LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn “Thi hành án treo từ thực tiễn tỉnh Tây Ninh” là công trình nghiên cứu do bản thân tôi tự thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Huỳnh Tấn Duy. Kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chính xác và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Tác giả luận văn Huỳnh Ngọc Bảo MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THI HÀNH ÁN TREO .............................................................................................8 1.1. Những vấn đề lý luận về thi hành án treo ...................................................8 1.1.1. Khái niệm thi hành án treo ........................................................................... 8 1.1.2. Đặc điểm của thi hành án treo .................................................................... 11 1.1.3. Ý nghĩa của thi hành án treo ...................................................................... 15 1.1.4. Yêu cầu đối với quy định của pháp luật về thi hành án treo ...................... 16 1.2. Quy định của pháp luật về thi hành án treo ...........................................199 1.2.1. Sơ lược lịch sử các quy định về thi hành án treo trong pháp luật Việt Nam ............................................................................................................................... 19 1.2.2. Quy định của pháp luật hiện hành về thi hành án treo .............................. 23 Tiểu Kết Chương 1 ..............................................................................................42 Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH ÁN TREO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TÂY NINH ..................................................44 2.1. Thực trạng thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh ........................44 2.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện kinh tế, chính trị và tình hình tội phạm tại tỉnh Tây Ninh ......................................................................................................................44 2.1.2. Thực trạng việc ra quyết định thi hành án treo ..........................................45 2.1.3. Thực trạng việc thi hành quyết định thi hành án treo ................................50 2.1.4. Thực trạng việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban nhân dân cấp xã được giao giám sát, giáo dục người được hưởng án treo .................................52 2.1.5. Thực trạng việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của người được hưởng án treo ........................................................................................................................56 2.1.6. Thực trạng việc thực hiện thủ tục rút ngắn thời gian thử thách .................57 2.1.7. Thực trạng việc giải quyết trường hợp người được hưởng án treo vắng mặt tại nơi cư trú, thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc.............................................58 2.1.8. Thực trạng việc thực hiện trách nhiệm giám sát, giáo dục của cơ quan, tổ chức và gia đình người được hưởng án treo .........................................................59 2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong thực tiễn thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh ................................................................................................60 2.2.1. Nguyên nhân từ quy định của pháp luật về thi hành án treo ......................61 2.2.2. Nguyên nhân khác ......................................................................................63 2.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh ...............................................................................................................................67 2.3.1. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về thi hành án treo ...............67 2.3.2. Các giải pháp khác góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh ............................................................................................................ 69 Tiểu Kết Chương 2 ..............................................................................................73 PHẦN KẾT LUẬN ..................