1 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG Công trình ñược hoàn thành tại ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG THÁI THỊ THỦY GIANG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phong Nam VỊ THẾ VŨ TRỌNG PHỤNG TRONG QUÁ TRÌNH VẬN ĐỘNG CỦA VĂN XUÔI Phản biện 1: HIỆN ĐẠI VIỆT NAM Phản biện 2: Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60.22.34 Luận văn sẽ ñược bảo vệ trước Hội ñồng chấm Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ Khoa học xã hội và nhân văn họp tại Đại TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ học Đà Nẵng vào ngày … tháng … năm KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phong Nam Có thể tìm hiểu luận văn tại: Đà Nẵng – Năm 2011 - Trung tâm Thông tin-Học liệu, Đại học Đà Nẵng - Thư viện trường Đại học Sự phạm, Đại học Đà Nẵng 3 4 MỞ ĐẦU Trọng Phụng; số phận của Vũ Trọng Phụng trong lịch sử văn học 1. Lý do chọn ñề tài Việt Nam. Đặc biệt, luận văn tập trung làm rõ vị trí của Vũ Trọng Trong lịch sử văn học Việt Nam hiện ñại, giai ñoạn 1930 – Phụng trong nền văn học Việt Nam hiện ñại với tư cách là một “ông 1945 chiếm một vị trí hết sức ñặc biệt. Đó là thời kỳ bùng nổ của văn vua phóng sự” và là một “tiểu thuyết gia kiệt xuất”. học dân tộc trên ñường hiện ñại hoá với một loạt tên tuổi các nhà văn Trong luận văn này, chúng tôi chỉ tập trung vào những phóng cùng với những thành tựu văn chương trên nhiều thể loại. Vũ Trọng sự và tiểu thuyết tiêu biểu nhất. Về phóng sự, ñó là: Cạm bẫy người Phụng (1912 - 1939) là một trong những cây bút tiêu biểu. (1933), Kỹ nghệ lấy Tây (1934), Cơm thầy cơm cô (1936), Lục xì Vũ Trọng Phụng là nhà văn tiên phong và can ñảm của nghệ (1937), Một huyện ăn tết (1938); Về tiểu thuyết, ñó là: Giông tố thuật tả chân với ngòi bút sắc bén, nhạy cảm và một cá tính sáng tạo (1936), Số ñỏ (1936). ñộc ñáo. Những hiện tượng mà ông nêu ra không chỉ dừng lại như 3. Phương pháp nghiên cứu câu chuyện thời sự nhất thời. Đến ngày nay, khi ñọc lại, ta thấy Thực hiện luận văn này, chúng tôi sử dụng các phương pháp những vấn ñề ñó vẫn còn là các vết thương nhức nhối của xã hội. chính sau: phương pháp văn học sử; phương pháp so sánh ñối chiếu. Nghiên cứu về Vũ Trọng Phụng – một người nghệ sĩ chân Ngoài ra, người viết còn vận dụng một số thao tác khác như: chính – là tìm về với những giá trị văn chương, “gạn ñục khơi trong” phân tích, chứng minh, tổng hợp ñể làm sáng tỏ vấn ñề. ñể thấy rõ hơn những ñóng góp của nhà văn. Qua ñó, thêm một lần 4. Lịch sử vấn ñề nữa khẳng ñịnh tài năng và vị trí không ai thay thế ñược của Vũ Ngay từ những tác phẩm ñầu tiên Cạm bẫy người, Kỹ nghệ Trọng Phụng trong tiến trình văn học hiện ñại Việt Nam. lấy Tây xuất hiện thì tên tuổi Vũ Trọng Phụng ñã trở nên nổi tiếng. Lựa chọn ñề tài Vị thế Vũ Trọng Phụng trong quá trình vận Ông thu hút những luồng ý kiến ñánh giá trái ngược nhau, khen