ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------------------- LÊ KIM THẮNG CÔNG TÁC XÃ HỘI VỚI VẤN ĐỀ GIẢM NGHÈO Ở NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI XÃ IANAN, HUYỆN ĐỨC CƠ, TỈNH GIA LAI LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Hà Nội, 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------- LÊ KIM THẮNG CÔNG TÁC XÃ HỘI VỚI VẤN ĐỀ GIẢM NGHÈO Ở NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI XÃ IANAN, HUYỆN ĐỨC CƠ, TỈNH GIA LAI Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Khắc Bình Hà Nội, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: Công tác xã hội với vấn đề giảm nghèo ở người dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của PGS. TS Nguyễn Khắc Bình. Các số liệu trong đề tài này được thu thập và sử dụng một cách trung thực, tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Hà Nội, tháng 04 năm 2016 Tác giả luận văn Lê Kim Thắng LỜI CẢM ƠN Sau gần sáu tháng thực hiện đề tài nghiên cứu, tôi đã hoàn tất được những yêu cầu, những nhiệm vụ đặt ra. Có được kết quả và thành công đó tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Nguyễn Khắc Bình - người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận luận văn này. Tôi cũng chân thành cảm ơn tới Ban lãnh đạo, các thầy cô trong khoa cùng nhà trường đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành luận văn đúng thời gian quy định. Đồng thời tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo, UBND và người dân tại xã Ianan đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi tiến hành khảo sát, thu thập thông tin trong suốt quá trình nghiên cứu. Mặc dù luận văn đã hoàn thành nhưng tác giả còn hạn chế về chuyên môn, kinh nghiêm, thời gian nghiên cứu nên khó tránh khỏi những thiếu sót.Rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy cô để luận văn được hoàn thiện hơn. Chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 4 năm 2016 Học viên Lê Kim Thắng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 1 2. Tổng quan nghiên cứu .......................................................................... 2 3. Ý nghĩa của nghiên cứu ........................................................................ 8 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ...................................................... 9 5. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 9 6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 10 7. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...................................................... 10 8. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................ 11 9. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 11 10. Cấu trúc luận văn ............................................................................. 13 CHƯƠNG 1CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI VỀ GIẢM NGHÈO CỦA NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ VÀ THỰC TIỄN CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI GIẢM NGHÈO Ở VÙNG DÂN TỘC THIỂU SỐ ................................................................................................................ 14 1. Cơ sở lý luận ...................................................................................... 14 1.1 Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu ............................................... 14 1.1.1 Cách tiếp cận lý thuyết hệ thống ................................................. 