Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn Lêi nãi ®Çu Ai còng íc mong cã cuéc sèng an sinh h¹nh phóc, nhng quy luËt cña t¹o ho¸ lµ sinh ra, lín lªn vµ giµ yÕu, ®i theo ®ã lµ nh÷ng rñi ro, èm ®au ho¹n n¹n cã thÓ ®Õn bÊt cø lóc nµo. Víi trÝ ãc thiªn phó, con ngêi lu«n cã nh÷ng ph¸t kiÕn khoa häc vÒ tù nhiªn vµ x· héi ®Ó chÕ nhù thiªn nhiªn kh¾c phôc nh÷ng bÊt biÕn kh¸c th- êng cña quy luËt, ®a x· héi kh«ng ngõng ph¸t triÓn. B¶o hiÓm x· héi lµ mét ph¸t kiÕn v¨n minh nh©n lo¹i vÒ khoa häc x· héi. KÕt hîp víi khoa hoc tù nhiªn ®Ó gi÷ g×n vµ b¶o vÖ cuéc sèng søc khoÎ cña con ngêi. B¶o hiÓm ra ®êi vµ trë thµnh gi¶i ph¸t h÷u hiÖu gióp con ngêi vît qua nh÷ng khã kh¨n, rñi ro trong cuéc sèng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. §ång thêi, gãp phÇn nhanh sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc. Quü B¶o hiÓm x· héi lµ x¬ng sèng cña bÊt kú mét hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi nµo. Bëi lÏ c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi ®Òu nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o an toµn ®êi sèng cña ngêi lao ®éng, muèn vËy c¬ quan B¶o hiÓm x· héi ph¶i cã mét lîng quü dù phßng nhÊt ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m qua, qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü B¶o hiÓm x· héi cña c¬ quan B¶o hiÓm thµnh phè ViÖt Tr× - Phó Thä ®· thu ®îc nhiÒu thµnh tùu nh: phÝ thu ngµy cµng t¨ng, chi tr¶ ®óng ®èi tîng, lu«n hoµn thµnh kÕ ho¹ch do B¶o hiÓm x· héi tØnh Phó Thä... Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh trªn vÉn cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp nh: Cha khai th¸c hÕt lùc l- îng lao ®éng tham gia B¶o hiÓm x· héi, vÉn tån t¹i t×nh tr¹ng trôc lîi B¶o hiÓm x· héi cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc. Nh vËy vÊn ®Ò thu - chi cã ý nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt nam còng nh B¶o hiÓm x· héi c¸c tØnh, thµnh phè vµ huyÖn trong ®ã cã B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr×. TÊt nhiªn vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn bµn luËn trªn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau vµ ®a ra gi¶i ph¸p kh¾c phôc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm x· héi. §©y còng chÝnh lµ môc ®Ých cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi: "C«ng t¸c thu - chi quü BHXH t¹i thµnh phè ViÖt Tr× - TØnh Phó Thä". Môc ®Ých nghiªn cøu: - NhËn thøc mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ B¶o hiÓm x· héi trong t×nh h×nh hiÖn nay vµ lµm râ tÇm quan träng cña c«ng t¸c thu - chi quü B¶o hiÓm x· héi. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c thu - chi quü B¶o hiÓm xa héi ë thµnh phè ViÖt Tr× trong thêi gian qua. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 1 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn - Nh÷ng gi¶i ph¸p trong c«ng t¸c thu - chi quü B¶o hiÓm x· héi ë B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr×. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu : §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ thu - chi quü b¶o hiÓm x· héi ë c¸c ®¬n vÞ, doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn thµnh phè ViÖt Tr× trong giai ®o¹n 2000- 2004. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi chñ yÕu lµ lÜnh vùc quü B¶o hiÓm x· héi vµ ®i s©u vµo xem xÐt, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng thu - chi quü B¶o hiÓm x· héi ë thµnh phè ViÖt Tr×. KÕt cÊu cña ®Ò tµi: §Ó gi¶i quyÕt c¸c néi dung ®· nªu trªn, ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH. Ch¬ng 2: C«ng t¸c thu - chi quü B¶o hiÓm x· héi ë thµnh phè ViÖt Tr×. Ch¬ng 3: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m thùc hiÖn tèt h¬n c«ng t¸c thu - chi quü BHXH t¹i BHXH thµnh phè ViÖt Tr×- Phó Thä. Víi sù híng dÉn tËn t×nh cña c«:Ths.NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn, em ®· hoµn thµnh chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp víi ®Ò tµi: “C«ng t¸c thu –chi quü b¶o hiÓm x· héi tai b¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× -phó Thä”. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Ch¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH I/ Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn BHXH. 1- Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña B¶o hiÓm x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cña ngêi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n cho phÐp ®¸p øng ngµy cµng cao nh÷ng nhu cÇu phong phó vÒ vËt chÊt còng nh tinh thÇn. Nhng nh vËy còng cã nghÜa lµ con ngêi ngµy cµng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng hËu qu¶ tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn cao. §Æc biÖt lµ tõ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸, mét tÇng líp lao ®éng míi ra ®êi. §ã lµ tÇng líp lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng, lÊy tiÒn l¬ng lµm nguån sèng chñ yÕu. NÕu tiÒn l¬ng bÞ gi¶m sót hoÆc kh«ng cßn th× rÊt dÔ r¬i vµo c¶nh cïng khèn. TiÒn l¬ng bÞ gi¶m sót hoÆc kh«ng cßn, tríc hÕt do nh÷ng trêng hîp bÞ èm ®au, tai n¹n Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 2 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn lao ®éng, mÊt viÖc lµm, giµ yÕu hÕt kh¶ n¨ng lao ®éng... Tríc nh÷ng rñi ro nh trªn, b¶n th©n tõng ngêi ph¶i chèng ®ì chËt vËt, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp th× cµng khã kh¨n. Qua nhiÒu thêi kú, cïng víi sù tranh chÊp gi÷a nhiÒu vÊn ®Ò cña chñ vµ giíi thî, cïng víi sù ®æi míi cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc, cïng víi tr×nh ®é chuyªn m«n vµ nhËn biÕt vÒ BHXH cña ngêi lao ®éng ngµy cµng ®îc n©ng cao, c¸ch chñ ®éng kh¾c phôc khi kh«ng may s¶y ra rñi ro víi hä ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn. Tuy nhiªn chØ khi cã sù ra ®êi cña BHXH th× nh÷ng khã kh¨n míi ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch æn tho¶ vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. §ã còng chÝnh lµ c¸ch gi¶i quyÕt chung nhÊt cho x· héi loµi ngêi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt níc. Víi sù ra ®êi cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi (®îc bæ sung dÇn c¸c c¬ chÕ ®a d¹ng sau nµy), tríc hÕt lµ nh÷ng ngêi lao ®éng lµm c«ng ¨n l¬ng, sau ®ã lµ nh÷ng lao ®éng tù do ph¶i c¹nh tranh quyÕt liÖt trong c¬ chÕ thÞ trêng, kh«ng ph©n biÖt ngêi lµnh nghÒ hay lao ®éng phæ th«ng, ngêi trÎ hay lín tuæi, nam hay n÷, kh«ng ph©n biÖt t×nh tr¹ng søc khoÎ cña mçi ngêi, ®Ó ®îc b¶o vÖ b»ng mét trong c¸c lo¹i trî cÊp trong c¸c trêng hîp gÆp rñi ro, bÊt h¹nh trong c¸c trêng hîp ph¶i nghØ viÖc mµ thu nhËp bÞ gi¶m sót hoÆc kh«ng cã