chê ñộng của văn xuôi hiện ñại Việt Nam, chúng tôi mong muốn ñược dữ dội. Hai tờ Văn học tạp chí và Tin văn ñã ñăng bài ca ngợi. Báo hiểu sâu hơn về con người, tài năng nghệ thuật của nhà văn; khẳng Tràng An gọi nhà văn là “ông vua phóng sự ñất Bắc”. Vũ Ngọc Phan ñịnh vai trò, ñóng góp to lớn và vị thế của nhà văn trong tiến trình trong Nhà văn hiện ñại cho rằng: “Vũ Trọng Phụng là một nhà văn hiện ñại hóa văn học Việt Nam những năm ba mươi của thế kỷ XX. sở trường về phóng sự dài” [33, tr. 518]. Ngoài ra, nghiên cứu ñề tài này cũng sẽ giúp cho công việc giảng dạy Tuy nhiên, một số người như: Thái Phỉ, Nhất Chi Mai, Lê tác phẩm Vũ Trọng Phụng trong nhà trường có hiệu quả hơn. Thanh,… lại có phản ứng gay gắt. Họ cho rằng tác phẩm của Vũ 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Trọng Phụng thuộc loại Văn chương dâm uế. Nghiên cứu Vị thế Vũ Trọng Phụng trong quá trình vận ñộng Khi Vũ Trọng Phụng mất (ngày 13 - 10 - 1939), một tạp chí của văn xuôi hiện ñại Việt Nam, ñối tượng tìm hiểu của chúng tôi là Tao ñàn ñặc biệt ñược ra ñời trong dịp này. Bên cạnh những lời ồn những vấn ñề về con người, cuộc ñời và sự nghiệp văn học của Vũ ào của Nguyễn Vỹ, Trương Tửu, là những lời chân thành, ñầy niềm 5 6 cảm phục của Ngô Tất Tố (Gia thế ông Vũ Trọng Phụng), Nguyễn Hiện nay, Vũ Trọng Phụng ñã có một vị trí vững chắc với tư Tuân (Một ñêm họp ma ñưa Phụng), Lan Khai (Con người Vũ Trọng cách là một tác gia văn học trong hệ thống sách giáo khoa, giáo trình Phụng)… Có thể nói, qua tạp chí, Vũ Trọng Phụng ñược ñề cao hơn ở bậc phổ thông cũng như ñại học. bất cứ nhà văn nào. Trong những năm qua ñã có rất nhiều luận văn, luận án Từ thập niên sáu mươi trở ñi, tình hình thay ñổi theo hướng nghiên cứu về Vũ Trọng Phụng. Đó là Đinh Lựu với Nghệ thuật tiểu ngược lại. Một số cây bút phê phán Vũ Trọng Phụng. Người ta cho thuyết Vũ Trọng Phụng, Trần Đăng Thao với Đặc sắc văn chương Vũ rằng ông có vấn ñề chính trị nghiêm trọng. Trọng Phụng, Nguyễn Quang Trung với Tiếng cười Vũ Trọng Phụng, Sau khi ñất nước thống nhất, vấn ñề Vũ Trọng Phụng và tác Đinh Trí Dũng với Nhân vật tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng,… phẩm của ông chính thức ñược ñặt lại. Tên tuổi nhà văn ñược phục Nhìn chung, các nhà nghiên cứu ñã khai thác về văn nghiệp hồi một cách dứt khoát. Vũ Trọng Phụng trên nhiều khía cạnh. Nhưng các bài viết về vị thế Năm 1987, Tuyển tập Vũ Trọng Phụng ra ñời, ñến nay ñã của Vũ Trọng Phụng còn có những vấn ñề bỏ ngỏ. Dựa trên cơ sở qua nhiều lần tái bản. Hàng loạt nhà nghiên cứu phê bình, các nhà tiếp thu thành công của những người ñi trước, chúng tôi mong muốn văn, nhà báo dành nhiều trang viết, ñánh giá ngợi ca Vũ Trọng ñược góp phần nhỏ bé của mình ñể hoàn thiện việc nghiên cứu và tìm Phụng: Nguyễn Đăng Mạnh, Phong Lê, Lê Đình Kỵ, Nguyễn Hoành hiểu về Vị thế Vũ Trọng Phụng trong quá trình vận