ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRỊNH THỊ DIỆU HẰNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ LUẬN ÁN TIẾN SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRỊNH THỊ DIỆU HẰNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ LUẬN ÁN TIẾN SỸ QUẢN LÝ GIÁO DỤC CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 62 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN KHÁNH ĐỨC HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Trịnh Thị Diệu Hằng i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành tác giả xin bảy tỏ lòng kính trọng và cảm ơn sâu sắc nhất tới tập thể Lãnh đạo và các Thầy giáo, Cô giáo của Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện, tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận án này. Đặc biệt với tấm lòng thành kính, tác giả xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS. Trần Khánh Đức, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới tập thể Lãnh đạo, giảng viên, sinh viên của các chương trình liên kết quốc tế ở trường Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện về thời gian, vật chất, tinh thần và đóng góp nhiều ý kiến cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu, thu thập số liệu, thử nghiệm và hoàn thành luận án. Cuối cùng tác giả muốn nói lời cảm ơn tới gia đình, những người thân và bạn bè, đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ, khích lệ, động viên tác giả trong suốt quá trình tác giả công tác, học tập và nghiên cứu khoa học. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Trịnh Thị Diệu Hằng ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CLĐT Chất lượng đào tạo CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội GD – ĐT Giáo dục - Đào tạo QLCLĐT Quản lý chất lượng đào tạo TQM Quản lý chất lượng tổng thể iii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ..................................................................................................................ii Danh mục chữ viết tắt ............................................................................................... iii Mục lục ....................................................................................................................... iv Danh mục các bảng ...................................................................................................vii Danh mục các sơ đồ, biểu đồ .................................................................................. viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ ................................................................................................ 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 9 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài .................................................................................. 9 1.1.2. Nghiên cứu trong nước.................................................................................... 17 1.2. Những khái niệm cơ bản của đề tài .................................................................... 22 1.2.1. Khái niệm quản lý chất lượng ......................................................................... 22 1.2.2. Khái niệm đào tạo đại học liên kết quốc tế ..................................................... 26 1.3. Quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ........................................................................................................... 35 1.3.1. Các cấp độ quản lý chất lượng ........................................................................ 35 1.3.2. Các mô hình quản lý chất lượng đào tạo ......................................................... 38 1.3.3. Nội dung quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ....................................................................................... 48 Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 55 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI .................. 57 2.1. Thông tin chung về Đại học Quốc gia Hà Nội và chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội ........................................................... 57 2.1.1. Thông tin chung về Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................ 57 iv 2.1.2. Chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội . 61 2.2. Khái quát về cách thức tổ chức nghiên cứu thực tiễn ........................................ 66 2.2.1. Giai đoạn 1 - Thiết kế bảng hỏi ....................................................................... 67 2.2.2. Giai đoạn 2 - Khảo sát thực tiễn...................................................................... 68 2.2.3. Giai đoạn 3 - Xử lý số liệu .............................................................................. 