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCA Bộ Công an BLHS Bộ luật Hình sự BLTTHS Bộ luật Tố tụng Hình sự HĐXX Hội đồng xét xử HĐTP Hội đồng thẩm phán LUẬT THAHS Luật Thi hành án hình sự TAND Toà án nhân dân TANDTC Toà án nhân dân Tối cao UBND Uỷ ban nhân dân VKSND Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân Tối cao DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số lượng các bị cáo được hưởng án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh từ năm 2015 đến năm 2019 ............................................................................... 48 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật hình sự là một trong những công cụ sắc bén, hữu hiệu nhằm đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Các tội phạm rất phong phú và đa dạng, khác nhau về tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội. Để đấu tranh có hiệu quả với các tội phạm, đảm bảo được các nguyên tắc phân hoá trách nhiệm hình sự, cá thể hoá hình phạt đối với người phạm tội, Bộ luật hình sự quy định một hệ thống hình phạt rất phong phú, đa dạng và có tính phân hoá cao để áp dụng đối với từng tội phạm, từng người phạm tội. Mục đích của việc áp dụng hình phạt đối với người phạm tội là giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới, có nghĩa là hoàn trả cho xã hội con người đã trở nên vô hại, không còn nguy cơ tái phạm. Tuy nhiên, để đạt được mục đích đó, ngoài việc áp dụng hình phạt - biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất, trong một số trường hợp nhất định sẽ có hiệu quả cao hơn nếu áp dụng biện pháp khác, không cần bắt người phạm tội phải chấp hành hình phạt. Một biện pháp được áp dụng nhiều trong thực tiễn đó là án treo. Chế định án treo trong Luật hình sự nước ta ra đời từ rất sớm, sau khi BLHS năm 1985 được ban hành thì đã có nhiều ý kiến nên bỏ chế định án treo vì biện pháp án treo và hình phạt cải tạo không giam giữ không có gì khác nhau. Tuy nhiên, đến lần pháp điển hoá Luật hình sự lần thứ 2 (BLHS năm 1999) thì chế định án treo không những không bị bỏ đi mà còn được giữ lại, bổ sung và được hoàn thiện. Điều này khẳng định chế định án treo có một vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong công tác đấu tranh và phòng ngừa tội phạm; án treo không phải là một hình phạt, mà là một biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, đo đó người được hưởng án treo vẫn làm ăn sinh sống và chứng tỏ sự hối cải ngay trong môi truờng xã hội bình thường, nó có tác dụng khuyến khích người bị kết án tự lao động cải tạo để trở thành công dân có 1 ích cho xã hội dưới sự giúp đỡ, giám sát, giáo dục của cơ quan, tổ chức, chính quyền địa phương. Án treo là một chế định pháp lý thể hiện quan điểm của Đảng, Nhà nước trong việc áp dụng pháp luật hình sự là nghiêm minh nhưng nhân đạo, nghiêm trị nhưng khoan hồng. Tây Ninh là một tỉnh thuộc khu vực Đông Nam Bộ của Việt Nam, có vị trí quan trọng trong mối giao lưu trao đổi hàng hoá giữa các tỉnh vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và các tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long. Những điều kiện thuận lợi này đã góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của tỉnh ngày càng phát triển, trình độ dân trí ngày càng được nâng cao, đời sống nhân dân dần được cải thiện; tình hình an ninh, chính trị ổn định, trật tự an toàn xã hội có những bước chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, vì là tỉnh giáp biên nên đây cũng là điều kiện thuận lợi để các ổ nhóm tội phạm hoạt động dưới nhiều hình thức khác nhau, thủ đoạn ngày một tinh vi, xảo quyệt; các loại tội phạm như giết người do nguyên nhân xã hội, cướp giật tài sản, trộm cắp, tội phạm trong lứa tuổi thanh, thiếu niên, tội phạm ma tuý, buôn lậu, kinh tế, chức vụ, tham nhũng…có chiều hướng gia tăng, tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, an toàn xã hội. Thực tiễn công tác thi hành án treo trong những năm vừa qua đã đạt được những kết quả quan trọng, qua công tác thi hành án treo đã góp phần giữ vững kỷ cương, lòng tin của quần chúng nhân dân đối với pháp luật cũng như sự ổn định trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, trong thời gian qua công tác thi hành án treo cũng