ñộng của văn Khung, Trần Hữu Tá, Vương Trí Nhàn, Lại Nguyên Ân,… xuôi hiện ñại Việt Nam. Có nhiều ý kiến ñánh giá cao về con người và sự nghiệp của 5. Bố cục của luận văn nhà văn. Nguyễn Khải ñã xem Số ñỏ là “một cuốn sách ghê gớm có Ngoài phần mở ñầu và kết luận, luận văn gồm có ba chương: thể làm vinh dự cho mọi nền văn học”. Hoàng Thiếu Sơn coi Số ñỏ là Chương 1. Chân dung nhà văn Vũ Trọng Phụng. “một bộ sử thi về xã hội thành thị Việt Nam”. Nhà nghiên cứu Hoàng Chương 2. Vũ Trọng Phụng – “ông vua” thể tài phóng sự xã hội. Ngọc Hiến viện dẫn lời giới thiệu của Nhà xuất bản khi in và giới Chương 3. Vũ Trọng Phụng và quá trình hiện ñại hóa tiểu thuyết. thiệu Số ñỏ: “Cho ñến nay, hình như vẫn còn là một hiện tượng CHƯƠNG 1 không tiền, khoáng hậu” [45, tr. 435]. Vương Trí Nhàn trong bài viết CHÂN DUNG NHÀ VĂN VŨ TRỌNG PHỤNG Một lớp người thành thị, một kiểu nhà văn ñã ñặt vấn ñề: “Một lúc 1.1. Cuộc ñời, sự nghiệp văn chương của Vũ Trọng Phụng nào ñó, tôi ngờ rằng trong một cuốn từ ñiển làm riêng về văn học 1.1.1. Cuộc ñời Vũ Trọng Phụng Việt Nam người ta sẽ gọi Vũ Trọng Phụng là nhà văn của thế kỷ Vũ Trọng Phụng sinh năm 1912 trong một gia ñình rất nghèo XX” [1, tr. 77]. ở Hà Nội. Từ nhỏ, ông ñã tỏ ra là người có năng khiếu nghệ thuật. Bước chân vào ñời, hai lần ông bị mất việc. Từ ñó, Vũ Trọng Phụng chuyển hẳn qua viết văn, viết báo. 7 8 Do phải làm việc quá sức, lại trong cảnh thiếu thốn, ông mắc Việt Nam lúc này ñang vận ñộng theo những xu hướng văn chương phải bệnh lao phổi nhưng không có tiền chữa trị. Ngày 13 tháng 10 khác nhau: ñó là lãng mạn chủ nghĩa và hiện thực chủ nghĩa. năm 1939, Vũ Trọng Phụng ñã qua ñời trong một căn nhà tồi tàn ở 1.3.2. Vũ Trọng Phụng - cây bút tiêu biểu của văn xuôi hiện thực Ngã Tư Sở Hà Nội. Bằng sáng tác của mình, Vũ Trọng Phụng ñã chứng tỏ ông là 1.1.2. Sự nghiệp văn chương của Vũ Trọng Phụng “ñứa con trực tiếp của cuộc ñời”. Khi lật mặt trái những thối nát của Đời văn của Vũ Trọng Phụng khá ngắn ngủi, chưa ñầy mười xã hội với dũng khí của một người ñi tiên phong, Vũ Trọng Phụng ñã năm nhưng ông ñã kịp ñể lại cho văn chương Việt Nam một khối “giữ riêng một ngọn cờ, chiếm riêng ñược một ghế ngồi” (Lan Khai) lượng lớn: 9 tiểu thuyết, 7 phóng sự. Ngoài ra, ông còn viết kịch, văn trong quá trình hiện ñại hóa của văn học Việt Nam hiện ñại. chính luận, báo chí và dịch. CHƯƠNG 2 1.2. Vấn ñề Vũ Trọng Phụng trong lịch sử văn học Việt Nam VŨ TRỌNG PHỤNG – “ÔNG VUA” THỂ TÀI PHÓNG SỰ XÃ 1.2.1. Những cuộc tranh luận về Vũ Trọng Phụng HỘI Ngay khi xuất hiện trên văn ñàn Vũ Trọng Phụng ñã làm 2.1. Vũ Trọng Phụng và các thiên phóng sự xã hội chấn ñộng dư luận. Những cuộc tranh luận sôi nổi xung quanh tác 2.1.1. Thể tài phóng sự xã hội trong bối cảnh văn học Việt Nam phẩm của ông ñã nổ ra. Chủ yếu là về vấn ñề dâm hay không dâm? Trong giai ñoạn ñầu này, tác giả của các phóng sự chủ yếu