69 2.3. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể tại Đại học Quốc gia Hà Nội .............. 70 2.3.1. Thực trạng quản lý chất lượng đầu vào các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội .................................................................. 70 2.3.2. Thực trạng quản lý chất lượng quá trình đào tạo các chương trình liên kết quốc tế ....................................................................................................................... 83 2.3.3. Thực trạng quản lý chất lượng đầu ra ............................................................. 97 2.3.4. Thực trạng quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội - đánh giá theo năm thành tố của TQM ...................................... 103 2.3.5. Thực trạng triển khai 3C trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội ................................................................................... 111 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 115 CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝCHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ TẠI ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI THEO .............. 117 TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ........................................ 117 3.1. Định hướng phát triển công tác đảm bảo chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế của Đại học Quốc gia Hà Nội ..................................................................... 117 3.1.1. Các mục tiêu chiến lược về đảm bảo chất lượng đào tạo đại học ................. 117 3.1.2. Công tác đảm bảo chất lượng tại Đại học Quốc gia Hà Nội ......................... 120 3.1.3. Hoàn thiện hệ thống đảm bảo và kiểm định chất lượng ............................... 121 3.2. Một số nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................... 123 3.2.1. Nguyên tắc kế thừa và phát triển................................................................... 123 3.2.2. Nguyên tắc thực tiễn ..................................................................................... 124 3.2.3. Nguyên tắc hệ thống...................................................................................... 124 3.2.4. Nguyên tắc khả thi ........................................................................................ 124 v 3.3. Các biện pháp triển khai hệ thống quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội ...................................................................... 125 3.3.1. Nhóm các biện pháp quản lý chất lượng đầu vào, quá trình đào tạo và đầu ra125 3.3.2. Nhóm các biện pháp hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng .................... 138 3.3.3. Nhóm các biện pháp bổ trợ và tạo lập văn hóa chất lượng ........................... 147 3.4. Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ................................... 151 3.5. Thử nghiệm và đánh giá biện pháp tác động ................................................... 154 3.5.1. Giới thiệu chung về thử nghiệm .................................................................... 154 3.5.2. Kết quả thử nghiệm ....................................................................................... 156 Kết luận chương 3 ................................................................................................... 163 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 165 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ............................................................................................... 168 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 169 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 178 vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Một số chương trình đào tạo liên kết quốc tế tại ĐHQGHN .................... 61 Bảng 2.2: Đánh giá thực trạng quản lý chất lượng các khâu của giai đoạn quản lý chất lượng đầu vào .................................................................................................... 73 Bảng 2.3: So sánh sự khác biệt trong đánh giá của CBQL, giảng viên và sinh viên về thực trạng quản lý chất lượng quá trình đào tạo ................................................... 85 Bảng 2.4: Thực trạng quản lý chất lượng nội dung, chương trình đào tạo ............... 88 Bảng 2.5: Thực trạng quản lý chất lượng hoạt động giảng dạy của giảng viên........ 90 Bảng 2.6: Thực trạng quản lý chất lượng hoạt động học tập của sinh viên .............. 93 Bảng 2.7: Thực trạng quản lý chất lượng công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên ........................................................................................................ 