còn tồn tại những mặt hạn chế nhất định. Việc thi hành án treo tuy đã được Tòa án ra quyết định và đã được giao cho Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn hoặc cơ quan, tổ chức nơi người chấp hành án cư trú, làm việc tổ chức việc thực hiện, nhưng nhìn chung quá trình theo dõi, giám sát, giáo dục các người chấp hành án còn chưa được quan tâm đúng mức và còn nhiều bất cập, sơ hở, thiếu sót. Sự phối hợp giữa Tòa án với các cơ quan, tổ chức trong hoạt động thi hành án treo còn chưa được chú trọng 2 dẫn đến trường hợp đối tượng phải chấp hành án đi đâu, làm gì trong thời gian dài mà các cơ quan, tổ chức được giao giám sát, giáo dục cũng không rõ, quá trình chấp hành án ra sao chưa được báo cáo đầy đủ cho cơ quan đã ra quyết định thi hành án là Tòa án được biết. Việc lập hồ sơ làm thủ tục rút ngắn thời gian thử thách cho người phải chấp hành án còn lúng túng, chưa đáp ứng được các điều kiện đặt ra. Nguyên nhân cơ bản nhất là do cơ quan, tổ chức nhận giám sát, giáo dục người bị kết án chưa thực hiện đầy đủ quyền và trách nhiệm của mình theo Luật Thi hành án hình sự. Mặt khác, các điều luật quy định của thi hành án treo trong Luật Thi hành án hình sự thiếu tính khả thi, nhiều điểm chưa rõ ràng, bất cập. Ở khía cạnh lý luận, các nghiên cứu về thi hành án treo chưa được quan tâm nhiều, do đó vấn đề nhận thức về thi hành án treo còn chưa đầy đủ, thống nhất. Vì vậy cũng làm ảnh hưởng đến việc thi hành án treo trên thực tế. Để góp phần nâng cao hơn nữa nhận thức về thi hành án treo, đảm bảo chất lượng và hiệu quả của công tác thi hành án treo, cũng như ý nghĩa về lý luận và thực tiễn của vấn đề thi hành án treo, tác giả đã lựa chọn đề tài “Thi hành án treo từ thực tiễn tỉnh Tây Ninh” làm đề tài luận văn thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Án treo là một chế định đặc biệt của pháp luật hình sự và việc áp dụng chế định này có ý nghĩa to lớn đối với việc thực hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước đối với người phạm tội, là vấn đề mang tính cấp thiết, vì vậy trong những năm qua đã có một số công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau, những khía cạnh và phương diện nhất định. Cụ thể như sau: Hoạt động thi hành án treo được phân tích trong một số giáo trình, sách tham khảo và các bài viết đăng trên báo và tạp chí: - Sách chuyên khảo “Pháp Luật Thi hành án hình sự Việt Nam – Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của GS.TS Võ Khánh Vinh và PGS.TS Nguyễn Mạnh Kháng chủ biên. [29] 3 - “Tổng hợp hình phạt tù với án treo”, Đinh Văn Quế, tạp chí Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối cao số 09/2012. [10] - “Một số biện pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát thi hành hình phạt tù cho hưởng án treo và hình phạt cải tạo không giam giữ”, Lệ Hà và Phạm Tuân, tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao số 23/2013. [13] - “Một số vướng mắc trong quá trình thực hiện quy định án treo”, Nguyễn Thị Minh Thu, tạp chí Tòa án nhân dân, Tòa án nhân dân tối cao, số 19/2011. [15] - “Một số vấn đề về án treo”, Nguyễn Nông, tạp chí Kiểm sát, Viện kiểm sát nhân dân tối cao số 19/2012. [16] Về đề tài khoa học và luận văn: - Luận văn Thạc sĩ Luật học “Án treo trong pháp luật hình sự Việt Nam”, Huỳnh Văn Út [11]. - Luận văn Thạc sĩ Luật học “Án treo và thi hành án treo tại Thành phố Hồ Chí Minh”, Nguyễn Thị Hồng Hạnh [14]. - Luận văn Thạc sĩ Luật học “Thi hành án treo từ thực tiễn tỉnh Hưng Yên”, Dương Sơn Tùng [8]. Trên cơ sở kết quả tình hình nghiên cứu khảo sát trên đây cho thấy ở nước ta đã có một số công trình nghiên cứu cơ bản về hệ thống hình phạt và thi hành án hình sự nói chung, thi hành hình phạt tù cho hưởng án treo nói riêng. Tuy nhiên, ở góc độ nghiên cứu những lý luận cao của án treo và thực tiễn áp dụng tại Tây Ninh thì chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu. Bằng kinh nghiệm thực tiễn và vốn hiểu biết của mình, tác giả trình bày trong luận văn cơ sở lý luận, nội dung thực hiện pháp Luật Thi hành án hình sự đối với người được hưởng án treo, đánh giá thực tiễn thi hành pháp luật, đưa ra nhóm giải pháp khắc phục những quy định còn bất cập, đáp ứng vấn đề cấp bách của thực tiễn công tác thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu chính của luận văn là đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện và bảo đảm thực hiện đúng quy định của pháp luật thi hành án hình sự về thi hành án treo, đặc biệt là trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn cần thực hiện những nhiệm vụ cơ bản sau: - Phân tích một số vấn đề lý luận về thi hành án treo; - Phân tích và đánh giá quy định của Luật Thi hành án hình sự về thi hành án treo, tìm hiểu thực trạng thi hành án treo tại tỉnh Tây Ninh; - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu quy định của pháp luật thi hành án hình sự Việt Nam về thi hành án treo được ghi nhận chủ yếu trong Luật Thi hành án hình sự năm 2010, 2019 và các văn bản hướng dẫn. Trên cơ sở đó, luận văn khảo sát thực tiễn thực hiện các quy định về thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Để bảo đảm tính khoa học, luận văn này có những giới hạn về phạm vi nghiên cứu sau đây: - Về nội dung: tác giả tập trung phân tích và đánh giá quy định của Luật THAHS 2019, kết hợp so sánh với Luật THAHS 2010 khi cần thiết. Đối với một số vấn đề có liên quan, tác giả còn phân tích quy định của BLTTHS 2015. Luận văn không nghiên cứu việc thi hành các bản án cho hưởng án treo của Tòa án quân sự. - Về không gian: tác giả tiến hành khảo sát thực tiễn thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh. 5 - Về thời gian: tác giả nghiên cứu số liệu của Tòa án cũng như các các vụ việc điển hình về thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, về cải cách tư pháp, về chính sách hình sự. Đồng thời, luận văn cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp với khoa học pháp lý, cụ thể: - Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp để nhận thức một cách khái quát và chi tiết, cụ thể về các vấn đề lý luận và pháp lý được nghiên cứu trong luận văn. - Phương pháp so sánh, được sử dụng để so sánh quá trình phát triển của các quy định về thi hành án treo trong pháp luật Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử khác nhau và giữa Luật thi hành án hình sự năm 2010 với Luật thi hành án hình sự năm 2019. - Phương pháp thống kê dùng để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. Ngoài ra, việc nghiên cứu đề tài còn dựa vào số liệu trong các báo cáo của ngành các ngành Công an, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân của tỉnh Tây Ninh trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019 và thông tin, tài liệu trên mạng Internet để phân tích, đánh giá, tổng hợp các vấn đề lý luận và thực tiễn xung quanh hoạt động thi hành án treo. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Đây là công trình nghiên cứu ở cấp độ luận văn thạc sĩ, nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện về thi hành án treo. Với việc thực hiện đề tài này, tác giả mong muốn góp phần hoàn thiện, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thi hành án treo, phân 6 tích các quy định của Luật Thi hành án hình sự năm 2019 về thi hành án treo và đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật về thi hành án treo, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và hiệu quả trong công tác thi hành án hình sự. Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng, góp phần giải quyết một số vấn đề còn thiếu sót, bất cập, đưa ra những kiến nghị mang tính khoa học góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án treo tại tỉnh Tây Ninh, góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Luận vặn là một trong những tài liệu khoa học hữu ích phục vụ cho việc giảng dạy, học tập, nghiên cứu pháp luật có liên quan. Đối với các cơ quan nhà nước, kết quả nghiên cứu của đề tài này có thể sử dụng để tham khảo, ứng dụng trong quá trình xây dựng và áp dụng pháp luật. 7. Bố cục của luận văn Luận văn bao gồm phần mở đầu, nội dung, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Phần nội dung chính của luận văn được kết cấu thành hai chương bao gồm: Chương 1. Những vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về thi hành án treo Chương 2. Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án treo trên địa bàn tỉnh Tây Ninh 7 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THI HÀNH ÁN TREO 1.1. Những vấn đề lý luận về thi hành án treo 1.1.1. Khái niệm thi hành án treo Quản lý xã hội và duy trì trật tự xã hội là nhiệm vụ quan trọng của Nhà nước. Công cụ chủ yếu và hữu hiệu nhất để Nhà nước thực hiện nhiệm vụ này chính là pháp luật. Trong công tác duy trì trật tự xã hội thì việc đấu tranh chống tội phạm là một hoạt động quan trọng nhất và bất kỳ Nhà nước nào cũng sử dụng pháp luật hình sự để trấn áp tội phạm, đồng thời giáo dục người phạm tội. Cùng với việc quy định các hình phạt nhằm trừng trị các hành vi phạm tội, thì luật hình sự còn có các chế định đặc thù thể hiện tính nhân đạo nhằm cải tạo những người trót lầm lỡ mà nhất thời phạm tội. Thi hành án treo là một trong những chế định quan trọng của Luật Thi hành án hình sự thể hiện rõ nét tính nhân đạo này. Thi hành án treo là một chế định pháp luật ra đời rất sớm. Hiện nay, việc thi hành án treo được quy định rất rộng rãi trong pháp luật thi hành án hình sự của nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên phụ thuộc vào điều kiện của từng nước, cũng như yêu cầu đấu tranh chống tội phạm mà chế định này có vị trí khác nhau và được hiểu theo những nghĩa khác nhau. Việc thi hành án treo tạo điều kiện cho những người chấp hành án có bản chất tốt, phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, có nhân thân tốt giáo dục, cải tạo tại cộng đồng để trở thành người có ích cho xã hội. Thi hành án hình sự là hoạt động quản lý hành chính – tư pháp. Thi hành án hình sự về bản chất và nội dung khác với hoạt động tố tụng hình sự. Hoạt động tố tụng hình sự là quá trình làm rõ sự thật khách quan của vụ án hình sự, quyết định một người có tội hay không có tội và hình phạt áp dụng, cũng như giải quyết những vấn đề khác có liên quan. Còn thi hành án hình sự là hoạt động tổ chức thi hành bản án, quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật của các cơ quan, tổ chức được Nhà nước trao thẩm 8 quyền, trách nhiệm theo một trình tự thủ tục do pháp luật thi hành án hình sự quy định, có tính hành chính, mệnh lệnh. Thi hành án hình sự có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và luôn được Nhà nước quan tâm. Đây là một lĩnh vực hoạt động nhạy cảm và phức tạp vì nó gắn liền với vấn đề quyền con người, quyền công dân. Thi hành án hình sự góp phần giữ vững an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, đảm bảo công bằng, công lý. Bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực phải được thi hành trên thực tế. Nhiệm vụ của giai đoạn thi hành án hình sự nhằm giáo dục, cải tạo, giúp người chấp hành án trở thành người có ích cho xã hội. Thi hành án có mối quan hệ chặt chẽ với quá trình tố tụng trước đó. Nếu hiệu quả của hoạt động thi hành án không đạt được thì toàn bộ hoạt động tố tụng trước đó sẽ trở nên vô ích. Để làm sáng tỏ bản chất pháp lý của thi hành án treo việc nghiên cứu, làm sáng tỏ khái niệm về thi hành án treo là một nhiệm vụ tất yếu. Muốn hình thành khái niệm về một đối tượng thì cần xác định được những dấu hiệu và những đặc điểm riêng có của đối tượng đó. Vì vậy, để xây dựng khái niệm thi hành án treo cần xác định những dấu hiệu, đặc điểm, đặc trưng của thi hành án treo, đây là những dấu hiệu đặc trưng để phân biệt thi hành án treo với hoạt động thi hành các loại hình phạt khác như thi hành án tử hình, phạt tù, cải tạo không giam giữ... Trong khoa học pháp lý hiện nay khái niệm án treo và thi hành án treo vẫn là một vấn đề chưa được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Về khái niệm thi hành án treo trong khoa học pháp lý có nhiều quan điểm như quan điểm của tác giả Lê Văn Cảm cho rằng: “Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù kèm theo một thời gian thử thách nhất định đối với người bị coi là có lỗi trong việc thực hiện tội phạm khi có đủ căn cứ và những điều kiện do pháp luật hình sự quy định” [12]. Theo tác giả Đinh Văn Quế cho rằng: “Án treo là biện pháp miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện, được áp dụng đối với người bị phạt không quá ba năm tù, căn cứ vào nhân thân của người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy không cần bắt họ phải chấp hành hình phạt tù” [9, tr.372]. 