Lêi nãi ®Çu Sau h¬n 15 n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn, ®Êt níc ta ®· vît qua mét giai ®o¹n thö th¸ch gay go. Trong nh÷ng hoµn c¶nh hÕt søc phøc t¹p, khã kh¨n, nh©n d©n ta kh«ng nh÷ng ®øng v÷ng mµ cßn v¬n lªn, ®¹t nh÷ng th¾ng lîi næi bËt trªn nhiÒu mÆt. §Ó cã ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®ã kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vai trß kinh tÕ hÕt søc quan träng cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. Thùc tÕ ®· chøng minh ®iÒu kh¼ng ®Þnh trªn lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Níc ta ®· ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, t×nh tr¹ng ®×nh ®èn trong s¶n xuÊt, rèi ren trong lu th«ng ®îc kh¾c phôc. Kinh tÕ t¨ng trëng nhanh vµ æn ®Þnh, nhÞp ®é t¨ng tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) b×nh qu©n hµng n¨m thêi kú 1991-1995 ®¹t 8,2%, l¹m ph¸t bÞ ®Èy lïi tõ 774,7% n¨m 1986 xuèng cßn 67,1% n¨m 1991; 12,7% n¨m 1995. L¬ng thùc kh«ng nh÷ng ®ñ ¨n mµ cßn xuÊt khÈu ®îc mçi n¨m kho¶ng 2 triÖu tÊn g¹o. §êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ®¹i bé phËn nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn. Lßng tin cña quÇn chóng nh©n d©n víi §¶ng ®îc cñng cè. Bªn c¹nh ®ã, chóng ta còng cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån ®äng vµ yÕu kÐm cÇn gi¶i quyÕt: nÒn kinh tÕ cña ®¸t níc cßn nghÌo vµ chËm ph¸t triÓn, t×nh h×nh x· héi cßn nhiÒu tiªu cùc, qu¶n lý nhµ níc cßn nhiÒu thiÕu sãt, cång kÒnh. Tuy vËy, ®Õn nay, thÕ vµ lùc cña níc ta ®· cã sù biÕn ®æi râ rÖt vÒ chÊt. §ã lµ do chóng ta ®· vËn dông c¬ chÕ thÞ trêng mét c¸ch ®óng ®¾n, s¸ng t¹o, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ cña ViÖt Nam. Tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mang nÆng tÝnh hiÖn vËt, tù cung tù cÊp, vËn hµnh theo c¬ chÕ chØ huy chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, nÒn kinh tÕ níc ta ph¶i tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é - ®ã lµ thêi kú c¬ chÕ cò cha hoµn toµn mÊt ®i, c¬ chÕ míi cha thùc sù ra ®êi. V× vËy chóng ta ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, vai trß kinh tÕ cña nhµ níc cùc kú quan träng. Lý do ®Ó nhµ níc 1 can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ lµ do cã nh÷ng trôc trÆc cña thÞ tr- êng. §«i khi thÞ trêng kh«ng ph©n bè c¸c nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ cã thÓ c¶i thiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ChÝnh phñ ®Æt ra c¸c qui ®Þnh vÒ luËt ph¸p vµ trong viÖc ®¶m b¶o tµi chÝnh cho m×nh, th«ng qua ®¸nh thuÕ vµ vay mîn, chÝnh phñ g©y mét ¶nh hëng rÊt lín tíi gi¸ c¶, l·i xuÊt vµ s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, chÝnh phñ còng kh«ng thÓ kiÓm so¸t nÒn kinh tÕ mét c¸ch hoµn h¶o, nhng chÝnh phñ cã thÓ kiÓm so¸t phÇn lín tæng chi vµ lîng tiÒn trong nÒn kinh tÕ do ®ã chÝnh phñ sÏ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vµo nh÷ng thêi ®iÓm cÇn thiÕt. Víi níc ta, qu¶n lý nhµ níc võa ®¶m b¶o ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa võa thiÕt lËp kû c¬ng trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, lµ ®iÒu kiÖn cña æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. 2 néi dung 1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ §Ó t×m hiÓu vai trß cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt Nam hiÖn nay tríc hÕt chóng ta ph¶I hiÓu kinh tÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã. C¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ lµ g×, nh thÕ nµo vµ cho ai. C¬ chÕ ®ã cã t¸c dông gi¶i phãng mäi n¨ng lùc cña x· héi, huy ®éng mäi tiÒm n¨ng cña ngµnh vµ thanh phÇn kinh tÕ. C¬ chÕ thÞ trêng ®· cã t¸c dông tÝch cùc to lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nã kh«ng nh÷ng kh«ng lµ nh©n tè ®èi lËp mµ cßn lµ nh©n tè kh¸ch quan cÇn thiÕt cho x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo con ®êng XHCN. Tuy vËy b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ trêng còngchøa ®ùng nh÷ng khuyÕt tËt. Cã nh÷ng môc tiªu x· héi mµ dï c¬ chÕ thÞ trêng cã ho¹t ®éng tèt còng kh«ng thÓ ®¹t ®îc. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng sÏ dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng s©u s¾c, sè ngêi thÊt nghiÖp ngµy cµng t¨ng, c«ng b»ng x· héi kh«ng ®îc ®¶m b¶o. . . nh vËy b¶n th©n nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®ång thêi môc tiªu ph¸t triÓn vµ muc tiªu c«ng b»ng x· héi. V× vËy tÊt c¶ c¸c níc mµ nÒn kinh tÕ do c¬ chÕ thÞ trêng ®iÒu tiÕt ®Òu cã sù can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ nh»m ph¸t huy nh÷ng u ®iÓm vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt 3 ®iÓm cña nã, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh, hiÖu qu¶ vµ ®¹t ®îc sù c«ng b»ng x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nhµ níc thùc hiÖn sù ®Þnh híng, t¹o lËp c¸c c©n ®èi vÜ m«, ng¨n nhõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu, ®iÒu chØnh th«ng qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch ph¸p luËt ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý sù b×nh ®¼ng ®èi v¬Ý mäi thµnh phÇn kinh tÕ. V× vËy sù t¸c ®éng cña nhµ níc- mét chñ thÓ cã kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan vµo nÒn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi. ThiÕu sù can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ ®Ó cho nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng tù do ho¹t ®éng th× viÖc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ níc ta sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶. 2. NÒn kinh tÕ thÞ trêng XHCN vµ vai trß kinh tÕ cña nhµ níc ë ViÖt Nam. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng h¸o nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XH vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng. Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i trong nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi g¾n liÒn víi hai ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò lµ: sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lao ®éng. ë níc ta, nh÷ng ®iÒu kiÖn chung cña kinh tÕ hµng ho¸ vÉn cßn nªn sù tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Thø nhÊt, ph©n c«ng lao ®éng x· héi ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i, tr¸i l¹I cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Sù chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c ho¸ lao ®éng ®· vît ra khái ph¹m vi quèc gia trë thµnh ph©n c«ng lao ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ. 4 Thø hai, nÒn kinh tÕ níc ta ®ang tån t¹I nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. H¬n n÷a, tr×nh ®é x· héi ho¸ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh tÕ trong cïng mét thµnh phÇn kinh tÕ vÉn cha ®Òu nhau. Do vËy, viÖc h¹ch to¸n kinh doanh, ph©n phèi vµ trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng t¸t yÕu ph¶i th«ng qua h×nh th¸ hµng ho¸- tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ, ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c tæ chøc kinh tÕ víi ngêi lao ®éng vµ gi÷a c¸c tæ chøc kinh tÕ víi nhau. Nh vËy, nÕu xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan thu hÑp hay c¶n trë qu¸ trißnh tiÒn tÖ ho¸ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ tring giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau (sím xo¸ bá hay c¶n trë sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, qu¶n lý b»ng kÕ ho¹ch tËp chung quan liªu bao cÊp. . . ) sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta. Do ®ã chóng ta cÇn ph¶i chñ ®éng cã chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c thanh phÇn kinh tÕ mét c¸ch ®óng ®¾n, ®óng híng theo nguyªn t¾c tù nhiªn cña kinh tÕ: cã nhu cÇu x· héi th× tÊt yÕu cã ngêi ®¸p øng nhu cÇu ®ã vµ trong cuéc c¹nh tranh v¬n tíi tho¶ m·n tèt h¬n vµ tèt nhÊt nhu cÇu x· héi th× ngêi n®ã sÏ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo c¬ chÕ hµng ho¸ cã u ®iÓm lµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ nhanh chãng lµm cho sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ ngêi s¶n xuÊt t¹o tiÒn ®Ò cho sù hîp t¸c ngµy cµng chÆt chÏ. Nã thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Díi t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng, c¶i tiÕn kü thuËt, tiÕt kiÖm, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng, c¶i tiÕn chÊt 5 lîng vµ h×nh thøc mÉu m· hµng ho¸ cho phï hîp víi nhu cÇu x· héi, t×m mäi c¸ch ®a ra thÞ trêng nh÷ng lo¹i hµng ho¸ míi thÝch hîp víi thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng. MÆt kh¸c, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cßn thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao lu kinh tÕ gi÷a c¸c níc vµ héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nã gi¶i phãng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ra khái sù chãi buéc cña nÒn s¶n xuÊt t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt ë tr×nh ®é cao. V× vËy, ë ViÖt Nam kinh tÕ hµng ho¸ mµ ®¶ng ta chñ tr- ¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH lµ :”nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n ký cña nhµ níc”(v¨n kiÖn §¹I héi