14 1.1.2. Cách tiếp cận dựa trên lý thuyết nhận thức hành vi.................... 16 1.1.3. Lý thuyết nhu cầu ...................................................................... 18 1.2. Các khái niệm công cụ .................................................................... 20 1.2.1 Một số khái niệm về công tác xã hội ......................................... 20 1.2.2 Một số khái niệm về nghèo đói và người dân tộc thiểu số .......... 22 1.3. Nhu cầu hoạt động nghề công tác xã hội trong công tác giảm nghèo24 1.4. Quan điểm của Đảng, nhà nước trong công tác xóa đói giảm nghèo 27 2. Cơ sơ thực tiễn ................................................................................... 29 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu và khách thể nghiên cứu.................... 29 2.1.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................... 29 2.1.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên ............................................ 29 2.1.1.2. Đặc điểm dân cư.................................................................. 29 2.1.2. Đặc điểm về khách thể nghiên cứu ............................................ 30 CHƯƠNG 2THỰC TRẠNG ĐÓI NGHÈO VÀ CÁC RÀO CẢN CẢN TRỞ VIỆC THOÁT NGHÈO Ở NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI XÃ IANAN, HUYỆN ĐỨC CƠ, TỈNH GIA LAI............................................ 32 1. Thực trạng tình hình nghèo ở người DTTS tại xã Ianan...................... 32 1.1. Quy mô và mức độ nghèo................................................................ 32 1.2. Đặc trưng của các hộ nghèo DTTS được khảo sát ........................... 33 1.2.1. Đặc điểm về giới tính, độ tuổi ................................................... 33 1.2.2. Trình độ học vấn của chủ hộ...................................................... 34 1.2.3. Đặc trưng về nhân khẩu ............................................................. 35 1.2.4. Thu nhập và chi tiêu của các hộ nghèo DTTS............................ 36 1.2.5. Các điều kiện sống cơ bản của các hộ nghèo DTTS .................. 37 1.2.5.1. Về nhà ở .............................................................................. 37 1.2.5.2 Về nhu cầu sử dụng điện ...................................................... 38 1.2.5.3. Nguồn nước sinh hoạt.......................................................... 38 1.2.5.4. Nhà vệ sinh của người nghèo DTTS .................................... 40 1.2.5.6. Về đất canh tác và hiệu quả sử dụng đất canh tác ................ 40 1.2.5.7. Giáo dục .............................................................................. 42 1.2.5.8. Y tế ..................................................................................... 43 1.2.5.9. Tín dụng .............................................................................. 44 1.2.5.10. Sở hữu tài sản .................................................................... 45 1.2.5.11. Mức độ tham gia vào các hoạt động cộng đồng của người nghèo ............................................................................................... 47 2. Các nguyên nhân cản trở việc thoát nghèo ở các hộ nghèo ................. 47 2.1. Nhóm nguyên nhân về bản thân người nghèo .................................. 48 2.2. Nhóm nguyên nhân về điều kiện tự nhiên........................................ 50 2.3. Nhóm nguyên nhân về cơ chế chính sách xã hội.............................. 51 2.4. Nhóm nguyên nhân liên quan đến xã hội. ........................................ 