l¬ng. Nh vËy, ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn ®îc b×nh thêng, ®êi sèng cña ngêi lao ®éng ®îc æn ®Þnh ®ßi hái ph¶i t¹o lËp quü dù tr÷ B¶o hiÓm x· héi thÝch hîp, ®ñ lín ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu trªn. Sù xuÊt hiÖn cña BHXH lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan khi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i tham gia hÖ thèng BHXH vµ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh b¶o hiÓm cho ngêi lao ®éng. Nh÷ng ngêi lµm c«ng ph¶i hoµn toµn dùa vµo tiÒn l¬ng lµm nguån sèng chñ yÕu khi èm ®au, tai n¹n, sinh ®Î... th× ph¶i nghØ viÖc vµ kh«ng cã l¬ng, cuéc sèng bÞ ®e do¹. Ngêi lao ®éng ®· ý thøc ®îc sù cÇn thiÕt ph¶i cã thu nhËp ®Ò phßng khi hä gÆp rñi ro, tai n¹n bÊt ngê nªn hä ®Êu tranh ®ßi giíi chñ ph¶i cam kÕt ®¶m b¶o mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi èm ®au, thai s¶n... Lóc ®Çu giíi chñ cam kÕt ®¶m b¶o cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp nhÊt ®Þnh ®ã. Song nhiÒu khi rñi ro s¶y ra liªn tôc buéc ngêi chñ ph¶i chi ra mét kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. Do vËy, giíi chñ ®· chi Ýt h¬n nªn xuÊt hiÖn m©u thuÉn vµ tranh chÊp gi÷a chñ vµ thî, m©u thuÉn nµy ngµy cµng gay g¾t. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 3 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn Trong thùc tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo con ngêi nãi chung vµ ngêi lao ®éng nãi riªng còng chØ gÆp thuËn lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ mäi ®iÒu kiÖn sinh sèng b×nh thêng. Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu trêng hîp khã kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ngêi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶mv.v... Khi r¬i vµo nh÷ng trêng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cã c¸i cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn xuÊt hiÖn mét sè nhu cÇu míi nh: cÇn ®îc kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ khi èm ®au, tai n¹n, th¬ng tËn nÆng cÇn ph¶i cã ngêi ch¨m sãc nu«i dìng v.v... Bëi vËy muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con ngêi vµ x· héi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c nhau nh: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång; ®i vay, hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña Nhµ níc v.v... Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã hoµn toµn thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. §øng tríc t×nh c¶nh ®ã Nhµ níc lµ ngêi thø 3 ®óng ra gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ ®iÒu hoµ lîi Ých gi÷a chñ vµ thî cô thÓ: Yªu cÇu c¶ giíi chñ vµ thî ph¶i ®ãng gãp nh÷ng kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó h×nh thµnh quü, ®ång thêi Nhµ níc hç trî mét phÇn ®Ó gióp c¸c bªn gi¶i quyÕt khã kh¨n. Tõ ®ã c¶ giíi chñ vµ thî ®Òu ®îc ®¶m b¶o vµ hä thÊy cã lîi. C¸c nguån ®ãng gãp cña giíi chñ, thî vµ sù hç trî cña Nhµ níc h×nh thµnh trªn mét qòy tiÒn tÖ tËp trung- quü BHXH. Nh vËy, quü nµy sÏ t¹o lËp cuéc sèng æn ®Þnh cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. H¹n chÕ nh÷ng tÖ n¹n x· héi x¶y ra do nguyªn nh©n cña thÊt nghiÖp vµ nghÌo ®ãi; x©y dùng mét nÒn an ninh x· héi bÒn v÷ng. MÆt kh¸c còng gióp cho giíi chñ cã thÓ æn ®Þnh s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh do n¨ng xuÊt lao ®éng cña ngêi lao ®éng t¨ng lªn. Bëi lÏ khi ngêi lao ®éng ®îc ®¶m b¶o vÒ lîi Ých th× hä sÏ trung thµnh víi doanh nghiÖp. Lµm viÖc cã hiÖu qu¶. Nh vËy, nÒn kinh tÕ sÏ ®îc ph¸t triÓn nhanh chãng vµ bÒn v÷ng bëi ®îc t¨ng trëng vÒ chÊt. V× vËy, ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hoµn thiÖn nh mong muèn cÇn më réng ®èi tîng tham gia vµ hëng BHXH. HiÖn nay, Nhµ níc ®· më réng thªm ®èi tîng tham gia BHXH b¾t buéc vµ tù nguyÖn. Trong ®ã ®èi tîng tham gia BHXH tù nguyÖn ®îc hëng 4 chÕ ®é: hu trÝ, tö tuÊt, thai s¶nvµ èm ®au. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ cÇn taä lËp mét quü dù tr÷ tËp trung rÊt lín ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc chi tr¶ nh÷ng chÕ ®é BHXH vµ ®Ó tr¸nh Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 4 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n trong thêi gian tíi. MÆt kh¸c còng sÏ ®¸p øng ®îc yªu cÇu an toµn cña cuéc sèng ngêi lao ®éng vµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngêi sö dông lao ®éng nh»m gi÷ v÷ng an ninh x· héi, kinh tÕ ®îc ph¸t triÓn b×nh thêng tríc nh÷ng rñi ro lu«n s¶y ra trong cuéc sèng. 2- Qu¸ tr×nh h×nh vµ thµnh ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm x· héi. MÆc dï h×nh thøc s¬ khai cña B¶o hiÓm x· héi ®· xuÊt hiÖn tõ thÕ kû XVI díi h×nh thøc lµ héi t¬ng tÕ song m·i ®Õn thÕ kû XIX v¨n b¶n cã tÝnh ph¸p quy vÒ B¶o hiÓm x· héi míi ®îc ban hµnh. §øc lµ níc ®Çu tiªn ban hµnh ®¹o luËt vÒ B¶o hiÓm x· héi (1883). Sau §øc, B¶o hiÓm x· héi ®îc lan sang c¸c níc nh Anh (1887), Ph¸p (1889). C¸c níc Ch©u ¢u vµ B¾c Mü ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XIX míi cã c¸c ®¹o luËt vÒ B¶o hiÓm x· héi. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn chØ sau khi dµnh ®îc ®éc lËp míi ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Çu tiªn vÒ B¶o hiÓm x· héi. Khi ®ã B¶o hiÓm x· héi ®· cã sù thay ®æi vÒ chÊt trë thµnh vÊn ®Ò mang tÝnh quèc tÕ. ë ViÖt Nam, B¶o hiÓm x· héi ®· b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX. §ã lµ c¸c chÕ ®é trî cÊp do chÝnh quyÒn Ph¸p thùc hiÖn ®èi víi c«ng chøc vµ c«ng nh©n ViÖt Nam ®îc hëng l¬ng, phôc vô trong bé m¸y chÝnh quyÒn vµ lùc lîng vò trang cña Ph¸p t¹i §«ng D¬ng. Ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· sím quan t©m vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng. S¾c lÖnh sè 54 ngµy 03/11/1945 cña Chñ tÞch ChÝnh phñ l©m thêi quy ®Þnh nh÷ng c¨n cø, ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c c«ng chøc nhµ níc ®ù¬c hëng chÕ ®é hu trÝ. S¾c lÖnh sè 105 ngµy 14/6/1946 cña Chñ tÞch níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ Ên ®Þnh viÖc cÊp hu bæng cho c«ng chøc nhµ níc. S¾c lÖnh sè 76/SL ngµy 20/5/1950 cña Chñ tÞch níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ trong ®ã cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ c¸c chÕ ®é thai s¶n, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao ®éng, trî cÊp hu trÝ vµ tiÒn tö tuÊt ®èi víi c«ng chøc nhµ níc. S¾c lÖnh sè 29 ngµy 13/3/1947 cña Chñ tÞch ChÝnh phñ l©m thêi vµ s¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/5/1950 quy ®Þnh c¸c chÕ ®é trî cÊp èm ®au, tai n¹n lao ®éng, trî cÊp hu trÝ vµ tiÒn tö tuÊt ®èi víi c«ng nh©n. Nh vËy ®Õn thêi kú nµy (1950), ®èi t- îng tham gia vµ hëng chÕ ®é BHXH chØ gåm 2 ®èi tîng lµ c«ng chøc Nhµ níc vµ c«ng nh©n; vµ gåm cã c¸c chÕ ®é: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, hu trÝ vµ tö tuÊt. Tuy nhiªn ®©y lµ nh÷ng khëi ®iÓm quan träng trong chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi cña níc ta. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 5 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn V¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn vÒ B¶o hiÓm x· héi lµ: "§iÒu lÖ t¹m thêi vÒ B¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc" ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 218/CP ra ngµy 27/12/1961. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi cò còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. V× vËy, ngµy 18/9/1985 NghÞ ®Þnh 236/H§BT ra ®êi quy ®Þnh viÖc bæ sung söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch vµ chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi. XÐt vÒ b¶n chÊt, hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi vÉn gi÷ nh cò nhng ®ã lµ bíc ®æi míi ®¸ng ghi nhËn vÒ mÆt ®êng lèi, lµ tiÒn ®Ò cho nh÷ng ®æi míi sau nµy. Sau ®¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, nÒn kinh tÕ níc ta ®· chuyÓn sang cã chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. Do vËy cïng víi viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi th× c¬ chÕ qu¶n lý b¶o hiÓm x· héi còng cÇn ph¶i ®îc ®æi míi vµ hoµn thiÖn cho phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn hµnh. Ngµy 15/11/1982, Liªn hiÖp x· Trung ¬ng ®· cã quyÕt ®Þnh sè 292/BCN- L§ ban hµnh §iÒu t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi x· viªn Hîp t¸c x· vµ tæ chøc s¶n xuÊt tiÓu thñ c«ng nghiÖp. VÒ c¬ b¶n, c¸c chÕ ®é BHXH quy ®Þnh trong §iÒu lÖ nµy còng ®îc m« pháng t¬ng tù nh c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi c«ng nh©n, viªn chøc Nhµ níc. Ngµy 18/9/1985, Héi ®ång Bé trëng ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 236/H§BT cho phÐp quy ®æi mét n¨m c«ng t¸c thµnh 1 n¨m 2 th¸ng, 1 n¨m 4 th¸ng vµ 1 n¨m 6 th¸ngtuú theo ®iÒu kiÖn vµ chiÕn ®Êu. Ngµy 22/6/1993 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 43/CP quy ®Þnh t¹m thêi chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. NghÞ ®Þnh 43/CP ®· më réng ®èi tîng tham gia vµ hëng B¶o hiÓm x· héi, ®æi míi c¬ cÊu ®ãng gãp quü, tû lÖ hëng, møc hëng B¶o hiÓm x· héi. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ nhÊt lµ tû lÖ hëng vµ c¬ chÕ qu¶n lý. ChØ ®Õn khi ®iÒu lÖ b¶o hiÓm ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 th× c¬ cÉu tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi míi dÇn dÇn hoµn thiÖn vµ ®i vµo æn ®Þnh. Còng trong n¨m 1995 Nhµ níc cßn ban hµnh NghÞ ®Þnh 19/CP ngµy 16/2/1995 vÒ tæ chøc sù nghiÖp B¶o hiÓm x· héi ViÖt nam. §©y lµ mèc quan träng nhÊt trong sù nghiÖp B¶o hiÓm x· héi cña níc ta. V× sau nghÞ ®Þnh nµy B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam ®îc chÝnh thøc thµnh lËp trªn c¬ së thèng nhÊt c¸c tæ chøc B¶o hiÓm x· héi ë TW vµ c¸c ®Þa ph¬ng thuéc hÖ thèng lao ®éng th¬ng binh x· héi vµ tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 6 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn nh»m gióp Thñ tíng chÝnh phñ chØ ®¹o c«ng t¸c qu¶n lý quü B¶o hiÓm x· héi vµ thùc hiÖn 5 chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi theo ph¸p luËt cña Nhµ níc. Ngµy 9/01/2003 chÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 1_CP nh»m më réng ®èi tîng tham gia, hëng chÕ ®é B¶o hiÓm x· h«Þ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm x· héi. II- B¶n chÊt vµ vai trß cña B¶o hiÓm x· héi. 1- B¶n chÊt cña BHXH. Ngµy nay, B¶o hiÓm x· héi ph¸t triÓn m¹nh vµ lµ mét bé phËn quan träng nhÊt cña hÖ thèng ®¶m b¶o x· héi (hay cßn gäi lµ an sinh x· héi) vµ ë nhiÒu quèc gia cã xu híng hoµ nhËp gi÷a B¶o hiÓm x· héi vµ ®¶m b¶o x· héi. Tuy nhiªn sù hoµ nhËp nµy kh«ng cã nghÜa lµ hai thuËt ng÷ nµy lµ mét. Theo quan ®iÓm cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu: * B¶o hiÓm x· héi lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ngêi lao ®éng khi hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm v× nh÷ng "rñi ro x· héi", th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tµi chÝnh do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia B¶o hiÓm x· héi, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ®ång thêi gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. B¶o hiÓm x· héi lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm ®Æc biÖt. Nã kh¸c víi nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c bëi tÝnh x· héi vµ tÝnh chÊt phi lîi nhuËn. Ngêi tham gia b¶o hiÓm chØ ®ãng gãp mét kho¶n trÝch tõ tiÒn c«ng, nhng l¹i ®îc hëng 6 chÕ ®é: hu trÝ, tö tuÊt, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, èm ®au vµ nghØ dìng søc. TiÒn b¶o hiÓm kh«ng ®îc tÝnh to¸n dùa trªn sù t¬ng quan gi÷a phÝ b¶o hiÓm, lîng kh¸ch hµng thùc tÕ vµ kh¸ch hµng tiÒm n¨ng nh trong b¶o hiÓm th¬ng m¹i mµ sè tiÒn B¶o hiÓm x· héi ®- îc c¨n cø theo thu nhËp cña ngêi lao ®éng tríc khi gÆp rñi ro hoÆc møc l- ¬ng tèi thiÓu theo quy ®Þnh hiÖn hµnh cña Nhµ níc. §Æc trng cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi lµ cã nguån tµi chÝnh ®îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp b¾t buéc cña ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng, tµi trî cña Nhµ níc vµ c¸c lo¹i trî cÊp ®Òu ®îc chi dïng tõ nguån tµi chÝnh riªng. Nguån tµi chÝnh nµy ®îc sö dông ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng tõ ®ã ®¶m b¶o ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngêi sö dông lao ®éng cã hiÖu qu¶, t¨ng n¨ng suÊt, chÊt lîng. Vµ chÝnh tõ ®iÒu ®ã sÏ x©y dùng ®îc mét nÒn an ninh cho x· héi, gióp Nhµ níc æn ®Þnh chÝnh trÞ, x©y dùng ®Êt níc. Toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng ®èi víi nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ trªn ®îc thÕ giíi quan niÖm lµ B¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 7 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn Nh vËy, B¶o hiÓm x· héi lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. * Víi c¸ch hiÓu nh trªn, b¶n chÊt cña B¶o hiÓm x· héi ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: - B¶o hiÓm x· héi lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr- êng, mèi quan hÖ thuª mín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng vît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña m«Ü níc. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong B¶o hiÓm x· héi ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng vµ ph¸t sinh gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH, bªn BHXH vµ bªn ®îc BHXH. Bªn tham gia BHXH chØ lµ ngêi lao ®éng hoÆc c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Bªn HXHX (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH) th«ng thêng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ níc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®îc BHXH lµ ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn thiÕt. - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña con ngêi nh: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp... HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh: tuæi giµ, thai s¶n... §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. PhÇn thu nhËp cña ngêi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ b»ng mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do hai bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®îc sù hç trî cña Nhµ níc. Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ngêi lao ®éng trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc tiªu nµy ®· ®îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh sau: + §Òn bï cho ngêi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä. + Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 8 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn + X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng nhu cÇu cña d©n c vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cu¶ ngêi giµ, ngêi tµn tËt vµ trÎ em. Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ngêi vµ ®îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc thõa nhËn vµ ghi vµ Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn ngµy 10/12/1248 r»ng: "TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng BHXH, quyÒn ®ã ®îc ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n hãa nhu cÇu cho nh©n c¸ch µ sù tù do ph¸t triÓn cña con ngêi". T¹i níc ta, BHXH lµ mét bé phËn quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o ®¶m BHXH. Ngoµi BHXH, chÝnh s¸ch b¶o ®¶m BHXH cßn cã cøu trî x· héi vµ u ®·i x· héi. Cøu trî x· héi lµ sù gióp ®ì cña Nhµ níc vµ x· héi vÒ c¸c thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c ®èi víi mäi thµnh viªn cña x· héi, trong nh÷ng trêng hîp bÞ bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo cuéc sèng tèi thiÓu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Sù gióp ®ì nµy ®îc thùc hiÖn tõ c¸c nguån quü dù phßng cña Nhµ níc, b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt ®ãng gãp cña c¸c tæ chøc x· héi vµ nh÷ng ngêi h¶o t©m. ¦u ®·i x· héi lµ sù ®·i ngé ®Æc biÖt c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña Nhµ níc, cña x· héi nh»m ®Òn ®¸p c«ng lao ®èi víi nh÷ng ngêi hay mét bé phËn x· héi cã nhiÒu cèng hiÕn cho x· héi. Ch¼ng h¹n nh÷ng ngêi cã c«ng víi níc, liÖt sü vµ th©n nh©n liÖt sü, th¬ng binh, bÖnh binh v.v.v... §Òu lµ nh÷ng ®èi tîng ®îc hëng sù ®·i ngé cña Nhµ níc, cña x· héi, u ®·i x· héi tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ sù bè thÝ ban ¬n, mµ nã lµ mét chÝnh s¸ch x· héi cã môc tiªu chÝnh trÞ- kinh tÕ- x· héi, gãp phÇn cñng cè thÓ chÕ chÝnh trÞ cña Nhµ níc tríc m¾t vµ l©u dµi, ®¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi. MÆc dï cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®èi tîng vµ ph¹m vi, song BHXH, cøu trî x· héi vµ u ®·i x· héi lµ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña mét quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lu«n bæ sung cho nhau vµ tÊt c¶ ®Òu gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. BHXH lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc do Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý. Tõ khi BHXH xuÊt hiÖn ®Õn nay, ho¹t ®éng nµy võa mang tÝnh kinh tÕ, võa mang tÝnh céng ®ång, nh©n v¨n lín, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ dï kinh tÕ cã ph¸t triÓn ®Õn møc ®ä nµo, dï cã biÕn ®éng nh thÕ nµo vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ, x· héi th× b¶n chÊt BHXH vÉn kh«ng thay ®æi, vÉn lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng cña mét quèc gia. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 9 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn 2. Vai trß cña BHXH. Ho¹t ®éng cña BHXH lµ ho¹t ®éng sù nghiÖp v× lîi Ých chung cña toµn x· héi, phôc vô cho mäi thµnh viªn trong x· héi, lîi nhuËn kh«ng ph¶i môc tiªu cña ho¹t ®éng BHXH. Do ®ã, BHXH cã vai trß to lín trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña con ngêi, ®îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: a) §èi víi ngêi lao ®éng: B¶o hiÓm x· héi lµ mét biÖn ph¸p kinh tÕ ®Ó t¹o lËp nguån tµi chÝnh b¶o ®¶m mét phÇn tµi chÝnh nµo ®ã cho ngêi lao ®éng khi nguån thu nhËp th«ng thêng bÞ c¾t gi¶m, nh»m æn ®Þnh ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng. b) §èi víi ngêi sö dông lao ®éng: §Ó cã ®îc s¶n phÈm phôc vô cho cuéc sèng con ngêi, phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña x· héi th× cÇn ph¶i ngêi t¹o ra s¶n phÈm vµ nhê vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra ®îc s¶n phÈm cÇn thiÕt cho con ngêi, cho x· héi. Nh÷ng ngêi sö dông søc lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, ®ã chÝnh lµ nh÷ng ngêi chñ sö dông lao ®éng. Muèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ®¶m b¶o th× ngêi chñ ph¶i cã vèn, cã c«ng nghÖ nhng bªn c¹nh ®ã cÇn thiÕt h¬n lµ ph¶i t¹o ®îc mèi quan hÖ tèt víi ngêi lao ®éng, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi ngêi lao ®éng thËt tèt ®Ó hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt vµ cã niÒm tin vµo cuéc sèng tõ ®ã hä lao ®éng s¶n xuÊt vµ cã niÒm tin vµo cuéc sèng tõ ®ã hä lao ®éng s¶n xuÊt h¨ng h¸i h¬n t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm tèt h¬n lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña ngêi chñ sö dông lao ®éng ho¹t ®éng ®¹t kÕt qu¶ cao, thu nhiÒu lîi nhuËn. Muèn vËy ngêi chñ sö dông lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng BHXH cho nh÷ng ngêi lao ®éng cña m×nh ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o nh÷ng kho¶n chi tr¶ cÇn thiÕt, kÞp thêi ®Õn ngêi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro bÊt ch¾c. ViÖc tham gia ®ãng gãp BHXH cho ngêi lao ®éng cña ngêi chñ sö dông lao ®éng lµ gãp vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n, n©ng cao n¨ng xuÊt, hiÖu qu¶ lao ®éng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp còng nh n©ng cao thu nhËp cho ngêi lao ®éng vµ gãp vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Nãi c¸ch kh¸c, ngoµi tiÒn c«ng th× BHXH lµ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng cña ngêi lao ®éng. ChÝnh v× vËy ngêi sö