Lêi më ®Çu Những thành tựu trong công cuộc đổi mớicủa nước ta trong thời gian qua đã tạo ra thế và lực mới cả bên trong và bên ngoài để chúng ta bước vào một thời kì phát triển mới. Quan hệ nước ta với các nước trên thế giới dược mở rộng. khoa học kĩ thuật ngày cang phát triển, thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đời sống xã hội. Các nước đều có cơ hội phát triển. Tuy nhiên ưu thế về vốn, công nghệ, thị trường thuộc về những nước phát triển khiến cho những nước chậm phát triển và đang phát triển đứng trước những thử thách to lớn . Trước tình hình đó cùng với xu thế phát triển của thời đại , Đảng và nhà nước ta cần liên tục tiến hành và đẩy mạnh cộng cuộc đổi mới toàn diện đất nước , trong đó đổi mới kinh tế đóng vai trò then chốt và chủ đạo. Đồng thời đổi mời về chính trị cũng mang tính cấp bách bởi giữa đổi mới về kinh tế và đổi mới về chính trị có mối lien hệ chặt chẽ với nhau không thể tách rời. Chính vì vậy, tìm hiểu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức sẽ cho phép ta vận dụng nó vào mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị của đất nước, giúp cho công cuộc xây dựng nền kinh tế nước ta ngày cành phát triển miạnh. Vói ý nghĩa đó em quyết định chọn đề tài: “Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức trong nền kinh tế nước ta hiện nay” . Bài viết còn nhiều thiếu sót em rất mong được sự góp ý chân thành của thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn! 1 PhÇn I Lý luËn chung vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc 1. VËt chÊt. 1. 1. §Þnh nghÜa vËt chÊt: VËt chÊt lµ ph¹m trï rÊt phøc t¹p vµ cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ vËt chÊt ®øng trªn c¸c gi¸c ®é kh¸c nhau. Nhng theo Lªnin ®Þnh nghÜa: “ vËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, ®îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c”. Lªnin chØ râ r»ng, ®Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt, kh«ng thÓ lµm theo c¸ch th«ng thêng lµ quy mét kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa sang mét kh¸i niÖm kh¸c réng h¬n v× kh¸i niÖm vËt chÊt lµ mét kh¸i niÖm réng nhÊt. §Ó ®Þnh nghÜa vËt chÊt, Lªnin ®· ®èi lËp vËt chÊt víi ý thøc, hiÓu vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, vËt chÊt tån t¹i ®éc lËp ®èi víi c¶m gi¸c, víi ý thøc, cßn c¶m gi¸c, ý thøc phô thuéc vµo vËt chÊt, ph¶n ¸nh vËt chÊt. Lªnin cho r»ng vËt chÊt vèn tù nã cã kh«ng do ai sinh ra, kh«ng thÓ tiªu diÖt ®- îc, nã tån t¹i bªn ngoµi vµ kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c, ý thøc con ngêi, vËt chÊt lµ mét thùc t¹i kh¸ch quan. Kh¸c víi quan niÖm “ ý niÖm tuyÖt ®èi” cña chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan, “thîng ®Õ” cña t«n gi¸o, “vËt tù nã kh«ng thÓ n¾m ®- îc” cña thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, vËt chÊt kh«ng ph¶i lµ lùc lîngsiªu tù nhiªn tồn tại lơ lửng ở dâu, ph¹m trï vËt chÊt lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸i qu¸t c¸c sù vËt, hiÖn t- îng cã thËt, hiÖn thùc, vµ do ®ã c¸c ®èi tîng vËt chÊt cã thËt, hiÖn thùc ®ã cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng vµo gi¸c quan ®Ó g©y ra c¶m gi¸c, vµ nhê ®ã mµ ta cã thÓ biÕt ®îc, hiÓu ®îc, n¾m b¾t ®îc ®è tîng nµy. §Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh ®îc c©u tr¶ lêi cña chñ nghÜa duy vÒ c¶ hai mÆt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, ph©n biÖt vÒ nguyªn t¾c chñ nghÜa duy t©m chñ quan vµ chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan còng nh thuyÕt kh«ng thÓ biÕt. H¬n thÕ n÷a, Lªnin cßn kh¼ng ®Þnh, c¶m gi¸c l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh vËt chÊt, nh÷ng vËt chÊt tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c. Kh¼ng ®Þnh nh vËy, 2 mét mÆt Lªnin muèn nhÊn m¹nh tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt, vai trß quyÕt ®iÞnh cña nã ®èi víi ý thøc, vµ mÆt kh¸c kh¼ng ®Þnh ph¬ng ph¸p vµ kh¶ n¨ng nhËn thóc kh¸ch quan cña con ngêi. §iÒu nµy kh«ng chØ ph©n biÖt chñ nghÜa duy vËt víi chñ nghÜa duy t©m, v¬Ý thuyÕt kh«ng thÓ biÕt mµ cßn h©n biÖt chñ nghÜa duy vËt víi nhÞ ng«n luËn. Nh vËy, chóng ta thÊy r»ng, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin lµ mét ®Þnh nghÜa toµn diÖn vµ triÖt ®Ó, nã gi¶i ®¸p ®îc cØa hai mÆt vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ triÕt häc trªn lËp trêng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, ®ång thêi nã cßn kh¾c phôc lý thuyÕt siªu h×nh, hÑp hßi trong quan niÖm vÒ vËt chÊt cña chñ nghÜa duy vËt cò. 1. 2. C¸c ®Æc tÝnh cña vËt chÊt: * VËn ®éng lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt vµ lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt thÓ. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, vËn ®éng lµ mäi sù biÕn ®æi nãi chung chø kh«ng ph¶i chØ lµ sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian, ¡ngghen cho r»ng vËn ®éng lµ mét ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt, lµ mét thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, nã bao gåm tÊt c¶ mäi sù thay ®æi vµ mäi qu¸ tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sô thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õ t duy. VËn ®éng cã nhiÒu h×nh thøc trong ®ã cã n¨m h×nh thøc c¬ b¶n: thø nhÊt vËn ®éng c¬ häc (sù di chuyÓn vÞ trÝ c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian); thø hai vËn ®éng vËt lý (vËn ®éng cña c¸c phÇn tñ, c¸c h¹t c¬ b¶n, vËn ®éng ®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt, ®iÖn..); thø ba vËn ®éng ho¸ häc(vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸ hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt); thø t vËn ®éng sinh häc (trao ®æi c¸c chÊt gi÷a c¸c c¬ thÓ sèng vµ m«i trêng); thø n¨m, vËn ®éng x· héi (sù biÕn ®æi, thay thÕ c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi). C¸c h×nh th¸i kinh tÕ xa héi nµy ®Òu cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Mét h×nh thøc vËn ®éng nµo ®ã ®îc thùc hiÖn lµ do sù t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c, trong ®ã h×nh thóc vËn ®éng cao bao giê còng bao hµm nh÷ng vËn ®éng thÊp h¬n, nhng còng kh«ng thÓ coi h×nh thøc vËn ®éng cao lµ tæng sè ®¬n gi¶n cña c¸c vËn ®éng thÊp. Mçi sù vËt hiÖn tîng cô thÓ cã thÓ g¾n víi nhiÒu h×nh thø vËn ®éng