51 CHƯƠNG 3TRỢ GIÚP NGƯỜI NGHÈO VÀ VAI TRÒ CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI.............................................................................................. 55 1. Vai trò của Công tác xã hội và sự cần thiết Công tác xã hội trong việc thoát nghèo ở địa phương. ...................................................................... 55 2. Trợ giúp người nghèo và vai trò của công tác xã hội nhằm giúp các hộ nghèo trên địa bàn xã Ianan thoát nghèo................................................. 58 2.1. Cung cấp các dịch vụ xã hội hỗ trợ cho các hộ nghèo ...................... 58 2.1.1. Cung cấp các dịch vụ đáp ứng các nhu cầu cơ bản .................... 59 2.1.2. Các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, y tế ......................................... 60 2.1.3. Các dịch vụ hỗ trợ về giáo dục, đào tạo ..................................... 63 2.2. Hỗ trợ các điều kiện để phát triển kinh tế hộ gia đình ...................... 66 2.3. Thay đổi nhận thức .......................................................................... 72 2.4. Trợ giúp phòng ngừa tái nghèo ........................................................ 74 KẾT LUẬN ................................................................................................. 78 1. Về mặt lý luận .................................................................................... 78 2. Về thực tiễn nghiên cứu...................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 81 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ........................................................ 84 PHỤ LỤC.................................................................................................... 85 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Tên đầy đủ BHYT Bảo hiểm y tế DTTS Dân tộc thiểu số NVCTXH Nhân viên công tác xã hội UBDT Ủy ban dân tộc UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Số hộ nghèo trong toàn xã [4] ...................................................... 32 Bảng 2.2. Sở hữu tài sản của các hộ nghèo ................................................... 46 Biểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện nguyên nhân gây nghèo ................................. 47 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong giai đoạnđất nước đang chuyển mình từ một quốc gia nông nghiệp trở thành một quốc gia công nghiệp, gắn liền với hội nhập sâu rộng, toàn diện điều này đã mang lại rất nhiều thành quả về kinh tế, văn hóa, xã hội. Đi song song với những thành quả mà công cuộc đổi mới, hội nhập mang lại thì nước ta cũng đang phải đối mặt với các vấn đề như thất nghiệp, khoảng cách giàu nghèo, khai thác tài nguyên quá mức, ô nhiễm môi trường... Trong đó thì vấn đề về khoảng cách giàu nghèo diễn ra rất nhanh, nếu không tích cực xóa đói giảm nghèo và giải quyết các vấn đề xã hội khác thì khó có thể đạt được mục tiêu xây dựng một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, bình đẳng. Trong chính sách kinh tế xã hội giai đoạn 1996-2000 nhà nước đã xây dựng chương trình mục tiêu quốc gia. Trong đó chương trình xóa đói giảm nghèo không chỉ là vấn đề đơn thuần mà nó còn là vấn đề kinh tế xã hội quan trọng. Do đó phải có sự chỉ đạo thống nhất giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội. Điều này được thể hiện rõ nét hơn trong Nghị quyết 80/NQ-CP về định hướng giảm nghèo bền vững thời kỳ từ năm 2011 – 2020. Xuất phát từ những điều kiện thực tế ở nước ta hiện nay, xóa đói giảm nghèo về kinh tế là tạo điều kiện tiên quyết để xóa đói giảm nghèo về mặt văn hóa xã hội. Vì vậy phải tiến hành xóa đói