94 Bảng 2.8: Thực trạng quản lý chất lượng các điều kiện đảm bảo hoạt động đào tạo96 Bảng 2.9: So sánh sự khác biệt trong đánh giá của các nhóm khách thể về ba khâu đầu trong hoạt động quản lý chất lượng đầu ra ......................................................... 98 Bảng 2.10: Đánh giá của sinh viên đã tốt nghiệp, CBQL ....................................... 101 và giảng viên về thực trạng ba khâu đầu của hoạt động quản lý chất lượng đầu ra101 Bảng 2.11: Thực trạng quản lý thông tin về việc làm của sinh viên sau tốt nghiệp102 Bảng 2.12: Thực trạng quản lý khả năng thích ứng với nghề nghiệp của sinh viên sau tốt nghiệp .......................................................................................................... 103 Bảng 2.13: Thực trạng triển khai “Sự cam kết” trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN ................................................................................. 112 Bảng 2.14: Thực trạng triển khai “Giá trị văn hóa” trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN .......................................................................... 113 Bảng 2.15: Thực trạng triển khai “Thông tin, truyền thông” trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN .............................................................. 113 Bảng 3.1: Sự cần thiết triển khai hệ thống quản lý CLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM tại ĐHQGHN ........................................................................... 151 Bảng 3.2: Điểm thử nghiệm các dạng bài tập do sinh viên chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN thực hiện .......................................................... 158 Bảng 3.3: Tự đánh giá của sinh viên trước và sau thử nghiệm về các phẩm chất và kỹ năng của chính bản thân ..................................................................................... 158 Bảng 3.4: Tự đánh giá của sinh viên trong nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng về các phẩm chất và kỹ năng của chính bản thân ........................................................ 159 vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1: Các cấp độ quản lý chất lượng (Sallis, 1993) .......................................... 38 Sơ đồ 1.2: Mô hình AUN-QA cho giáo dục đại học ................................................. 40 Sơ đồ 1.3: Mô hình AUN cấp chương trình .............................................................. 41 Sơ đồ 1.4: Hệ thống quá trình quản lý chất lượng giáo dục ..................................... 43 theo mô hình châu Âu EFQM ................................................................................... 43 Sơ đồ 1.5: BỘ ISO 9000 : 2000 ................................................................................ 45 Sơ đồ 1.6: Mô hình CIPO/CIMO (UNESCO – 2000) .............................................. 48 Sơ đồ 1.7: Mô hình tích hợp của TQM ..................................................................... 53 Sơ đồ 1.8: Khung lý thuyết QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM . 54 Biểu đồ 1.1: Các chương trình đào tạo liên kết quốc tế đã và đang được triển khai thực hiện trên toàn quốc ............................................................................................ 62 Biểu đồ 1.2: Đối tác nước ngoài tại các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam .............. 63 Biểu đồ 1.3: Số lượng học viên của các chương trình liên kết đào tạo..................... 64 Biểu đồ 1.4: Trình độ đào tạo các chương trình liên kết đào tạo .............................. 65 Biểu đồ 1.5: Chuyên ngành đào tạo của chương trình liên kết đào tạo .................... 65 Biểu đồ 2.1: Thực trạng quản lý chất lượng đầu vào ................................................ 71 Biểu đồ 2.2: Thực trạng quản lý chất lượng công tác tuyển sinh ............................. 72 Biểu đồ 2.3: Thực trạng quản lý chất lượng công tác chuẩn bị đội ngũ giảng viên . 75 Biểu đồ 2.4: Thực trạng quản lý chất lượng công tác chuẩn bị đội ngũ CBQL ....... 77 Biểu đồ 2.5: Thực trạng quản lý chất lượng việc chuẩn bị cơ sở vật chất ................ 79 Biểu đồ 2.6: Thực trạng quản lý chất lượng chương trình đào tạo ........................... 81 Biểu đồ 2.7: Thực trạng quản lý chất lượng công tác chiêu sinh, nhập học ............. 83 Biểu đồ 2.8: Thực trạng quản lý chất lượng quá trình đào tạo trong nhà trường ..... 84 về mức độ quản lý chất lượng mục tiêu đào tạo ...................................................... 86 Biểu đồ 2.10: Thực trạng quản lý chất lượng mục tiêu đào tạo ................................ 87 Biểu đồ 2.11: Thực trạng quản lý chất lượng nội dung, chương trình đào tạo ......... 