nhng bao giê còng ®îc ®Æc trng b»ng mét h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n. ThÕ giíi vËt chÊt bao giê còng ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng, kh«ng thÓ cã vËt chÊt kh«ng vËn ®éng, tøc lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng 3 vµ th«ng qua vËn ®éng mµ biÓu hiÖn sù tån t¹i, hay nãi c¸c kh¸c vËn ®éng lµ h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. ¡ngghen nhËn ®Þnh r»ng c¸c h×nh thøc vµ c¸c h×nh thøc kh¸c nhau cña vËt chÊt chØ cã thÓ nhËn thøc ®îc th«ng qua vËn ®éng, chØ cã thÓ th«ng qua vËn ®éng míi cã thÓ thÊy ®îc thuéc tÝnh cña vËt thÓ. Trong thÕ giíi vËt chÊt tõ c¸c h¹t c¬ b¶n trong thÕ giíi vi m« ®Õn c¸c hÖ thèng c¸c hµnh tinh khæng lå trong thÕ giíi vÜ m«, tõ v« c¬ ®Õn h÷u c¬, ®Õn x· héi loµi ngêi, tÊt c¶ ®Òu ë trong tr¹ng th¸i vËn ®éng. BÊt cø mét d¹ng vËt chÊt nµo còng lµ mét thÓ thèng nhÊt cã kÕt cÊu x¸c ®Þnh, gåm nh÷ng nh©n tè, nh÷ng bé phËn, nhng xu h- íng kh¸c nhau, cïng tån t¹i, ¶nh hëng vµ t¸c ®éng lÉn nhau. Sù t¸c ®éng qua l¹i ®ã g©y ra biÕn ®æi. Nguån gèc vËn ®éng lµ do nh÷ng nguyªn nh©n bªn trong, vËn ®éng cña vËt chÊt lµ tù than vËn ®éng. VËn ®éng lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, kh«ng thÓ cã vËn ®éng bªn ngoµi cña vËt chÊt. VËn ®éng kh«ng do ai s¸ng t¹o ra vµ kh«ng thÓ tiªu diÖt ®îc, do ®ã vËn ®éng ®îc b¶o toµn c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. Khoa häc ®· chøng minh ®îc r»ng nÕu mét h×nh thøc v©n ®«ng nµo ®ã cña sù vËt nhÊt ®Þnh mÊt ®i th× tÊt yÕu nÈy sinh mét h×nh thøc vËn ®éng kh¸c thay thÕ nã. C¸c h×nh thøc vËn ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, cßn vËn ®éng cña vËt chÊt nãi chung th× vÜnh viÔn tån t¹i cïng víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña vËt chÊt. MÆc dï vËt chÊt lu«n ë trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng nhng ®iÒu ®ã kh«ng lo¹i trõ mµ cßn bao hµm hiÖn tîng ®øng im t¬ng ®èi. Kh«ng cã hiÖn tîng ®øng im t¬ng ®èi th× kh«ng cã sù ph©n ho¸ thÕ giíi vËt chÊt thµnh c¸c sù vËt, hiÖn tîng phong phó vµ ®a d¹ng. ¨nggen kh¼ng ®Þnh r»ng kh¼ n¨ng ®øng im t- ¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ, kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ vËt chÊt. NÕu vËn ®éng lµ sù biÕn ®æi cña c¸c sù vËt hiÖn tîng th× ®øng im lµ sù æn ®Þnh, lµ sù b¶o toµn tÝnh quy ®Þnh cña c¸c sù vËt hiÖn tîng. ®íng im chØ thÓ hiÖn cña mét tr¹ng th¸i vËn ®éng: vËn ®éng trong th¨ng b»ng, trong sù æn ®Þnh t¬ng ®èi, trang th¸i ®ng im cån ®îc biÓu hiÖn nh mét qu¸ tr×nh vËn ®éng trong ph¹m vi cña sù vËt æ ®Þnh, cha biÕn ®æi. ®øng im chØ lµ t¹m thêi v× nã s¶y ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. VËn ®éng riªng biÖt cã xu h íng chuyÓn thµnh c©n b»ng nhng vËn ®éng toµn thÓ l¹i ph¸ ho¹i sù c©n b»ng riªng biÖt lµm cho c¸c sù vËt, hiÖn tîng lu«n thay ®æi chuyÓn ho¸ cho nhau. *Kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. 4 Kh«ng gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c vËt chÊt cã vÞ trÝ, cã h×nh thøc kÕt cÊu cã ®é dµi, ng¾n cao thÊp. Kh«ng gian biÓu hiÖn sù cïng tån t¹i vµ t¸c biÖt cña c¸c sù vËt víi nhau, biÓu hiÖn qu¸n tÝnh cña chóng, trËt tù phan bè chóng. Cßn thêi gian ph¶n ¸nh thuéc tÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt diÔn ra nhanh hay chËm kÕ tiÕp nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh. Thêi gian biÓu hiÖn tèc ®é, tr×nh tù diÔn biÕn cña c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt, tÝnh t¸ch biÖt c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ®ã, tr×nh tù xuÊt hiÖn vµ mÊt ®i c¸c sù vËt, hiÖn tîng. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ h×nh thøc c¬ b¶n cña vËt chÊt ®ang vËn ®éng Lªnin ®· chØ ra kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt dang vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi kh«ng gian vµ thêi gian. Kh«ng gian vµ thêi gian lµ tån t¹i kh¸ch quan. Nã kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc chñ quan ®Î sÕp ®Æt c¸c cam gi¸c mµ ta thu nhËn mét c¸c lén xén nh chñ nghÜa duy t©m quan niÖm, còng nh nã kh«ng thÓ ®ng ngoµi vËt chÊt. Kh«ng cã kh«ng gian trãng rçng. kh«ng gian vµ thêi gian kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn, tuyÖt ®èi mµ tr¸i l¹i, kh«ng gian vµ thêi gian cã sù biÕn ®æi phô thuéc vµo vËt chÊt vËn ®éng. * TÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi. Chñ nghÜa duy t©m coi ý thøc, tinh thÇn cã tríc, quyÕt ®Þnh vËt chÊt, do ®ã còng cho r»ng thÕ giíi thèng nhÊt ë tinh thÇn. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng tÝnh thèng nhÊt ch©n chÝnh cña thÕ giíi lµ ë tÝnh vËt chÊt cña nã. TriÕt häc M¸c-Lªnin kh¼ng ®Þnh chØ cã mét thÕ giíi duy nhÊt lµ thÕ giíi vËt chÊt kh«ng cã thÕ giíi tinh thÇn, thÕ giíi thÇn linh, ma quû tån t¹i ë ®©u, ë trªn, ë díi, bªn trong bªn ngoµi thÕ giíi vËt chÊt. §ång thêi cßn kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c bé phËn thÕ giíi ®Òu lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ cña vËt chÊt, cã liªn hÖ vËt chÊt víi nhau nh liªn hÖ vÒ c¬ cÊu tæ chøc, liªn hÖ vÒ lÞch sö ph¸t triÓn vµ ®Òu tu©n thñ theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt. Do ®ã, thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i vÜnh viÔn, v« h¹n, vµ v« tËn, kh«ng do ai sinh ra vµ còng kh«ng mÊt ®i; trong thÕ giíi ®ã, kh«ng cã c¸i g× kh¸c ngoµi c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt ®ang biÕn ®æi vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau lµ nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cña nhau. 2. ý thøc. 2. 1. KÕt cÊu cña ý thøc: Còng nh vËt chÊt, cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ ý thøc theo c¸c trêng ph¸i kh¸c nhau. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc 5 lµ ®Æc tÝnh vµ lµ s¶n phÈm cña vËt chÊt, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé ãc cña con ngêi th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷. M¸c nhÊn m¹nh r»ng tinh thÇn, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ vËt chÊt ®îc di chuyÓn vµo trong bé ãc cña con ngêi vµ ®îc c¶i biÕn ®i trong nã. ý thøc lµ mét t©m lý x· héi cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tù ý thøc, tri thøc, t×nh c¶m, ý trÝ, trong ®ã tri thøc lµ quan träng nhÊt lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc. Tri thøc lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc v× sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc cã liªn quan mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh con ngêi nhËn thøc vµ c¶i biÕn giíi tù nhiªn. Tri thøc cµng ®îc tÝch luü, con ngêi ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n, tÝnh n¨ng ®éng cña ý thøc còng nhê ®ã mµ t¨ng h¬n. ViÖc nhÊn m¹nh tri thøc lµ yÕu tè c¬ b¶n quan träng nhÊt ý thøc cã ý nghÜa chèng quan ®iÓm gi¶n ®¬n coi ý thøc chØ lµ t×nh c¶m, lµ niÒm tin, ý trÝ. Quan niÖm ®ã chÝnh lµ biÓu hiÖn cña bÖnh chñ quan duy ý trÝ, cña niÒm tin mï qu¸ng, cña sù tëng tîng chñ quan. tuy nhiªn viÖc nhÊn m¹nh yÕu tè tri thøc còng kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc phñ nhËn hoÆc coi nhÑ vai trß cña c¸c nh©n tè t×nh c¶m ý trÝ. Tù ý thøc còng lµ mét yªu tè quan träng cña ý thøc. Chñ nghÜa duy t©m coi tù ý thøc lµ mét thùc thÓ ®éc lËp tù nã cã s½n trong c¸c c¸ nh©n, ®iÒu kiÖn sù h - íng vÒ b¶n th©n m×nh tù kh¼ng ®Þnh “ C¸i t«i” riªng biÖt t¸ch rêi nh÷ng quan hÖ x· héi. Tr¸i l¹i chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng tù ý thøc lµ ý thøc híng vÒ b¶n th©n m×nh th«ng qua quan hÖ víi thÕ gi¬Ý bªn ngoµi khi ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan con ngêi tù ph©n biÖt m×nh, ®èi lËp m×nh víi thÕ giíi ®ã vµ tù nhËn thøc m×nh nh lµ mét thùc thÓ ho¹t ®éng cã c¶m gi¸c cã tu duy, cã c¸c hµnh vi ®¹o ®øc vµ cã vÞ trÝ trong x· héi. MÆt kh¸c sù giao tiÕp trong x· héi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi ®ßi hái con ngêi ph¶i nhËn râ b¶n th©n m×nh vµ tù ®iÒu chØnh b¶n th©n theo c¸c quy t¾c, c¸c tiªu chuÈn mµ x· héi ®Ò ra. Ngoµi ra v¨n ho¸ còng ®ãng vai trß lµ c¸i “g¬ng soi” gióp cho con ngêi tù ý thøc vÒ b¶n th©n. V« thøc lµ mét hiÖn tîng t©m lý nhng cã liªn quan ®Õn nh÷ng ho¹t ®äng x¶y ra ë ngoµi ph¹m vi cña ý thøc. Cã hai lo¹i v« thøc: lo¹i thø nhÊt liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi cha ®îc con ngêi ý thøc, lo¹i thø hai liªn quan ®Õn c¸c hµnh vi tríc kia ®· ®îc ý thøc nhng do lÆp l¹i ®· trë thµnh thãi quen, cã thÓ diÔn ra “ tù ®éng” bªn ngoµi sù chØ ®¹o cña ý thøc. V« thøc ¶nh hëng ®Õn nhiÒu ph¹m vi 6 ho¹t ®éng cña con ngêi. Trong nh÷ng hoµn c¶nh nµo ®ã gióp con ngêi gi¶m bíi sù c¨ng th¼ng trong ho¹t ®éng. §Ó biÕn nh÷ng hµnh vi tÝch cùu thµnh thãi quen cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng cña con ngêi. Trong con ngê ý thøc vÉn lµ c¸i chñ ®¹o, c¸i quyÕt ®Þnh hµnh vi c¸ nh©n. 2. 2 Nguån gèc cña ý thøc *Nguån gèc tù nhiªn: ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng¬× vµ bé ãc ngêi. Khoa häc ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõ tån t¹i rÊt l©u tríc khi xuÊt hiÖn con ng- êi, r»ng ho¹t ®éng ý tøc cña con ngêi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o con ngườing thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t ®éng cña bé n·o v× ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o, bé n·o lµ phÝ quan cña ý thøc. Sù phô thuéc cña ý thøc vµo sù ho¹t ®éng cña boä n·o thÓ hiÖn ë chç khi bé n·o bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ bÞ rèi lo¹n. Tuy nhiªn kh«ng thÓ quy mét c¸c ®¬n gi¶n ý thøc cña c¸c qu¸ tr×nh sinh lý bëi v× ãc chØ lµ c¬ quan ph¶n ¸nh. Ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan vµo bé ãc con ngêi. Sù xu¸t hiÖn cña ý thøc g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ®Æc tÝnh ph¶n ¸nh ®Æc tÝnh nµy ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi tù nhiªn. Sù xuÊt hiÖn cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi ®a l¹i h×nh thøc cao nhÊt cña sù ph¶n ¸nh, ®ã lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. Sù ph¶n ¸nh ý thøc lu«n g¾n liÒn víi lµm cho tù nhiªn thÝch nghi víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. * Nguån gèc x· héi: Sù ra ®êi cña ý thøc g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña bé ãc ngêi díi sù ¶nh hëng cña lao ®éng, cña giao tiÕp vµ c¸c quan hÖ x· héi. Lao ®éng cña con ngêi lµ nguån gèc vËt chÊt cã tÝnh chÊt x· héi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn, tho¶ m·n nhu cÇu vµ phôc vô môc ®Ých cña b¶n th©n con ngêi. ChÝnh nhê lao ®éng, con ngêi vµ x· héi loµi ngêi míi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Lao ®éng lµ ph¬ng thøc tån t¹i c¬ b¶n ®Çu tiªn cña con ngêi, lao ®éng ®ång thêi ngay tõ ®Çu ®· liªn kÕt nh÷ng con ngêi víi nhau trong mèi quan hÖ kh¸ch quan, tÊt yÕu; mèi quan hÖ nµy ®Õn lît nã l¹i lµm n¶y sinh nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm vµ tæ chøc lao ®éng, nhu cÇu” cÇn ph¶i nãi víi nhau mét c¸i g× “. Vµ kÕt 7 qu¶ lµ ng«n ng÷ ra ®êi. Ng«n ng÷ ®îc coi lµ c¸i vá vËt chÊt cña t duy. Víi sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷, t tëng cña con ngêi cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn thµnh hiÖn thùc trùc tiÕp, trë thµnh tÝn hiÖu vËt chÊt t¸c ®éng tíi c¸c c¬ quan con ngêi vµ g©y c¶m gi¸c. Nhê cã ng«n ng÷, con ngêi cã thÓ giao tiÕp, trao ®æi t tëng, t×nh c¶m víi nhau, truyÒn ®¹t kinh nghiÖm cho nhau, th«ng qua ®ã mµ ý thøc c¸ nh©n trë thµnh ý thøc x· héi vµ ngîc l¹i, ý thøc x· héi th©m nhËp vµo ý thøc c¸ nh©n. Ng«n ng÷ ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña sù trõu t- îng ho¸, tøc lµ qu¸ tr×nh h×nh thanh, thùc hiÖn ý thøc. Vµ chÝnh nhê sù trõu tîng ho¸ vµ kh¸i qu¸t ho¸ mµ cßn ngêi cã thÓ ®i s©u vµo b¶n chÊt cña sù v¹at hiÖn t- îng, ®ång thêi tæng kÕt ®îc ho¹t ®éng cña m×nh trong toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. 2. 3. B¶n chÊt cña ý thøc: Tõ viÖc xem xÐt nguån gèc cña ý thøc, cã thÓ thÊy râ ý thøc cã b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ b¶n tÝnh x· héi. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh thÓ hiÖn th«ng tin vÒ thÕ giíi bÒn ngoµi, lµ biÓu thÞ néi dung nhËn ®îc tõ vËt g©y t¸c ®éng vµ ®îc truyÒn ®i trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh. B¶n tÝnh ph¶n ¸nh quy ®Þnh mÆt kh¸ch quan cña ý thøc, tøc lµ ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò, bÞ kh¸ch quan quy ®Þnh vµ cã néi dung ph¶n ¸nh lµ thÕ giíi kh¸ch quan. ý thøc ngay tõ ®Çu ®· g¾n kiÒn víi lao ®éng, víi ho¹t ®éng s¸ng t¹o c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn cña con ngêi vµ trë thµnh mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña ho¹t ®éng ®ã. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc thÓ hiÖn ë chç, nã kh«ng chôp l¹i mét c¸ch thô ®éng, nguyªn xi sù vËt mµ ph¶n ¸nh g¾n liÒn víi c¶i biÕn, qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin. TÝnh s¸ng t¹o cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng gi¸n tiÕp kh¸i qu¸t thÕ giíi kh¸ch quan, ë qu¸ tr×nh chñ ®éng t¸c ®éng vµo thÕ giíi ®Ó ph¶n ¸nh thÕ giíi ®ã. Ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o liªn quan chÆt chÏ víi nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Kh«ng cã ph¶n ¸nh th× kh«ng cã s¸ng t¹o v× ph¶n ¸nh lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ c¬ së cña s¸ng t¹o. Ngîc l¹i kh«ng cã sù s¸ng t¹oth× kh«ng ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh ý thøc. §ã lµ mèi quan hÑ gi÷a hai qu¸ tr×nh thu nhËn sö lý th«ng tin, lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch quan vµ chñ quan trong ý thøc. 8 ý thøc chØ ®îc n¶y sinh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. Ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ lµ ho¹t ®éng ®¬n lÎ mµ lµ ho¹t ®éng x· héi. Do ®ã ý thøc ngay tõ ®Çu ®· lµ s¶n phÈm cña x· héi. ý thøc tríc hÕt lµ tri thøc cña con ngêi vÒ x· héi vµ hoµn c¶nh, vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra ë thÕ giíi kh¸ch quan, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi. Do ®ã, ý thøc x· héi h×nh thµnh vµ bÞ chi phèi bëi tån t¹i x· héi cïng c¸c quy luËt cña sù tån t¹i x· héi ®ã... vµ ý thøc cña mçi c¸ nh©n mang trong lßng nã ý thøc x· héi. B¶n tÝnh x· héi cña ý thøc còng thèng nhÊt víi b¶n tÝnh ph¶n ¸nh vµ s¸ng t¹o. Sù thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë tÝnh n¨ng ®éng chñ quan cña ý thøc. Ë quan hÖ gi÷a nh©n tè vËt chÊt vµ nh©n tè ý thøc trong ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. 3. Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt ý thøc. Lª-nin ®· chØ ra r»ng, sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc cã ý nghÜa tuyÖt ®èi trong ph¹m vi hÕt søc h¹n chÕ, trong trêng hîp nµy, chØ giíi h¹n trong vÊn ®Ò nhËn thøc luËn c¬ b¶n lµ thõa nhËn c¸i g× lµ c¸i cã tríc c¸i g× lµ c¸i cã sau. Ngoµi giíi h¹n ®ã th× kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a r»ng sù ®èi lËp ®ã chØ lµ t¬ng ®èi. Nh vËy, ®Ó ph©n ranh giíi chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, ®Ó x¸c ®Þnh b¶n tÝnh vµ sù thèng nhÊt cña thÕ giíi, cÇn cã sù ®èi lËp tuyÖt ®èi gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc trong khi tr¶ lêi c©u hái c¸i nµo cã tríc, c¸i nµo quyÕt ®Þnh. Kh«ng nh vËy sÏ lÉn lén hai ®êng lçi c¬ b¶n trong triÕt häc, lÉn lén vËt chÊt vµ ý thøc vµ cuèi cïng sÏ lµ quan ®iÓm duy vËt. Song sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc chØ lµ t¬ng ®èi nÕu nh chóng ta chØ xÐt chóng nh lµ nh÷ng nh©n tã nh÷ng mÆt kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ho¹t ®éng cña con ngêi, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi cña con ngêi. Bëi v×, ý thøc tù nã kh«ng thÓ c¶i biÕn ®îc sù vËt, kh«ng cã kh¶ n¨ng tù biÕn thµnh hiÖn thùc, nhng th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi, ý thøc cã thÓ c¶i biÕn ®îc tù nhiªn, th©m nhËp vµo sù vËt, hiªn thùc ho¸ nh÷ng môc ®Ých mµ nã ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh. §iÒu nµy b¾t nguån tõ chÝnh ngay b¶n tÝnh ph¶n ¸nh, s¸ng t¹o vµ x· héi cña ý thøc vµ chÝnh nhê b¶n tÝnh ®ã mµ chØ cã con ngêi cã ý thøc míi cã kh¶ n¨ng c¶i biÕn vµ thèng trÞ tù nhiªn, biÕn tù nhiªn xa l¹, hoang r· thµnh tù nhiªn trï phó vµ sinh ®éng, tù nhiªn cña con ngêi. V× vËy tÝnh t¬ng ®èi trong sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc thÓ hiÖn tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi tÝnh n¨ng ®oäng cña ý thøc. MÆt kh¸c ®êi sèng con ngêi lµ sù thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sãng tinh thÇn trong ®ã ng÷ng nhu cÇu tinh thÇn ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng, nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt còng bÞ nhu cÇu tinh thÇn ho¸. Khanög ®Þnh tÝnh t¬ng ®èi cña 9 sù ®èi lËp gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc kh«ng cã nghÜa lµ kh¼ng ®Þnh r»ng c¶ hai nh©n tè cã vai trß nh nhau trong ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña con ngêi. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c-Lªnin kh¼ng ®Þnh r»ng trong ho¹t ®éng cña con ngêi nh÷ng nh©n tè vËt chÊt vµ ý thøc cã t¸c ®éng qua l¹i song sù t¸c ®éng diÔn ra trªn c¬ së tÝnh thø nhÊt cña nh©n tè vËt chÊt so víi tÝnh thø hai cña nh©n tè ý thøc. Trong ho¹t ®éng cña con ngêi nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt xÐt ®Õn cïng bao giê còng gi÷a vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng cña con ngêi v× nh©n tè vËt chÊt quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh thÇn cã thÓ tham gia ho¹t ®éng cña con ngêi, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh thÇn hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thøc vµ qua ®ã quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr¬ng biÖn ph¸p mµ con ngêi ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän läc söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ ho¸ môc ®Ých chñ tr¬ng biÖn ph¸p ®ã. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ngêi bao giê còng híng ®Õn môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu sèng, h¬n n÷a cuéc sèng tinh thÇn cña con ngêi xÐt ®Õn cïng bÞ chi phèi vµ phô thuéc vµo viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. Kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh trùc tiÕt cña nh©n tè vËt chÊt triÕt häc M¸c-lªnin ®ång thêi còng coi nhÑ vai trß cña nh©n tè tinh thÇn, cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan. Nh©n tè ý thøc cã t¸c dông trë l¹i quan träng ®èi víi nh©n tè vËt chÊt. H¬n n÷a trong ho¹t ®éng cña m×nh con ngêi kh«ng thÓ ®Ó cho thÕ giíi kh¸ch quan quy luËt kh¸ch quan chi phèi mµ chur ®éng híng nã ®i theo con ®- êng cã lîi cña m×nh. ý thøc con ngêi kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi tîng vËt chÊt, còng kh«ng thÓ thay ®æi ®îc quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh con ngêi ph¶i tu©n theo quy luËt kh¸ch quan vµ chØ cã thÓ ®Ò tháa m·n môc ®Ých chñ tr¬ng trong ph¹m vi hoµn c¶nh cho phÐp. PhÇn II VËn dông mèi quan hÖ vËt chÊt vµ ý thøc trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ë níc ta hiªn nay. 1. VËn dông mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ: Nh chóng ta ®· biÕt vËt chÊt vµ ý thøc cã quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Nh©n tè vËt chÊt gi÷ vai trß c¬ së quyÕt ®Þnh, cßn nh©n tè ý thøc cã t¸c dông trë l¹i ®èi víi nh©n tè vËt chÊt. Trong nhiÒu trêng hîp nh©n tè cã t¸c dông quyÕt 10 ®Þnh ®Õn sù thµnh b¹i cña sù ho¹t ®éng c¶i t¹o con ngêi. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong t¸c ®éng cña ®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng. Song xÐt ®Õn cïng t¸c ®éng cña ý thøc chØ cã tÝnh t¬ng ®èi, cã ®iÒu kiÖn. Vai trß tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc chØ ®îc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ v× thÕ giíi vÉn tån t¹i kh¸ch quan vµ vËn ®éng theo quy luËt kh¸ch quan ®ßi hái ý thøc ph¶i biÕn ®æi phï hîp víi nã, nÕu lµ tiªu cùc ý thøc sím muén công bÞ ®µo th¶i. MÆt kh¸c ý thøc lµ c¸i cã sau, lµ c¸i ph¶n ¸nh h¬n n÷a vai trß c¶u nã cßn tuú thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c trong ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Do vËy xÐt tµon côc ý thøc vÉn lµ nh©n tè thø hai bÞ quyÕt ®Þnh, cÇn chó ý r»ng vai trß cña ý thøc chØ cã ®îc nÕu nã th©m nhËp vµo quÇn chóng vµ tæ chøc x· héi. NÕu nh chóng ta ®a nã vµo ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ th× chóng ta cã thÓ thÊy r»ng gi÷a kinh tÕ (biÓu hiÖn cña vËt chÊt) vµ chÝnh trÞ(biÓu hiÖn cña ý thøc) còng cã mèi quan hÖ dµng buéc lÉn nhau. Bëi v× chóng ta thÊy r»ng t×nh h×nh kinh tÕ cña mét níc lµ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh cßn chÝnh trÞ lµ c¬ b¶n. NÕu kinh tÕ cña mét n- íc mµ giµu m¹nh nhng chÝnh trÞ th× lu«n bÊt æn: ®Êu tranh giai cÊp, t«n gi¸o, gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c nhau cña mét quèc gia th× còng kh«ng thÓ tån t¹i l©u dµi ®îc, cuéc sèng cña nh©n d©n sung tóc, ®Çy ®ñ nhng lu«n ph¶i sèng trong lo ©u sî h·i v× chiÕn tranh vµ chÕt chãc. Do ®ã chÝnh trÞ cña mét níc mµ æn ®Þnh, tuy nhiÒu ®¶ng kh¸c nhau nhng vÉn quy vÒ mét chÝnh ®¶ng thèng nhÊt ®Êt níc vµ ®¶ng nµy vÉn ®em l¹i sù yªn Êm cho nh©n d©n, ®Êt níc ®ã giµu m¹nh cuéc sèng nh©n d©n Êm lo h¹nh phóc, ngîc l¹i nÕu nh ®Êt níc ®ã nghÌo cho dï chÝnh trÞ æn ®Þnh ®Õn ®©u th× cuéc sèng cña nh©n d©n còng trë lªn khã kh¨n vµ ¾t sÏ dÉn ®Õn ®¶o chÝnh sôp ®æ chÝnh quyÒn ®Ó thay thÓ mét chÝnh quyÒn míi ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho nh©n d©n h¬n. Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thay ®æi theo tõng h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi. Con ngêi tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Thêi kú nguyªn thuû, n« lÖ, phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa, x· héi chñ nghÜa. Tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý vµ tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cña nÒn s¶n xuÊt sÏ lµ nh©n tè quy ®Þnh tr×nh ®é hiÖn ®¹i vµ møc sèng cña x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt cßn nÒn t¶ng h×nh thµnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi vµ ®êi sèng tinh thÇn x· héi. HiÖn thøc lÞch sö ®· chØ ra r¨ng mäi quan hÖ cña ®êi sèng x· héi bao gåm: quan hÖ chÝnh trÞ, nhµ níc ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, khoa häc, nghÖ thuËt t«n gi¸o, ... ®Òu h×nh thµnh vµ biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi c¬ së kinh tÕ vµ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong x· héi ®ã theo M¸c quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ trÝnh s¶n xuÊt (quan hÖ kinh tÕ)lµ quan hÖ c¬ b¶n nhÊt quyÕt ®Þnh tÊt c¸c quan hÖ c¬ b¶n kh¸c. Mét khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn c¸ch thøc s¶n xuÊt cña con ngêi thay ®æi, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng, møc sèng ®îc 11 n¨ng cao th× c¸c mèi quan hÖ vµ mäi mÆt cña ®êi sèng còng ®îc thay ®æi theo. S¶n xuÊt vËt chÊt hay kinh tÕ lµ c¬ së ®Çu tiªn quan träng nhÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n ho¸ vµ hoµn thiÖn chøc n¨ng cña con ngêi, tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi vµ x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt m«i trêng tù nhiªn, ®iÒu kiÖn x· héi... ®ßi hái thÓ lùc trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch cña con ngêi ph¶i ph¸t triÓn thÝch øng víi nã. Yªu cÇn kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt lµm cho khoa häc kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn. §ã chÝnh lµ c¬ së quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn c¸c kü n¨ng cña con ngêi, cña chÝnh trÞ cña x· héi lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi. Sù phong phó vµ ®a d¹ng cña nh÷ng quan hÖ vËt chÊt, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ký thuËt vµ ®êi sèng tinh thÇn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së n¶y sinh sù phong phó vµ ®a d¹ng trong sù ph¸t triÓn thÓ chÊt n¨ng lùc vµ tinh thÇn cña con ngêi. Nãi cho cïng th× trong ho¹t ®éng cña con ngêi, nh÷ng nhu cÇu vÒ vËt chÊt (kinh tÕ) bao giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, chi phèi vµ quy ®iÞnh môc ®Ých ho¹t ®éng bëi v× con ngêi tríc hÕt ph¶i ¨n mÆc ë, råi míi nghÜ ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ. Ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ngêi tríc hÕt híng tíi môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn nh»m tho¶ m·n nhu cÇu sèng. H¬n n÷a, cuéc sèng tinh thÇn cña con ngêi xÐt ®Õn cïng bÞ chi phèi vµ phô thuéc vµo viÖc tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. NÒn kinh tÕ cña mét níc lµ c¬ së ®Ó níc ®ã thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng, biÖn ph¸p trong viÖc qu¶n lý, ®Ò ra nh÷ng chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn lîc ph¸t triÓn qu©n ®éi ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ chñ quyÒn quèc gia. C¨n cø vµ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, c¸c t tëng vµ chÝnh s¸ch ®æi míi ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc ®a ra phï hîp vµ hiÖu qu¶ nh»m ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ cao cho x· héi, còng ®ång thêi cho nh©n d©n. T¸c dông ngîc trë l¹i, thÓ chÕ chÝnh trÞ (ý thøc) cña mét níc rÊt quan träng trong viÖc x©y dùng ®Êt níc. ChÝnh trÞ æn ®Þnh lµ ®iÒu kiÖn tèt, t¹o kh«ng khÝ yªn Êm, tho¶i m¸i vµ tù do ®Ó mäi ngêi, nhµ nhµ, c¸c c«ng ty, c¸c tæ chøc, ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi cèng hiÕn vµ ph¸t triÓn hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho b¶n th©n m×nh vµ lîi Ých cho x· héi. Nguyªn lý triÕt häc M¸c-Lªnin lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc ®ßi hái chóng ta ph¶i xem xÐt t×nh h×nh c¸c sù vËt ( ë ®©y lµ nªn kinh tÕ) tõ thùc tÕ kh¸ch quan, tr¸nh chñ nghÜa chñ quan, duy ý chÝ, ®ång thêi ph¸t huy vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, ph¸t huy nç lùc ho¹t ®éng chñ quan trong ho¹t ®éng cña con ngêi (nh trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña níc ta, trong c«ng cuéc 12 ®æi míi do §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam khëi xíng ®· rÊt chó träng trong viÖc ®Ò cao yÕu tè cña con ngêi, lµm cho ý thøc thay ®æi míi th©m nhËp vµo c¬ s¬ kinh tÕ, vµ ®éng viªn quÇn chóng). 2. VËn dông mèi quan hÖ vÊt chÊt vµ ý thøc trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ míi cña níc ta hiÖn nay: Nh chóng ta ®· biÕt, sau khi gi¶i phãng MiÒn Nam thèng nhÊt ®Êt níc, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn nhiÒu nhîc ®iÓm. C¬ së vËt chÊt kü thuËt yÕu kÐm, c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu mÆt mÊt c©n ®èi, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt ch a ®¶m b¶o nhu cÇu ®êi sèng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cha cung cÊp ®ñ thùc phÈm cho nh©n d©n, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, hµng ho¸ cho xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, nÒn kinh tÕ miÒn B¾c cßn bÞ chiÕn tranh ph¸ ho¹i b»ng kh«ng qu©n cña ®Õ quèc Mü tµn ph¸ nÆng nÒ. ë miÒn Nam, sau 20 n¨m chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ bÞ ®¶o nén vµ suy sôp, n«ng nghiÖp nhiÒu vïng hoang ho¸, l¹m ph¸t trÇm träng... Tríc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi §¶ng lÇn thø IV l¹i ®Ò ra nh÷ng chØ tiªu kÕ ho¹ch n¨m 1976-1980 qu¸ cao vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt vît qu¸ kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ, nh n¨m 1975, phÊn ®Êu ®¹t 21 triÖu tÊn l¬ng thùc, 1 triÖu tÊn c¸ biÓn, 1 triÖu hÐcta khai hoang, 1 triÖu 200 hÐcta rõng míi trång... , 10 triÖu tÊn than s¹ch, 2 triÖu tÊn xi m¨ng... §Æc biÖt lµ ®· ®Ò ra viÖc x©y dùng thªm nhiÒu c¬ së míi vÒ c«ng nghiÖp nÆng, ®Æc biÖt lµ c¬ khÝ vµ ®Æt nhiÖm vô hoµn thµnh vÒ c¬ b¶n c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ë miÒn Nam. Nh÷ng chñ tr¬ng sai lÇm ®ã cïng víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp chung quan liªu bao cÊp ®· t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ, ¶nh hëng kh«ng tèt tíi ®êi sèng cña nh©n d©n... §Õn hÕt n¨m 1980, nhiÒu chØ tiªu kinh tÕ chØ ®¹t kho¶ng 50-60% møc ®Ò ra, nÒn kinh tÕ t¨ng trëng rÊt chËm ch¹p: tæng s¶n phÈm x· héi t¨ng b×nh qu©n 1, 5%, c«ng nghiÖp t¨ng 2, 6%, n«ng nghiÖp gi¶m 0, 15%. §¹i héi §¶ng lÇn thø V còng cha t×m ra ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn nh©n ®Ých thùc cñ sù tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ cña níc ta vµ còng cha ®Ò ra c¸c chñ tr- ¬ng chÝnh s¸ch vµ toµn diÖn vÒ ®æi míi, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ. Trong n¨m n¨m 1981- 1985 chóng ta cha kiªn quyÕt kh¾c phôc chñ quan, tr× trÖ trong bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ, c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa vµ qu¶n lý kinh tÕ, l¹i ph¹m nh÷ng sai lÇm míi nghiªm träng trong lÜnh vùc ph©n phèi lu th«ng. Nh×n chung, chóng ta cha thùc hiÖn ®îc môc tiªu tæng qu¸t do §¹i héi lÇn thø V ®Ò ra lµ c¬ b¶n æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ-x· héi, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n. 13 Trong c¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qua ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®· nhËn ®Þnh: “ Trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng nghiªn cøu, t×m tßi, x©y dùng ®êng lèi, x¸c ®Þnh ®óng môc tiªu vµ ph¬ng híng x· héi chñ nghÜa. Nhng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan: Nãng véi trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn: cã lóc ®Èy m¹nh qu¸ møc viÖc x©y dùng c«ng viÖc nÆng: duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu, bao cÊp, cã nhiÒu chñ tr¬ng sai trong viÖc c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tiÒn l¬ng. TÊt nhiªn, ngoµi nh÷ng khuyÕt ®iÓm chñ quan nªu trªn, cßn cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan nh hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn tranh, bèi c¶nh quèc tÕ... song chñ yÕu lµ do chóng ta ph¹m sai lÇm chñ quan, nh÷ng sai lÇm cïng víi tr× trÖ trong c«ng t¸c tæ chøc, c¸n bé ®· k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt vµ triÖt tiªu nhiÒu ®éng lùc ph¸t triÓn. Nh¾c l¹i t×nh h×nh trªn ®Ó thÊy râ t¸c ®éng tiªu cùc cña ý thøc (ë ®©y lµ c¸c chñ tr¬ng chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý) ®èi víi vËt chÊt (lµ nÒn kinh tÕ) vµ thÊy t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ tríc khi cã c«ng cuéc ®æi míi. PhÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu ý thøc lµ tiªu cùc th× sím muén sÏ bÞ ®µo th¶i. Tríc t×nh h×nh ngµy cµng nghiªm träng trong khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi ë níc ta, §¶ng vµ nhµ níc ®· ®i s©u nghiªn cøu, ph©n tÝch t×nh h×nh, lÊy ý kiÕn réng r·i cña c¬ së, cña nh©n d©n. vµ ®Æc biÖt lµ ®æi míi t duy vÒ kinh tÕ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· rót ra bèn kinh nghiÖm lín, trong ®ã kinh nghiÖm: ph¶i lu«n xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ, t«n träng vµ hµnh ®éng theo quy luËt kh¸ch quan. §¶ng ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi, më ra bíc ngoÆt trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta. T¹i §¹i héi VI, §¶ng ®· tù phª b×nh mét c¸ch nghiªm kh¾c, ®· ph©n tÝch ®óng nguyªn nh©n cña t×nh h×nh khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, ®Ò ra c¸c ®Þnh híng lín vµ x¸c ®Þnh chñ tr¬ng ®æi míi, ®Æc biÖt lµ ®æi míi vÒ kinh