dông lao ®éng nép BHXH kh«ng chØ cho lîi Ých cña ngêi lao ®éng mµ cßn cho lîi Ých cña chÝnh b¶n th©n hä. c) §èi víi x· héi: Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 10 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn Thø nhÊt, víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc, BHXH sÏ "B¶o hiÓm" cho ngêi lao ®éng, ho¹t ®éng BHXH sÏ gi¶i quyÕt nh÷ng "trôc trÆc", "rñi ro" x¶y ra ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng, gãp phÇn tÝch cùc cña m×nh vµo viÖc phôc håi n¨ng lùc lµm viÖc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña søc lao ®éng. Sù gãp phÇn nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n, ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc cña m×nh vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Víi sù trî gióp cña BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro b»ng c¸ch t¹o ra thu nhËp thay thÕ th× BHXH ®· gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn chÝnh s¸ch tiªu dïng quèc gia lµm t¨ng sù tiªu dïng cho x· héi. Thø hai, víi t c¸ch lµ quü tiÒn tÖ tËp trung, BHXH t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi hÖ thèng tµi chÝnh ng©n s¸ch Nhµ níc, tíi hÖ thèng tÝn dông tiÒn tÖ ng©n hµng. ChÝnh v× vËy, ®Æt ra mét yªu cÇu cho quü BHXH ph¶i tù b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, trong ®ã cã h×nh thøc ®Çu t ph¸t triÓn phÇn "nhµn rçi" cña quü. PhÇn nµy cã t¸c ®éng kh«ng nhá tíi sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc, gãp phÇn t¹o ra nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh míi, viÖc lµm míi gãp phÇn t¹o ra nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh míi, viÖc lµm míi gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o ra viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Tõ ®ã gãp phÇn gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña ®Êt níc, gãp phÇn t¨ng thu nhËp c¸ nh©n cho ngêi lao ®éng nãi riªng vµ t¨ng tæng s¶n phÈm quèc néi còng nh tæng s¶n phÈm quèc d©n nãi chung. Thø ba, BHXH gãp phÇn vµo viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, lµ c«ng cô ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi tham gia BHXH. Sù ph©n phèi l¹i thu nhËp nµy ®îc tiÕn hµnh th«ng qua hai c¸ch: Ph©n phèi l¹i theo chiÒu ngang gi÷a ngêi khoÎ vµ ngêi giµ, ngêi ®ang lµm viÖc víi ngêi nghØ hu, ngê trÎ tuæi víi ngêi lín tuæi, gi÷a nam víi n÷, ngêi ®ang hëng trî cÊp víi ngêi cha hëng trî cÊp; ph©n phèi l¹i theo chiÒu ngang lµ môc tiªu quan träng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi, gi÷a ngêi cã thu nhËp cao vµ ngêi cã thu nhËp thÊp. BHXH kh«ng bao hµm ý ph©n phèi b×nh qu©n, còng kh«ng hµm ý lÊy cña ngêi giµu chia cho ngêi nghÌo mét c¸ch vâ ®o¸n. ý tëng cña BHXH lµ nhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng, lµ ®oµn kÕt t¬ng trî, ph¸t huy tÝnh tù th©n, sèng hoµ nhËp cã t×nh cã nghÜa gi÷a c¸c nhãm, c¸c giíi b¹n trong cïng céng ®ång víi nhau vèn lµ tiÒm lùc cña d©n téc ta ®· ®îc lÞch sö chøng minh. Khi chÝnh s¸ch BHXH ®îc ¸p dông ®èi víi mäi ngêi lao ®éng sÏ t¹o ra ®îc sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi hîp lý, cã hiÖu qu¶, t¹o ra ®îc mét thÞ trêng lao ®éng n¨ng ®éng. Bëi v× ngêi lao ®éng cã thÓ lµm viÖc ë Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 11 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn bÊt cø ®¬n vÞ nµo, thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi lo¹i h×nh së h÷u th× hä vÉn ®îc quyÒn tham gia vµ hëng thô tÊt c¶ mäi chÕ ®é vÒ BHXH. ChÝnh ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®îc tù do tho¶ thuËn vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc phï hîp víi nhu cÇu, tr×nh ®é, nghÒ nghiÖp, tay nghÒ, thu nhËp víi tõng ngêi lao ®éng. §ã lµ nh÷ng yÕu tè quan träng võa ®Ó khai th¸c, sö dông triÖt ®Ó nguån lao ®éng; võa ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt c«ng t¸c, n¨ng suÊt lao ®éng, tiÕt kiÖm chi phÝ x· héi (vÒ ®µo t¹o, c¸c nguån lùc kh¸c...), lµm t¨ng cña c¶i, vËt chÊt vµ t¨ng tÝch luü cho nÒn kinh tÕ. Thø t, Víi h×nh thøc "sè ®«ng bï sè Ýt", dµn tr¶i rñi ro thiÖt h¹i cña ngêi lao ®éng theo c¶ thêi gian vµ khång gian, BHXH ®· gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i cho sè ®«ng ngêi trong x· héi, ®ång thêi lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt rñi ro. Cã thÓ nãi BHXH lµ ph¬ng ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh kinh tÕ chÝnh trÞ vµ x· héi æn ®Þnh vµ an toµn. BHXH ®· ph¸t huy tiÒm n¨ng cña sè ®«ng ngêi vµ u ®iÓm cña nhiÒu ph¬ng thøc ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Ó ®¶m b¶o an toµn ®êi sèng cho ngêi lao ®éng còng nh x· héi. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 12 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn III- Quü b¶o hiÓm x· héi. 1- Kh¸i niÖm quü B¶o hiÓm x· héi: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nÒn kinh tÕ liªn tôc ®îc diÔn ra theo xu híng ngµy cµng më réng vµ ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng nhu cÇu hëng thô ngµy cµng t¨ng vµ phong phó cña x· héi loµi ngêi. §Ó ®¶m b¶o cho qóa tr×nh t¸i s¶n xuÊt diÔn ra b×nh thêng phï hîp víi quy luËt, con ngêi cÇn nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ t¸c ®éng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®ã. Trong ®ã, viÖc thùc hiÖn ph©n phèi cña c¶i x· héi (hµng hãa dÞch vô...) cho tõng nhu cÇu, môc ®Ých sö dông, h×nh thµnh nªn c¸c quü hµng ho¸,dÞch vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt tÝch luü hay tiªu dïng lµ mét trong nh÷ng néi dung ho¹t ®éng quan träng cña con ngêi. Qu¸ tr×nh ph©n phèi ®ã lu«n vµ tríc hÕt ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc gi¸ trÞ ®Ó h×nh thµnh nªn c¸c quü tiÒn tÖ vµ viÖc sö dông c¸c quü tiÒn tÖ ®ã cho mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Mçi mét quü tiÒn tÖ chÝnh lµ mét lîng tµi chÝnh nhÊt ®Þnh ®îc sö dông cho mét môc ®Ých nµo ®ã ®îc chñ thÓ qu¶n lý (hay chñ së h÷u) x¸c ®Þnh tríc. Ch¼ng h¹n nh: Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ ®îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña c¸c níc thµnh viªn tù nguyÖn tham gia nhËp quü (®Õn nay cã kho¶ng 150 quèc gia lµ thµnh viªn cña IMF) tuú thuéc vµo tiÒm n¨ng kinh tÕ tµi chÝnh cña tõng níc. "Môc ®Ých cña quü tiÒn tÖ quèc tÕ lµ thóc ®Èy sù hîp t¸c vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tiÒn tÖ vµ th¬ng m¹i quèc tÕ; gãp phÇn thiÕt lËp hÖ thèng thanh to¸n nhiÒu bªn c¨n cø theo c¸c giao dÞch ®ang tiÕn hµnh gi÷a c¸c thµnh viªn; kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ trong chuyÓn ®æi tiÒn tÖ g©y trë ng¹i trong th¬ng m¹i quèc tÕ; theo dâi viÖc chÊp hµnh c¸c hiÖp ®Þnh vÒ tiÒn tÖ, thóc ®Èy sù æn ®Þnh vÒ tiÒn tÖ cña c¸c n- íc thµnh viªn vay tÝn dông ng¾n h¹n nh»m lµm c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n cña hä"(6,tr614). Ng©n hµng Nhµ níc lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ níc. Ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ nguån tµi chÝnh nh: ThuÕ, lÖ phÝ, lîi tøc cæ phÇn cña Nhµ níc, thu tiÒn b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña Nhµ níc, tiÒn thu kh¸c... Ng©n s¸ch Nhµ níc dïng ®Ó phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng cña Nhµ níc... §Ó nguån lùc vËt chÊt cã thÓ ®¶m b¶o hoÆc thay thÕ thu nhËp cho ng- êi lao ®éng tham gia BHXH khi hä gÆp rñi ro lµm gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc chÕt, nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng c¬ b¶n cho b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä cÇn ph¶i cã mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®îc h×nh thµnh tõ sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH- ®ã chÝnh lµ quü BHXH. Nh vËy cã thÓ hiÓu quü BHXH lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung, ®îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH (ngêi lao ®éng, chñ sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc), sö dông ®Ó bï ®¾p, hoÆc thay thÕ thu nhËp Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 13 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn cho ngêi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè rñi ro lµm suy gi¶m søc khoÎ, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm, chÕt; nh»m ®¶m b¶o søc sèng c¬ b¶n cho b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ nh÷ng ngêi ruét thÞt cña ngêi lao ®éng trùc tiÕp ph¶i nu«i dìng, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh x· héi rÊt cao vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng ®¶m abá cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. C¬ së h×nh thµnh quü B¶o hiÓm x· héi: §Ó ®¶m b¶o ®îc nhiÖm vô cña m×nh B¶o hiÓm x· héi cÇn cã mét nguån tµi chÝnh v÷ng ch¾c ®Ó ho¹t ®éng, ph©n phèi vµ sö dông. V× môc tiªu cña ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm x· héi kh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn mµ v× phóc lîi, quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng còng nh cña c¶ céng ®ång; do ®ã hÖ thèng nµy cÇn mét nguån tµi chÝnh ®ñ lín vµ v÷ng m¹nh ®Ó ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn. QuyÒn lîi cña ngêi tham gia BHXH, dï theo lo¹i h×nh B¶o hiÓm x· héi b¾t buéc hay tù nguyÖn th× trong trêng hîp gÆp mét lo¹i rñi ro ngÉu nhiªn x¸c ®Þnh nh èm ®au, tai n¹n, tuæi giµ ... cÇn ®îc c¬ quan BHXH trî cÊp kÞp thêi, nh»m bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ suy gi¶m hoÆc mÊt ®i. NhiÖm vô cña c¬ quan B¶o hiÓm x· héi lµ ph¶i cã nguån tµi chÝnh ®Ó s½n sµng ®¸p øng nhu cÇu ®ã cña mäi ngêi lao ®éng ®îc b¶o hiÓm. Nguån tµi chÝnh cña BHXH cßn ph¶i ®ñ trang tr¶i chi phÝ qu¶n lý cña bé m¸y (hÖ thèng BHXH) tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. Do ®ã cÇn cã mét nguån quü dù phßng nh÷ng rñi ro trong t¬ng lai x¶y ra ®èi víi ngêi lao ®éng vµ ®Ó chi cho c«ng t¸c qu¶n lý. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, tr¸ch nhiÖm tham gia ®ãng gãp B¶o hiÓm x· héi dùa trªn mèi quan hÖ lao ®éng. Sù ®ãng gãp ®îc ph©n chia cho c¶ ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng. Kh¸c víi B¶o hiÓm th¬ng m¹i, ®©y kh«ng ph¶i lµ ph©n chia rñi ro mµ cßn lµ vÊn ®Ò lîi Ých cña c¶ hai phÝa. VÒ phÝa ngêi sö dông lao ®éng, sù ®ãng gãp mét phÇn b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng sÏ tr¸nh nh÷ng rñi ro x¶y ra ®èi víi b¶n th©n, biÓu hiÖn mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a nghÜa vô vµ quyÒn cña mçi c¸ nh©n. Do vËy thùc chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a hai chñ thÓ trong mèi quan hÖ B¶o hiÓm x· héi lµ mèi quan hÖ vÒ lîi Ých Nguån tµi chÝnh h×nh thanhf quü B¶o hiÓm x· héi ngoµi tham gia ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng vµ ngêi chñ sö dông lao ®éng cßn cã sù tham gia ®ãng gãp cña Nhµ níc. Sù ®ãng gãp cña Nhµ níc rÊt quan Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 14 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn träng ë chç, mét mÆt lµ ®Ó hç trî cho quü BHXH trong thêi ®iÓm ban ®Çu, mÆt kh¸c sù tham gia cña Nhµ níc sÏ trë thµnh mét chç dùa ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña quü BHXH ®îc ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Nguån h×nh thµnh quü B¶o hiÓm x· héi ngoµi sù ®ãng gãp cña c¸c bªn, cßn ph¶i kÓ ®Õn mét sè nguån kh¸c nh l·i suÊt cña b¶n th©n quü BHXH trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. §iÒu 149 cña bé luËt lao ®éng níc ta ®· quy ®Þnh râ c¬ chÕ t¹o nguån cña quü BHXH gåm: ngêi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü tiÒn l¬ng, trong ®ã 10% cho chÕ ®é hu trÝ tö tuÊt vµ 5% cho c¸c chÕ ®é kh¸c; ngêi lao ®éng ®ãng 5% tiÒn l¬ng cña b¶n th©n ®Ó chi c¸c chÕ ®é hu trÝ tö tuÊt; Nhµ níc ®ãng gãp vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng. Ngoµi ra thùc hiÖn c¸c nguån kh¸c nh: l·i ®Çu t, c¬ quan kh¸c biÕu tÆng... Nh vËy sù tham gia ®ãng gãp cña Nhµ níc trªn hai mÆt, mét mÆt lµ nghÜa vô ®ãng ®Ó thùc hiÖn c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi ®èi víi ®éi ngò c«ng chøc, mÆt kh¸c lµ ®Ó hç trî cho quü B¶o hiÓm x· héi. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia víi tæng dù tr÷ Ýt nhÊt, gióp cho viÖc dµn tr¶i rñi ro ®îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m tèi thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cho ngêi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ ng©n s¸ch Nhµ níc vµ ng©n s¸ch gia ®×nh. Nguån h×nh thµnh quü BHXH vµ môc ®Ých sö dông quü ®îc thÓ hiÖn nh sau: 2. Nguån h×nh thµnh quü B¶o hiÓm x· héi. PhÇn lín c¸c níc trªn thÕ giíi ®Òu lËp quü tµi chÝnh B¶o hiÓm x· héi tõ sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng, chñ sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Tuy nhiªn, mçi níc quy ®Þnh tû lÖ huy ®éng (®ãng gãp) kh¸c nhau. Mét sè níc quy ®Þnh ngêi chñ sö dông lao ®éng chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng, ChÝnh phñ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, cßn c¸c chÕ ®é kh¸c ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cïng chÞu tr¸ch nhiÖm. Mét sè níc quy ®Þnh, chÝnh phñ chØ bï phÇn thiÕu cho quü B¶o hiÓm x· héi hoÆc chi tr¶ toµn bé chi phÝ qu¶n lý B¶o hiÓm x· héi. ë níc ta, tho¹t ®Çu cã lÖ ®ãng gãp phÝ B¶o hiÓm x· héi cña ngêi ®îc hëng B¶o hiÓm x· héi, Nhµ níc hç trî tµi chÝnh víi t c¸ch lµ ngêi sö dông lao ®éng cña c«ng chøc, ®ång thêi víi t c¸ch lµ ngêi