89 Biểu đồ 2.12: Thực trạng quản lý chất lượng hoạt động giảng dạy của giảng viên . 91 Biểu đồ 2.13: Thực trạng quản lý chất lượng hoạt động học tập của sinh viên ........ 92 Biểu đồ 2.14: Thực trạng quản lý chất lượng công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên ................................................................................................. 95 Biểu đồ 2.15: Đánh giá của sinh viên đã tốt nghiệp, CBQL ..................................... 97 viii và giảng viên về ba khâu đầu của hoạt động quản lý chất lượng đầu ra ................... 97 Biểu đồ 2.16: Thực trạng quản lý chất lượng làm đồ án, khóa luận, thi tốt nghiệp . 99 Biểu đồ 2.17: Thực trạng quản lý chất lượng việc xét tốt nghiệp ............................. 99 Biểu đồ 2.18: Thực trạng quản lý chất lượng cấp bằng tốt nghiệp, các văn bằng, chứng chỉ ................................................................................................................. 100 Biểu đồ 2.19: Yếu tố lãnh đạo của TQM trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN .............................................................................................. 105 Biểu đồ 2.20: Kết quả khảo sát thực trạng sứ mạng, mục tiêu chung ..................... 106 của chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế ................................................... 106 Biểu đồ 2.21: Kết quả khảo sát về thực trạng tổ chức làm việc theo nhóm trong chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế ......................................................... 109 Biểu đồ 2.22: Kết quả khảo sát về thực tiễn về mục tiêu, chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế ...................................................................... 111 Biểu đồ 3.1: Kết quả đánh giá của CBQL và giảng viên về mức độ cần thiết của các biện pháp ................................................................................................................. 152 Biểu đồ 3.2: Kết quả đánh giá của CBQL và giảng viên về tính khả thi của các biện pháp ........................................................................................................................ 153 Biểu đồ 3.3: Đánh giá của giảng viên và sinh viên trước và sau thử nghiệm về sự cần thiết phải hiểu biết mục đích, ý nghĩa, nội dung, nguyên tắc xây dựng văn hóa chất lượng trong tổ chức ......................................................................................... 157 ix MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Loại hình đào tạo đại học liên kết quốc tế đã và đang được nhiều trường đại học ở Việt Nam như trường đại học Quốc tế Thành phố Hồ Chí Minh, trường đại học Ngoại Thương, trường đại học Kinh tế Quốc dân , ĐHQGHN,... đón nhận và tích cực triển khai thực hiện. Từ một đơn vị chỉ thực hiện một chương trình đào tạo đại học bằng tiếng Nga từ năm 2002, đến nay ĐHQGHN đã xây dựng và triển khai thành công hàng chục chương trình đào tạo đại học bằng các thứ tiếng Anh, Nga, Pháp, Trung. Ở bậc sau đại học, ĐHQGHN triển khai chương trình đào tạo liên kết quốc tế Thạc sỹ Quản trị kinh doanh (MBA, EMBA); Kế toán và Tài chính (MAF); Tài chính, Ngân hàng, Bảo hiểm (Việt Nam và Đông Nam Á); Nghiên cứu thị trường và Chiến lược marketing; Quản lý thông tin (MIM). Các khoá học ngắn hạn trong khuôn khổ liên kết giữa ĐHQGHN với một số trường đại học trong và ngoài nước cũng đã được triển khai thành công. Ngoài các trường đại học và viện nghiên cứu, nhiều tổ chức phi chính phủ đã liên kết với ĐHQGHN để triển khai một số dự án tài trợ sách, tạp chí khoa học, phòng thí nghiệm, tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề về QLCLĐT. Các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế đã mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho quốc gia, cho các cơ sở giáo dục và cho mỗi người học. Ở cấp độ quốc gia, các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế đã góp phần huy động được các nguồn lực đóng góp cho sự nghiệp GD - ĐT của nước nhà, đáp ứng nhu cầu học tập ngày càng tăng của học sinh, sinh viên, giảm thiểu lượng ngoại tệ “chảy máu” ra nước ngoài và tiết kiệm được ngân sách nhà nước dành cho giáo dục và đào tạo. Đối với các cơ sở giáo dục đại học, thông qua các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế, các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam có thể học hỏi những kinh nghiệm quý báu về quản lý giáo dục, đổi mới và cải tiến hệ thống, nội dung, chương trình, quy trình đào tạo của các nước tiên tiến và nâng cao trình độ chuyên môn và quản lý của đội ngũ cán bộ giảng dạy và quản lý tiếp cận chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục đại học Việt Nam cùng các