I. Më ®Çu Ngµy 30 th¸ng 4 n¨m 1975, ngµy miÒn Nam hoµn toµn gi¶i phãng còng lµ ngµy ®Êt níc ViÖt Nam ®éc lËp thèng nhÊt. Sau hµng chôc n¨m chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam bÞ k×m h·m tëng chng nh kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®îc th× nay ®· më ra thêi c¬ míi, ®iÒu kiÖn míi. Cã thÓ nãi con ®êng mµ §¶ng, Nhµ níc vµ chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· lùa chän cho ®Êt níc ViÖt Nam lµ hoµn toµn ®óng ®¾n ®ã lµ con ®êng XHCN, con ®êng v× môc tiªu d©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Con ®êng trªn ®· bao hµm toµn bé mèi quanhÖ gi÷a sù t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé x· héi. Kh«ng nh÷ng chØ riªng c¸c níc XHCN vµ ngay c¶ c¸c níc TBCN ®Òu xem mèi quan hÖ nµy lµ yÕu tè quan träng ®Ó ®Êt ph¸t triÓn. V× thÕ mµ kh«ng ph¶i ng©u nhiªn bé m«n Kinh tÕ chÝnh trÞ l¹i ®a ra vÊn ®Ò næi cém nµy. Chóng ta h·y cïng nhau xem xÐt: II. Néi dung * Kh¸i niÖm 1. T¨ng trëng kinh tÕ 1 Tríc hÕt ta cÇn hiÓu thÕ nµo lµ t¨ng trëng kinh tÕ. Nãi ng¾n gän t¨ng trëng kinh tÕ lµ sù gia t¨ng tæng s¶n phÈm quèc d©n trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Hay nãi kh¸c ®i ®ã lµ sù t¨ng lªn c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ do ®ã t¨ng lªn vÒ sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm x· héi. T¨ng trëng kinh tÕ cã thÓ diÔn ra theo hai híng: T¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu réng vµ t¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu s©u. T¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu réng lµ t¨ng vÒ sè lîng c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (nh lao ®éng, ®Êt ®ai, tiÒn vèn) trªn c¬ së kü thuËt s¶n xuÊt cò. T¨ng trëng kinh tÕ theo chiÕu s©u lµ sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt trªn c¬ së hoµn thiÖn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh sö dông c¸c t liÖu lao ®éng tiÕn bé, c¸c ®èi tîng lao ®éng Ýt tèn kÐm, n©ng cao tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c tiÒm n¨ng s¶n xuÊt .v.v... Trªn thùc tÕ viÖc t¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu réng vµ t¨ng trëng kinh tÕ theo chiÒu s©u ®îc kÕt hîp víi nhau vµ ®îc sö dông theo híng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng níc ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau. 2. C¸c nh©n tè t¨ng trëng kinh tÕ 2 Cã nhiÒu nh©n tè ¶nh hëng ®Õn t¨ng trëng kinh tÕ vµ cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i, s¾p xÕp thø tù c¸c nh©n tè ®ã xong cã mét sè nh©n tè c¬ b¶n nh sau: a. Vèn Vèn lµ toµn bé cña c¶i vËt chÊt do con ngêi t¹o ra ®îc tÝch luü l¹i vµ nh÷ng cña c¶i tù nhiªn ban cho nh ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n ®· ®îc c¶i to¹ vµ chÕ biÕn ... Vèn cã thÓ ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc hiÖn vËt vµ díi h×nh thøc tiÒn tÖ. Vèn lµ yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. C¸c nhµ khoa häc ®· t×m ra ®îc mèi quan hÖ gi÷a t¨ng GDP víi t¨ng vèn ®Çu t, ®îc gäi lµ hiÖu suÊt sö dông vèn s¶n phÈm gia t¨ng (ICOR). §ã lµ tû lÖ t¨ng ®Çu t chia cho tØ lÖ t¨ng cña GDP. Nh÷ng nÒn kinh tÕ thµnh c«ng thêng khëi ®Çu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn víi c¸c chØ sè ICOR thÊp, th¬ng kh«ng qu¸ 3% cã nghÜa lµ ph¶i t¨ng ®Çu t 3% ®Ó t¨ng 1% GDP. VÒ nh©n tè vèn kh«ng chØ cã vÊn ®Ò møc vèn ®Çu t mµ c¶ hiÖu xuÊt sö dông vèn ®Ó t¨ng trëng. b. Con ngêi . Con ngêi lµ nh©n tè c¬ b¶n cña t¨ng trëng kinh tÕ bÒn v÷ng. §ã lµ con ngêi cã søc khoÎ, cã trÝ tuÖ, cã tay nghÒ cao, cã ®éng lùc vµ nhiÖt t×nh lao ®éng, ®îc tæ chøc chÆt chÏ. 3 NÕu t¨ng trëng chñ yÕu dùa trªn viÖc khai th¸c tµi nguyªn th× sù t»n trëng ®ã kh«ng thÓ bÒn v÷ng, do tµi nguyªn lµ cã h¹n: tr¸i l¹i, muèn t¨ng trëng bÒn v÷ng th× ph¶i dùa trªn nh©n tè con ngêi, v× tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ cña con ngêi lµ bÒn v÷ng, v« tËn. Muèn ph¸t huy nh©n tè con ngêi ph¶i cã hÖ thèng gi¸o dôc, y tÕ tèt ... Nh©n tè häc vÊn cña con ngêi kh«ng thÓ th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng mµ h×nh thµnh ®îc. ThÞ trêng tù nã kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng cung cÊp mét nÒn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®óng møc. Do vËy, ChÝnh phñ ph¶i ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc ®µo t¹o vµ sö dông, tuyÓn chän nh©n tµi. §Õn lît nã, t¨ng trëng kinh tÕ cao l¹i t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi cã thêi gian rçi nhiÒu h¬n ®Ó ph¸t triÓn trÝ lùc vµ thÓ lùc. VÝ dô n¨m 1910 c«ng nh©n thÕ giíi ph¶i lµm viÖc Ýt nhÊt 3.000 giê/ 1 n¨m. ngµy nay, ngêi NhËt B¶n lµm viÖc 2.000 giê/ n¨m, ngêi Mü lµm viÖc 1850giê/ n¨m, ngêi §øc lµm viÖc 1600giê/ n¨m: Nhê vµo mçi giê hä s¶n xuÊt ra mét lîng s¶n phÈm lín h¬n 50 lÇn so víi 80 n¨m tríc ®ã. Nhê t¨ng trëng hä ®· t¨ng chi cho c¸c dÞch vô tõ 0% lªn 8-12% GDP, cho gi¸o dôc tõ 2% GDP lªn 10% vµ cao h¬n. c. Kü thuËt vµ c«ng nghÖ 4 Kü thuËt tiªn tiÕn vµ c«ng nghÖ míi lu«n lu«n lµ ®éng lùc quan träng ®èi víi sù quan hÖ kinh Ð. Nh©n tè nµy cho phÐp t¨ng trëng vµ t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u. §©y lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh chÊt lîng cña sù t¨ng trëng, t¹o ra mét n¨ng suèt lao ®éng cao, lao ®éng thÆng d lín, cho phÐp tÝch luü ®Çu t lín ®Ó cho sù t¨ng trëng ®îc nhanh, bÒn v÷ng. d. C¬ cÊu kinh tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, hiÖn ®¹i cho phÐp