giảm nghèo cho người dân sinh sống ở vùng cao, vùng sâu, vùng xa, hải đảo, nhằm phá vỡ thể chế sản xuất tự cung tự cấp, độc canh, chuyển dịch cơ cấu kinh tế sản xuất nông nghiệp trên tầm quốc gia, theo hướng sản xuất hàng hóa, phát triển công nghiệp nông thôn, mở rộng thị trường nông thôn, tạo việc làm tại chỗ, tận dụng lao động ở nông thôn vào hoạt động sản xuất tiểu thủ công nghiệp, thương nghiệp và dịch vụ là con đường cơ bản để thoát nghèo. Chuyển dịch cơ cấu ở nông thôn 1 được xem như là một giải pháp thực hiện tạo bước ngoặt để phát triển ở nông thôn, nhằm xóa đói giảm nghèo ở nước ta hiện nay. Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, giữa các dân tộc có trình độ phát triển cả về kinh tế, văn hóa xã hội là rất khác nhau.Trong đó dân tộc Kinh là dân tộc chiếm ưu thế cả về mặt dân số cho tới kinh tế, chính trị.Dân tộc thiểu số gặp những bất lợi khá lớn trong việc tiếp cận các chương trình, chính sách để phát triển kinh tế xã hội. Do đó tỷ lệ nghèo đói và nghèo cùng cực ở các dân tộc thiểu số luôn luôn chiếm tỷ lệ lớn. Khi vấn đề đói nghèo được giải quyết thì sẽ góp phần vào giải quyết các vấn đề xã hội như giảm tình trạng thất học, bỏ học, nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm khoảng cách về kinh tế giữa người Kinh và người DTTS, tăng sự đoàn kết trong cộng đồng góp phần giữ vững tình hình chính trị xã hội của địa phương. Một nguyên nhân chủ quan, tác giả là người sinh sống tại địa phương (địa bàn nghiên cứu) và xuất thân từ một hộ nghèo nên tác giả hiểu rất rõ được những khó khăn, thiếu thốn những vướng mắc mà người nghèo gặp phải.Vì vậy tác giả muốn mang những kiến thức đã học được từ trường lớp, thầy cô cộng với những kinh nghiệm mà gia đình đã thoát nghèo để giúp những người dân tại địa phươngtừng bước vươn lên.Do đó, tác giả chọn đề tài “Công tác xã hội với vấn đề giảm nghèo ở người dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai” làm đề tài luận văn cho mình. 2. Tổng quan nghiên cứu Nghiên cứu về nghèo đói, công tác xóa đói giảm nghèo và công tác xã hội đối với đói tượng nghèo đói là lĩnh vực thu hút nhiều nhà nghiên cứu, các học giả trong và ngoài nước quan tâm. Trong phạm vi nghiên cứu luận văn 2 này, tác giả lựa chọn và phân tích một số công trình nghiên cứu, bài viết, tạp chí tiêu biểu. - Nghiên cứu: “Xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam” của UNDP (Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc) (1995). Điểm nổi bật trong nghiên cứu này là đã làm rõ được nguyên nhân gây ra đói nghèo ở Việt Nam và phân tích tác động của các nhóm giải pháp được thực hiện tương ứng với các nguyên nhân. Trong đó, một số chính sách XĐGN (Xóa đói giảm nghèo) như: chính sách đất đai, chính sách tín dụng ưu đãi, chính sách xây dựng CSHT (Cơ sở hạ tầng) cũng được đánh giá khá chi tiết. Có thể nói, trong giai đoạn này các nghiên cứu trên đều có một điểm chung là đã đề cập đến một số chính sách liên quan trực tiếp đến XĐGN và các kết quả nghiên cứu đó đã góp phần quan trọng cho chính phủ Việt Nam trong xây dựng chương trình XĐGN giai đoạn 1998- 2000. Sau khi triển khai chương trình XĐGN (giai đoạn 1998-2000), với hệ thống các chính sách trực tiếp tác động đến người nghèo, một loạt các nghiên cứu của các tổ chức phi chính phủ được thực hiện với mục tiêu tiếp tục hỗ trợ chính phủ Việt Nam xây dựng chương trình XĐGN giai đoạn tiếp theo. - Nghiên cứu:“Về phương pháp đánh giá tác động của chính sách XĐGN và xây dựng chiến lược XĐGN đến năm 2010” của tác giả Trần Thị Vân Anh thực hiện năm 2003. Theo tác