trường đối tác nước ngoài đi đến thoả thuận về tính 1 liên thông chương trình đào tạo. Đây là một ưu điểm của chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế, giúp nền giáo dục đại học Việt Nam đẩy nhanh tiến trình hội nhập trong khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên, các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế đang gặp không ít khó khăn và hạn chế. Đó là xu hướng chạy theo lợi nhuận, theo quy luật cung cầu của cơ chế thị trường và xu hướng sính bằng cấp, chương trình đào tạo chưa hoàn thiện, đội ngũ giáo viên tham gia giảng dạy các lớp liên kết có học hàm học vị cao song lại thuộc biên chế của nhiều trường nên chưa ổn định, hệ thống quản lý chất lượng thiếu đồng bộ, chất lượng đầu vào thấp, cắt xén chương trình, coi nhẹ chất lượng đào tạo, nợ đầu vào, nợ bằng tốt nghiệp... Những hạn chế trên do nhiều nguyên nhân nhưng một trong các nguyên nhân chính là công tác QLCLĐT chưa được quan tâm đúng mức. Các trường chưa có được mô hình quản lý chất lượng phù hợp với đặc thù của hình thức đào tạo liên kết, chưa có nghiên cứu để đánh giá những ưu điểm và phân tích nguyên nhân của những khó khăn, tồn tại, để từ đó đề xuất các giải pháp quản lý theo xu thế hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả CLĐT. Các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN được hình thành với chức năng đào tạo đại học bằng các ngoại ngữ, cung cấp nguồn nhân lực có khả năng hội nhập quốc tế cao; nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Mục tiêu của chương trình phù hợp với sứ mệnh của ĐHQGHN là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, bồi dưỡng nhân tài; sáng tạo, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ đỉnh cao; đóng vai trò nòng cột và đầu tầu đổi mới trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam. Vấn đề được đặt ra là rất cần phải có phương thức QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN một cách hiệu quả, hợp lý, khoa học để đạt được các mục tiêu đặt ra. Trên thế giới có rất nhiều mô hình quản lý chất lượng như mô hình quản lý chất lượng Châu Âu EFQM, mô hình BS 5750, mô hình ISO 9000: 2000, mô hình TQM..., nhưng mô hình TQM dựa trên nền tảng hệ thống đảm bảo chất lượng (QAS) đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong quản lý. TQM là mô hình quản lý chất lượng phổ biến và hiện đại nhất so với các mô hình QLCL. Bản chất của TQM là: Khách hàng – Cải tiến liên tục – Văn hoá chất 2 lượng. Muốn có chất lượng thì phải coi khách hàng thực sự là trung tâm, mọi hoạt động đều phải hướng tới cái đích cuối cùng là thoả mãn nhu cầu của khách hàng. Hiện nay, mô hình TQM đang được áp dụng trong nhiều trường đại học ở Nhật Bản. Chính nhờ áp dụng thành công TQM trong QLCLĐT ở các trường đại học, Nhật Bản đã đào tạo được những thế hệ người lao động có chất lượng cao, đã biến chất lượng sản phẩm của quốc gia này từ chỗ yếu kém đến mức hoàn hảo, có uy tín trên thế giới. Do đó, nhiều quốc gia đã học tập và áp dụng TQM. Những năm gần đây, tại Việt Nam, hầu hết những định hướng cải cách và nâng cao chất lượng giáo dục đại học đã và đang thực hiện đều ít nhiều áp dụng triết lý TQM. Nhiều nhà cải cách giáo dục đại học đã phát động phong trào đổi mới phương pháp giảng dạy – người học làm trung tâm, mạnh dạn trao quyền tự chủ cho các trường đại học, đào tạo năng lực giáo viên và rèn luyện kỹ năng làm việc theo nhóm, cải tiến liên tục chất lượng giáo dục và hình thành ý thức trong cả cộng đồng – giáo dục toàn dân. Hơn thế, một số phương diện văn hóa, kinh tế xã hội khác của Việt Nam cũng là điều kiện thuận lợi để áp dụng mô hình này. Xuất phát từ những lý do trên, việc nghiên cứu đề tài: “Quản lý chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc Gia Hà Nội theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể” là hết sức cần thiết, không những có ý nghĩa về mặt lý luận, mà còn có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế, từ đó cung cấp cho xã hội nguồn nhân lực chất lượng cao với phẩm chất đạo đức tốt, quan điểm lập trường vững vàng, chuyên môn vững chắc, thành thạo ngoại ngữ và đáp ứng yêu cầu của thời đại. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn về CLĐT, QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN theo tiếp cận TQM, đề xuất một số biện pháp hoàn thiện hệ thống QLCLĐT đại học theo tiếp cận TQM, nhằm đảm bảo và góp phần nâng cao CLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình quản lý Hoạt động đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quá trình quản lý chất lượng các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. 