qu¶n lý x· héi. Tõ n¨m 1961 (theo ®iÒu lÖ t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc) ®Õn 6/1986, quü B¶o hiÓm x· héi chØ Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 15 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn ®îc h×nh thµnh tõ hai nguån: c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt vËt chÊt ®ãng gãp 4,7% so víi quü l¬ng cña xÝ nghiÖp, cßn l¹i do ng©n s¸ch Nhµ níc ®µi thä. Thùc chÊt kh«ng tån t¹i quü B¶o hiÓm x· héi ®éc lËp. Theo c¬ chÕ míi theo ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26/1/1995 vµ theo ®iÒu lÖ ®èi víi sü quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, h¹ sü quan, binh sü qu©n ®éi nh©n d©n vµ c«ng an nh©n d©n ban hµnh kÌm nghÞ ®Þnh sè 45/CP ngµy 15/7/1995 cña ChÝnh phñ; quü B¶o hiÓm x· héi lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp (lo¹i h×nh B¶o hiÓm b¾t buéc) n»m ngoµi ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau: Mét lµ: Sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng. §©y lµ nguån tµi chÝnh quan träng ®Ó h×nh thµnh quü BHXH, Nhµ níc quy ®Þnh mäi ngêi lao ®éng khi tham gia BHXH ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp mét phÇn thu nhËp cña m×nh vµo quü BHXH, ®©y chÝnh lµ sù "tiªts kiÖm b¾t buéc" cña mäi ngêi lao ®éng khi hä cßn cã kh¶ n¨ng lao ®éng, cßn cã thu nhËp ®Ó bï ®¾p cho chÝnh m×nh khi gÆp rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm t¹m thêi hoÆc chÕt. Hai lµ: Sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng. Nhµ níc quy ®Þnh mäi ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp h×nh thµnh quü BHXH, ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi ngêi lao ®éng hëng quyÒn lîi BHXH do ph¸p luËt quy ®Þnh. Ba lµ: Nhµ níc víi t c¸ch lµ chñ sö dông lao ®éng cña mäi ngêi lao ®éng, lµ ngêi nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ tæ chøc, ®¶m b¶o toµn bé ®êi sèng x· héi cña ®Êt níc. ChÝnh v× vËy, trong trêng hîp quü BHXH kh«ng cã ®ñ nguån lùc tµi chÝnh ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä th× Nhµ níc ph¶i hç trî (hoÆc ®ãng gãp theo luËt ®Þnh). Bèn lµ: Nguån l·i tõ ho¹t ®éng ®Çu t t¨ng trëng quü BHXH. Quü BHXH t¹m thêi nhµn rçi sÏ tham gia ho¹t ®éng ®Çu t. §©y lµ mét nguån vèn trong níc rÊt quan träng ®Ó tham gia ®Çu t, mét mÆt ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt nø¬c; mÆt kh¸c ®Ó b¶o toµn quü (tr¸nh mÊt gi¸) vµ t¨ng trëng quü gãp phÇn lµm cho nguån lùc quü ngµy cµng lín, ®¶m b¶o mäi nhu cÇu chi BHXH cho ngêi ®îc hëng chÕ ®é BHXH. N¨m lµ: C¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nh tµi trî, viÖn trî... Tõ sù t×m hiÓu c¸c nguån h×nh thµnh quü BHXH, nÕu xÐt trªn gãc ®é ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh cña toµn bé nÒn kinh tÕ th× thÊy r»ng quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh ph©n phèi lÇn ®Çu vµ Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 16 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm ®Æc thï cña quü BHXH so víi nh÷ng quü tiÒn tÖ kh¸c trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. 3- Môc ®Ých sö dông quü B¶o hiÓm x· héi. Môc ®Ých sö dông quü B¶o hiÓm x· héi lµ: Tríc hÕt quü B¶o hiÓm x· héi ®îc sö dông vµo viÖc chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi. Nguån tµi chÝnh nµy chiÕm ®¹i bé phËn trong viÖc sö dông quü BHXH. C¸c chÕ ®é BHXH ®îc ¸p dông ®èi víi ngêi lao ®éng nhiÒu hay Ýt, møc ®é thô hëng cña tõng lo¹i chÕ ®é cao hay thÊp phô thuéc vµo chÝnh s¸ch BHXH do mçi Nhµ níc quy ®Þnh b»ng ph¸p luËt. Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) ban hµnh c«ng íc sè 102 ngµy 4/6/1952 vÒ quy ph¹m tèi thiÓu vÒ an toµn x· héi, trong ®ã quy ®Þnh chÕ ®é trî cÊp ®ã lµ: ch¨m sãc y tÕ; trî cÊp èm ®au; trî cÊp thÊt nghiÖp; trî cÊp tuæi giµ (h u bæng); trî cÊp trong trêng hîp tai n¹n lao ®éng hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp; trî cÊp gia ®×nh; trî cÊp thai s¶n; trî cÊp tµn tËt vµ trî cÊp tiÒn tuÊt. §èi víi níc ta hiÖn nay ®ang ¸p dông c¸c lo¹i chÕ ®é sau: - ChÕ ®é trî cÊp èm ®au. - ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n. - ChÕ ®é trî cÊp TNL§, BNN. - ChÕ ®é hu trÝ. - ChÕ ®é tö tuÊt. - ChÕ ®é nghØ dìng søc, phôc håi søc khoÎ. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH nãi trªn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: + C¸c chÕ ®é ®îc x©y dùng theo luËt ph¸p mçi níc. + HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia sÎ rñi ro, chia sÎ tµi chÝnh. + Mçi chÕ ®é ®îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH. + PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh kú. + §ång tiÒn ®îc sö dông lµm ph¬ng tiÖn chi tr¶ vµ thanh quyÕt to¸n. + Chi tr¶ BHXH nh lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é BHXH. + Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü dù tr÷ ®îc ®Çu t cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh. + C¸c chÕ ®é BHXH cÇn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh ®Þnh kú ®Ó ph¶n ¸nh hÕt sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. Ngoµi ra, c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi ®îc x©y dùng cßn c¨n cø theo mét lo¹t c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn toµn bé hÖ thèng c¸c chÕ ®é còng nh tõng Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 17 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi cô thÓ nh ®Æc ®iÓm ®Þa lý cña tõng vïng, c¬ së sinh häc, giíi tÝnh, m«i trêng lao ®éng... Møc trî cÊp cña c¸c chÕ ®é nµy sÏ phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n chung cña tõng quü tµi chÝnh B¶o hiÓm x· héi; møc sèng chung cña c¸c tÇng líp d©n c vµ ngêi lao ®éng; phô thuéc vµo quy ®Þnh cña tõng níc... Nhng vÒ nguyªn t¾c, møc trî cÊp nµy kh«ng cao h¬n møc tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng khi ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc vµ nã chØ b»ng mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh so víi møc tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng cña ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn, ®Ó gi¶m chi cho quü B¶o hiÓm x· héi th× mét sè níc ®· kh«ng quy ®Þnh trî cÊp B¶o hiÓm x· héi b»ng tû lÖ phÇn tr¨m so víi tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng mµ tr¶ ngay mét lÇn khi nghØ hu hoÆc suèt thêi gian lao ®éng ®ãng B¶o hiÓm x· héi theo tû lÖ phÇn tr¨m cña mét møc thu nhËp nhÊt ®Þnh vµ h- ëng còng theo tû lÖ phÇn tr¨m cña møc quy ®Þnh ®ã. Qu¸ tr×nh sö dông quü ®Ó chi tr¶ c¸c chÕ ®é trªn ®îc chia lµm 2 phÇn: - PhÇn thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ mang tÝnh chÊt båi hoµn. Møc ®é båi hoµn phô thuéc vµo møc ®ãng gãp cña quü B¶o hiÓm