2001, do Thakur vµ Schnabel ®ång chñ biªn. Theo c¸c t¸c gi¶, bèn th¸ch thøc ®ã lµ bÊt ®ång vÒ tiªu chÝ chñ quyÒn quèc gia; sù phèi hîp gi÷a lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh víi c¸c tæ chøc qu©n sù khu vùc; vÊn ®Ò tÝnh ph¸p lý cña H§BA khi ®−a ra quyÕt ®Þnh tæ chøc chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh; vÊn ®Ò Mü cam kÕt ®ãng gãp tµi chÝnh cho ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh. Bµn vÒ nh÷ng khã kh¨n cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh trong thêi gian tíi, khi tr¶ lêi pháng vÊn t¹p chÝ Qu©n ®éi ngµy nay (ArmÐes d' aujourd'hui) (Ph¸p) sè 287 th¸ng 2-2004, «ng GuÐhenno, Phã Tæng Th− ký LHQ phô tr¸ch Vô C¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ (DPKO) cho r»ng ®ã lµ vÊn ®Ò nh©n lùc, tµi chÝnh, ®¶m b¶o an toµn cho nh©n viªn. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam ngµy cµng quan t©m tíi ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh. Kh«ng chØ cö quan chøc tham dù mét sè héi th¶o quèc tÕ, th¸ng 3-1999 Bé Ngo¹i giao ViÖt Nam cßn tæ chøc täa ®µm, víi sù tham gia cña ®¹i diÖn Bé Ngo¹i giao, C«ng an, Quèc phßng vµ mét sè häc gi¶ n−íc ngoµi, nh»m cung cÊp cho c¸c c¬ quan h÷u quan th«ng tin vÒ vÊn ®Ò g×n gi÷ hßa b×nh, b−íc chuÈn bÞ cho viÖc ViÖt Nam cã thÓ tham gia tÝch cùc, chñ ®éng h¬n vµo c¸c c«ng viÖc cña céng ®ång quèc tÕ. Th¸ng 6-2005, c¸c Bé Ngo¹i giao, Quèc phßng vµ C«ng an ViÖt Nam ®· tæ chøc ®oµn ®i nghiªn cøu ho¹t ®éng nµy t¹i trô së LHQ vµ tham quan ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ diÔn ra t¹i Haiiti. B¸o c¸o kÕt qu¶ chuyÕn kh¶o s¸t lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó ®Ò xuÊt víi l·nh ®¹o cÊp cao mét khi ViÖt Nam quyÕt ®Þnh tham gia ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh. 13 Th¸ng 11-2005, Bé Ngo¹i giao ViÖt Nam phèi hîp víi DPKO vµ §¹i sø qu¸n Anh t¹i Hµ Néi tæ chøc héi th¶o “Ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh cña LHQ vµ kinh nghiÖm tham gia cña c¸c n−íc”, giíi thiÖu nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt ®èi víi mét quèc gia lÇn ®Çu tham gia c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Nh×n chung c¸c t¸c gi¶ trong n−íc vµ ngoµi n−íc ®Ò cËp tíi khÝa c¹nh chÝnh trÞ quèc tÕ cña ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh, nh−ng ch−a t¸c gi¶ nµo tæng kÕt, ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh. HiÖn nay, ë ViÖt Nam còng nh− trªn mét sè ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ngoµi n−íc hiÓu vµ ®−a tin ch−a thèng nhÊt vÒ lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh. Lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ mang l¹i thµnh c«ng Ýt nhiÒu cho nh©n lo¹i, chÝ Ýt lµ cho ®a sè nh©n d©n ë n−íc cã xung ®ét, nh−ng vÉn kh«ng tr¸nh khái bÞ hiÓu sai lÖch. V× thÕ, viÖc tr×nh bµy lÞch sö ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ kh«ng ph¶i lµ c«ng viÖc dÔ dµng. 3- Môc tiªu vµ ph¹m vi nghiªn cøu §©y lµ ®Ò tµi nghiªn cøu lÞch sö hiÖn ®¹i, cô thÓ lµ nghiªn cøu ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh sau ChiÕn tranh l¹nh. T¸c gi¶ øng dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö ®Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn, hÖ thèng ho¸ c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng, xem xÐt nh÷ng tiÕn triÓn míi còng nh− c¬ së ph¸p lý cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ tõ sau ChiÕn tranh l¹nh, ®Ò xuÊt chñ tr−¬ng, quan ®iÓm, kh¶ n¨ng, h×nh thøc, møc ®é ViÖt Nam cã thÓ tham gia vµo lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh, thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm cña quèc gia thµnh viªn LHQ. L©u nay, nhiÒu ng−êi cho r»ng