PhÇn më ®Çu Sù thµnh c«ng khi thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ lu«n lµ môc tiªu c¬ b¶n cña ®¶ng vµ nhµ níc ta .NÕu mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng liªn quan ®Õn kÕt qu¶ cña chñ thÓ ®¹t ra th× chÝnh s¸ch Êy còng kh«ng cã t¸c dông.BÊt kÓ ai,bÊt kÓ ®Êt níc nµo dï lµ ngêi ®Ò xuÊt hay cã vai trß xuÊt s¾c ë nh÷ng c«ng ®o¹n nµo ®ã cña chÝnh s¸ch còng kh«ng thÓ x©y dùng chÝnh s¸ch theo kiÓu chØ ®¹o tõ trªn xuèng nh lµ “cìi ngùa xem hoa” mµ b¾t buéc ph¶i thùc hiÖn tõ c¬ së lªn . Trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tríc ®©y chóng ta cha thùc sù coi lîi nhuËn víi t c¸ch lµ h×nh thøc thu nhËp ®èi víi ngêi s¶n xuÊt kinh doanh.s¶n xuÊt chØ lµ ®Ó phôc vô chø kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn.C¬ chÕ h×nh thµnh vµ ph©n phèi lîi nhuËn,kh«ng ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ xë c¨n cø khoa häc vµ kh¸ch quan.§iÒu ®ã ®· g©y ra sî bÊt b×nh ®¼ng lín gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh,lµm mÊt ®i ®éng lùc thóc ®Èy cña ®ßn bÈy lîi nhuËn,t¹o ra mét t tëng û l¹i ngµy cµng lín cña c¸c doanh nghiÖp vµ Nhµ níc ,lµm mÊt ®i tÝnh chñ ®éng,s¸ng t¹o cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ... Ngµy nay,trong thêi kú ®I lªn chñ nghÜa x· héi chóng ta ®ang vËn hµnh c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®IÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc th× lîi nhuËn chÝnh lµ “ ¤ng quan toµ c«ng minh nhÊt ®Ó ph¸n xÐt sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp”.Nh vËy,lîi nhuËn chÝnh lµ sù sèng cßn cña doanh nghiÖp,lµ ®éng lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ.Cã hiÓu râ nguån gèc,b¶n chÊt còng nh vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng,chóng ta míi kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng tôt hËu vÒ kinh tÕ cña ®Êt níc,n©ng cao kh«ng ngõng ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n,thùc hiªn môc tiªu d©n giÇu,níc m¹nh,x· héi c«ng b»ng,d©n chñ,v¨n minh.V× vËy,viÖc nghiªn cøu nguån gèc,b¶n ch©t cña lîi nhuËn vµ vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ níc ta . Còng chÝnh v× vai trß to lín ®ã cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ nãi chung vµ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng nãi riªng mµ em ®· quyÕt ®Þn chän ®Ò tµi nµy lµm ®Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ ,môc ®Ých lµ ®Ó m×nh vµ mäi ngêi hiÓu râ h¬n vÒ nguån gèc,b¶n chÊt cña lîi nhuËn vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. PhÇn néi dung I.Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn. 1.Quan ®iÓm cña trêng ph¸i träng th¬ng vÒ lîi nhuËn . Chñ nghÜa träng th¬ng ra ®êi vµo thêi k× qu¸ ®é mµ nÒn kinh tÕ phong kiÕn bíc vµo thêi k× suy ®åi vµ nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa b¾t ®Çu h×nh thµnh. Nã ra ®êi ph¶n ¸nh nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña chñ nghÜa t b¶n vµo thêi k× tiÒn t b¶n vµ nã ®îc ph¸t triÓn réng r·i ë c¸c níc t©y ¢u. MÆc dï thêi k× nµy cha biÕt ®Õn qui luËt kinh tÕ vµ cßn h¹n chÕ vÒ tÝnh qui luËt nhng hÖ thèng quan ®iÓm häc thuyÕt kinh tÕ träng th¬ng ®· t¹o ra nhiÒu tiÒn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi cho c¸c lÝ luËn kinh tÕ thÞ trêng sau nµy ph¸t triÓn. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë chç hä ®a ra quan ®iÓm sù giµu cã kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ tiÒn. Môc ®Ých ho¹t ®éng cña kinh tÕ hµng ho¸ thÞ trêng lµ lîi nhuËn. “Häc thuyÕt kinh tÕ träng th¬ng cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc lu th«ng bu«n b¸n, trao ®æi sinh ra . Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã”. Nhng trong giai ®o¹n nµy c¸c nhµ kinh tÕ häc cha hiÓu quan hÖ gi÷a lu th«ng hµng ho¸ vµ lu th«ng tiÒn tÖ . V× ®ã ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi k× nµy c¸c níc t b¶n ®· ®a ra c¸c chÝnh s¸ch lµm t¨ng cña c¶i tiÒn tÖ, gi÷ cho khèi lîng tiÒn kh«ng ra níc ngoµi, tËp trung bu«n b¸n ph¶i dïng sè tiÒn mµ hä cã mua hÕt sè hµng mang vµo níc hä ... ë giai ®o¹n sau hä dïng chÝnh s¸ch xuÊt siªu ®Ó cã chªnh lÖch, mang tiÒn ra níc ngoµi ®Ó thùc hiÖn mua rÎ b¸n ®¾t .. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®a ra nh»m ®¹t ®îc nh trªn cña c¸c níc t b¶n chØ mang tÝnh chÊt bÒ mÆt n«ng c¹n .Chøng tá quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn còng nh kinh tÕ cha cã chiÒu s©u thùc chÊt . ChÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn nhiÒu m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ . §ßi hái ph¶i tho¸t khái ph¬ng ph¸p thuÇn tuý . Ph¶i ph©n tÝch kinh tÕ víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ. 2.Quan ®iÓm cña trêng ph¸i träng n«ng vÒ lîi nhuËn. Trêng ph¸i träng n«ng ®· chuyÓn viÖc nghiªn cøu c¸c hiÖn tîng kinh tÕ tõ lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt . §©y lµ mét tiÕn bé so víi träng th¬ng nhng hä vÉn nªu ra ®îc mét lÝ luËn ®óng ®¾n vÒ lîi nhuËn. T tëng cña hä lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d , do ®ã hä cho r»ng lîi nhuËn chØ ®îc t¹o ra trong n«ng nghiÖp vµ ngo¹i th¬ng. 3.Quan ®iÓm cña trêng ph¸i kinh tÕ trÝnh trÞ häc t s¶n cæ ®iÓn vÒ lîi nhuËn . a.Quan ®iÓm cña William Petty(1623-1687) Petty cho r»ng , lîi nhuËn lµ kho¶n d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt vµ «ng cho r»ng phÇn lîi nhuËn d«i ra phô thuéc vµo nhµ t b¶n lµ hîp lÝ .§ã lµ c«ng lao vÒ sù m¹o hiÓm cña nhµ t b¶n øng tiÒn ra s¶n xuÊt. b.Quan ®iÓm cña A®am Smith(1723-1790). A.§am Smith lµ mét nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn næi tiÕng ë Anh vµ trªn thÕ giíi .¤ng cho r»nglîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña ngêi lao ®éng , chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña c«ng nh©n. ¤ng chØ ra lîi tøc lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng b»ng tiÒn ®i vay ph¶i tr¶ cho chñ nã ®Ó ®uîc sö dông t b¶n. §iÓm tiÕn bé cña A.§am Smith lµ «ng ®· ph¸t hiÖn ra kh«ng chØ lao ®éng trong n«ng nghiÖp t¹o ra gi¸ trÞ lîi nhuËn mµ c¶ lao ®éng trong c«ng nghiÖp còng t¹o lîi nhuËn. ¤ng thõa nhËn sù ®èi lËp gi÷a tiÒn c«ng vµ lîi nhuËn, «ng ®· nhËn thÊy khuynh híng thêng xuyªn ®i ®Õn chç ngang nhau cña tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m dÇn. Theo «ng t b¶n ®Çu t cµng nhiÒu th× tØ suÊt lîi nhuËn cµng thÊp .T tëng cña A.§am Smith ®îc Mac ®¸nh gi¸ rÊt cao bëi «ng ®· nªu ®îc nguån gèc thùc sù cña gi¸ trÞ thÆng d ®Î ra tõ lao ®éng. Tuy nhiªn khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò lîi nhuËn , do «ng kh«ng thÊy ®îc sù kh¸c nhau gi÷a lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d, kh«ng ph©n biÖt ®îc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ lu th«ng , nªn lÝ luËn cña «ng cßn mét sè ®iÓm h¹n chÕ nh: «ng cho r»ng lîi nhuËn lµ do toµn bé t b¶n ®Î ra , t b¶n trong lÜnh vùc lu th«ng còng nh lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Òu sinh ra lîi nhuËn nh nhau. ¤ng cho r»ng phÇn lín c¸c trêng hîp lîi nhuËn chØ lµ mãn tiÒn thëng tr¶ cho viÖc m¹o hiÓm vµ cho lao ®éng khi ®Çu t t b¶n . Lîi nhuËn lµ mét trong nh÷ng nguån gèc ®Çu tiªn cña mäi thu nhËp còng nh cña mäi gi¸ trÞ trao ®æi. c.Quan ®iÓm cña §avid Ricardo (1772-1823). NÕu nh A.D Smith sèng trong thêi k× c«ng trêng thñ c«ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× David Ricardo sèng trong thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp . §ã lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®Ó «ng vît ®îc ngìng giíi h¹n mµ A.D Smith dõng l¹i .¤ng lµ ngêi kÕ tôc xuÊt s¾c cña A.D Smith .Theo C.Mac , A.D Smith lµ nhµ kinh tÕ häc cña thêi k× c«ng trêng thñ c«ng cßn D.Ricardo lµ nhµ t tëng cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. ¤ng sö dông ph¬ng ph¸p khoa häc tù nhiªn , sö dông c«ng cô trõu tîng ho¸ , ®ång thêi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p suy diÔn ®Ó nghiªn cøu chÝnh trÞ häc . VÒ lîi nhuËn,D.Ricardo cho r»ng “lîi nhuËn lµ sè cßn l¹i ngoµi tiÒn l¬ng mµ nhµ t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n”.¤ng ®· thÊy xu híng gi¶m sót tØ suÊt lîi nhuËn vµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù gi¶m sót n»m trong vËn ®éng,biÕn ®æi thu nhËp gi÷a 3 giai cÊp: ®Þa chñ, c«ng nh©n vµ t b¶n.