là trong sáng tác của nhà văn. những nhà văn. Tam Lang ñi ñầu với phóng sự Tôi kéo xe. Tiếp sau Những năm sáu mươi, khi xảy ra vụ Nhân văn – Giai phẩm ông có hàng loạt cây bút sáng giá: Thạch Lam (Hà Nội ban ñêm, Một thì Vũ Trọng Phụng bị ñem ra “nghiên cứu” theo kiểu “vạch lá tìm tháng ở nhà thương), Trọng Lang (Trong làng chạy, Hà Nội lầm sâu”. Một số ngòi bút cơ hội lợi dụng tình hình, lớn tiếng phê phán, than), Ngô Tất Tố (Việc làng, Dao cầu thuyền tán, Tập án cái ñình), cho rằng Vũ Trọng Phụng có vấn ñề chính trị nghiêm trọng. Nguyễn Đình Lạp (Thanh niên trụy lạc, Chợ phiên ñi tới ñâu),... 1.2.2. Sự khẳng ñịnh một tài năng Nhưng Vũ Trọng Phụng vượt lên tất cả, xuất sắc hơn cả với hàng loạt Sau ñổi mới, “vụ án Vũ Trọng Phụng” chính thức ñược giải tác phẩm ñể ñời. toả. Từ bấy ñến nay, nhà văn thực sự ñã ñược khẳng ñịnh tên tuổi và 2.1.2. Tác phẩm phóng sự của Vũ Trọng Phụng vị thế trên văn ñàn văn học Việt Nam hiện ñại. Ông là một trong Phóng sự là một trong những thể văn kết tinh tư tưởng và tài những tác gia tiêu biểu của dòng văn học hiện thực. năng của Vũ Trọng Phụng. Từ 1933 ñến 1938, ông liên tiếp cho ra 1.3. Vũ Trọng Phụng và văn xuôi Việt Nam ñầu thế kỷ XX ñời: Cạm bẫy người (1933), Kỹ nghệ lấy Tây (1934), Dân biểu và 1.3.1. Diện mạo văn xuôi giai ñoạn khởi ñầu dân biếu (1935), Cơm thầy cơm cô, Vẽ nhọ bôi hề (1936), Lục xì Sang ñầu thế kỉ XX, nền văn học có sự chuyển giao giữa hai (1937), Một huyện ăn tết (1938). thời kì văn học trung ñại sang văn học hiện ñại. Trong nền văn xuôi 9 10 Trong hầu hết những phóng sự của mình, Vũ Trọng Phụng Mỗi phóng sự của Vũ Trọng Phụng ñã phơi bày ra một mảng ñã thể hiện một tinh thần xông xáo, nhập cuộc ñầy hăm hở, sôi nổi. hiện thực khác nhau nhưng ñều có ý nghĩa nhân sinh sâu sắc. Nó là Tác giả ñã phơi bày, phê phán mãnh liệt những vấn ñề nhức nhối, lời tố cáo xã hội ñang bị xuống cấp trầm trọng, ñang bị các căn bệnh, những ung nhọt của toàn xã hội. Phóng sự của ông còn là nơi gửi các tệ nạn hoành hành ñến xương tủy. Phóng sự của ông còn là tiếng gắm những trăn trở, những khát vọng chân thành muốn giải quyết chuông cảnh tỉnh trước sự suy ñồi ñạo ñức con người trong xã hội. những vấn ñề nổi cộm, bức xúc ñương thời. Mỗi kẻ tha hóa theo một cách riêng nhưng tất cả ñều theo một lộ 2.2. Ý nghĩa xã hội của phóng sự Vũ Trọng Phụng trình chung. Đó là hoặc tự mình hoặc do người khác xô ñẩy. Nhưng 2.2.1. Bức tranh xã hội Việt Nam ñầu thế kỷ XX ñiều ñau ñớn là ít ai trong số họ có tư tưởng hoàn lương, vươn lên Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng không chỉ phản ánh những sự vũng bùn của thực tại. Ngược lại, họ ngày càng lún sâu hơn vào con kiện, hiện tượng ñơn lẻ trên bề mặt mà thực sự ñào sâu vào hiện ñường tội lỗi. Việc khám phá ra tình trạng bi ñát và ñen tối tận cùng thực, phơi bày những mặt trái thối tha, ghê tởm của cái ung nhọt xã của sự tha hóa