x· héi. - PhÇn thùc hiÖn chÕ ®é hu trÝ mang tÝnh chÊt båi hoµn, võa mang tÝnh chÊt kh«ng båi hoµn. NghÜa lµ khi ngêi lao ®éng ®ang trong qu¸ tr×nh lao ®éng kh«ng bÞ èm ®au, tai n¹n... th× kh«ng ®îc båi hoµn; khi bÞ èm ®au, tai n¹n... th× ®îc båi hoµn. Møc båi hoµn phô thuéc vµo møc ®é th¬ng tæn, kh¶ n¨ng lao ®éng cña ngêi lao ®éng sau khi gÆp rñi ro. Cã thÓ nãi th«ng qua viÖc b¾t buéc c¸c bªn tham gia B¶o hiÓm x· héi ph¶i ®ãng phÝ, t¹o lËp quü B¶o hiÓm x· héi, B¶o hiÓm x· héi ®· thùc hiÖn sù ph©n phèi l¹i thu nhËp. ViÖc ph©n phèi l¹i thu nhËp trong B¶o hiÓm x· héi ®îc thùc hiÖn theo chiÒu ngang vµ chiÒu däc: - Ph©n phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu ngang ®îc thùc hiÖn gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng trÎ khoÎ vµ nh÷ng ngêi giµ, èm ®au, gi÷a nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ngêi vÒ hu... , gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi thêng xuyªn ®ãng phÝ B¶o hiÓm x· héi nhng cha gÆp "rñi ro x· héi" nªn cha ®îc hëng trî cÊp vµ mét bªn lµ nh÷ng ngêi tham gia ®ãng phÝ nhng gÆp ph¶i rñi ro nªn ®îc quü B¶o hiÓm x· héi trî cÊp. - Ph©n phèi l¹i thu nhËp theo chiÒu däc ®îc thùc hiÖn ë gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao vµ nh÷ng ngêi cã thu nhËp thʬ, ë nhiÒu níc quy ®Þnh ngêi cã thu nhËp cao ®ãng phÝ B¶o hiÓm x· héi cao h¬n ngêi lao ®éng. Nh- ng khi vÒ hu, mäi ngêi ®Òu nhËn ®îc mét møc c¬ b¶n nh nhau: ë mét sè n- Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 18 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn íc,sù ph©n phèi l¹i chiÒu däc cßn mê nh¹t (nh ë ViÖt Nam) bëi tû lÖ ®ãng, møc ®ãng phÝ B¶o hiÓm x· h«Þi cßn t¬ng ®èi ®ång ®Òu. Ngoµi viÖc chi tr¶ trî cÊp theo c¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi, quü b¶o hiÓm x· héi cßn ®îc sö dông cho chi phÝ qu¶n lý nh: tiÒn l¬ng cho nh÷ng ngêi lµm viÖc trong hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi; khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh, v¨n phßng phÈm vµ mét sè kho¶n chi kh¸c ... PhÇn quü nhµn rçi ph¶i ®îc ®em ®Çu t sinh lêi. Qu¸ tr×nh ®Çu t quü B¶o hiÓm x· héi ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c: An toµn, cã lîi nhuËn, cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ- x· héi, gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ vµ an toµn x· héi. ch¬ng II thùc tr¹ng c«ng t¸c thu – chi quü bhxh ë thµnh phè viÖt tr× - phó thä I. Mét vµi nÐt vÒ BHXH thµnh phè ViÖt Tr× - Phó Thä 1.Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH thµnh phè ViÖt Tr× Ngµy 06/01/1995 chÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 12/CP vÒ ®iÒu lÖ B¶o hiÓm x· héi nh»m híng dÉn thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi ®· ®îc quy ®Þnh trong bé luËt lao ®éng. HÖ thèng B¶o hiÓm x· héi ®îc thiÕt lËp tõ TW tíi ®Þa ph¬ng. B¶o hiÓm x· héi tØnh Phó Thä ®îc thµnh lËp trªn c¬ së hîp nhÊt c«ng t¸c B¶o hiÓm x· héi cña së Lao ®éng – Th¬ng binh & x· héi vµ liªn ®oµn lao ®éng tØnh. Tõ ®ã B¶o hiÓm x· héi thµnh phè vµ c¸c huyÖn trùc thuéc tØnh ®îc thµnh lËp. B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× lµ ®¬n vÞ trùc thuéc B¶o hiÓm x· héi tØnh Phó Thä, n»m trong hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam vµ chÞu sù qu¶n lý cña ph¸p luËt. Nh vËy B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× còng nh B¶o hiÓm x· héi c¸c huyÖn kh¸c ®Òu lµ nh÷ng ®¬n vÞ trùc thuéc nhá nhÊt cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam, ho¹t ®éng díi sù híng dÉn vµ chØ ®¹o trùc tiÕp tõ B¶o hiÓm x· héi tØnh Phó Thä. Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 19 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp Gi¸o viªn híng dÉn: Th.s. NguyÔn ThÞ LÖ HuyÒn V× lµ mét thµnh phè c«ng nghiÖp ®îc thµnh lËp ngµy 04 th¸ng 06 n¨m 1962. ViÖt Tr× cã diÖn tÝch 65,12 Km², víi 2/3 d©n c lµ d©n thµnh thÞ, gåm 17 phêng, x· lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp c¬ së trùc thuéc. Ngoµi ra, ViÖt Tr× cßn lµ trung t©m Kinh tÕ – ChÝnh trÞ – V¨n ho¸ cña tØnh Phó Thä. Ngµy 01/01/05 thµnh phè ViÖt Tr× ®îc c«ng nhËn lµ ®« thÞ lo¹i II. §ã võa lµ vinh dù vµ còng lµ tr¸ch nhiÖm rÊt lín ®èi víi ngêi d©n thµnh phè ViÖt Tr×. Thµnh phè ViÖt Tr× cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh, trªn ®Þa bµn tËp trung nhiÒu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp dÖt may, thùc phÈm, c¬ khÝ, x©y dùng ...Ngoµi ra, c¸c c¬ së c«ng nghiÖp nhá vµ thñ c«ng nghiÖp còng nh th¬ng m¹i, dÞch vô còng ®îc ph¸t triÓn m¹nh, cã kh¶ n¨ng thu hót réng r·i lao ®éng. HiÖn nay, trªn ®Þa bµn thµnh phè cã hµng ngh×n ®¬n vÞ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau: Nhµ níc, tËp thÓ, t nh©n, xÝ nghiÖp liªn doanh víi níc ngoµi...®ang ho¹t ®éng trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i, tµi chÝnh, tÝn dông, th¬ng mai – dÞch vô...gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo ng©n s¸ch cña tØnh, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè ®«ng lao ®éng. Víi nguån lao ®éng dåi dµo, vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra ë ®©y lµ lµm thÕ nµo ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng hiÖn nay ®ang lµm viÖc trªn ®Þa bµn thµnh phè th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña §¶ng vµ Nhµ níc, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi . Theo sè liÖu tæng hîp gÇn ®©y nhÊt cña B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr×(th¸ng 12/04) th× sè lao ®éng ®· tham gia ®ãng B¶o hiÓm x· héi lµ 20.894 ngêi. Sè ngêi ®ang hëng c¸c chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi lµ 16.191 ngêi. §©y lµ ®¬n vÞ cã sè ngêi hëng c¸c chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi ®«ng nhÊt trong c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc tØnh Phó Thä. Hµng n¨m, ®èi tîng vÒ hu, mÊt søc lao ®éng ...ë thµnh phè t¨ng rÊt nhanh. Trong nh÷ng n¨m qua, B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× ®· tõng bíc ph¸t triÓn, më réng ®èi tîng tham gia B¶o hiÓm x· héi vµ thùc hiÖn chi tr¶ theo ®óng quy ®Þnh, chñ tr¬ng ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc. 2. C¬ cÊu tæ chøc cña B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× Th¸ng 10/1995, B¶o hiÓm x· héi thµnh phè ViÖt Tr× ®i vµo ho¹t ®éng ®éc lËp víi sè biªn chÕ lµ 15 ngêi. Do míi thµnh lËp nªn c¸c c¸n bé ph¶i lµm mét khèi lîng céng viÖc lín, h¬n n÷a c¬ së vËt chÊt l¹i thiÕu thèn, ®éi ngò c¸n bé cha cã kinh nghiÖm...nªn c«ng viÖc gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Nh- ng víi nhËn thøc B¶o hiÓm x· héi lµ chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc, Sinh viªn thùc hiÖn: Phan ThÞ DiÖu HuyÒn – Líp BH 43B 20