9 Cũng có quan điểm cho rằng: “Thi hành án treo là việc cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền theo quy định của Luật Thi hành án hình sự áp dụng những biện pháp giám sát, giáo dục có tính chất cưỡng chế đối với người bị kết án đã được Tòa án tuyên phạt tù nhưng cho hưởng án treo trong thời gian thử thách nhằm đảm bảo hiệu lực của án treo” [8, tr.4]. Theo quan điểm này khái niệm về thi hành án treo được xây dựng dựa trên các dấu hiệu đặc trưng sau: thi hành án treo là công việc (hoạt động của các chủ thể); chủ thể của thi hành án treo là cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền; thi hành án treo được thực hiện trên cơ sở quy định của Luật Thi hành án hình sự; nội dung của Thi hành án treo là áp dụng những biện pháp giám sát, giáo dục có tính chất cưỡng chế đối với người bị kết án đã được Tòa án tuyên phạt tù nhưng cho hưởng án treo trong thời gian thử thách; mục đích nhằm đảm bảo hiệu lực của án treo. Quan điểm này đã xây dựng khái niệm về thi hành án treo tương đối hoàn thiện và đầy đủ tuy nhiên vẫn còn thiếu đặc điểm về địa điểm thi hành án để phân biệt thi hành án treo với thi hành một số loại án phạt khác và mục đích của thi hành án treo chưa thực sự phù hợp. Theo tác giả mục đích của thi hành án treo phải là nhằm giáo dục người chấp hành án trở thành người có ích cho xã hội. Khoản 6 Điều 3 Luật Thi hành án hình sự năm 2019 có đưa ra khái niệm về thi hành án treo như sau: “Thi hành án treo là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của Luật này giám sát, giáo dục người bị kết án phạt tù được hưởng án treo trong thời gian thử thách” [25]. Có thể thấy khái niệm pháp lý trong Luật Thi hành án hình sự năm 2019 về thi hành án treo đã tương đối đầy đủ và hoàn thiện. Khái niệm này đã dựa trên những dấu hiệu đặc trưng của thi hành hành án treo. Tuy nhiên, theo tác giả để đảm bảo sự hoàn thiện về khái niệm án treo thì cần bổ sung thêm địa điểm chấp hành án nhằm phân biệt án treo với hình phạt tù có thời hạn, tử hình và phản ánh đầy đủ bản chất của hoạt động 10 thi hành án treo. Bên cạnh đó cũng cần bổ sung mục đích của hoạt động thi hành án treo nhằm giáo dục người chấp hành án trở thành người có ích cho xã hội. Trên cơ sở phân tích ở trên, tác giả mạnh dạn đưa ra khái niệm về thi hành án treo như sau: Thi hành án treo là tổng hợp các hoạt động do cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của pháp Luật Thi hành án hình sự giám sát, giáo dục người chấp hành án trong thời gian thử thách tại cộng đồng để họ trở thành người có ích cho xã hội. Khái niệm này đã được xây dựng dựa trên những đặc điểm đặc trưng của thi hành án treo. Việc nghiên cứu và đưa ra một khái niệm hoàn thiện về thi hành án treo là rất cần thiết, đảm bảo việc nhận thức đúng đắn của các chủ thể có liên quan về hoạt động này, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động này trên thực tiễn. 1.1.2. Đặc điểm của thi hành án treo Qua việc nghiên cứu về khái niệm thi hành án treo có thể rút ra những đặc điểm đặc trưng về thi hành án treo sau đây: - Thứ nhất, thi hành án treo là tổng hợp các hoạt động của các chủ thể có thẩm quyền để thực hiện một bản án cho hưởng án treo trên thực tế. Từ khi bản án có hiệu lực thi hành các chủ thể có thẩm quyền phải ra các quyết định, thực hiện các hành vi pháp lý cụ thể theo quy định của pháp luật nhằm tổ chức thi hành và cho thi hành bản án treo. Trước tiên để bản án treo được đưa ra thi hành, Tòa án ra quyết định thi hành án và tống đạt quyết định thi hành án cho các chủ thể theo quy định của pháp luật để tổ chức thi hành và thi hành án. Sau khi nhận được quyết định thi hành án, cơ quan thi hành án hình sự phải triệu tập người chấp hành án treo có mặt tại Ủy ban nhân dân cấp xã để làm cam kết chấp hành án. Sau đó cơ quan thi hành án hình sự phải lập hồ sơ danh sách người có nghĩa vụ chấp hành án treo sao lại và gửi về cho UBND cấp xã. Tiếp đến UBND cấp xã sẽ lập hồ sơ và phân công người trực tiếp giám sát, giáo dục người chấp hành án treo, thực hiện các hoạt động cụ thể để xử lý những sự kiện pháp lý phát sinh trong quá trình thi hành án. Cuối cùng khi thời gian chấp hành án treo đã hết 11 các chủ thể có thẩm quyền phải hoàn chỉnh hồ sơ và cấp giấy chứng nhận đã chấp hành xong thời gian thử thách cho người chấp hành án. Như vậy có thể thấy để thi hành án treo các chủ thể phải