giả, việc đánh giá kết quả thực hiện chính sách giảm nghèo đã được dựa trên các nguồn dữ liệu phong phú, đa dạng do các nhà khoa học, điều tra nghiên cứu được, kết hợp với các nguồn thông tin thu thập trực tiếp từ người nghèo và cộng đồng nghèo. Bên cạnh đó, tác giả cũng phát hiện có những trường hợp chính sách đã không được đánh giá đầy đủ do những người thực hiện thường thiên về trình bày thành tích mà thiếu sự phân tích các vấn đề tồn tại; quan tâm nhiều hơn đến các hoạt động cụ thể mà thiếu chú ý đến các vấn đề có tính cơ chế, chính sách; quan tâm nhiều đến các ngành, các lĩnh vực chuyên biệt mà ít coi trọng các vấn đề ở 3 tầm vĩ mô chung. Cũng trong nghiên cứu của mình, tác giả đã nêu được mối quan hệ giữa đánh giá chính sách và hoạch định chính sách. Tác giả nhận định, việc đánh giá chính sách càng khách quan, toàn diện bao nhiêu thì càng có căn cứ vững chắc để hoàn thiện các chính sách cũng như đề xuất các chính sách mới có tính khả thi bấy nhiêu. - Luận án tiến sĩ: “Tài chính vi mô hỗ trợ xóa đói giảm nghèo tại tỉnh Đồng Nai đến năm 2020” của tác giả Lê Kiên Cương (2013). Tác giả cho rằng: tài chính vi mô là một hướng quan trọng trong công cuộc XĐGN của Tỉnh; Phát triển tài chính vi mô hỗ trợ XĐGN là trách nhiệm của các cấp, các ngành, đoàn thể và toàn dân tỉnh Đồng Nai; Phát triển tài chính vi mô cần phải có trọng điểm, phát triển dần từ nhỏ đến lớn, phù hợp với điều kiện mỗi vùng; Phát triển tài chính vi mô tập trung trước tiên tại những cộng đồng còn gặp nhiều khó khăn về kinh tế. Phát triển tài chính vi mô hỗ trợ XĐGN hướng tới mục tiêu kinh tế và xã hội; Góp phần vào tăng trưởng kinh tế; Tạo thêm công ăn việc làm; Nâng cao thu nhập của người nghèo; Đảm bảo an sinh xã hội, trợ giúp người nghèo có thể vươn lên bằng chính sức lực của mình. Tác giả đưa ra một số giải pháp thực hiện: Xây dựng các tổ chức tài chính vi mô bán chính thức; Khuyến khích sự mở rộng các chi nhánh tài chính vi mô của tỉnh bạn; Phát triển tổ chức tài chính vi mô chính thức: Liên doanh với một số ngân hàng Tài chính vi mô quốc tế. Nghiên cứu gợi mở cho đề tài luận văn về vai trò của tài chính vi mô trong việc giảm nghèo cũng như cách thức trợ giúp các hộ nghèo tại khu tái định cư tiếp cận với các nguồn tài chính vi mô hiện nay. - Luận văn “Thực trạng đói nghèo và giải pháp xóa đói giảm nghèo ở tỉnh Bình Định” của tác giả Trần Thị Kim Chung, trường Đại học Sư phạm Quy Nhơn. Trong nghiên cứu này, tác giả nêu bật thực trạng nghèo đói ở tỉnh Bình Định và chỉ ra một số nguyên nhân chính dẫn đến nghèo đói như: thiếu vốn sản xuất; neo đơn, mất sức lao động; rủi ro, đau ốm; thiếu kinh nghiệm 4 làm ăn, thiếu đất canh tác... Trên cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm xóa đói giảm nghèo: giải pháp về kinh tế; giải pháp về vốn; giải pháp về chính sách: như hỗ trợ người dân khi gặp hoạn nạn khó khăn, chính sách miễn giảm học phí cho học sinh nghèo, chính sách đào tạo nghề cho lao động nghèo.v.v. - Luận án tiến sĩ “Giải pháp xóa đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế xã hội ở các tỉnh Tây Bắc Việt Nam” của Nguyễn Thị Nhung có đề cập đến các vấn đề như thực tiễn xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam, thực trạng về tình hình nghèo đói ở các tỉnh Tây Bắc. Tác giả nêu lên những đặc điểm về nghèo đói, khó khăn, hạn chế, nguyên nhân trong việc nâng cao vai trò của công tác xóa đói giảm nghèo đối với phát triển kinh tế xã hội. Đưa ra quan điểm phương hướng và một số giải pháp cơ bản để thực hiện xóa đói giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế xã hội ở các tỉnh Tây Bắc. - Nghiên cứu của Ngân hàng thế giới (WB) với tên gọi “Đánh giá nghèo đói và chiến lược”(2010) nghiên cứu này đã đánh giá thực trạng đói nghèo của Việt Nam, bước đầu đưa ra các giải pháp và các chính sách trực tiếp tác động tới giảm nghèo ở Việt Nam. Nghiên cứu khẳng định để tiến hành xóa đói giảm nghèo có hiệu quả không chỉ thực hiện bởi các chính sách thúc đẩy tang trưởng kinh tế mà phải có các chính sách tác động trực tiếp đến người nghèo trong đó bao gồm các chính sách về đất đai, cơ sở hạ tầng, y tế, giáo duc… - Bùi Minh Đạo – Bùi Bích Lan “Thực trạng nghèo đói và một số giải pháp xóa đói giảm nghèo đối với các dân tộc thiểu số tại chỗ tại Tây Nguyên” và Bùi Minh Đạo và các cộng sự “Một số vấn đề giảm nghèo ở các dân tộc thiểu số Việt Nam”. Các công trình này tác giả đề cập đến thực trạng nghèo đói ở các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên cũng như trên toàn quốc. Thêm vào 5 đó, tác giả cũng có đề cập đến các nguyên nhân và các nhóm giải pháp nhằm từng bước giảm tình trạng nghèo đói ở đồng bào dân tộc thiểu số. - Phạm Thái Hưng và các tác giả “Nghèo đói của dân tộc thiểu số ở Việt Nam thực trạng và thách thức tại các xã đặc biệt khó khăn” đã đề cập đến các khía cạnh quan trọng về mức sống ở đồng bào dân tộc thiểu số. Nghiên cứu mô tả một cách toàn diện về tình trạng vấn đề nghèo đói và mức sống của nhóm dân tộc ở các xã đặc biệt khó khăn, mô tả tập chung ở các khía cạnh nghèo về thu nhập và các khía cạnh phi kinh tế như tiếp cận giáo dục, dịch vụ y tế, phát huy tính chủ động. Đồng thời nghiên cứu về các yếu tố quyết định giữa nhóm đa số và nhóm dân tộc thiểu số khác nhau bằng cách phân tích thu nhập về các đặc điểm và nguồn lực giữa các nhóm dân tộc. Hai là những khác biệt về thu nhập từ các đặc điểm và nguồn lực. Ba là tìm hiểu các dân tộc thiểu số nghèo được hưởng các chính sách và các chương trình hiện tại như thế nào. Sau cùng là tác giả có những kiến nghị cho các chính sách và chương trình trong tương lai, nhằm đưa ra những hỗ trợ hiệu quả trong việc nâng cao mức sống cho các dân tộc thiểu số. - UBDT “Đánh giá cuối kỳ trương trình mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo và chương trình 135-I”.Nghiên cứu này đã đánh giá toàn bộ việc thực hiện mục tiêu quốc gia – giảm nghèo và chương trình kinh tế xã hội các xã đặc biệt khó khăn thuộc khu vực DTTS và miền núi giai đoạn I ở Việt Nam và đồng thời cũng đưa ra những khuyến nghị quan trọng cho việc phục vụ thiết kế các chương trình giảm nghèo trong tương lai nói chung và cải thiện chương trình mục tiêu quốc gia- giảm nghèo nói riêng cho giai đoạn 2006-2010. - UBDT (2008) nghiên cứu đề tài “Báo cáo phân tích điều tra cơ bản chương trình 135-II” đã cung cấp một cơ hội rất tốt để đưa ra những đóng góp quan trọng đối với những thông tin hiện có về điều kiện sống của DTTS 6 tại Việt Nam, đặc biệt là đưa ra được bức tranh tổng thể về điều kiện sống của các gia đình ở các xã đặc biệt khó khăn thuộc khu vực DTTS và miền núi và sự tham gia của họ vào chương trình 135. - Hà Quế Lâm (2002)“Xóa đói giảm nghèo ở vùng DTTS nước ta hiện nay- thực trạng và giải pháp” NXB Chính trị quốc gia Hà Nội. Cuốn sách này đề cập tới các đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn hóa xã hội của các vùng DTTS sinh sống, thực trạng nghèo đói của các DTTS trên phạm vi toàn quốc. Đánh giá công cuộc xóa đói giảm nghèo trong những năm 1992- 2000 cũng như mức chi tiêu của chính phủ cho các hoạt động này. Bên cạnh đó tác giả cũng giới thiệu một số