¤ng cho r»ng do qui luËt mÇu mì ®Êt ®ai ngµy cµng gi¶m , gi¸ c¶ n«ng phÈm t¨ng lªn lµm cho tiÒn l¬ng t¨ng vµ ®Þa t« t¨ng lªn cßn lîi nhuËn kh«ng t¨ng.Nh vËy , theo «ng ®Þa chñ lµ ng- êi cã lîi , c«ng nh©n kh«ng cã lîi còng kh«ng bÞ h¹i v× tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Nhng h¹n chÕ cña «ng lµ kh«ng ph©n biÖt P thÆng d. 4.Quan ®iÓm cña trêng ph¸i Samuellson vÒ lîi nhuËn. Theo Samuellson, lîi nhuËn kinh doanh lµ lîi tøc Èn, lîi nhuËn lµ phÇn thëng cho viÖc g¸nh chÞu rñi ro cho sù ®æi míi , lîi nhuËn lµ lîi tøc ®éc quyÒn. Bëi «ng cho r»ng lîi nhuËn kinh doanh lµ tæng hîp cña nhiÒu kho¶n kh¸c nhau. PhÇn lín gi¸ trÞ lîi nhuËn kinh doanh ®îc b¸o c¸o chØ lµ phÇn lîi tøc cña c¸c chñ së h÷u C«ng ty cã ®îc do lao ®éng cña hä hay do vèn ®Çu t cña hä mang l¹i .NghÜa lµ tiÒn tr¶ cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt do hä cung cÊp. NÕu lo¹i bá tÊt c¶ lîi tøc Èn th× ta ®îc lîi nhuËn thuÇn tuý vµ ®ã lµ phÇn thëng cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t cã lîi bÊt ®Þnh. Khi ph©n tÝch phÇn thëng cho sù g¸nh chÞu rñi ro nãi chung. Chóng ta kh«ng tÝnh tíi c¸c rñi ro do vì nî hay c¸c rñi ro cã b¶o hiÓm .Cã mét d¹ng rñi ro cÇn lu ý khi tÝnh to¸n lîi nhuËn ®ã lµ rñi ro do ®Çu t kh«ng ®îc b¶o hiÓm . Doanh thu c«ng ty phô thuéc rÊt lín vµo th¨ng trÇm trong chu k× kinh doanh. Do c¸c nhµ ®Çu t rÊt kh«ng thÝch c¸c trêng hîp rñi ro nªn hä ®ßi hái ph¶i cã møc phÝ dù phßng rñi ro cho nh÷ng ®Çu t kh«ng ch¾c ch¾n nh»m bï ®¾p cho nh÷ng rñi ro cña hä. Lîi nhuËn b»ng doanh thu trõ chi phÝ .Lîi nhuËn kinh doanh ®îc b¸o c¸o chñ yÕu lµ thu nhËp c«ng ty. 5.Häc thuyÕt kinh tÕ cña C.Mac (Quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn cña Mac). a.Qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Mac viÕt : “T«i lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng biÓu hiÖn trong hµng ho¸”. Së dÜ hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ lao ®éng v× lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt lµ lao ®éng trõu tîng vµ lao ®éng cô thÓ. Trong nÒn s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù biÓu hiÖn cña m©u thuÉn gi÷a lao ®éng t nh©n vµ lao ®éng x· héi cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. §ã lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. M©u thuÉn nµy cßn biÓu hiÖn ë lao ®éng cô thÓ víi lao ®éng trõu tîng , ë gi¸ trÞ sö dông víi gi¸ trÞ hµng ho¸. “TÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó hiÓu biÕt kinh tÕ chÝnh trÞ häc”. Nã lµ sù vît bËc so víi c¸c häc thuyÕt kinh tÕ cæ ®¹i. Mac vµ ¡nghen còng lµ ngêi ®Çu tiªn ®· x©y dùng nªn lÝ luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d mét c¸ch hoµn chØnh v× vËy, lÝ luËn gi¸ trÞ thÆng d ®îc xem lµ hßn ®¸ t¶ng to lín nhÊt trong toµn bé häc thuyÕt kinh tÕ cña Mac. Qua thùc tiÔn x· héi t b¶n lóc bÊy giê Mac thÊy r»ng giai cÊp t b¶n th× ngµy cµng giµu thªm cßn giai cÊp v« s¶n th× ngµy cµng nghÌo khæ vµ «ng ®· ®i t×m hiÓu nguyªn nh©n v× sao l¹i cã hiÖn tîng nµy. Cuèi cïng «ng hiÓu ra r»ng nÒu t b¶n bá ra mét lîng tiÒn lµ T ®a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ th× sè tiÒn thu vÒ lín h¬n sè tiÒn øng ra. Ta gäi lµ T’ ( T’>T) hay T’=T +T. C.Mac gäi T lµ gi¸ trÞ thÆng d .¤ng còng thÊy r»ng môc ®Ých cña lu th«ng tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t b¶n kh«ng ph¶i lµ gi¸ tÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Môc ®Ých cña lu th«ng T-H-T’ lµ sù lín lªn cña gi¸ trÞ thÆng d nªn sù vËn ®éng T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n. C«ng thøc nµy ®îc Mac gäi lµ c«ng thøc chung cña t b¶n. Qua nghiªn cøu Mac ®i ®Õn kÕt luËn :“T b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn tõ lu th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë ngêi lu th«ng . Nã ph¶i xuÊt hiÖn trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong lu th«ng ’’.§©y chÝnh lµ m©u thuÉn chung cña c«ng thøc t b¶n .§Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy M¸c ®· ph¸t hiÖn ra nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ hµng ho¸ - søc lao ®éng. Qu¸ trÝnh s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n gi¸ trÞ søc lao ®éng.VËy qu¸ trÝnh s¶n xuÊt ra t b¶n chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ t×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C.mac viÕt : “ Víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra hµng ho¸: víi t c¸ch lµ t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa , lµ h×nh th¸i t b¶n chñ nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”. PhÇn gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng, nã ®îc tÝnh b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng thªm gi¸ trÞ thÆng d.VËy gi¸ trÞ thÆng d (m) lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra ngoµi gi¸ trÞ søc lao ®éng