thực hiện một chuỗi các hoạt động theo quy định của pháp luật. Các hoạt động này có mối quan hệ mật thiết với nhau và hướng đến mục đích giáo dục, cải tạo người chấp hành án treo để họ trở thành người có ích cho xã hội. Đặc điểm này đòi hỏi pháp Luật Thi hành án hình sự phải quy định đầy đủ và hoàn thiện về các hành vi, quyết định của chủ thể có thẩm quyền trong hoạt động thi hành án hình sự nhằm đảm bảo hiệu quả của hoạt động thi hành án treo, đảm bảo quyền lợi ích hợp pháp của người chấp hành án. - Thứ hai, chủ thể thực hiện hoạt động thi hành án là các cơ quan, người có thẩm quyền. Thi hành án hình sự là hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước, là hoạt động nhằm thực hiện chức năng quản lý Nhà nước nên hoạt động này phải được thực hiện bởi những chủ thể mang quyền lực Nhà nước. Cơ quan, người có thẩm quyền thi hành án được Nhà nước ủy quyền, sử dụng quyền lực Nhà nước áp đặt ý chí của mình lên người chấp hành án để buộc họ phải chịu sự quản lý, giám sát và giáo dục tại cộng đồng, hạn chế một số quyền của họ trong thời gian thử thách theo quy định của pháp luật. Qua đó có thể thấy hoạt động thi hành án treo là hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước nhằm thực hiện nhiệm vụ chung là đấu tranh phòng chống và xử lý tội phạm, bảo vệ chế độ, đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội chính vì thế phải do chủ thể có thẩm quyền thực hiện. Các cơ quan, người có thẩm quyền thi hành án treo rất phong phú và đa dạng bao gồm Tòa án, Viện kiểm sát, cơ quan thi hành án hình sự và cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án nhằm đảm bảo hiệu quả của hoạt động thi hành án treo. Đặc điểm này đòi hỏi pháp luật Thi hành án hình sự phải quy định phù hợp về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của các chủ thể mang quyền lực Nhà nước trong thi hành án treo nhằm hạn chế tình trạng bộ máy các cơ quan có thẩm quyền thi hành án treo cồng kềnh, chồng chéo mâu thuẫn trong việc thực hiện các hoạt động làm ảnh 12 hưởng đến hiệu quả thi hành án, ảnh hưởng đến tính nghiêm minh của pháp luật và uy tín của Nhà nước. - Thứ ba, cơ sở pháp lý để thực hiện hoạt động thi hành án treo là quy định của pháp luật Thi hành án hình sự. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, Nhà nước ban hành các quy phạm pháp luật để điều chỉnh hành vi, xử sự của các chủ thể có thẩm quyền theo định hướng, mục đích mà Nhà nước mong muốn. Thi hành án treo là hoạt động phải chịu sự điều chỉnh bởi các quy định của pháp luật cụ thể là Luật Thi hành án hình sự, Bộ luật Hình sự, Tố tụng hình sự và hệ thống các văn bản hướng dẫn thi hành. Trong quá trình thi hành án treo các chủ thể có thẩm quyền chỉ được hoạt động trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn mà pháp luật cho phép và chỉ được ra các quyết định trên cơ sở quy định của pháp luật nhằm đảm bảo hiệu quả của hoạt động thi hành án, hạn chế sự tùy tiện lạm quyền của các chủ thể mang quyền lực Nhà nước. Bất kỳ một hành vi vi phạm pháp luật của chủ thể có thẩm quyền trong hoạt động thi hành án treo đều phải được phát hiện và xử lý kịp thời để đảm bảo pháp chế, đảm bảo quyền và lợi ích của người chấp hành án. Nếu người chấp hành án và các cá nhân, cơ quan, tổ chức khác phát hiện các chủ thể có thẩm quyền thi hành án thực hiện các hành vi hoặc ra các quyết định vi phạm pháp luật hoặc trái pháp luật thì họ được quyền khiếu nại, tố cáo đối với các quyết định, hành vi đó của chủ thể mang quyền lực Nhà nước. - Thứ tư, nội dung của thi hành án treo là giám sát, giáo dục người chấp hành án phạt tù được hưởng án treo trong thời gian thử thách. Khác với thi hành án phạt tù, người chấp hành án treo được hưởng chính sách nhân đạo của Nhà nước. Với phương châm “giáo dục - khoan hồng”, người chấp hành án treo không phải cách ly khỏi xã hội, không chịu sự quản lý giam giữ. Người chấp hành án vẫn được làm ăn, sinh sống tại cộng đồng và chứng tỏ sự hối cải, hoàn lương của mình ngay trong môi trường xã hội bình thường dưới sự giám sát, theo dõi, giáo dục của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. 