tÕ, ®· thùc hiÖn môc tiªu cña ba ch¬ng tr×nh kinh tÕ: l¬ng thùc - thùc phÈm, hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu: h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, thõa nhËn sù tån t¹i cña tiÓu t s¶n s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ t b¶n t nh©n, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, sö dông ®óng ®¾n quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi VI, nh÷ng diÔn biÕn quèc tÕ phøc t¹p ®· ¶nh hëng xÊu ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ chÝnh trÞ vµ x· héi níc ta, nhng §¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta ®· nç lùc kh¾c phôc khã kh¨n, kiªn tr× t×m tßi, khai ph¸ con ®êng ®æi míi. Vµ ®Õn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII, ta ®· 14 ®¸nh gi¸ t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi ViÖt nam sau h¬n bèn n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi: c«ng cuéc ®æi míi bíc ®Çu ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu rÊt quan träng. T×nh h×nh chÝnh trÞ cña ®Êt níc æn ®Þnh, nÒn kinh tÕ cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, nguån lùc s¶n xuÊt cña x· héi ®îc huy ®éng tèt h¬n, tèc ®é l¹m ph¸t ®îc h¹n chÕ bít: ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña mét bé phËn nh©n d©n cã phÇn ®îc c¶i thiÖn. So víi tríc ®©y th× møc khñng ho¶ng ®· gi¶m bít. Sinh ho¹t d©n chñ trong x· héi ngµy cµng ®îc ph¸t huy... Qua nh÷ng dÉn chøng trªn, ta thÊy râ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ý thøc vµ vËt chÊt, gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Nhê cã ®êng nèi ®æi míi, s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n nãi chung ®îc c¶i thiÖn, møc khñng ho¶ng ®· gi¶m bít, do ®ã gãp phÇn æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ ®Êt níc, gãp phÇn voµ viÖc ph¸t huy d©n chñ trong x· héi. Kh«ng chñ quan víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc. §¹i héi VII chØ ra nh÷ng tån t¹i lín cÇn gi¶i quyÕt, ®Æc biÖt vÒ mÆt kinh tÕ ®ã lµ: l¹m ph¸t cßn ë møc cao nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt ®×nh ®èn kÐo dµi, lao ®éng thiÕu viÖc lµm t¨ng lªn... , ®ång thêi còng tù phª b×nh vÒ viÖc chËm x¸c ®Þnh râ yªu cÇu vµ néi dung ®æi míi, cßn nhiÒu nóng tóng vµ nhiÒu s¬ hë trong ®iÒu hµnh, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ trêng... ®Æc biÖt, ®¹i héi còng x¸c ®Þnh:”VÒ quan hÖ gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ ph¶i tËp chung søc ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng vµ viÖc lµm, c¸c nhu cÇu x· héi kh¸c, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, coi ®ã lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó tiÕn hµnh ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ”. Nh vËy, râ rµng §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ngµy cµng vËn dông ®óng ®¾n ph¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc vµo c«ng cuéc ®æi míi, tiÕn hµnh ®æi míi kinh tÕ tríc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ®æi míi trong lÜnh vùc chÝnh trÞ. §¹i héi VII, sau khi ®· ph©n tÝch s©u s¾c ®Æc ®iÓm t×nh h×nh quèc tÕ vµ trong níc ®· ®Ò ra môc tiÓu tæng qu¸t vµ c¸c môc tiªu cô thÓ, nh÷ng ph¬ng ch©m chØ ®¹o trong n¨m n¨m 1991-1995, ®Æc biÖt ®¸ng chó ý lµ ph¬ng ch©m kÕt hîp ®éng lùc kinh tÕ vµ ®éng lùc chÝnh trÞ tinh thÇn, ph¬ng ch©m tiÕp tôc ®æi míi toµn diÖn vµ ®ång bé ®a c«ng t¸c ®æi míi vµo chiÒu s©u víi bíc ®i v÷ng ch¾c, lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m ®ång thêi thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc ®æi míi lÜnh vùc kh¸c. Nãi vÒ §¶ng trong c«ng cuéc ®æi míi, b¸o c¸o chÝnh trÞ tríc §¹i héi ®· nhËn xÐt:” NÐt næi bËt lµ trong §¶ng ®· cã sù ®æi míi t duy vÒ kinh tÕ, víi tinh 15 thÇn ®éc lËp s¸ng t¹o, §¶ng ®· cô thÓ ho¸ vµ ph¸t triÓn nghÞ quyÕt §¹i héi VII, bíc ®Çu h×nh thµnh hÖ thèng c¸c quan ®iÓm c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta”. Sau §¹i héi lÇn thø VII, Ban chÊp hµnh TW §¶ng (kho¸ VII) ®· ®Ò ra c¸c nghÞ quyÕt héi nghÞ trung ¬ng 2, 3, 4 vµ 5 ®Ó cô thÓ ho¸ vµ ph¸t triÓn ®- êng lèi §¹i héi VI, gi¶i quyÕt mét lo¹t vÊn ®Ò cô thÓ trªn nhiÒu lÜnh vùc ®èi néi vµ ®èi ngo¹i, héi nghÞ toµn quèc gi÷a nhiÖm kú ®· ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh tùu to lín cã ý nghÜa hµng ®Çu lµ ®· kh¾c phôc mét bíc rÊt quan träng t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi... kh¾c phôc ®îc nhiÒu mÆt ®×nh ®èn, suy tho¸i, tèc ®é t¨ng trëng kh¸ vµ liªn tôc trong ba n¨m qua. L¹m ph¸t ®îc ®Èy lïi tõ 67% n¨m 1991 xuèng 17, 5% n¨m 1992 vµ cßn 5, 2% n¨m 1993. Tæng s¶n lîng trong níc GDP t¨ng b×nh qu©n 8, 2%(møc ®Ò ra trong n¨m 1991-1995 lµ 5, 5-6, 5%). S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn t¬ng ®èi toµn diÖn, s¶n lîng l¬ng thùc n¨m n¨m qua ®· t¨ng 26% so víi n¨m n¨m tríc, t¹o ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, vÊn ®Ò l¬ng thùc ®îc gi¶i quyÕt tèt. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®¹t nhÞp ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m 13, 3% (møc kÕ ho¸ch lµ 7, 5-8, 5%). Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i më réng theo híng ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸, thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu ®îc cñng cè vµ më réng, nguån ®Çu t vèn tõ níc ngoµi t¨ng m¹nh... t¨ng tr- ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu trong 5 n¨m 1991-1995 ®¹t trªn 17 tØ USD (kÕ ho¹ch 12-15 tØ USD), ®¶m b¶o nhËp c¸c lo¹i vËt t, thiÕt bÞ vµ hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n th¬ng m¹i... Khoa häc c«ng nghÖ cã bø¬c ph¸t triÓn, ®· tËp chung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn trong sù nghiÖp ®æi míi vµ ph¸t triÓn cña níc ta, phôc vô cho viÖc x©y dùng ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc. LÜnh vùc v¨n ho¸- x· héi cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn mét bíc. Quèc phßng an ninh ®îc gi÷ v÷ng. Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc còng nªu nªn thµnh tùu vÒ tiÕp tôc gi÷ v÷ngvµ cñng cè sù æn ®Þnh chÝnh trÞ, vÒ më réng quan hÖ ®èi ngo¹i, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Nh vËy, ë ®©y l¹i cµng thÊy râ t¸c ®éng cña kinh tÕ ®èi víi chÝnh trÞ vµ x· héi, ®èi víi c«ng t¸c ®èi ngo¹i vµ c«ng t¸c quèc phßng an ninh... §æi míi kinh tÕ quyÕt ®Þnh nhng c¸c nh©n tè chÝnh trÞ, x· héi, ®èi ngo¹i, ... còng ¶nh hëng tÝch cùc trë l¹i mét c¸ch biªn chøng ®èi víi kinh tÕ. VËn dông ®óng ®¾n quy luËt cña phÐp biÖn chøng. Héi nghÞ §¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú còng v¹ch ra nh÷ng mÆt yÕu kÐm vÒ kinh tÕ “ nÒn kinh tÕ vÉn cßn mang tÝnh chÊt n«ng nghiÖp 16 l¹c hËu, c«ng nghiÖp nhá bÐ, kÕt cÊu h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn, kinh tÕ tuy t¨ng tr- ëng kh¸ nhng n¨ng xuÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cßn thÊp... ” vµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i lín vÒ mÆt v¨n ho¸, x· héi... §Ó cã nh÷ng chñ tr¬ng vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt, héi nghÞ ®· dù ®o¸n nh÷ng th¸ch thøc lín vµ nh÷ng c¬ héi lín vµ nh÷ng c¬ héi lín trong thêi gian tíi, tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu: thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÔ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, thùc hiÖn chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ph¸t ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, x©y dùng ®ång bé c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ch¨m lo c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ - x· héi, b¶o ®¶m quèc phßng vµ an ninh, x©y dùng nhµ n - íc ph¸p quyÒn ViÖt Nam cña d©n, do d©n vµ v× d©n, ®æi míi chØnh ®èn §¶ng, cñng cè mèi quan hÖ gi÷a §¶ng vµ nh©n d©n. Sau héi nghÞ §¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú, TW §¶ng (kho¸ VII) ra nghÞ quyÕt vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, c«ng nghÖ míi ®Õn n¨m 2000 theo híng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. X©y dùng giai cÊp c«ng nh©n trong giai ®o¹n míi. C¶i c¸ch mét bíc nÒn hµnh chÝnh nhµ níc (Héi nghÞ lÇn thø VIII ban chÊp hµnh TW §¶ng tõ 16-23/1/1995). Víi néi dung cña Héi nghÞ TW lÇn thø VIII, cã thÓ nãi lµ ®· hoµn thµnh ch¬ng tr×nh cô thÓ ho¸ mét bíc c¬ng lÜnh vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi mµ §¹i héi VII ®· th«ng qua. Víi sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc ®æi míi h¬n mêi n¨m (1986 - 1995), chóng ta cµng cã c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ hoµn toµn ®óng ®¾n vµ phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan cña lÞch sö tøc lµ chóng ta ph¶i thõa nhËn giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng mµ tr- íc ®©y chóng ta ®· phñ nhËn nã mµ tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chñ nghÜa t b¶n. Tríc ®©y, §¶ng ta ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý trÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan: nãng véi trong c¶i t¹o chñ nghÜa x· héi, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn; cã lóc ®Èy m¹nh qu¸ møc viÖc x©y dùng c«ng nghiÖp nÆng; duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp; cã nhiÒu chñ tr¬ng sai trong viÖc c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tiÒn l¬ng; c«ng t¸c t tëng vµ qu¶n lý c¸n bé ph¹m nhiÒu khuyÕt ®iÓm nghiªm träng. Qu¸n triÖt nguyªn t¾c kh¸ch quan kh¾c phôc bÖnh chñ quan duy ý chÝ lµ nhiÖm vô cña toµn §¶ng, toµn d©n ta, nhiÖm vô nµy chØ ®îc thùc hiÖn nÕu chóng ta kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng vµ tri thøc khoa häc. Vµ trªn c¬ së nghiªn cøu t×nh h×nh c¸c níc t b¶n chñ nghÜa trªn thÕ giíi, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa x· héi vµ t×nh h×nh thùc tÕ cña níc ta ®Ó vËn dông mét c¸ch tæng hîp c¸c mÆt m¹nh, h¹n chÕ chÕ c¸c mÆt yÕu cña chñ nghÜa t b¶n, vµ ®a ra ph¬ng tr©m ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt nam sang 17 nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §ång thêi, qua thùc tiÔn mêi n¨m ®æi míi, chóng ta còng nhËn thøc râ lµ kh«ng chê kinh tÕ ph¸t triÓn cao råi míi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, mµ ngay trong tõng bíc vµ suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i lu«n g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. Trªn tinh thÇn ®ã, cïng víi nh÷ng kinh nghiÖm ®· thu ®îc nh÷ng n¨m ®æi míi, ë §¹i héi VIII lÇn nµy còng ®· ®i tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ®¸nh gi¸ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi ViÖt nam, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ nguy c¬. §¶ng ta còng ®· nhËn ®Þnh thuËn lîi vµ khã kh¨n, thêi c¬ vµ nguy c¬ ®an xen nhau v× vËy chóng ta ph¶i chñ ®éng n¾m thêi c¬, v ¬n lªn ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c, t¹o ra thÕ vµ lùc míi; ®ång thêi lu«n lu«n tØnh t¸o, kiªn quyÕt ®Èy lïi vµ kh¾c phôc c¸c nguy c¬, kÓ c¶ nh÷ng nguy c¬ míi n¶y sinh, b¶o ®¶m ph¸t triÓn ®óng híng. XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh nãi trªn vµ c¨n cø vµo C¬ng lÜnh cña §¶ng, cÇn tiÕp tôc n¾m v÷ng hai nhiÖm vô chiÕn lîc x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ tæ quèc, ®Èy m¹ch c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng, an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Tõ nay ®Õn n¨m 2020, ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp. Vµ thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua, víi nh÷ng chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi, chÝnh s¸ch ngo¹i giao hîp lý, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc tiÕn rÊt quan träng, b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi Mü, lµ thµnh viªn cña khèi ASEAN (HiÖp héi c¸c níc §«ng Nam ¸), ®Æc biÖt n¨m 1998 ta ®· trë thµnh thµnh viªn cña khèi APEC (DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng)... tõ chç bÞ bao v©y cÊm vËn nay ®· ®îc b×nh thêng ho¸ ®îc tÊt c¶ c¸c níc lín, cã quan hÖ ngo¹i giao víi 167 níc, quan hÖ th¬ng m¹i víi 120 níc. §ång thêi c©n b»ng quan hÖ víi c¸c níc lín, ph¸t triÓn quan hÖ tèt ®Ñp víi c¸c níc l¸ng giÒng khu vùc. §iÒu ®ã cã ý nghÜa to lín trong viÖc gi÷ v÷ng m«i tr êng hoµ b×nh æn ®Þnh, lµ nÒn t¶ng x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. T¨ng trëng GDP tiÕp tôc t¨ng cao, n¨m 1996 lµ 9, 3%, n¨m 1987 lµ 8, 2%, n¨m 1998 lµ 5, 8% (Do ¶nh hëng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc). L¹m ph¸t vÉn ®îc gi÷ ë møc díi 10%. Tèc ®é t¨ng trëng cña c«ng nghiÖp vÉn ®¹t hai con sè... §êi sèng cña nh©n d©n ngµy cµng ®îc æn ®Þnh vµ n©ng cao. 18