mäi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh trªn thÕ giíi ®Òu do lùc l−îng g×n gi÷ hoµ b×nh LHQ tiÕn hµnh. Trªn thùc tÕ, cã Ýt nhÊt ba lùc l−îng thùc hiÖn nhiÖm vô g×n gi÷ hßa b×nh. Mét lµ, lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ l·nh ®¹o. Hai lµ, lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh do mét quèc gia l·nh ®¹o, tiÕn hµnh “c−ìng chÕ hoµ b×nh” theo uû nhiÖm cña H§BA. Ba lµ, lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh do c¸c tæ chøc khu vùc chØ ®¹o, theo Ch−¬ng VIII, HiÕn ch−¬ng LHQ. Ngoµi ra, lùc l−îng ®a quèc gia can thiÖp vµo mét sè n−íc, nh−ng kh«ng ®−îc LHQ cho 14 phÐp, nh− lùc l−îng liªn qu©n t¹i Ir¾c (cuéc chiÕn tranh th¸ng 3-2003). CÇn kh¼ng ®Þnh ®ã kh«ng ph¶i lµ lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Trong khu«n khæ luËn ¸n, t¸c gi¶ tËp trung nghiªn cøu sù ra ®êi, ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh do LHQ chØ ®¹o vµ trùc tiÕp tæ chøc thùc hiÖn. LuËn ¸n chØ cã thÓ ®Ò cËp s¬ l−îc mét sè ho¹t ®éng “c−ìng chÕ ” vµ kh«ng ®Ò cËp c¸c ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh do c¸c tæ chøc khu vùc tiÕn hµnh. Lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ ra ®êi vµ ho¹t ®éng tõ n¨m 1948, nh−ng luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu ho¹t ®éng cña lùc l−îng nµy kÓ tõ sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh, tøc lµ tõ khi Liªn X« sôp ®æ (th¸ng 12-1991) tíi nay. Do khu«n khæ luËn ¸n, t¸c gi¶ kh«ng thÓ tr×nh bµy c¸ch vËn hµnh, mèi quan hÖ gi÷a lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ víi chÝnh phñ c¸c n−íc gãp nh©n viªn, víi c¸c lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh khu vùc v.v…. LuËn ¸n còng kh«ng thÓ tr×nh bµy tÊt c¶ c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh ®· vµ ®ang diÔn ra. T¸c gi¶ chän nghiªn cøu mét vµi chiÕn dÞch tiªu biÓu ®Ó minh häa cho mçi lo¹i h×nh ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh. §ång thêi luËn ¸n ®Ò ra nh÷ng kiÕn nghÞ cÇn thiÕt liªn quan viÖc ViÖt Nam tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. 4- nguån tµi liÖu vµ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ dùa vµo nguån tµi liÖu chÝnh lµ HiÕn ch−¬ng LHQ, mét sè nghÞ quyÕt cña H§BA vÒ tæ chøc c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh, mét sè b¸o c¸o, bµi viÕt cña c¸c Tæng Th− ký, Phã Tæng th− ký, quan chøc cao cÊp LHQ, mét sè tµi liÖu cña DPKO vµ C¬ quan th«ng tin LHQ, còng nh− bµi viÕt cña mét sè ng−êi ®· tõng trùc tiÕp tham gia chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh. T¸c gi¶ còng sö dông mét sè s¸ch, b¸o c¸o, tµi liÖu héi th¶o, héi nghÞ cña c¸c t¸c gi¶, c¬ quan ViÖt Nam còng nh− mét sè bµi b¸o ®¨ng trªn t¹p chÝ trong vµ ngoµi n−íc viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy. §Ò tµi nµy nghiªn cøu vÒ lÞch sö thÕ giíi, nh−ng l¹i liªn quan ®Õn quan hÖ quèc tÕ. Do ®ã trong khi nghiªn cøu, t¸c gi¶ kÕt hîp vËn dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö víi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu quan hÖ quèc tÕ, trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö; ®ång thêi vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nh− quy n¹p, so s¸nh vµ ph©n tÝch. 15 5- §ãng gãp cña luËn ¸n Ho¹t ®éng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh g¾n liÒn víi ®êi sèng chÝnh trÞ cña céng ®ång quèc tÕ. Lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ trùc tiÕp lµm nhiÖm vô duy tr× hßa b×nh, an ninh quèc tÕ, nªn cÇn ®−îc nh×n nhËn ®óng møc vÞ trÝ, vai trß, thµnh c«ng vµ nh÷ng ®iÓm ch−a thµnh c«ng. V× vËy: LuËn ¸n gãp phÇn kh¸i qu¸t lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn; ®¸nh gi¸ thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña c¸c lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ tõ sau khi kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh, rót ra nh÷ng nhËn xÐt cÇn quan t©m; gãp phÇn kh¾c phôc nhËn thøc kh«ng ®Çy ®ñ, ®¸nh gi¸ qu¸ cao hoÆc coi nhÑ vai trß cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. Qua ®ã, luËn ¸n gãp phÇn cñng cè nhËn thøc vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c quèc gia thµnh viªn LHQ ®èi víi viÖc tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh. LuËn ¸n tËp hîp, hÖ thèng hãa c¸c t− liÖu, ®¸p øng yªu cÇu nghiªn cøu cña mét sè Bé, ngµnh, phôc vô c¸c c¸n bé ®èi ngo¹i, c¸n bé nghiªn cøu chÝnh trÞ quèc tÕ, c¸c nhµ qu©n sù quan t©m vÊn ®Ò g×n gi÷ hßa b×nh. LuËn ¸n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c sinh viªn, häc viªn cao häc chuyªn ngµnh quan hÖ quèc tÕ hoÆc lÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i, còng nh− cho b¹n ®äc quan t©m ®Õn c¸c ho¹t ®éng ngo¹i giao ®a ph−¬ng vµ hÖ thèng LHQ hoÆc vÊn ®Ò qu¶n lý c¸c cuéc xung ®ét trªn thÕ giíi hiÖn nay. Trong khi ViÖt Nam chuÈn bÞ héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ, luËn ¸n ®ãng gãp kiÕn nghÞ vÒ quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam khi tham gia lùc l−îng nµy. LuËn ¸n gióp c¸c c¬ quan h÷u quan cña ViÖt Nam cã thªm t− liÖu ®Ó x©y dùng ®Ò ¸n tæ chøc lùc l−îng, chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn ph¸p lý cÇn thiÕt vµ thÝch hîp cho viÖc ViÖt Nam tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ. 6- CÊu tróc cña luËn ¸n Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 Ch−¬ng, cïng mét sè b¶ng, b¶n ®å. Ch−¬ng 1 tr×nh bµy hoµn c¶nh ra ®êi, c¬ së ph¸p lý, ho¹t ®éng còng nh− thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh trong thêi kú ChiÕn tranh 16 l¹nh. Ch−¬ng nµy lµm ®iÓm tùa ®Ó ng−êi ®äc ®èi chiÕu, so s¸nh, thÊy râ h¬n sù ph¸t triÓn, më réng cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh. Ch−¬ng 2 lµ ch−¬ng träng t©m. Sau khi x¸c ®Þnh thêi ®iÓm kÕt thóc ChiÕn tranh l¹nh, xu h−íng cña t×nh h×nh thÕ giíi, ph©n tÝch sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cña c¸c n−íc ñy viªn th−êng trùc H§BA ®èi víi ho¹t ®éng g×n gi÷ hßa b×nh, giíi thiÖu viÖc më réng c¬ së ph¸p lý, nhiÖm vô vµ tæ chøc cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ, luËn ¸n tr×nh bµy kh¸i qu¸t c¸c chiÕn dÞch g×n gi÷ hßa b×nh thµnh ba lo¹i h×nh. §ã lµ g×n gi÷ hßa b×nh truyÒn thèng, g×n gi÷ hßa b×nh më réng vµ g×n gi÷ hßa b×nh xen lÉn hµnh ®éng c−ìng chÕ. T¸c gi¶ chän tr×nh bµy mét chiÕn dÞch tiªu biÓu ®Ó minh chøng cho mçi lo¹i h×nh ®ã. Ch−¬ng 3 nªu lªn nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ sau khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, lµm næi bËt nh÷ng ph¸t triÓn cña lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh LHQ sau ChiÕn tranh l¹nh; ®ång thêi ®Ò cËp nh÷ng th¸ch thøc chñ yÕu mµ lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh ph¶i ®èi mÆt trong nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI. T¸c gi¶ ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ vÒ viÖc ViÖt Nam cã nªn tham gia lùc l−îng g×n gi÷ hßa b×nh? NÕu tham gia, cÇn tu©n theo nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c nµo? Nªn tham gia lo¹i h×nh ho¹t ®éng nµo cho phï hîp víi môc tiªu, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, còng nh− phï hîp víi kh¶ n¨ng thùc tÕ cña ta? PhÇn Phô lôc ®−îc t¸c gi¶ x©y dùng trªn c¬ së chän läc mét sè t− liÖu, tµi liÖu liªn quan cña LHQ, Vô C¸c tæ chøc quèc tÕ – Bé Ngo¹i giao, Côc §èi ngo¹i – Bé Quèc phßng ViÖt Nam vµ t− liÖu cña mét sè häc gi¶, nhµ nghiªn cøu trong, ngoµi n−íc. 17