là lời cảnh báo về sự suy thoái ñạo ñức nhân cách con hội thành thị những năm 30. người trong xã hội vô nhân ñạo thời Pháp thuộc. Điều này làm cho Lục xì, Kỹ nghệ lấy Tây là những thiên phóng sự miêu tả nạn phóng sự Vũ Trọng Phụng mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Nó ñượm mại dâm. Đây là vấn ñề xã hội “nóng” của ñương thời. màu sắc nhân sinh về con người, về kiếp ñời trong xã hội cũ. Cơm thầy cơm cô lại là thiên phóng sự làm sống dậy một 2.3. Đặc ñiểm nghệ thuật phóng sự Vũ Trọng Phụng thảm kịch của ñội quân ñói rách, trôi dạt từ khắp các hang cùng ngõ 2.3.1. Nghệ thuật tiếp cận hiện thực linh hoạt, sắc sảo hẻm của các vùng nông thôn xa xôi, dồn ứ lại giữa chốn thị thành. Vũ Trọng Phụng không tiếp cận hiện thực theo một cách Đối lập với chúng là những bộ mặt mất hết nhân tính của những ông nhất ñịnh mà luôn sáng tạo và có sự luân chuyển ñể phù hợp với từng chủ, bà chủ keo bẩn, tàn ác. vấn ñề. Từ ñó, ông dễ dàng ñi sâu vào tận ngõ ngách, bản chất của Trong Cạm bẫy người, tệ nạn cờ bạc ñã trở thành “quốc nạn” vấn ñề mình phản ánh. Ở hiện tượng này, ông tiếp cận ở góc ñộ cơ hoành hành, tàn phá ñến tận gốc của ñạo ñức xã hội. cấu tổ chức, ở hiện tượng khác ông tiếp cận từ góc ñộ nghề nghiệp. Không thi vị hoá cuộc sống, không nhìn cuộc sống từ cái vỏ Có khi, ông lại chuyển hướng tiếp cận bằng cách ñột nhập từ “cổng hào nhoáng bên ngoài, ngòi bút của Vũ Trọng Phụng cắm sâu vào hậu”, ñể dễ bề khám phá ñược những mặt trái của hiện tượng ñó. những cái ung nhọt, lật lên trang ñầy máu mủ với những sự thật ghê Với nghệ thuật tiếp cận hiện thực ñộc ñáo, linh hoạt và ñầy rợn và trần trụi. Chính vì vậy mỗi thiên phóng sự của Vũ Trọng sáng tạo từ nhiều phương diện như vậy, Vũ Trọng Phụng ñã chứng tỏ Phụng là mảng hiện thực khác nhau về bức tranh xã hội Việt Nam ñược khả năng khám phá và chiếm lĩnh hiện thực ở một tầm khái ñầu thế kỷ XX. quát, tổng hợp và tài năng ñộc ñáo của mình. 2.2.2. Lời tố cáo ñanh thép tệ nạn xã hội 2.3.2. Nghệ thuật miêu tả kể chuyện lôi cuốn, hóm hỉnh 11 12 Nghệ thuật kể chuyện lôi cuốn, hóm hỉnh là một phần kết tinh Làm nên cái ngôi vị “ông vua phóng sự ñất Bắc” một phần là ở của tài năng Vũ Trọng Phụng. Trên con ñường lý giải bản chất xã ông viết khỏe (từ năm 1933 ñến năm 1938 cho ra ñời 7 phóng sự), hội, nhà phóng sự ñã tìm riêng cho mình một cách thể hiện rất có một phần là ông toàn viết những phóng sự dài về những vấn ñề thuộc duyên và ñộc ñáo. Người ñọc không chỉ thấy rõ bộ mặt xã hội ñương quốc nạn như tham nhũng (Một huyện ăn tết), cờ gian bạc bịp (Cạm thời mà còn có ấn tượng sâu ñậm với tài dẫn dắt, thu hút của tác giả. bẫy người) hay những vấn nạn ñang là những vết thương nhức nhối Kết hợp với những thành công về mặt nội dung, nghệ thuật thể hiện của xã hội ñương thời như mại dâm (Lục xì) và nghề lấy Tây rất quái của phóng sự Vũ Trọng Phụng ñã khiến cho tác phẩm ông