do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t. Qua ®ã chóng ta thÊy t b¶n lµ gi¸ trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª. §Ó nghiªn cøu yÕu tè cèt lâi t¹o nªn gi¸ trÞ thÆng d trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t b¶n th× C.Mac ®· chia t b¶n ra lµm hai bé phËn: t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn. Bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh th¸i t liÖu s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm, tøc lµ gi¸ trÞ kh«ng biÕn ®æi vÒ lîng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc C.Mac gäi lµ t b¶n bÊt biÕn vµ kÝ hiÖu lµ c. Cßn bé phËn t b¶n biÓu hiÖn díi h×nh thøc gi¸ trÞ søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®· t¨ng thªm vÒ lîng gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn vµ kÝ hiÖu lµ v. Nh vËy, muèn cho t b¶n kh¶ biÕn ho¹t ®éng ®îc ph¶i cã mét t b¶n biÕn ®· ®îc øng tríc víi nh÷ng tØ lÖ t¬ng ®¬ng. Vµ qua sù ph©n chia, ta rót ra t b¶n kh¶ biÕn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d v× nã dïng ®Ó mua søc lao ®éng. Cßn t b¶n bÊt biÕn cã vai trß gi¸n tiÕp trong viÖc t¹o gi¸ trÞ thÆng d. Tõ ®©y ta kÕt luËn :“Gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ b»ng gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn mµ nã chøa ®ùng, , céng víi gi¸ trÞ t b¶n kh¶ biÕn ®ã (tøc lµ gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n xuÊt ra ). Nã ®îc biÓu hiÖn b»ng c«ng thøc : Gi¸ trÞ = c + v + m Sù ph©n chia t b¶n thµnh t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn ®· chØ ra thùc chÊt bãc lét t b¶n chñ nghÜa , chØ cã lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª míi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d cña t b¶n (t b¶n ®· bãc lét mét phÇn gi¸ trÞ míi do c«ng nh©n t¹o ra ).Nã ®îc biÓu hiÖn mét c¸ch ng¾n gän qua qu¸ tr×nh : Gi¸ trÞ = c+v+m Gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm : c Gi¸ trÞ lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n (mµ nhµ t b¶n tr¶ cho ngêi c«ng nh©n ): v Gi¸ trÞ míi do ngêi c«ng nh©n t¹o ra :v+m Nh thÕ t b¶n bá ra mét lîng t b¶n ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ lµ c+v . Nhng gi¸ trÞ mµ t b¶n thu vµo lµ c+v+m. PhÇn M d«i ra lµ phÇn mµ t b¶n bãc lét cña ngêi c«ng nh©n. b.Lîi nhuËn. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d chØ lµ sù biÓu hiÖn qua s¶n phÈm cßn thùc tÕ ®Ó thu ®îc tiÒn th× sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ thÆng d nh thÕ nµo. V× c«ng thøc chung cña t b¶n lµ T-H-T’ nªn môc ®Ých cuèi cïng cña nhµ t b¶n lµ thu ®îc T’ cßn m chØ lµ tiÒn ®Ò lµ nÒn t¶ng ®Ó thu ®îc T’ (T>T’). Mac ®· gióp ta gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy v× «ng ®· t×m ra mét ®¹i lîng biÓu hiÖn gi¸ trÞ thÆng d ®ã lµ lîi nhuËn (P) .VËy: “Gi¸ trÞ thÆng d khi ®îc ®em so s¸nh víi tæng t b¶n øng tríc th× mang h×nh thøc biÕn tíng thµnh lîi nhuËn ”. Tõ ®ã ta cã thÓ thÊy P chÝnh lµ con ®Î cña tæng t b¶n øng tríc c+v. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ P chóng ta cã thÓ ®i s©u vµo ph©n tÝch chi phÝ thùc tÕ x· héi vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ hµng ho¸ c+v+m. Muèn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i chi phÝ lao ®éng nhÊt ®Þnh bao gåm chi phÝ mua b¸n t liÖu s¶n xuÊt (c) gäi lµ lao ®éng qu¸ khø vµ lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ míi (v+m) .§øng trªn quan ®iÓm toµn x· héi , quan ®iÓm cña ngêi lao ®éng th× chi phÝ ®ã lµ chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸ (c+v+m) .Nhng ®èi víi nhµ t b¶n th× hä kh«ng hao phÝ thùc tÕ ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ nªn nhµ t b¶n chØ xem hÕt bao nhiªu t b¶n chø kh«ng tÝnh xem chi phÝ hÕt bao nhiªu lao ®éng cÇn thiÕt .Thùc tÕ hä chØ øng ra sè t b¶n ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt (c) vµ mua søc lao ®éng (v). Chi phÝ ®ã ®îc Mac gäi lµ chi phÝ t b¶n chñ nghÜa vµ kÝ hiÖu lµ k ( k = c+v ). Nh vËy chi phÝ t b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ thùc tÕ .Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cã sù chªnh lÖch nhau mét lîng ®óng b»ng m. Do ®ã nhµ t b¶n hµng ho¸ sÏ thu vÒ mét phÇn lêi ®óng b»ng gi¸ trÞ thÆng d m, sè tiÒn nµy gäi lµ lîi nhuËn. Gi¸ trÞ hµng ho¸ lóc nµy b»ng chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa céng s¶n víi lîi nhuËn : gi¸ trÞ =k+ P. VÒ mÆt lîng , P cã nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª. VÒ mÆt chÊt P xem nh toµn bé t b¶n øng tríc ®Î ra. Do ®ã P che dÊu quan hÖ bãc lét TBCN , che dÊu nguån gèc thùc sù cña nã. Do chi phÝ t b¶n chñ nghÜa lu«n lu«n nhá h¬n chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ cho nªn nhµ t b¶n cã thÓ b¸n hµng ho¸ cao h¬n chi phÝ s¶n xuÊt TBCN vµ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸. NÕu nhµ t b¶n b¸n hµng ho¸ víi gi¸ trÞ b»ng gi¸ trÞ cña nã th× P=m. NÕu b¸n víi gi¸ trÞ cao h¬n gi¸ trÞ cña nã th× P < m. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho hä cho r»ng lîi nhuËn lµ do viÖc mua b¸n , do lu th«ng t¹o ra, do tµi kinh doanh cña nhµ t b¶n t¹o ra mµ cã. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù che dÊu thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n. c.TØ suÊt lîi nhuËn. TØ suÊt lîi nhuËn (P) lµ tØ sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ toµn bé t b¶n øng truíc : P = m.100%/c+v. TØ suÊt lîi nhuËn kh«ng ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét cña nhµ t b¶n mµ nã nãi lªn møc l·i cña viÖc ®Çu t. Nã cho nhµ t b¶n biÕt hä ®Çu t vµo ®©u th× cã lîi . Do ®ã viÖc thu P vµ theo ®uæi P lµ ®éng lùc thóc ®Èy nhµ t b¶n , lµ môc tiªu c¹nh tranh cña nhµ t b¶n. Do môc tiªu ®¹t ®îc lîi nhuËn cao nhÊt nªn gi÷a c¸c nhµ t b¶n lu«n lu«n diÔn ra sù c¹nh tranh gay g¾t. C¸c qu¸ tr×nh c¹nh tranh cña nhµ t b¶n ®îc Mac ph©n chia lµm hai lo¹i: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. C¹nh tranh trong néi bé ngµnh lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp trong cïng mét ngµnh , cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu thô hµng ho¸ cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. Do b¶n chÊt cña c¹nh tr¹nh chÝnh lµ mét h×nh thøc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt nh»m giµnh giËt nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi nhÊt cña s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. V× vËy cho nªn c¹nh tranh trong néi bé ngµnh buéc c¸c xÝ nghiÖp ph¶i t×m ra c¸ch gi¶m gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó giµnh th¾ng lîi trong c¹nh tranh . KÕt qu¶ lµ do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh qu©n trong mét nnh thay ®æi , gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ gi¶m xuèng . C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh lµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t b¶n ë c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau nh»m t×m n¬i ®Çu t cã lîi h¬n, ë c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau cã c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau , do ®ã tØ suÊt lîi nhuËn còng kh¸c nhau. C¸c nhµ t b¶n chän ngµnh cã lîi nhuËn cao ®Ó ®Çu t .C.Mac viÕt “Do ¶nh hëng cña c¹nh tranh, nh÷ng tØ suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau ®ã san b»ng ®i thµnh mét tØ suÊt lîi nhuËn chung , ®ã lµ con sè b×nh qu©n cña tÊt c¶ nh÷ng tØ suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. Lîi nhuËn cña mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh thu ®îc , theo tØ suÊt lîi nhuËn chung ®ã , kh«ng kÓ cÊu t¹o hiÖn cã ®ã nh thÕ nµo lµ lîi nhuËn b×nh qu©n”. d.Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn. Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi t b¶n. Sù ho¹t ®éng cña qui luËt tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ho¹t ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ thÆng d trong thêi k× tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t b¶n. Sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n ®· che dÊu h¬n n÷a thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n. Sù h×nh thµnh P’ vµ P kh«ng lµm chÊm døt qu¸ tr×nh c¹nh tranh trong x· héi t b¶n , tr¸i l¹i c¹nh tranh vÉn tiÕp diÔn. Cïng víi sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n ta thÊy mét bé phËn hµng ho¸ ®îc b¸n cao h¬n gi¸ trÞ cña chóng , cßn bé phËn kh¸c l¹i b¸n thÊy h¬n gi¸ trÞ cña chóng còng theo mét tØ lÖ nh thÕ. ChØ cã b¸n hµng ho¸ theo nh÷ng gi¸ c¶ ®ã th× tØ suÊt lîi nhuËn trong c¸c C«ng ty míi cã thÓ ®ång nhÊt vµ ngang víi nhau, dï cÊu thµnh h÷u c¬ cña c¸c t b¶n ®Òu kh¸c nhau. “Nh÷ng gi¸ c¶ cã ®îc b»ng c¸ch lÊy chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ céng víi lîi nhuËn b×nh qu©n gäi lµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt”. VËy: Gi¸ c¶ s¶n xuÊt =k +P TiÒn ®Ò cña gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. §iªu kiÖn ®Î gi¸ trÞ biÕn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt gåm cã:§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ; sù liªn hÖ ®Çy ®ñ gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt ; quan hÖ tÝn dông ph¸t triÓn , t b¶n tù do di chuyÓn tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. Tríc ®©y khi cha xuÊt hiÖn ph¹m trï gi¸ c¶ s¶n xuÊt th× gi¸ c¶ xoay quanh gi¸ trÞ hµng ho¸. Giê ®©y gi¸ c¶ cña hµng ho¸ xoay quanh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. VÒ mÆt lîng , gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ cã thÓ kh«ng b»ng nhau. ChÝnh trong mèi quan hÖ nµy , gi¸ trÞ vÉn lµ c¬ së, lµ néi dung bªn trong cña gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ thÞ trêng. Thùc chÊt ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù biÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong thêi k× tù do c¹nh tranh cña cña nghÜa t b¶n. e.C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña lîi nhuËn. Nh ta ®· biÕt , gi¸ trÞ thÆng d, lîi nhuËn hoµn toµn kh«ng ®ång nhÊt nhng chóng ®Òu cã chung nguån gèc tõ lao ®éng thÆng d . Gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ mµ nhµ t b¶n bãc lét kh«ng c«ng cña ngêi c«ng nh©n cßn lîi nhuËn lµ sè tiÒn thu ®îc sau khi b¸n s¶n phÈm trªn thÞ trêng so víi sè tiÒn bá vµo s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi , chÝnh gi¸ trÞ thÆng d biÓu hiÖn sù bãc lét s¶n xuÊt , chøng minh c«ng thøc , m©u thuÉn t b¶n mét c¸ch chÝnh x¸c vµ khoa häc. Tríc Mac ,c¸c nhµ kinh tÕ häc ®· h×nh dung ra gi¸ trÞ thÆng d nhng hä cha cã ®ñ lÝ luËn ®Ó diÔn ®¹t mµ chØ biÓu hiÖn quan ®iÓm cña m×nh trong vÊn ®Ò thu nhËp , tiÒn l¬ng.ChØ ®Õn M¸c «ng míi x©y dùng lÝ thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d mét c¸ch hoµn chØnh , khoa häc vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan. Cã thÓ nãi, lý thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d lµ mét ph¸t minh vÜ ®¹i cña Mac mµ nh Lenin nãi ®ã lµ “Hßn ®¸ t¶ng” trong häc thuyÕt kinh tÕ.Tuy nhiªn , chóng ta ph¶i hiÓu r»ng Mac kh«ng ph¶i lµ ngêi ph¸t minh ra gi¸ trÞ thÆng d , cµng kh«ng ph¶i lµ ngêi lµm ra nã :ChÝnh ngêi t×m ra gi¸ trÞ thÆng d lµ nhµ t b¶n vµ ngêi lao ®éng thÆng d lµ c«ng nh©n gi¸ trÞ thÆng d rÊt râ rµng nhng nã ®- îc che dÊu bëi lîi nhuËn vµ nã tån t¹i trong x· héi t b¶n bëi c¸c h×nh thøc sau: Lîi nhuËn c«ng nghiÖp:VÒ b¶n chÊt lµ phÇn gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng vµ phÇn, gi¸ trÞ nµy b¸n trªn thÞ trêng thu ®îc mét sè tiÒn lêi sau khi trõ ®i chi phÝ s¶n xuÊt. Ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n (gi¶ sö lµ 8 giê ) ®îc chia ra lµm hai phÇn :mét phÇn lµm ra gi¸ trÞ t¬ng ®¬ng víi sè tiÒn l¬ng cña anh ta vµ lµm ra gi¸ trÞ thÆng d. V× thÌm muèn lîi nhuËn nªn nhµ t b¶n c«ng nghiÖp lu«n t×m c¸ch t¨ng phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d nh t¨ng giê lµm , t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ( gi¶m thêi gian lao ®éng tÊt yÕu). Thêi gian lao ®éng thÆng d cµng nhiÒu th× cµng thuéc vÒ nhµ t b¶n vµ sÏ thu ®îc lîi nhuËn cµng cao. Nh vËy, lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ h×nh th¸i gÇn nhÊt , dÔ thÊy nhÊt víi gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp:Trong lu th«ng ,trao ®æi kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ nhng nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp lµm nhiÖm vô lu th«ng hµng ho¸, lµm cho hµng ho¸ ®îc b¸n ®i nhanh h¬n.V× thÕ , hä ph¶i thu ®îc mét phÇn lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp chiÕm ®îc.VÒ thùc chÊt , lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d ®îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp. Së dÜ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho nhµ t b¶n th- ¬ng nghiÖp mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d trong lóc hä lu«n khao kh¸t ,thÌm muèn nã lµ bëi v× :Nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp rÊt am hiÓu thÞ trêng , kh¸ch hµng do ®ã gióp cho hµng ho¸ b¸n ®i nhanh h¬n , tèc ®é chu chuyÓn nhanh h¬n nªn nhµ t b¶n c«ng nghiÖp r¶nh tay ®Ó s¶n xuÊt. Do cã vai trß quan träng nh vËy, nhµ t b¶n c«ng nghiÖp ph¶i nhêng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp . Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ sù chªnh lÖch gi¸ b¸n vµ gi¸ mua hµng ho¸ .§iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp b¸n gi¸ cao h¬n gi¸ trÞ mµ lµ hä mua hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ vµ khi b¸n th× b¸n ®óng gi¸ trÞ. Lîi tøc cho vay : Nhµ t b¶n muèn ho¹t ®éng nhng b¶n th©n hä kh«ng ®ñ vèn hoÆc kh«ng cã vèn nªn hä ph¶i ®i vay ®Ó lµm vèn ®em vµo s¶n xuÊt. Mét sè nhµ t b¶n cã tiÒn nhng cha ®Õn chu k× sö dông hoÆc cha sö dông nªn hä cho vay vµ nhËn ®îc mét kho¶n tiÒn øng víi sè tiÒn cho vay tõ tay nhµ t b¶n ®i vay , gäi lµ lîi tøc. Lîi tøc cho vay lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n ®i vay ph¶i tr¶ cho nhµ t b¶n cho vay øng víi mãn tiÒn mµ nhµ t b¶n cho vay ®· ®a cho nhµ t b¶n ®i vay sö dông, lîi tøc cao hay thÊp tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh sù cÊp thiÕt , hoµn c¶nh lÞch sö, sù tho¶ thuËn gi÷a nhµ t b¶n... ®èi víi t b¶n th× tiÒn kh«ng thÓ chÕt trong kÐt s¾t mµ nã ®îc ®Î ra liªn tôc. Lîi nhuËn ng©n hµng: Ng©n hµng lµ c¬ quan kinh doanh tiÒn tÖ , lµm m«i giíi gi÷a ngêi ®i vay vµ ngêi cho vay. Tuy nhiªn , t b¶n ng©n hµng kh¸c t b¶n cho vay ë chç :T b¶n ng©n hµng lµ t b¶n ho¹t ®éng , ngoµi nguån vèn nhµn rçi cßn cã c¸c chøng kho¸n ... Ng©n hµng tham gia vµo s¶n xuÊt víi t b¶n vµ c¶ hai bªn chi phÝ liªn quan ®Õn nhau cïng chia lîi nhuËn. Lîi nhuËn ng©n hµng lµ phÇn lîi nhuËn thu ®îc øng víi sè tiÒn mµ ng©n hµng chung vèn víi nhµ t b¶n tham gia s¶n xuÊt. Mét ®Êt níc ph¸t triÓn th× hÖ thèng ng©n hµng ph¶i ph¸t triÓn bëi v× vai trß cña ng©n hµng trong c¬ chÕ thÞ tr- êng lµ yÕu tè ®Æc biÖt qu¹n tränng. §Þa t« : T b¶n kh«ng chØ h×nh thµnh vµ thèng trÞ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp mµ cßn më réng sang c¶ n«ng nghiÖp .§Þa chñ cã nhiÒu ruéng ®Êt cßn nhµ t b¶n cÇn ruéng ®Ó kinh doanh. Nhµ t b¶n kinh doanh ruéng ®Êt ph¶i thu thªm mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d d«i ra ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n, tøc lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch. Lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy t- ¬ng ®èi æn ®Þnh vµ l©u dµi vµ nhµ t b¶n ph¶i tr¶ cho chñ ruéng ®Êt díi h×nh th¸i ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa .Nh vËy , ®Þa t« t b¶n chñ nghÜa lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cßn l¹i sau khi ®· khÊu trõ ®i phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t b¶n kinh doanh ruéng ®Êt. II.Vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng. lîi nhuËn ®ãng vai trß rÊt lín trong nÒn kinh tÕ. Nã ¶nh hëng c¶ ®Õn chÝnh trÞ x· héi vµ len lái vµo mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi trong nÒn Kinh tÕ thÞ trêng. Nh ta ®· biÕt mäi sù vËt hiÖn tîng ®Òu cã tÝnh hai mÆt: MÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ta ph¶i ph¸t triÓn mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ mÆt tiªu cùc nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy ®îc vai trß cña nã. 1.Lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ a.Lîi nhuËn ( P ) thóc ®Èy LLSX ph¸t triÓn Víi môc ®Ých P c¸c nhµ t b¶n ®· t¹o ra P ngµy cµng nhiÒu. Tríc ®©y hä cã thÓ t¹o ra P b»ng c¸ch kÐo dµi ngµy c«ng lao ®éng cña c«ng nh©n nhng v× ph¬ng ph¸p ®ã gÆp sù chèng cù cña giai cÊp c«ng nh©n v× vËy hä chuyÓn sang ph¬ng ph¸p bãc lét mét c¸ch tinh vi h¬n. Nhµ t b¶n ¸p dông kü thuËt míi vµo vµ b¾t buéc ngêi c«ng nh©n ph¶i t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña m×nh lªn. Nhng chÝnh môc ®Ých ¸p dông kü thuËt míi ®· lµm cho c¸c nhµ t b¶n ®Çu t ngµy cµng nhiÒu vµo vÊn ®Ò nghiªn cøu khoa häc. LLSX ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng ®Æc biÖt vµo thÕ kØ 19 ®Õn 20. YÕu tè nµy ®· gióp cho c¸c nhµ t b¶n kh«ng chØ thu ®îc lîi nhuËn ®¬n thuÇn mµ cßn thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. C«ng nghÖ tiªn tiÕn ra ®êi ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò c«ng nh©n ®ñ n¨ng lùc, tay nghÒ, tr×nh ®é kÜ thuËt cao. V× vËy qu¸ tr×nh ®Çu t cho chiÕn lîc n©ng cao tr×nh ®é lao ®éng cña nhµ t b¶n vµ yªu cÇu cÊp thiÕt ph¶i n©ng cao tr×nh ®é cña nh÷ng ngêi c«ng nh©n ®· diÔn ra. Qua ®ã tr×nh ®é cña ngêi lao ®éng ngµy cµng ®îc n©ng cao vµ ®ã còng lµ yªu cÇu tÊt yÕu cña mét x· héi hiÖn ®¹i ngµy nay. Do nhËn biÕt ®îc vai trß quan träng cña nh÷ng