4. Câu hỏi nghiên cứu 4.1. Nội dung QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo hướng tiếp cận TQM? 4.2. Thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN? 4.3. Những biện pháp để hoàn thiện hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN theo tiếp cận TMQ? 5. Giả thuyết nghiên cứu 5.1. QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN bao gồm ba yếu tố cấu thành là quản lý chất lượng đầu vào, quản lý chất lượng quá trình đào tạo và quản lý chất lượng đầu ra và 5 thành tố cơ bản là sự lãnh đạo, tầm nhìn, chiến lược, mục tiêu thách thức, các nhóm và 3C là văn hoá, cam kết, thông tin truyền thông. 5.2. Tất cả các thành tố đều được áp dụng trong hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN, nhưng nổi bật hơn cả là thành tố “quá trình và chiến lược hướng đến khách hàng”, tuy nhiên, chương trình còn thiếu một yếu tố bao trùm, đặc biệt quan trọng có ảnh hưởng mạnh đến CLĐT là ý thức về văn hóa chất lượng. 5.3. Việc thực hiện được nhóm biện pháp hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng và nhóm biện pháp áp dụng một số thành tố của TQM sẽ đảm bảo và từng bước nâng cao chất lượng đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM. 6.2. Khảo sát - đánh giá thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 6.3. Đề xuất một số biện pháp hoàn thiện hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN theo tiếp cận TQM và thử nghiệm một số biện pháp đề xuất. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 4 Luận án đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý chất lượng đào tạo các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN theo tiếp cận TQM. 8. Luận điểm bảo vệ Việc hoàn thiện hệ thống QLCLĐT theo tiếp cận TQM với các biện pháp nâng cao nhận thức về đảm bảo chất lượng; hình thành tổ chức, các cơ chế quản lý chất lượng; xây dựng chính sách, kế hoạch chất lượng; cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập (trong nhóm biện pháp hoàn thiện hệ thống đảm bảo chất lượng) và áp dụng một số thành tố của TQM gồm các biện pháp nâng cao nhận thức hướng tới xây dựng văn hóa chất lượng, tổ chức làm việc theo nhóm sẽ góp phần nâng cao CLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 9. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp luận Nghiên cứu được tiến hành dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử với các cách tiếp cận chủ yếu sau: + Tiếp cận hoạt động: Thông qua hoạt động, mặt mạnh, ưu điểm cũng như mặt yếu, hạn chế, tồn tại của việc quản lý chất lượng sẽ được thể hiện một cách rõ ràng nhất. Vì thế, việc tìm hiểu thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN được tiến hành nghiên cứu thông qua các hoạt động thực tiễn đào tạo của nhà trường. + Tiếp cận hệ thống: Tiếp cận hệ thống đặt ra yêu cầu nghiên cứu các yếu tố trong hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM gồm các yếu tố cấu thành hệ thống này một cách toàn diện, tổng thể, trong mối quan hệ phát triển giữa các yếu tố đó. + Tiếp cận quản lý chất lượng: Quản lý chất lượng là một trong những công cụ quan trọng để đảm bảo và nâng cao chất lượng đầu ra. Quản lý chất lượng được thực hiện trên cơ sở bộ tiêu chuẩn, bao gồm cả tiêu chuẩn đầu ra, tiêu chuẩn về hệ thống quản lý và các công cụ cải tiến. 9.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 9.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu 5 * Mục đích: Khái quát những vấn đề lý luận liên quan đến QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. * Cách thức tiến hành: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hóa tài liệu trong và ngoài nước có liên quan trực tiếp đến các vấn đề quản lý, CLĐT và quản lý CLĐT đại học theo quan điểm TQM của các đối tượng khác nhau trên phương diện tâm lý học, giáo dục học, xã hội học, công tác xã hội..., kết quả của các hội thảo khoa học quốc gia, quốc tế về những vấn đề này. Từ đó xây dựng khái niệm công cụ của đề tài. 9.2.2. Phương pháp chuyên gia * Mục đích: trưng cầu ý kiến đóng góp của các nhà chuyên môn có kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và những lĩnh vực liên quan đến QLCLĐT đại học liên kết quốc tế về những nội dung cần được xem xét làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu và xây dựng Bộ công cụ dùng trong khảo sát thực tiễn. * Cách thức tiến hành: trưng cầu ý kiến (bằng bảng hỏi) của các chuyên gia là những nhà nghiên cứu lý luận, thực tiễn, những nhà quản lý, những nhà giáo dục… có trình độ chuyên sâu trong lĩnh vực quản lý, giáo dục và đào tạo đại học về những vấn đề liên quan đến QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM, về nội dung trong phiếu khảo sát liên quan đến thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 9.2.