có sức gở (Kỹ nghệ lấy Tây),… Đặc biệt, cách làm phóng sự của Vũ Trọng sống lâu bền theo thời gian. Tên tuổi Vũ Trọng Phụng vì vậy ngày Phụng rất khôn ngoan, ñộc ñáo, sắc sảo, vượt lên trên các nhà phóng càng sáng mãi trong dòng chảy của văn học Việt Nam. Vị thế ông sự ñương thời và từ ñó ñến nay, chưa ai kế vị nổi. càng thêm ñược khẳng ñịnh vững chắc trong nền văn học hiện ñại Có thể nói, với những gì mà Vũ Trọng Phụng ñã làm ñược, nước nhà. trong những năm 30 của thế kỷ, Vũ Trọng Phụng không chỉ là “ông 2.4. Phóng sự – một ñóng góp quan trọng của Vũ Trọng Phụng vua phóng sự ñất Bắc” như Phùng Tất Đắc tôn vinh mà xứng ñáng vào lịch sử văn học dân tộc ñược coi là ông vua phóng sự Việt Nam. 2.4.1. Đa dạng hóa, hiện ñại hóa một thể loại CHƯƠNG 3 So với các ñồng nghiệp cùng thời, Vũ Trọng Phụng ñã ñưa VŨ TRỌNG PHỤNG VÀ QUÁ TRÌNH HIỆN ĐẠI HOÁ phóng sự lên một một tầm cao mới, khẳng ñịnh thế mạnh và sức sống TIỂU THUYẾT của một thể loại. Ông ñã ñi sâu vào nhiều vấn ñề nóng bỏng, mang 3.1. Nét ñộc ñáo trong quan niệm tiểu thuyết của Vũ Trọng tính thời sự không chỉ trong một thời mà trong mọi thời ñại. Những Phụng vấn ñề mà ông nêu lên trong phóng sự ñều là những nhân tố mới, 3.1.1. Tiểu thuyết là sự thực ở ñời ñiển hình mới trong xã hội. Với ưu ñiểm này, phóng sự Vũ Trọng Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng ñã ñi từ gần ñến xa, từ cận Phụng ñã ñạt tới sự chân thực, ña dạng khi phản ánh hiện thực. cảnh ñến tổng hợp ñể phơi bày, phanh phui tất cả mọi mặt của cuộc Về mặt thể tài thuần tuý thì phóng sự của Vũ Trọng Phụng ñã sống. Giông tố, Số ñỏ mỗi tác phẩm tập trung vào một mảng hiện ñạt tới ñộ chín, ñộ thành thục nhất ñương thời. So với nhiều cây bút thực khác nhau nhưng khi gộp lại thì tạo nên bức tranh liên hoàn bao phóng sự khác, khi miêu tả những sự ñời ấy, ông biết làm cho nó nổi quát toàn cảnh xã hội Việt Nam ñương thời. Trong ñó, có sự ña sắc bật lên. Những sự thực ñược ông khai thác ñôi khi tưởng như riêng thái thẩm mỹ về những quan hệ xã hội. Đó là một bức tranh bao hàm lẻ, cá biệt, song lại nói ñược bản chất sự vật. Đó cũng là sức mạnh cả sự ñánh giá, nhìn nhận của nhà văn về bản chất của các tầng lớp của một thể loại. thống trị và thực trạng những người lao ñộng trong những biểu hiện 2.4.2. Đỉnh cao thể tài phóng sự xã hội ña dạng, phong phú, phức tạp của cuộc sống. 13 14 3.1.2. Tiểu thuyết là thế giới hư cấu, sáng tạo sống, ñầu ñộc tâm hồn con người. Những trang sách sôi sục phẫn uất Hư cấu, sáng tạo là một trong những hoạt ñộng cơ bản của của ông ñã toát lên niềm khát khao cháy bỏng một sự ñổi thay xã hội. sáng tạo nghệ thuật. Vũ Trọng Phụng ñã sáng tạo nên cả một thế giới 3.2. Đặc sắc nghệ thuật tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng Giông tố, Số ñỏ hoàn toàn bịa ñặt, cường ñiệu nhưng người ñọc vẫn 3.2.1. Đặc ñiểm cốt truyện cảm thấy hợp lý, chấp nhận