c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c lÜnh vùc c¸c ngµnh liªn kÕt thµnh mét tæ chøc chÆt chÏ, cã mèi liªn hÖ tÊt yÕu néi t¹ng, nhê ®ã mµ ph¸t huy ®îc lîi thÕ vµ søc m¹nh tæng hîp ®Ó t¨ng trëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng. C¬ cÊu kinh tÕ bao gåm c¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu vïng, c¬ cÊu thµnh phÇn kinh kÕ. e. ThÓ chÕ chÝnh trÞ vµ qu¶n lý Nhµ níc ThÓ chÕ chÝnh trÞ æn ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn cho t¨ng tr- ëng kinh tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng. ThÓ chÕ chÝnh trÞ tiÕn bé cã kh¶ n¨ng híng sù t¨ng trëng kinh tÕ vµo con ®êng ®óng, tr¸nh ®îc khuyÕt tËt cña nh÷ng con ®êng t¨ng trëng tríc ®©y nh lµ t¨ng trëng g©y « nhiÔm 5 m«i trêng, t¨ng trëng ®i ®«i víi ph©n ho¸ giÇu nghÌo s©u s¾c... Ngoµi ra, hÖ thèng chÝnh trÞ mµ ®¹i diÖn lµ Nhµ níc cã thÓ ®Ò ra ®îc c¸c ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, khuyÕn khÝch tÝch luü, tiÕt kiÖm, lµm t¨ng cÇu x· héi kÝch thÝch t¨ng trëng nhanh. 3. TiÕn bé x· héi. C¸c tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé x· héi lµ sù c«ng b¨ng x· héi: Møc sèng vµ gi¶m kho¶ng c¸ch giÇu - nghÌo : gi¶m nhÑ hay lo¹i trõ thÊt nghiÖp: c¸c lo¹i phóc lîi x· héi, tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ v¨n minh. TiÕn bä x· héi lµ sù ph¸t triÓn con ngêi mét c¸ch toµn diÖn, ph¸t triÓn c¸c quan hÖ x· héi c«ng b»ng vµ d©n chñ. T¨ng trëng vµ ph¸t triÓn lµ c¬ së vËt chÊt cho tiÕn bé x· héi vµ ngîc l¹i, tiÕn bé x· héi thóc ®Èy cho t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. TiÕn bé x· héi thÓ hiÖn ë c¸c mÆt: Mét lµ, sù tiÕn bé vÒ kinh tÕ, sù ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. Hai lµ, sù ph©n phèi thµnh qu¶ cña tiÕn bé kinhtÕ mét c¸ch c«ng b»ng, d©n chñ. Ba lµ, ®êi sèng v¨n ho¸ kh«ng ngõng n©ng lªn. 6 Ngµy nay, tõ thùc tiÔn thÕ giíi ngêi ta ®· nªu lªn nh÷ng tiªu chÝ cã ý nghÜa tham kh¶o vÒ tiÕn bé x· héi. Theo tiªu chÝ ®ã, nh©n tè trung t©m x· héi lµ chÊt lîng cuéc sèng cña con ngêi xÐt c¶ vÒ mÆt nhu cÇu møc sèng, tuæi thä vµ trÝ tuÖ . Trªn c¬ së ®ã liªn hiÖp quèc ®a ra kh¸i niÖm, chØ sè vÒ ph¸t triÓn con ngêi (HDI) lµm tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn, sù tiÕn bé cña mét quèc gia. HDI më ra mét c¸ch nh×n míi, ®o lêng sù tiÕn bé kinh tÕ kÕt hîp víi kinh tÔ x· héi, lµ mét c¸ch tiÕp cËn míi, cã nh©n tè hîp lý mµ chóng ta cÇn tham kh¶o. ChØ sè HDI ®îc x©y dùng trªn 3 chØ tiªu c¬ b¶n nhÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn lµ: - Tuæi thä b×nh qu©n: - Thµnh tùu gi¸o dôc : - Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi: Tuæi thäc b×nh qu©n lµ chØ tiªu ®îc ®o b»ng thêi gian sèng b×nh qu©n cña mçi ngêi d©n trong mét quèc gia