ngêi lao ®éng lµnh nghÒ nhng l¹i kh«ng muèn ®Çu t nªn hiÖn nay ®ang diÔn ra t×nh tr¹ng mua chuéc, l«i kÐo nh©n tµi b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ g©y nªn hiÖn tîng ch¶y m¸u chÊt x¸m ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. HiÖn tîng nµy lµm thiÖt h¹i rÊt lín cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nªn cÇn ®îc ng¨n chÆn. b. lîi nhuËn thóc ®Èy quan hÖ SX ph¸t triÓn LLSX vµ QHSX lu«n lu«n cã quan hÖ biÖ chøng víi nhau. Do t¸c ®éng cña lîi nhuËn cïng víi sù ph©n chia lîi nhuËn díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®· lµm cho chÕ ®é së h÷u ngµy cµng ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Quan hÖ së h÷u tõng bíc ®îc th¾t chÆt h¬n, râ rµng h¬n gi÷a nhµ t b¶n vµ ngêi lao ®éng nãi riªng, gi÷a c¸c c¸ nh©n trong x· héi nãi chung. Bªn c¹nh ®ã môc ®Ých P lu«n ®Æt c¸c nhµ kinh tÕ, c¸c tæ chøc kinh tÕ tríc yªu cÇu “hiÖu qu¶”. Lµm thÕ nµo ®Ó chi phÝ Ýt nhÊt mµ lîi nhuËn thu ®îc vÒ lµ lín nhÊt. §iÒu ®ã ®ßi hái tÝnh chuyªn m«n hãa cao vµ sù s¾p xÕp, tæ chøc hîp lý c¸c bé phËn qu¶n lÝ. H¹n chÕ bít mét sè kh©u, bé phËn qu¶n lÝ rêm rµ, cång kÒnh kh«ng cÇn thiÕt gióp cho c¸c nhµ kinh tÕ gi¶m bít ®îc mét phÇn chi phÝ (tiÒn l¬ng) ®ång nghÜa víi viÖc t¨ng lîi nhuËn. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch ph©n bè lùc lîng lao ®éng hîp lÝ, c©n ®èi trong nÒn kinh tÕ tèt ®Ó khai th¸c tèt nguån tµi nguyªn, kÕt hîp chÆt chÏ vµ thÝch ®¸ng lîi Ých x· héi, tËp thÓ vµ c¸ nh©n ngêi lao ®éng, gi¸o dôc quan ®iÓm th¸i ®é vµ kü thuËt cho ngêi lao ®éng. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ë trªn ®Òu xuÊt ph¸t tõ lîi nhuËn vµ chÝnh nã ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n phèi theo lao ®éng diÔn ra m¹nh mÏ theo nguyªn t¾c lµm nhiÒu th× hëng nhiÒu, lµm Ýt hëng Ýt. Nhng cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ th× ngoµi ph©n phèi theo lao ®éng cßn cã sù ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi.. Trong thêi k× qu¸ ®é hiÖ nay ë níc ta cßn xuÊt hiÖn h×nh th¸i ph©n phèi theo vèn vµ tµi s¶n díi h×nh thøc C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n... - P lµm chuyÓn ®æi kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ hµng ho¸ vµ tiÕp theo lµ sang Kinh tÕ thÞ trêng. Theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nÒn kinh tÕ ®· tr¶i qua rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau tõ h×nh thøc l¹c hËu ®Õn h×nh thøc tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. §i tõ kinh tÕ tù nhiªn ®Õn kinh tÕ hµng ho¸ råi ®Õn Kinh tÕ thÞ trêng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh mong muèn ®îc lîi nhuËn ngµy cµng cao. Ham muèn cña con ngêi kh«ng bao giê cã giíi h¹n. Qu¸ tr×nh quy ®æi diÏn ra khi cã hµng ho¸ thõa, ®ång tiÒn xuÊt hiÖn vµ kinh tÕ hµng ho¸ xuÊt hiÖn. Nhu cÇu ngµy cµng lín vµ thÞ trêng ngµy cµng ®îc më réng. C¬ së cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi s¶n xuÊt nµy víi ngêi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ TLSX quy ®Þnh. Khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn sÏ lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mua b¸n diÔn ra m¹nh mÏ vµ c¸c nhµ kinh tÕ lu«n t×m kiÕm vµ n¨ng ®éng h¬n trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh ph©n phèi lu th«ng lîi nhuËn ®· lµm cho hä cè g¾ng ®¹t ®îc bang nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Cïng mét lóc mµ cã nhiÒu nhµ t b¶n cïng tham gia th× vÊn ®Ò thêi c¬ l¹i trë nªn cÊp thiÕt. Lóc nµy nhµ kinh tÕ sÏ cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó ®i ®Õn møc lîi nhuËn cao. Sù c¶n trë ë mét kh©u nµo ®ã trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sÏ lµ gi¸n ®o¹n c¸c bíc tiÕp theo vµ lóc nµy thêi c¬ kh«ng cßn n÷a. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm n¶y sinh ra mét yªu cÇu lµ cÇn ph¶i t¸ch ra khái sù qu¶n lÝ vi m« cña Nhµ níc. Nhµ níc chØ nªn cã nh÷ng qu¶n lý ®iÒu chØnh ë tÇm vÜ m« ®Ó cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, t¹o hµnh lang m«i trêng ph¸p lÝ tèt, m«i trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh... §ã còng chÝnh lµ ®Ó c¸c nhµ kinh tÕ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn nhÊtmµ kh«ng vi ph¹m ®Õn lîi Ých cña ngêi kh¸c. Víi nÒn Kinh tÕ thÞ trêng nh trªn sÏ thóc ®Èy nÒ kinh tÕ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ h¬n.