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi cá nhân * Mục đích: Lấy ý kiến rộng rãi của nhiều đối tượng về thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. * Cách thức tiến hành: Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi được tiến hành qua 4 bước: 1) Thiết kế bảng hỏi với mục đích hình thành nội dung sơ bộ cho bảng hỏi; 2) Khảo sát thử nhằm tiến hành chỉnh sửa những câu hỏi chưa đạt yêu cầu; 3) Điều tra chính thức để khảo sát thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. * Đối tượng khảo sát: 600 người bao gồm 193 sinh viên đang theo học, 228 sinh viên đã tốt nghiệp và 179 giáo viên, CBQL các chương trình đào tạo đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. 6 * Nội dung bảng hỏi: Bảng hỏi được sử dụng trong nghiên cứu này được trình bày trong phụ lục. 9.2.4. Phương pháp thống kê và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS Trong đề tài này, để xử lý số liệu điều tra, chúng tôi đã sử dụng phương pháp thống kê và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS. Số liệu thu được sau khảo sát thực tế được xử lý bằng chương trình SPSS dùng trong môi trường Windows phiên bản 16.0. Các thông số và phép toán thống kê được sử dụng là phân tích thống kê mô tả. Các chỉ số thống kê mô tả được sử dụng trong nghiên cứu này gồm tần suất và tỷ lệ phần trăm các phương án trả lời của các câu hỏi. 10. Đóng góp mới của luận án 10.1. Đóng góp về mặt lý luận - Góp phần hệ thống hóa và phát triển lý luận về QLCLĐT đại học nói chung và QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM nói riêng. - Cụ thể hóa nội dung và xây dựng hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM nhằm đào tạo một đội ngũ nhân lực chất lượng cao, phù hợp với xu thế hội nhập hiện nay. 10.2. Đóng góp về mặt thực tiễn - Trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực trạng QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN, phát hiện được những vấn đề, những hạn chế còn tồn tại trong hệ thống quản lý này, từ đó đề xuất một số giải pháp triển khai áp dụng quản lý chất lượng theo tiếp cận TQM nhằm nâng cao hiệu quả QLCLĐT đại học liên kết quốc tế tại ĐHQGHN. - Khuyến nghị với các cơ quan quản lý về đào tạo một số cơ chế và chính sách phù hợp để các trường đại học có thể từng bước đưa triết lý TQM vào hệ thống QLCLĐT đại học liên kết quốc tế của trường mình. 11. Cấu trúc của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án gồm ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý chất lượng đại học liên kết quốc tế theo tiếp cận TQM. 7 Chương 2: Thực trạng quản lý chất lượng đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc Gia Hà Nội. Chương 3: Một số biện pháp quản lý chất lượng đại học liên kết quốc tế tại Đại học Quốc gia Hà Nội theo tiếp cận TQM. 8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC LIÊN KẾT QUỐC TẾ THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TỔNG THỂ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài 1.1.1.1. Nghiên cứu về quản lý chất lượng trong giáo dục – đào tạo Trong GD - ĐT, việc nâng cao CLĐT cho phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế tri thức, nhất là trong thời kỳ hội nhập ngày càng trở nên quan trọng. Hiện nay, vấn đề này được các nhà giáo dục, nhà nghiên cứu và toàn xã hội đặc biệt quan tâm. Có nhiều định nghĩa về chất lượng, nhưng tất cả thống nhất định nghĩa “Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu”. Với tầm quan trọng của chất lượng trong GD - ĐT, các nhà quản lý giáo dục quan tâm đến việc phải làm gì để CLĐT được tốt hơn. Theo Silva Roncelli – Vaupot (2000), có ba cách tiếp cận được sử dụng làm công cụ trong quản lý chất lượng giáo dục [95]. Đó là kiểm soát chất lượng giáo dục, đảm bảo chất lượng giáo dục và TQM. Kiểm soát chất lượng giáo dục là cách lâu đời và thông dụng nhất (Sallis, 1993), gồm việc kiểm tra sản phẩm giáo dục ở đầu ra (sinh viên tốt nghiệp) để thấy được sự tồn tại và yếu kém của quá trình đào tạo. Nó là hoạt động xảy ra ở giai đoạn cuối của quy trình đào tạo được thẩm định qua các kỳ thi cuối khóa hoặc kỳ thi cuối năm. Có ý kiến cho rằng, các kỳ thi cuối khóa sẽ xác định chất lượng học tập của sinh viên. Thực tế cho thấy cần phải quan tâm đến quá trình đào tạo, đến chất lượng của chương trình, điều này làm cho “sản phẩm” giáo dục có chất lượng. Nhưng nhược điểm của kiểm soát chất lượng là khó đảm bảo sự nghiêm túc, công bằng và khách quan trong thi cử. Kiểm soát chất lượng còn được xem như công cụ hỗ trợ nâng cao chất lượng giáo dục, nhưng không hẳn là hoạt động đảm bảo chất lượng giáo dục tốt. [87, tr.12]. Đảm bảo chất lượng giáo dục được giám sát ngay từ đầu và trong quá trình đào tạo. Điều này, nhằm đảm bảo CLĐT sẽ đạt được theo kế hoạch và tránh sai sót trong quá trình đào tạo. CLĐT được đảm bảo dựa trên các chuẩn mực đã được quy 9