13 - Thứ năm, địa điểm thi hành án treo là tại cộng đồng (nơi cư trú của người chấp hành án). Đây là đặc điểm của thi hành án treo giống với thi hành hình phạt cải tạo không giam giữ nhưng khác so với thi hành án phạt tù. Điều này thể hiện tinh thần nhân đạo của pháp luật Thi hành án hình sự khi để người chấp hành án chấp hành ngay tại cộng đồng, được sự giáo dục và giúp đỡ của gia đình, cơ quan làm việc và cả cộng đồng xã hội từ đó có cơ hội để hối lỗi vì hành vi do bản thân mình gây ra và có cơ hội sửa sai, trở thành một công dân tốt cho xã hội. Đặc điểm này của thi hành án treo sẽ chi phối đến quy định của pháp luật Thi hành án hình sự trong việc quy định các chủ thể có thẩm quyền trong hoạt động thi hành án treo, cũng như vai trò của gia đình, cá nhân, cơ quan, tổ chức tại địa phương nơi người chấp hành án treo cư trú, làm việc đảm bảo hiệu quả của hoạt động thi hành án. Thi hành án treo còn mang tính xã hội rộng rãi khi để cho các cơ quan, tổ chức ở địa phương theo dõi, giám sát và kiểm tra hoạt động chấp hành án của người chấp hành án. - Thứ sáu, thi hành án treo là hoạt động của cơ quan Nhà nước và người có thẩm quyền nhằm giám sát, giáo dục người chấp hành án trở thành người lương thiện, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa đặc biệt không phạm tội mới - đây là mục đích đầu tiên hay còn gọi là mục đích phòng ngừa riêng của thi hành án treo. Đồng thời, thông qua việc thi hành án treo làm cho người chấp hành án nhận thức rõ được những lỗi lầm, sai trái về hành vi phạm tội của mình để cải tạo và giáo dục họ trở thành công dân có ích cho xã hội. Đặc biệt, việc thi hành án treo còn có mục đích quan trọng trong việc giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, ngăn ngừa hành vi vi phạm pháp luật nói chung và tội phạm nói riêng. Đồng thời thể hiện bản chất nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta trong hoạt động thi hành án hình sự. Đối với các cá nhân khác trong xã hội, thi hành án treo có mục đích giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật cho họ, động viên, khuyến khích mọi người trong xã hội tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh, phòng ngừa tội phạm. 14 1.1.3. Ý nghĩa của thi hành án treo Thứ nhất, thi hành án treo thể hiện tính nghiêm khắc của pháp luật. Tội phạm là hành vi gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho các quan hệ xã hội cơ bản, quan trọng được Nhà nước bảo vệ bằng pháp luật hình sự. Mọi hành vi phạm tội đều phải được phát hiện và xử lý nghiêm minh nhằm duy trì ổn định và trật tự xã hội. Thi hành kịp thời, đúng đắn và có hiệu quả, án treo góp phần đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa, củng cố niềm tin của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án. Thi hành án treo nhằm bảo đảm hiệu lực của bản án và quyết định của Tòa án, chứng minh giá trị thực tiễn của các phán quyết, đảm bảo thực hiện kết quả các giai đoạn tố tụng trước đó. Nếu không có thi hành án thì chế tài áp dụng đối với hành vi phạm tội sẽ không đem lại hiệu quả trên thực tế. Thứ hai, thi hành án treo có ý nghĩa quan trọng trong việc khuyến khích, tạo điều kiện cho người chấp hành án tự giác cải tạo, tu dưỡng bản thân để trở thành người có ích cho xã hội. Người chấp hành án treo không bị cách ly ra khỏi cộng đồng như hình phạt tù và tạo điều kiện cho họ tự bản thân, nhận thức lại về hành vi của mình và cố gắng trở thành người tốt. Họ vẫn được chung sống với gia đình và xã hội như những người khác. Tuy nhiên phải chịu sự giám sát mang tính cưỡng chế của chính quyền địa phương. Thi hành án treo tạo điều kiện thuận lợi cho người chấp hành án nhận thức được những lỗi lầm, sai trái về hành vi phạm tội của mình để cải tạo và giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội. Thứ ba, thi hành án treo có ý nghĩa tích cực trong việc giáo dục các cá nhân khác trong xã hội tôn trọng pháp luật, ngăn ngừa hành vi vi phạm pháp luật nói chung và tội phạm nói riêng. Đối với các cá nhân khác, thi hành án treo có mục đích giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật cho họ, động viên khuyến khích mọi người trong xã hội tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Thứ tư, về mặt kinh tế, việc thi hành án treo sẽ giảm được các chi phí tốn kém của Nhà nước so với việc quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo người chấp hành án tại các 15