dự án của Đảng và Nhà nước giúp cho các hộ đói nghèo ở nước ta thoát khỏi cảnh nghèo đói. Trong nội dung của cuốn sách này, tác giả cũng đề cập tới các nguyên nhân, và cách phân loại các hộ gia đình nghèo. Những bài học kinh nghiệm trong công tác xóa đói giảm nghèo. - Công trình nghiên cứu “Xóa đói giảm nghèo ở Gia Lai – thực trạng và giải pháp” của Nguyễn Hoàng Lý (Luận văn thạc sĩ Kinh tế- chính trị) là công trình “gần gũi” với luận văn của tác giả. Trong luận văn của Nguyễn Hoàng Lý có chỉ ra được các quan điểm về nghèo đói chung trên thế giới và ở Việt Nam xét theo quan điểm kinh tế- chính trị. Bên cạnh việc nêu lên các quan điểm về nghèo đói, tác giả cũng chỉ ra nguyên nhân, thực trạng, đánh giá hiệu quả của các công tác xóa đói giảm nghèo tại Gia Lai. Dựa trên kết quả nghiên cứu, phân tích nguyên nhân, thực trạng tác giả đưa ra các giải pháp. Tuy nhiên, những giải pháp này mang tính vĩ mô, nhằm vào thay đổi các chính sách công, mang đậm yếu tố chính trị mà bỏ qua những tiềm năng sẵn có, đặc trưng của cộng đồng. - Bên cạnh đó còn có một số các công trình nghiên cứu, bài viết như: “Xóa đói giảm nghèo ở Gia Lai; một chính sách đi vào lòng dân” Tạp chí 7 Lao động và xã hội số 258 năm 2005 của tác giả Trần Duy Hưởng; “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xóa đói giảm nghèo theo hướng bền vững”, Tạp chí Lý luận chính trị số 3 năm 2007 của tác giả Nguyễn Hữu Dũng; “Xây dựng và phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc tiểu số tỉnh Kon Tum kết quả và một số kinh nghiệm”, Tạp chí Sinh hoạt lý luận số 5 của tác giả Phạm Văn Hồ (2008). Nhìn chung, các công trình nói trên đều đã tiến hành nghiên cứu về thực trạng nghèo đói ở các dân tộc thiểu số và các chính sách có liên quan, từ đó đưa ra những khuyến nghị, giải pháp nhằm giúp các dân tộc thiểu số thoát nghèo. Nhưng điểm hạn chế của các công trình nghiên cứu nói trên là phạm vi nghiên cứu lớn nên các khuyến nghị, giải pháp đang còn mang tính vĩ mô, chung chung. Ít có công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề thoát nghèo dựa vào việc khai thác các tiềm năng nội lực của cộng đồng, của khách thể nghiên cứu. Chỉ khi nào người dân trong cộng đồng khai thác được hết nội lực của bản thân, của cộng đồng thì khi đó sự thoát nghèo mới mang tính triệt để và bền vững. Vận dụng các kiến thức, kỹ năng trong công tác xã hội trong các hoạt động xóa đói giảm nghèo đối với các dân tộc thiểu số là một nội dung được tác giả đề cập xuyên suốt trong luận văn này. Đó là tính mới của luận văn so với các công trình nghiên cứu trước. 3. Ý nghĩa của nghiên cứu Luận văn sẽ chỉ ra những biểu hiện và mức độ tác động của các nguyên nhân gây nên tình trạng nghèo đói ở DTTS. Làm rõ thêm bức tranh về vấn đề nghèo đói và công tác giảm nghèo tại địa bàn nghiên cứu đặc biệt là giảm nghèo cho người DTTS, qua đó bổ sung và làm phong phú thêm về cách nhìn nhận, đánh giá của mọi người về tầm quan trọng của công tác xóa đói giảm nghèo nói chung và hoạt động công tác xã hội đối với người nghèo nói riêng. 8 Nghiên cứu cung cấp cho chính quyền địa phương, các nhà nghiên cứu có quan tâm về thực trạng nghèo đói, nguyên nhân nghèo đói của người DTTS tại địa bàn xã Ianan và tính hiệu quả trong công tác giảm nghèo tại địa phương, và cần thiết của hoạt động Công tác xã hội đối với người nghèo hiện nay. Đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả trợ giúp người nghèo. Luận văn cũng góp phần làm tài liệu tham khảo cho những nhân viên công tác xã hội, các cơ quan, tổ chức làm việc với đối tượng người nghèo, người dân tộc thiểu số, những dự án phát triển cộng đồng có liên quan đến đối tượng tương tự. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Công tác xã hội với vấn đề giảm nghèo ở người dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai. 4.2. Khách thể nghiên cứu: Các hộ gia đình dân tộc thiểu số được xác định là hộ nghèo thuộc địa bàn xã Ianan. Cán bộ làm công tác xóa đói giảm nghèo ở xã (địa bàn nghiên cứu). 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Giới hạn thời gian: 6 tháng (từ tháng 4/2015 – tháng 9/2015) 5.2. Giới hạn không gian: Nghiên cứu các khách thể trên địa bàn xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai. 5.3. Giới hạn về nội dung:Nghiên cứu nghèo đói, công tác xã hội với người nghèo;đề tài tập trung đi sâu vào nghiên cứu một số nội dung; lý luận về công 9 tác xã hội; lý luận nghèo đói; công tác xã hội với người nghèo; thực trạng nghèo tại xã Iananvà hoạt động cụ thể của công tác xã hội đối với người nghèo trên địa bàn xã Ianan. 6. Câu hỏi nghiên cứu Thực trạng nghèo và công tác giảm nghèo trên địa bàn xã Ianan hiện nay diễn ra như thế nào? Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc thoát nghèo ở người DTTS tại địa phương;Yếu tố nào là yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ nhất? Địa phương, nhà nước đã có những can thiệp nào để giải quyết vấn đề nghèo đói? Công tác xã hội có vai trò như thế nào trong việc hỗ trợ người DTTS thoát nghèo? 7. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 7.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn công tác xã hội đối với công tác giảm nghèo của người dân dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai để đề xuất giải pháp công tác xã hội đối với vấn đề giảm nghèo của người dân dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, hướng tới sự phát triển bền vững. 7.2 Nhiệm vụ - Xác lập cơ sở lý luận về công tác xã hội đối với vấn đề giảm nghèo của người dân tộc thiểu số. - Đánh giá thực trạng nghèo và công tác xã hội đối với vấn đề giảm nghèo ở người DTTS số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai. 10 - Đề xuất một số giải pháp công tác xã hội đối với vấn đề giảm nghèo ở người dân tộc thiểu số tại xã Ianan, huyện Đức Cơ, tỉnh Gia Lai. 8. Giả thuyết nghiên cứu Có rất nhiều yếu tố tác động đến tình trạng nghèo của người dân DTTS trong đó yếu tố về bản thân người nghèo yếu tố tác động mạnh nhất. Người dân tộc thiểu số đang gặp rào cản rất lớn trong việc tiếp cận các nguồn lực hỗ trợ để thoát nghèo như các rào cản về ngôn ngữ, trình độ học vấn… Công tác xã hội có vai trò quan trọng nhằm trợ giúp người dân (bao gồm cả người DTTS) thoát nghèo thông qua nhiều hình thức và biện pháp hỗ trợ như: cung cấp kết nối các nguồn lực, dịch vụ xã hội khác nhau; thay đổi nhận thức;tăng năng lực; hỗ trợ phát triển kinh tế hộ gia đình; phòng ngừa tái nghèo giúp người nghèo vươn lên cuộc sống khá giả hơn. 9. Phương pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp bằng trưng cầu ý kiến bằng bảng hỏi Nghiên cứu sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên, với những tiêu chí và khoảng cách phù hợp với nội dung nghiên cứu. - Đối tượng: Những hộ gia đình người dân tộc thiểu số là hộ nghèo trên địa bàn nghiên cứu. - Dung lượng mẫu:Bao gồm 90 hộ gia đình đang sinh sống tại địa bàn xã. - Cơ cấu mẫu:Tiến hành điều tra 3 làng: 1. Làng Sơn 2. Làng Nú 3. Làng Tung Thông tin thu được từ bảng hỏi giúp tác giả có được những thông tin định lượng về thực trạng nghèo; đặc điểm của các hộ nghèo và những nhân tố cản 11