ñược. Tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng ñược xây dựng dựa trên cốt Sở dĩ làm nên ñược ñiều ấy là bởi Vũ Trọng Phụng ñã kiến truyện sự kiện là chủ yếu. Điều ñó hoàn toàn phù hợp với mạch chảy tạo ñược một trò chơi văn bản. Nhà văn ñã tạo nên một cuộc chơi của xã hội thành thị trong sáng tác của ông. sinh ñộng và một cuộc chạy ñua ráo riết giữa những người chơi trong Trong Giông tố, cốt truyện tuy xoay quanh nhân vật trung xã hội ở buổi ñầu Âu hóa. tâm là Nghị Hách và chuyện loạn luân của gia ñình hắn, nhưng ñó Tính trò chơi ñược xem là một trong bốn tiếng gọi hấp dẫn nhất chỉ là một tuyến cốt truyện ñể ngòi bút hiện thực sắc sảo, mãnh liệt của tiểu thuyết hiện ñại. Tạo nên thành công này trong sáng tác, Vũ của Vũ Trọng Phụng phanh phui, mổ xẻ toàn bộ cơ cấu xã hội thối Trọng Phụng ñã làm cho tiểu thuyết của mình vừa giàu màu sắc hiện nát ñương thời. ñại, vừa có trường lực mạnh mẽ ñể hấp dẫn người ñọc theo năm Không giống Giông tố, cốt truyện Số ñỏ có phần thu hẹp hơn tháng. với cái “số ñỏ” của thằng Xuân - một tên ma cà bông leo lên nấc 3.1.3. Tiểu thuyết có vai trò xã hội thang cao nhất của danh vọng là “vĩ nhân”, “anh hùng cứu quốc”. Qua hiện thực trong Giông tố và Số ñỏ, Vũ Trọng Phụng ñã Có thể nói, cốt truyện trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng khá thể hiện rất rõ khả năng bám sát và cập nhật những vấn ñề chính trị ñơn giản. Con người bộc lộ bản chất chủ yếu và thông qua hành nóng hổi. Tác giả ñã phản ánh ñược không khí sôi ñộng của một xã ñộng. Nhưng cái tài, cái ñộc ñáo của Vũ Trọng Phụng là ông ñã hội ñầy biến ñộng khi ñó. Từ những phong trào bình dân, phong trào thông qua những cái ñó ñể khái quát lên ñược những hiện tượng phổ Âu hóa, “vui vẻ trẻ trung” ñến “chủ nghĩa quốc gia”, chủ nghĩa quốc biến, những cái thuộc về ý nghĩa tổng quát của toàn xã hội. tế,… Ngòi bút ông hoặc là trực tiếp hoặc gián tiếp ñả kích vào bộ 3.2.2. Thế giới hình tượng trong tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng máy thống trị thực dân phong kiến, từ những nhân vật chóp bu – a. Hình tượng nhân vật Toàn quyền, Thống sứ, Đức Vua cho ñến những Công sứ, Tổng ñốc, Bằng tài năng bậc thầy, Vũ Trọng Phụng ñã sáng tạo nên tri huyện, mật thám,… Một không khí xã hội sôi nổi ñã ùa vào trong một Nghị Hách, một Xuân tóc ñỏ sống mãi trong văn chương và trang văn của Vũ Trọng Phụng. nghệ thuật. Các nhân vật ấy ñã trở thành những ñiển hình bất hủ, Ý nghĩa sâu sắc nhất của tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng là tiếng thành cột mốc quan trọng của nghệ thuật ñiển hình hóa của chủ nghĩa nói tố cáo mãnh liệt ñối với chế ñộ bất công tàn bạo ñã vùi dập quyền hiện thực trong văn học Việt Nam 1930 – 1945. Thành công ấy ñã 15 16 ñem lại cho Vũ Trọng Phụng vị trí xứng ñáng trên văn ñàn nước nhà. Làm nên thành công lớn của Vũ Trọng Phụng khi xây dựng Ông thực sự là một bậc