VII). Tõ thùc tiÔn h¬n 15 n¨m ®æi míi, §¹I héi VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh r»ng c¬ chÕ thÞ trêng ®· ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc, to lín ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi. * §Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam Mét lµ, tõng bíc thùc hiÖn nh÷ng qu¸ tr×nh mang tÝnh quy luËt cña bíc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc víi tù do ho¸ gi¸ c¶, tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ kh©u trung t©m ®ét ph¸ tõng bíc tiÕn tíi c¬ chÕ thÞ trêng ®Ých thùc. §Æc ®iÓm nµy ph¸t huy vai trß ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng, h×nh thµnh thÞ trêng c¹nh tranh, lµm cho hµng ho¸ ®îc lu th«ng th«ng suèt, cung cÇu ®îc c©n ®èi, tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ngthiÕu, gi¸ c¶ æn ®Þnh dÇn, l¹m ph¸t ®îc ng¨n 6 chÆn. Gãp phÇn gi¶I phãng lùc lîng s¶n xuÊt. Ph¸t huy tÝnh tù chñ, s¸ng t¹o cña hé kinh tÕ vµ chñ doanh nghiÖp. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp nhµ níc còng ®îc gi¶I phãng khái c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh ®Ó thÝch øng theo nhu cÇu cña thÞ trêng. C¬ chÕ nµy còng thóc ®Èy viÖc ph¶i sö lý nh÷ng vÊn ®Ò mÊu chèt lµm ®¶o lén c¶ hÖ thèng t duy vµ quan ®iÓm kinh tÕ cò nh vÊn ®Ò së hu, thõa nhËn vµ ®¸nh gi¸ cao nh÷ng thµnh tùu cña kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, chuyÓn ntõ ph©n biÖt ®èi xö víi kinh tÕ t nh©n sang ®èi xö b×nh b¼ng, ®ång thêi còng x¸c ®Þnh nh÷ng biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ khu vùc kinh tÕ t doanh cho phï hîp víi thùc tiÔn cña níc ta. C¬ chÕ tµi chÝnh tiÒn tÖ, gi¸ c¶, tû gi¸ ®îc h×nh thµnh th«ng qua thÞ tr- êng ®· t¹o ra bíc ngoÆt trong c¬ cÊu kinh tÕ. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ trêng cßn thiÕu ®ång bé, mang nhiÒu yÕu tè tù ph¸t, rèi lo¹n. §ã lµ s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá, bé m¸y qu¶n lý cña nhµ níc cßn yÕu kÐm, t×nh tr¹ng quan liªu thiÕu hiÓu biÕt, thËm chÝ tr× trÖ, b¶o thñ tríc bíc ngoÆt chuyÓn ®æi kinh tÕ. ThÓ chÕ thÞ trêng cha to¹ m«i trêng æn ®Þnhvµ an toµn cho s¶n xuÊt kinh doanh ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu kÐm trong thÓ chÕ tµI chÝnh tiÒn tÖ, tÝn dông ®ang lµ lùc c¶n cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi. C¬ chÕ thÞ trêng cßn thiªu ®ång bé. Sù chuyÓn biÕn kh¸ m¹nh mÏ trªn thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô trong khi ®ã l¹i cã sù l¹c hËu kh¸ lín trong thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. ThÞ trêng chÊp nhËn tù do kinh doanh theo luËt ph¸p nhng l¹i cha gi¶i quyÕt nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho sù tù do vÒ së h÷u. §èi víi doanh nghiÖp nhµ níc cha tÝnh ®îc quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông vÒ vèn,tµi s¶n, lao ®éngvµ sù h×nh thµnh vµ vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng cßn mang nhiÒu yÕu tè tù ph¸t, c¬ chÕ 7 vËn hµnh th« s¬ t¹o ®iÒu kiÖn cho kiÓu lµm ¨n bÊt chÝnh, c¬ chÕ qu¶n ký ®æi míi thiÕu triÖt ®Ó, lµm ph¸t sinh, ph¸t triÓn nhiÒu tÖ n¹n tham nhòng, c¸c mÆt tiªu cùc cña thÞ trêng. Ba lµ, c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ ®Þnh híng XHCN lµ vÊn ®Ò hoµn toµn míi mÎ, ch- a cã m« h×nh v¹ch s½n. do vËy kh«ng thÓ ngay tõ ®Çu h×nh dung ra toµn bé c¸c chi tiÕt cña m« h×nh thÞ trêng, còng kh«ng v¹ch ngay ra mét lÞch tr×nh cøng nh¾c cña bíc chuyÓn ®æi mµ ph¶i thùc hiÖn c¬ chÕ thÞ trêng võa tæng kÕt ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn. ViÖc chuyÓn tõng bíc sang c¬ chÕ thÞ trêng cho phï hîp víi hoµn c¶nh lÞch sö vµ c¸c ®iÒu kiÖn, chÝnh trÞ, kinh tÕ- x· héi níc ta. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong níc vµ quan ®iÓm, quan hÖ kinh tÕ víi bªn ngoµi, chóng ta ®· ¸p dông c¬ chÕ thÞ trêng tng bíc. §Õn nay chóng ta ®· cã nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng dï cha ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn. §iÒu quan träng lµ c¬ chÕ thÞ trêng ®ù¬c nh©n d©n ®ång t×nh, ñng hé vµ ®· ph¸t huy t¸c dông trong mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ. Bèn lµ, chóng ta chñ tr¬ng chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng trªn c¬ së æn ®Þnh chÝnh trÞ, lÊy æn ®Þnh chÝnh trÞ lµm tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho c¶i c¸ch kinh tÕ, mÆt kh¸c còng nhËn thøc râ ph¶i ®æi míi m¹nh mÏ trong lÜnh vùc hµnh chÝnh trªn c¬ së ®æi míi qu¶n lý cña nhµ níc, n©ng cao chÊt lîng, hiÖu qu¶ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng tiÕp tôc æn dÞnh chÝnh trÞ ®a c¶i