tõ khi ra ®êi ®Õn lóc chÕt. Cã thÓ mét níc cã thu nhËp kh«ng cao, nhng l¹i cã tuæi thä cao. VÝ dô, n¨m 1992 , NhËt B¶n cã tuæi thä b×nh qu©n cao nhÊt thÕ giíi (78,6 tuæi) nh÷ng thu nhËp thÊp h¬n mét sè níc nh Mü, B¾c ¢u. Tuæi thä ph¶n ¸nh chÊt l- îng cuéc sèng c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, c¶ tr×nh ®é y tÕ 7 vµ chÝnh s¸ch quèc gia vÒ kinh tÕ - x· héi .v.v... §ã lµ ý nghÜa quan träng hµng ®Çu cña HDI. Thµnh tùu gi¸o dôc : ChØ tiªu nµy cã hai néi dung chÝnh: tr×nh ®é häc vÊn cña con ngêi , cña ngêi d©n vµ sè n¨m ®îc gi¸o dôc b×nh qu©n. Cã thÓ tuæi thä ngêi d©n cao, nhng chØ tiªu gi¸o dôc l¹i thÊp,do ®ã cha nãi lªn tiÕn bé x· héi. VD níc C« oÐt cã tuæi thä b×nh qu©n cao (73,4 tuæi) vµ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi t¬ng ®èi cao (15.984 USD) song HDI chØ ®¹t 0,815 thÊp h¬n nhiÒu níc kh¸c cã thu nhËp thÊp h¬n nh c¸c nøoc SNG (4.095 USD) nhng cã HDI cao h¬n (0,873). Møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi: lµ møc GDP tÝnh theo ®Çu ngêi. NÕu mét níc cã GDP theo ®Çu ngêi cao th× ®iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng ®Ó n©ng HDI lªn , cã nghÜa lµ t¨ng trëng GDP cao th× HDI còng cao lªn vµ ngîc l¹i. ThÝ dô, Cu Ba cã tuæi thä trung b×nh lµ 75,4 tuæi (1992) vµ chØ tiªu gi¸o dôc (2,49) cao h¬n rÊt nhiÒu níc nh C«l«mbia (cã tuæi thä b×nh qu©n vµ chØ tiªu gi¸o dôc 68,8; 2,27), Malaixia vµ Xingapo cã GDP theo ®Çu ngêi lµ 5.649 USA vµ 15.108 USD. HDI ph¶n ¸nh ®îc ba mÆt quan träng cña chÊt lîng cuéc sèng cña con ngêi lµ tuæi thä, tr×nh ®é häc vÊn, chÝ tuÖ vµ gi¸o dôc vµ GDP/ ®Çu ngêi cã mét chØ tiªu tæng hîp quan 8 träng ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé x· héi. NÕu x· héi ph¸t triÓn ®ång bé, c©n ®èi, hµi hoµ c¶ ba mÆt trªn, HDI sÏ cao, ngîc l¹i, ph¸t triÓn lÖch l¹c HDI sÏ thÊp. So s¸nh Canada víi Mü ta sÏ thÊy ®iÒu nµy. - Mü lµ níc cã thµnh tùu gi¸o dôc cao nhÊt thÕ giíi, cã thu nhËp ®Çu ngêi thuéc lo¹i cao nhÊt thÕ giíi ( 20.998 USD), nh- ng cã HDI ®øng thø 6 sau Canada,NhËt B¶n, Nauy, Thôy SÜ, Thôy §iÓn... v× nh÷ng níc nµy cã chØ tuªi phÊt triÓn hµi hoµ h¬n. - Theo tiªu chuÈn nµy, n¨m 1992 ViÖt nam cã HDI ®øng thø 102, trong ®ã thµnh tùu gi¸o dôc cña ViÖt Nam rÊt cao ( §øng kho¶ng thø 50 ) cßn tuæi thä trung b×nh l¹i thÊp (62,6) ®øng thø 120-130 trªn thÕ giíi. Thu nhËp ®Çu ngêi cña ViÖt nam l¹i cµng thÊp. V× vËy, nhiÖm vô trung t©m trong thêi gian tíi cña ViÖt nam lµ b»ng mäi c¸ch t¨ng trëng kinh tÕ , gi¶m tû lÖ sinh ®Î xuèng 1,8%/n¨m vµ n©ng caotuæi thä b×nh qu©n lªn 70 tuæi. * Mèi quan hÖ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé x· héi: VÒ thùc chÊt ®©y lµ mèi quan hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt víi sù ph¸t triÓu cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ cña 9 kiÕn tróc thîng tÇng. T¨ng trëng kinh tÕ lµ c¬ së quan träng nhÊt ®Ó t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cho x· héi. §©y lµ ®iÒu kiÖn, nÒn t¶ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu vÒ c«ng b»ng kinh tÕ, tõ ®ã cã thÓ thùc hiÖn c¸c mÆt c«ng b»ng kh¸c. MÆt kh¸c t¨ng trëng kinh tÕ cao høu hÑn cã nhiÒu chç lµm viÖc. Cã viÖc lµm lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thu nhËp- c¬ së ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho mäi ngêi. V× thÕ mµ c¸c m©u thuÉn vµ xung ®ét trong x· héi sÏ gi¶m xuèng. Nh vËy t¨ng trëng kinh tÕ chÝnh lµ c¬ së vËt chÊt cho sù tiÕn bé cña x· héi. Ngîc l¹i sù tiÕn bé cña x· héi sÏ thóc ®Èy cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn VËn dông mèi quan hÖ nµy ë ViÖt Nam Trong thùc tÕ , ®Ó cïng ®¹t ®îc c¶ 2môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi(CBXH - vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tiÕn bé x· héi) lµ vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n, theo em: ë níc ta trong thêi gian tíi ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ nµy cÇn ph¶i qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm sau : Ph¶i gi¶i quyÕt hµi hoµ c¶ hai môc tiªu : 10 ë níc ta ,võa cÇn t¨ng trëng kinh tÕ nhanh ®Ó cã nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô cho x· héi ,võa cÇn sù CBXH hai môc tiªu nµy võa cã ý nghÜa tríc m¾t võa cß ý nghÜa l©u dµi. Ph¶i cã thø tù u tiªn khi gi¶i quyÕt c¸c môc tiªu cho phï hîp víi ®iÒukiÖn.hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng giai ®o¹n Trong tõng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng thêi kú cÇn ph¶i s¾p xÕp thø tù u tiªn. Lùa chän môc tiªu nµo cÇn gi¶i quyÕt tríc ,môc tiªu nµo cÇn gi¶i quyÕt sau. Môc tiªu nµo cÇn ®îc tËp trung nguån lùc nhiÒu h¬n v.v..tõ ®ã x¸c ®Þnh ®óng träng t©m, träng ®iÓm. Lùa chän môc tiªu trùc tiÕp cÇn ®îc gi¶i quyÕt. XÐt c¶ qu¸ tr×nh, CBXH lµ môc tiªu l©u dµi, cßn môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ lµ c¬ së vµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn môc môc tiªu CBXH .Tuy vËy, xÐt trong tõng kho¶ng thêi thêi gian nhÊt ®Þnh. §Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cßn cha ph¸t triÓn. cña c¶i x· héi lµm ra cha nhiÒu. Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cßn thÊp. Kho¶ng c¸ch trªnh lÖch quyÒn lîi trong x· héi cßn cha qóa lín th× mÊt CBXH cha ®Õn møc trÇm träng. Lóc nµy, t¨ng trëng kinh tÕ cã thÓ ®îc coi lµ môc tiªu trùc tiÕp vµ ®îc u tiªn hµng ®Çu. Gi¶i quyÕt ®îc môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn thiÕt thùc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 11