thầy về nghệ thuật ñiển hình hóa nhân vật. nên tiểu thuyết trào phúng là nghệ thuật sử dụng thủ pháp phóng ñại. b. Hình tượng không – thời gian Nhà văn ñã tạo nên những câu chuyện “phóng ñại ñến vô lý (…), bịa Trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng có cả không gian xã ñặt ñến kỳ quặc vậy mà không có hình ảnh nào, chi tiết nào không có hội hàng ngày và không gian xã hội rộng lớn. hạt nhân khách quan của nó” (Nguyễn Đăng Mạnh). Nếu Số ñỏ chỉ tập trung vào không gian thành thị thì Giông Trong nghệ thuật trào phúng, Vũ Trọng Phụng còn sử dụng tố lại mở ra một không gian rộng lớn hơn, mang tính chất bao quát thủ pháp vật hóa, so sánh ñể làm nổi bật bản chất của ñối tượng trào toàn xã hội. phúng. Qua ñó, nhà văn ñã phơi bày ñược bộ mặt của những con người giả dối, lúc nào cũng hãnh tiến nhưng thực ra ñang kìm hãm Thời gian nghệ thuật là một trong những phương diện cơ bản xã hội. trong nội dung phản ánh hiện thực của Vũ Trọng Phụng, ñánh giá Cái tài của Vũ Trọng Phụng là thông qua những thủ pháp chiều sâu cảm thụ thế giới của ông. Hiện ñại hóa thời gian trần thuật, trào phúng ñể xây dựng nên diện mạo và tính cách của nhân vật Vũ Trọng Phụng ñã tạo ra ñược một thời gian trần thuật ña chiều. mang ñược những nét bản chất, ñiển hình trong xã hội. Tiếng cười 3.2.3. Ngôn từ tiểu thuyết tạo ra không chỉ có ý nghĩa mua vui mà nó còn mang giá trị nhân văn Vũ Trọng Phụng rất có sở trường trong việc thể hiện tính sâu sắc. cách, tâm lý qua hành ñộng của nhân vật. Chính ñiều này lại quy 3.3.2. Giọng ñiệu trào phúng ñịnh ngôn ngữ chủ yếu của nhân vật chính là ngôn ngữ ñối thoại. Số ñỏ là tác phẩm tiêu biểu trong ñời văn của Vũ Trọng Giông tố: 68 ñối thoại/16 ñộc thoại; Số ñỏ: 70 ñối thoại (không có Phụng. Toàn bộ tác phẩm ấy ñầy ắp những tiếng cười lớn, nhỏ. Tiếng ñộc thoại). cười ấy ñược dệt nên bởi những giọng ñiệu trào phúng phong phú, ña Ngôn từ nghệ thuật ñóng vai trò rất quan trong ñối với văn dạng. Ở ñây, chúng tôi xin ñi sâu vào giọng ñiệu chính: giọng giễu học. Nó là dấu ấn riêng của mỗi nhà văn. Vũ Trọng Phụng ñã tạo ra nhại. Đây có thể xem là nét nổi trội trong phong cách trào phúng của cho mình một thế giới ngôn ngữ gắn liền với những nhân vật thành nhà văn. thị mà ông lột tả. Thông qua ngôn ngữ, chúng ta hiểu sâu hơn về bản Cho ñến nay, tiếng cười trong văn học Việt Nam ñã nhiều chất con người trong cơn lốc ñảo ñiên của xã hội ñương thời. nhưng tiếng cười trong tác phẩm Vũ Trọng Phụng vẫn có giọng ñiệu 3.3. Tiểu thuyết trào phúng – ñóng góp xuất sắc của Vũ Trọng riêng mang tính chất phê phán xã hội, phê phán những cái cặn bã, Phụng vào quá trình hiện ñại hóa văn học Việt Nam những cái dơ dáy một cách sâu cay và sâu sắc nhất. Ông xứng ñáng 3.3.1. Các thủ pháp trào phúng là một trong những nhà văn hàng ñầu trong trào lưu văn học hiện thực phê phán nước ta trước Cách mạng nhưng ñồng thời cũng là một