c¸ch tiÕn lªn nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi. Ngay tõ ®Çu, chóng ta ®· kh¼ng ®Þnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ kh«ng thay ®æi, tuy nhiªn ®· cã nh÷ng nhËn thøc míi vÒ CNXH, kh¼ng ®Þnh CNXH cã thÓ sö dông c¸c c«ng cô phæ biÕn mµ chñ nghÜa t b¶n ®· tõng sö dông 8 nh: thÞ trêng, quy luËt gi¸ trÞ, quan hÖ hµng tiÒn. . . XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn thÞ trêng níc ta ®ang trong bíc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cßn nh÷ng yÕu tè mÊt æn ®Þnh nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nªn ®· kh«ng chñ tr¬ng t nh©n ho¸ trµn lan mµ tr¸i l¹i chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ x©y dùng kinh tÕ quèc doanh thµnh thùc lùc lµm chç dùa cña nhµ níc ë c¸c kh©u vµ lÜnh vùc then chèt ®Ó æn ®Þnh vµ ®Þnh híng thÞ trêng. MÆc dï cßn nhiÒu thiÕu sãt vµ yÕu kÐm nhÊt lµ trong ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m« vµ gÇn ®©y cã nan tham nhòng kh¸ phæ biÕn trong bé m¸y qu¶n lý nhµ níc c¸c cÊp nhng nh×n chung tÝnh æn ®Þnh vµ ho¹t ®«ng theo ®êng lèi ®æi míi tiÕn tíi mét nhµ níc ph¸p quyÒn lµ nh©n tè quan träng ®¶m b¶o cho thµnh c«ng cña c«ng cuéc c¶I c¸ch. §¶ng ta còng kh¼ng ®Þnh vai trß cña nhµ níc trong viÖc ®¶m b¶o c¸c chÝnh s¸ch x· héi, xö lý hµI hoµ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c©n b»ng, æn ®Þnh gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng b»ng x· héi. C¬ chÕ thÞ trêng híng tíi cña chóng ta lµ:" ThÓ chÕ kinh tÕ mµ trong ®ã thÞ trêng vµ c¸c quan hÖ thÞ tr¬ng ngµy cµng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®«i víi s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi tµi nguyªn quèc gia díi sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n- íc, nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn th«ng qua c¹nh tranh,liªn kÕt, hîp t¸c cã tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, thóc ®Èy sù vËn hµnh theo c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp ®¶m b¶o thÞ trêng thèng nhÊt, më réng phôc vô c¸c môc tiªu t¨ng trëng hiÖu qu¶, c©n b»ng vµ æn ®Þnh, nhµ níc dïng luËt ph¸p, kÕ ho¹ch ®Þnh híng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ dÉn d¾t thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh, dïng chÝnh s¸ch 9 ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt ®Ó ®¶m b¶o phóc lîi cho toµn ®©n vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ( c¬ chÕ thÞ trêng- vat trß kinh tÕ cña nhµ níc- NXB Thèng kª- 1994). §ã lµ thÓ chÕ kinh tÕ cña nh÷ng chñ thÓ tù chñ, tù do kinh doanh theo ph¸p luËt, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ võa c¹nh tranh võa liªn kÕt hîp t¸c vµ ph¸t triÓn ®¹t tr×nh ®é ho¸ th¬ng m¹i vµ canh tranh tù ®iÒu chØnh s¶n xuÊt kinh doanh vµ cung cÇu hµng ho¸. Trong ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cÇn h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®Ó cho c¸c ho¹t ®éng thÞ trêng ®îc diÔn ra chñ yÕu dùa trªn sù híng dÉn cña c¸c quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh ®¶m b¶o nguyªn t¾c vËn hµnh chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ lµ nguyªn t¾c thÞ trêng. Kh«ng xem c¸c quan hÖ thÞ tr- êng ho¹t ®éng theo c¸c quy luËt kh¸ch quan mét c¸ch ®éc lËp hoµn toµn, biÖt lËp víi kÕ ho¹ch ®Þnh híng vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ níc. Mäi yÕu tè s¶n xuÊt ph¶I ®i vµo thÞ trêng. §©y lµ ®Æc trng chñ yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng, ®èi víi níc ta ®©y cßn lµ ®iiÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó nÒn kinh tÕ thÞ trêng vËn hµnh b×nh thêng. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nhÊt cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn t¹I vµ trong t¬ng lai. Nh÷ng ®Æc trng nµy kÝch thÝch ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, t¹o ®Iòu kiÖn thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng tù do cña hä lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng, huy ®éng ®îc nguån lùc x· héi. C¹nh tranh buéc nh÷ng ngêi s¶n xuÊt gi¶m hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt xuèng møc thÊp nhÊt b»ng c¸ch ¸p dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt, thóc ®Èy lùc l¬ùng ¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng, chÊt lîng hµng ho¸. H¬n n÷a c¬ chÕ 10 thÞ trêng mÒm dÎo h¬n. Nhµ níc cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao h¬n khi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi, thÝch øng kÞp thêi gi÷a s¶n xuÊt víi nhu cÇu x· héi. Bªn c¹nh ®ã c¬ chÕ thÞ trêng còng cã nhiÒu khuyÕt tËt. Nã chØ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ khi cã sù kiÓm so¸t cña c¹nh tranh hoµn h¶o. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ v× lîi nhuËn mµ l¹m dông tµi nguyªn cña x· héi g©y « nhiÔm m«i trêng. Sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, l¹m ph¸t, bïng næ d©n sè, thÊt nghiÖp gia t¨ng. * Vai trß kinh tÕ cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Trong lÜnh vùc kinh tÕ nhµ níc ®ãng vai trß chñ së h÷u ®èi víi tµi s¶n quèc gia. C¸c doanh nghiÖp quèc doanh nhµ níc giao quyÒn sö dông l©u dµi c¸c t liÖu s¶n xuÊt cho tËp thÓ lao ®éng c¸ nh©n theo chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt. C¸c nguån vèn ng©n s¸ch dù ch÷ quèc gia, c¸c tæ chøc kinh tÕ quan träng ë phÇn vÜ m« thuéc phÇn qu¶n lý cña nhµ níc. Nh vËy nhµ níc võa n¾m quyÒn lùc vÒ chÝnh trÞ võa n¾m quyÒn lùc vÒ kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc sö dông quyÒn lùc kinh tÕ - chÝnh trÞ cña m×nh ®Ó tù do ho¸ gi¸ c¶, tù do ho¸ th¬ng m¹i nÒn kinh tÕ. Xo¸ bá t×nh tr¹ng ®éc quyÒn vµ x©y dùng c¸c ®¹o luËt chèng ®éc quyÒn b»ng c¸ch t¹o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. Nhµ níc lµ ngêi ®¶m nhiÖm vµ duy tr× vai trß thiÕt lËp vµ duy tr× vai trß quyÒn së h÷a c¸c quyÌen lùc kinh tÕ theo híng x¸c ®Þnh râ quyÒn së h÷u ®Ých thùc cña c«ng d©n, doanh nghiÖp, tËp thÓ, t nh©n vµ nhµ níc. Nhµ níc cã nhiÖm vô ph¸t huy u ®Ióm vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ trêng. 11 Víi níc ta, qu¶n lý nhµ níc võa ®¶m b¶o ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa võa lµ ®iÒu kiªn æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. §iÒu ®ã ®ßi hái nhµ níc ta ph¶i ®æi míi h¬n n÷a, nhËn thøc râ vai trß cña m×nh trong ®iÒu kiÖn míi, ®Æc biÖt thay ®æi chÊt lîng, t¸c phong chØ huy mÖnh lÖnh sang hç trî, t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng ph¸t triÓn, ®a bé m¸y tho¸t khái t×nh tr¹ng"cöa quan” vµ n¹n tham nhòng. §iÒu ®ã nãi lªn tÇm quan träng cña nhµ níc XHCN trong ho¹t ®éng thÞ trêng ë níc ta. 3. Môc tiªu, chøc n¨ng vµ c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« cña nhµ níc. * Môc tiªu qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc lµ nh»m æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¸t huy u thÕ, kh¾c phôc khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng, can thiÖp, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng ®Ó æn ®Þnh vµ t¨ng trëng gióp cho nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng ®i theo ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa- con ®êng mµ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· s¸ng suèt lùa chän. * Chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc. Vai trß cña nhµ níc ta trong qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng rÊt quan träng. Vai trß ®ã ®îc thùc hiÖn qua c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cña nã. Thø nhÊt, nhµ nø¬c ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh chÝnh tri, x· héi vµ thiÕt lËp khu«n khæ luËt ph¸p ®Ó t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng kinh tÕ, nhµ níc t¹o ra hµnh lang luËt ph¸p cho ho¹t ®éngkinh tÕ b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng ®iÒu luËt c¬ b¶n vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Khu«n khæ luËt ph¸p mµ mµ níc thiÕt lËp 12 vã t¸c dông s©u s¾c tíi c¸c hµnh vi kinh tÕ cña con ngêi vµ c¶ b¶n th©n chÝnh phñ. Thø hai, lµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn æn ®Þnh. NÒn kinh tÕ thÞ trêng khã tr¸nh khái bÞ chÊn ®éng bëi c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ mµ ®Òu ph¶I tr¶i qua c¸c chu kú kinh doanh, tøc lµ c¸c giao ®éng lªn xuèng vÒ møc ®é thÊt ngiÖp vµ l¹m ph¸t. nhµ níc cÇn cè g¾ng lµm dÞu nh÷ng giao ®éng lªn xuèng chu kú kinh doanh th«ng qua ch¬ng tr×nh ho¸ kinh tÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ch¼ng h¹n nhµ níc cã thÓ gi¶m thiÓu trong c¬n suy tho¸i ®Ó t¨ng chi tiªu d©n chñ nhê ®ã sÏ n©ng GDP. Ng©n hµng trung ¬ng cã thÓ" níi láng tiÒn tÖ”. V× vËy th«ng qua chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, nhµ n- íc cè g¾ng æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, duy tr× nÒn kinh tÕ cµng s¸t cµng tèt ®èi víi t×nh tr¹ng ®Çy ®ñ viÖc lµm vµ l¹m ph¸t thÊp. Nhµ níc kh«ng thÓ kiÓm so¸t nÒn kinh tÕ mét c¸ch hoµn h¶o - ®ã lµ ®iÒu tÊt yÕu, nÕu kh«ng th× chóng ta kh«ng ph¶i chøng kiÕn nh÷ng suy tho¸i víi l¹m ph¸t. Thø ba, lµ ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C¸c t¸c ®éng bªn ngoµi lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn tÝnh kÐm hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thÞ trêng. C¸c tæ chøc kinh tÕ ®Æt lîi nhuËn lªn hµng ®Çu, v× thÕ mµ hä cã thÓ l¹m dông tµI nguªn x· héi, g©y « nhiÔm m«I trêng, ®Ó l¹I nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cho x·héi. Khi ®ã chÝnh phñ co thÓ buéc c¸c doanh nghiÖp båi thêng thiÑt h¹I do hä g©y ra cho m«I trêng sèng cña con ngêi. Sù can thiÖp cña chÝnh phñ nh»m ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng cña con ngêi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶. Mét nguyªn nh©n kh¸c lµm gi¶m tÝnh hiÖu qu¶ lµ sù t¸c ®éng cña ®éc quyÒn. C¸c tæ chøc ®éc 13 quyÒn t×m mäi c¸ch ®Ó t¨ng gi¸, nhê ®ã t¨ng lîi nhuËn. V× vËy víi hä lîi nhuËn lµ trªn hÕt. Do dã nªn hä cè g¾ng ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao nhÊt. NÒn kinh tÕ ®îc thóc ®Èy bíi c¹nh tranh hoµn h¶o sÏ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao, nhng c¹nh tranh sÏ lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®¹t lîi nhuËn ®éc quyÒn nªn c¸c doanh nghiÖp thêng cè g¾ng lµm gi¶m c¹nh tranh. V× vËy nhµ níc cã nhiÖm vô rÊt c¬ b¶n lµ b¶o vÖ c¹nh tranh vµ hèng ®éc quyÒn ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng thÞ trêng. Cuèi cïng, ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶ th× nhµ níc ph¶i s¶n xuÊt ra hµng ho¸ c«ng céng, ®¶m b¶o x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng cho nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Chóng ta biÕt r»ng, c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ mét c¸ch hiÖu qu¶ song ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng tÝnh ®Õn yÕu tè nh©n ®¹o vµ x· héi. kh«ng gi¶i quyÕt ®îc ®ång thêi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vµ môc tiªu c«ng b»ng tiÕn bé x· héi. ViÖc ph©n phèi vµ sö dông tèi u c¸c nguån lùc kh«ng tù ®éng mang l¹i mét sù ph©n phèi thu nhËp tèt nhÊt. Sù can thiÖp cña nhµ níc nh»m lµm cho thu nhËp ®îc ph©n phèi c«ng b»ng, b¶o vÖ c¸c thµnh viªn cña x· héi, chèng l¹i nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ, n©ng cao møc sèng cña c¸c nhãm d©n c cã thu nhËp thÊp nhÊt. §iÒu ®ã ®îc thùc hiÖn th«ng qua chÝnh s¸ch ph©n phèi, b¶o hiÓm x· héi vµ phóc lîi x· héi. Trªn ®©y lµ tÊt c¶ c¸c chøc n¨ng kinh tÕ cña nhµ níc. bªn c¹nh ®ã, trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, nhµ níc ta cßn cã c¸c chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m«: 14 Thø nhÊt, nhµ níc t¹o m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh tÕ nh: ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, x· héi thiÕt lËp khu«n khæ luËt ph¸p thèng nhÊt, cã hÖ thèng chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho giíi kinh doanh lµm ¨n cã hiÖu qu¶. Thø hai, lµ ®Þnh híng cho sù ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó ®a nÒn kinh tÕ ®i ®óng híng, gi¶m l¹m ph¸t, chèng khñng ho¶ng, ng¨n ngõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu trong nÒn kinh tÕ. Thø ba, lµ x©y dng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi t¹o nÒn mãng v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø t, nhµ níc qu¶n lý tµi s¶n c«ng, kiÓm kª kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ chøc n¨ng chñ së h÷u tµi s¶n c«ng. C¸c bé c¸c cÊp chÝnh quyÒn kh«ng can thiÖp vµo chøc n¨ng qu¶n trÞ kinh doanh vµ tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp. Thø n¨m, lµ kh¾c phôc,®Èy lïi c¸c mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, ph©n phèi thu nhËp mét c¸ch c«ng b»ng, t¨ng trëng kinh tÕ g¾n víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. Víi c¸c chøc n¨ng nh trªn, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc tham gia cña nhµ níc vµo qu¶n lý kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ hÕt søc cÇn thiÕt. HÖ thèng c«ng cô qu¶n lý ë níc ta: §Ó hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh, nhµ níc cÇn ph¶i cã hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý. §èi víi m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc chóng ta kh«ng thÓ nµo 15 dïng c¸c c«ng cô qu¶n lý trùc tiÕp v× thÞ trêng kh«ng chùu ¸p ®Æt bÊt cø mét ý ®å nµo kh«ng phï hîp víi xu híng vËn ®éng cña quan hÖ cung cÇu - gi¸ c¶ thÞ trêng chØ cã thÓ ho¹t déng khi t©t c¶ quan hÖ kinh tÕ ®îc tiÒn tÖ ho¸, th¬ng m¹i ho¸ vµ tù do ho¸. MÆt kh¸c khi hä nhËn thÊy lîi Ých cña m×nh, khi ®ã hä sÏ tî gi¸c ho¹t ®éng mµ kh«ng cÇn sî gi¸o dôc, thuyÕt phôc hay bÊt cø mét sù cìng bøc nµo. ChÝnh v× vËy mµ hä cã thÓ v× lîi Ých riªng mµ chµ ®¹p lªn lîi Ých chung cho nªn biÖn ph¸p hµnh chÝnh vÉn rÊt cÇn thiÕt song kh«ng ph¶i lµ sî can thiÖp th« b¹o mµ quyÒn lùc hµnh chÝnh cÇn ph¶i ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt. HÖ thèng c«ng cô qu¶n lý cã ba yÕu tè c¬ b¶n kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh híng, ph¸p luËt vµ hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch,c«ng cô kinh tÕ. Tríc hÕt, kÕ ho¹ch ho¸ lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ vËn dông tæng hîp c¸c quy luËt kh¸ch quan, tríc hÕt lµ c¸c quy luËt kinh tÕ trong ®ã cã c¸c quy luËt cña thÞ trêng ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi [Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ tËp II - §HKTQD] kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét trong nh÷ng c«ng cñtäng yÕu thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ níc híng ®Õn sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó tho¶ m·n tèt h¬n nhu cÇu vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n. Nhê cã kÕ ho¹ch ho¸ mµ chÝnh phñ cã thÓ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp,c¸c bé,c¸c nghµnh, c¸c ®Þa ph¬ng vµ còng nhê cã hÕ ho¹ch mµ nhµ níc cã thÓ qu¶n lý s¶n xuÊt x· héi, ®iÒu chØnh s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ chao ®æi cña c¶i vËt chÊt. KÕ ho¹ch lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó chÝnh phñ cã thÓ chuyÓn t¶i néi dung, ®êng lèi, chÝnh s¸ch,trong m« h×nh kinh tÕ tËp trung, c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ ®· ®îc sö dông mét 16 c¸ch kh«ng thµnh c«ng. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi, kÕ ho¹ch vÉn lµ mét c«ng cô ®ãng vai trß quan träng nhng vÉn ph¶i ®æi míi nã cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cô thÓ. KÕ ho¹ch trong c¬ chÕ míi kh«ng ph¶i lµ ¸p ®Æt mµ lµ ®Þnh híng vµ thùc hiÖn theo dù ¸n. ChÊt lîng cña kÕ ho¹ch ho¸ phô thuéc vµo mc ®é x· héi ho¸. KÕ ho¹ch chØ phï hîp víi hiÖn thùc ph¸t triÓn kinh tÕ khi vËn dông ®øng ®¾n tæng hîp c¸c quy luËt kh¸ch quan tronh qu¸ tr×nh x©y dùng chóng. Néi dung c¬ b¶n cña kª ho¹ch ho¸ lµ t¹o ra nh÷ng c©n ®èi trong nÒn kinh tÕ còng nh trong sù ph¸t triÓn x· héi nãi chung. ViÖc t¹o lËp nh÷ng c©n ®èi lµ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. C«ng cô thø 2 cña nhµ níc lµ ph¸p luËt : Qu¶n lý nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng chñ yÕu b»ng ph¸p luËt. HÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh tÕ t¹o thµnh hµnh lang an toµn cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, b¶o ®¶m kû c¬ng cho tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh tÕ. Do ®ã cÇn cã ph¸p luËt ®ång bé,thèng nhÊt vµ tõng bíc hoµn chØnh, kh¾c phôc t×nh tr¹nh thiÕu luËt ph¸p,cßn nhiÒu kÏ hë trong qu¶n lý. §ã lµ nguyªn nh©n quan träng cña nh÷ng hµnh vi l¹m dông, tiªu cùc, tham nhòng, bu«n lËu. . . Lµm rèi lo¹n c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c chiÕn lîc ph¸p triÓn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh híng vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ chØ cã thÓ ®i vµo cuéc sèng khi nã ®îc thÓ chÕ ho¸ thµnh ph¸p luËt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr- ¬ng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, ph¸p luËt thÓ hiÖn vai trß cña nã trªn 2 ph¬ng diÖn. Thø nhÊt, ph¸p luËt lµ c«ng cô cíng chÕ hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp nÕu nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña hä cã thÓ lµmm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña toµn x· héi. 17 Thø hai, ph¸p luËt lµ c«ng cô t¹o ra m«i trêng tù do kinh doanh,tù do c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp bëi v× nhê cã ph¸p luËt mµ c¸c doanh nghiÖp biÕt ®îc c¸i g× ®îc lµm vµ kh«ng ®îc lµm, c¸i g× ®îc lµm th× sÏ ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Ph¸p luËt ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng chÝnh trÞ, x· héi cña thÞ trêng. Tõng bíc chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý, ®ång thêi víi viÖc tÝch cùc x©y dùng ®Çy ®ñ c¸c bé luËt chóng ta cÇn coi träng nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt ®¬n hµnh trong nÒn kinh tÕ. C«ng cô cuèi cïng lµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ sÏ gióp nhµ níc ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Mçi chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ mét hµnh lang híng d©n ho¹t ®éng ®Çu t më réng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, híng dÉn c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®énh phï hîp víi lîi Ých cña toµn x· h«i. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ nh÷ng c«ng cô cùc kú s¾c bÐn vµ tríc hÕt lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tÝn dông, gi¸ c¶, thuÕ vµ ®Çu t. Sù æn ®Þnh gi¸ c¶ cã t¸c dông trùc tiÕp nhÊt ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng. ViÖc thùc hiÖn gi¸ thÞ trêng, h×nh thµnh thÞ trêng thèng nhÊt trong níc g¾n víi thÞ trêng níc ngoµi lµ mét ®iÒu then chèt cho sù ra ®êi cña c¬ chÕ qu¶n lý míi. ViÖc xo¸ bá bao cÊp trong vèn, tÝn dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l¬ng, thu nhËp,®iÒu chØnh l·i xuÊt hîp lý h¬n vµ tõng bíc k×m chÕ l¹m ph¸t lµ th¾ng lîi râ nÐt nhÊt trong qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta tõ sau ®¹i héi VI ®Õn nay. VÊn ®Ò cÊp b¸ch hiÖn nay lµ æn ®Þnh tµi chÝnh, tiÒn tÖ, duy tr×, æn ®Þnh møc l¹m ph¸t nh hiÖn nay ®¶m b¶o søc mua thùc tÕ cña tiÒn l¬ng,gi¶m bÊt ch¾c vÒ mÆt b»ng gi¸ ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t. ViÖc ®iÒu hoµ khèi l¬ng tiÒn tÖ cÇn thiÕt trong lu th«ng chuyÓn tõ c¸ch Ên 18 ®Þnh tríc sang xö lý linh ho¹t theo tÝn hiÖu cña thÞ trêng. Nhµ níc cã chÝnh s¸ch ®Ó huy ®éng vèn trong d©n c, tÝch tô vèn cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ,thu hót vèn ®Çu t tõ níc ngoµi. N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, thùc hiÖn chi tiªu hîp lý vµ phÊn ®Êu t¹o nguån thu trong níc ®ñ ®Ó chi tiªu vµ cã dù tr÷ ®Ó tr¶ nî vµ ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ThuÕ lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó t¨ng thu ng©n s¸ch nhµ níc. Do vËy cÇn ph¶i hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ vµ kiÖn toµn bé m¸y thu thuÕ, ®¶m b¶o bé m¸y thu thuÕ ph¶i trong s¹ch gän nhÑ. Gi¸ c¶ lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng kinh tÕ. Më réng quyÒn tù chñ trong ®Þnh gi¸, tho¶ thuËn gi¸ c¶ cña c¸c doanh nghiÖp. Nhµ níc trùc tiÕp kiÓm so¸t gi¸ c¶ mét sè s¶n phÈm ®éc quyÒn nhng kh«ng tho¸t ly mÆt b»ng gi¸ thÞ trêng. Thùc hiÖn gi¸ b¶o hé ®èi víi mét sè n«ng s¶n, hµng xuÊt khÈu khi gi¸ thÞ trêng xuèng qu¸ thÊp, ¶nh hëng ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh. 4. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc. Nh ®· nãi ë trªn, vai trß cñanhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ hÕt søc cÇn thiÕtvµ quan träng. Nhng viÖc nhµ níc tham gia vµo qu¶n lý nÒn kinh tÕ chØ thùc sù cã hiÖu qu¶ khi nã tu©n theo hai nguyªn t¾c sau: Mét lµ, kh«ng can thiÖp trùc tiÕp, kh«ng ¸p ®Æt th« b¹o ý chÝ cña nhµ níc vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh gi¸. Nhµ níc chØ ccã thÓ tÊc ®éng gi¸n tiÕp vµo nÒn kinh tÕ th«ng qua c¬ chÕ cung cÇu gi¸ c¶ cña thÞ trêng. Hai lµ, Nhµ níc ®iÒu khiÓn sù ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ b»ng c¸c chiÕn lîc, c¸c kÕ ho¹ch dµi h¹n, cac thiÖp vµo c¸c hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ b»ng c¸c c«ng cô l·i suÊt thuÕ 19 vµ chi tiªu. HiÖu lùc hµnh chÝnh cña nhµ níc ph¶i dîc thùc hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua con ®êng thÓ chÕ ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh quy ph¹m ph¸p luËt. Kh«ng cÇn c- ìng bøc hµnh chÝnh, kh«ng cÇn gi¸o dôc, thuyÕt phôc mµ chØ t¹o hµnh lang ph¸p lý buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tu©n theo. Vµ sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc: Thø nhÊt, lµ cÇn ph¶i ph©n ®Þnh sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc. Sù l·nh ®¹o cña §¶ng lµ sù t¸c ®éng ®Þnh híng vÒ mÆt chÝnh trÞ ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Trªn c¬ së nhËn thøc c¸c quy luËt kh¸ch quan vµ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, §¶ng ®Ò ra ®êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ lín vµ c¸c biÖn ph¸p chÝnh ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®Ò ra. Bªn c¹nh ®ã, sù qu¶n lý vÒ kinh tÕ cña nhµ níc lµ sù ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ b»ng viÖc cô thÓ ho¸ ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng, biÕn ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®ã thµnh ph¸p luËt vµ tæ chøc thùc hiÖn nã trong thùc tÕ. Thø hai, lµ n©ng cao kiÕn thøc khoa häc kinh tÕ thÞ tr- êng cho c¸n bé. Qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng cÇn nh÷ng c¸n bé cã kiÕn thøc vµ n¨ng lùc. ViÖc båi dìng n©ng cao kiÕn thøc míi nhÊt lµ kiÕn thøc vÒ qu¶n lý kinh tÕ cho ®éi ngò c¸n bé lµ hÕt søc cÇn thiÕt, nhÊt lµ c¸n bé qu¶n lý vÜ m«. §èi víi ®èi t- îng nµy, th«ng qua h×nh thøc ®µo t¹o, båi dìng ®Ó n©ng cao kiÕn thøc. §èi víi c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp cÇn trang bÞ s©u h¬n nh÷ng kiÕn thøc vÒ kinh doanh, thÞ trêng, luËt kinh tÕ, qu¶n lý kinh tÕ, nghÖ thuËt kinh doanh,... 20