LỜI MỞ ĐẦU LÞch sö loµi ngêi ®· vµ ®ang tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®ã lµ: Céng s¶n nguyªn thuû, ChiÕm h÷u n« lÖ, Phong kiÕn, Chñ nghÜa t b¶n (CNTB), Chñ nghÜa x· héi (CNXH). Mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tån t¹i trªn mét ph- ¬ng thøc s¶n xuÊt ®Æc trng riªng, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ cña M¸c - Lª Nin kh¼ng ®Þnh: nÕu ®óng theo nguyªn lý vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi th× tÊt c¶ c¸c quèc gia muèn ph¸t triÓn tõ ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy sang ph¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c cao h¬n th× tÊt yÕu ph¶i qua mét bíc trung gian mµ M¸c gäi ®ã lµ thêi kú qu¸ ®é. Trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH tÊt yÕu ph¶i tr¶i qua nh÷ng bíc trung gian ®Ó t¹o lËp c¬ së vËt chÊt kü thuËt. Trong nh÷ng bíc trung gian ®ã chñ nghÜa t b¶n nhµ níc (CNTBNN) ®îc coi nh mét “chiÕc cÇu nhá” b¾c gi÷a x· héi cò tíi x· héi chñ nghÜa (XHCN) vµ “chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn nhµ níc lµ sù chuÈn bÞ vËt chÊt ®Çy ®ñ nhÊt cho CNXH, lµ phßng chê ®i vµo CNXH, lµ nÊc thang lÞch sö mµ gi÷a nã víi nÊc thang ®îc gäi lµ CNXH th× kh«ng cã mét nÊc thang nµo ë gi÷a c¶”. ViÖt Nam ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ®Ó x©y dùng vµ t¹o lËp c¬ së vËt chÊt kü thuËt th× chóng ta ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó khai th¸c triÖt ®Ó vai trß cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i trong thêi kú qu¸ ®é, trong ®ã cã thµnh phÇn kinh tÕ TBNN. V× vËy, viÖc nghiªn cøu lý luËn cña Lª nin vÒ CNTB nhµ níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ®Ó vËn dông nã vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc lµ v« cïng hîp lý. 1 Néi dung I. Lý luËn cña Lª nin vÒ CNTB nhµ níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH vµ thùc tiÔn CNTBnn thêi Lª nin. 1. Lý luËn vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña CNTB nhµ níc cña Lª nin. 1.1. Kh¸i niÖm vÒ CNTB nhµ níc. Díi chÕ ®é TBCN, TBNN ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch chuyÓn c¸c xÝ nghiÖp c¸ biÖt vµo trong tay nhµ níc t s¶n, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp míi dùa vµo ng©n s¸ch nhµ níc, n¾m cæ phiÕu khèng chÕ c«ng ty cæ phÇn... CNTB nhµ níc trong ®iÒu kiÖn chuyªn chÝnh t s¶n lµ h×nh thøc biÕn d¹ng cña së h÷u TBCN. MÆc dï ®ã lµ quyÒn së h÷u cña nhµ níc nhng h×nh thøc së h÷u nµy kh«ng lµm thay ®æi b¶n chÊt chÕ ®é TBCN. ë c¸c níc ®Õ quèc, CNTBNN mang tÝnh chÊt CNTB ®éc quyÒn nhµ níc. CNTB ®éc quyÒn nhµ níc lµ h×nh thøc thèng trÞ cña t b¶n ®éc quyÒn dùa trªn c¬ së tÝch tô vµ tËp trung t b¶n cao ®é, lµ biÓu hiÖn cña tr×nh ®é s¶n xuÊt x· héi ho¸ trªn thùc tÕ cao ®é, lµ h×nh thøc míi cña së h÷u TBCN. Díi chÕ ®é t b¶n, viÖc x· héi ho¸ s¶n xuÊt ®· tiÕn mét bíc dµi víi møc ®é cao so víi c¸c h×nh th¸i x· héi tríc ®ã vµ ®îc g¾n liÒn víi sù ph¸ t triÓn cña sù ph©n c«ng x· héi, víi sù tÝch tô vµ tËp trung t b¶n. C¸c m¸c ®· chØ ra quy luËt chung cña tÝch luü t b¶n r»ng: sù tËp trung t liÖu s¶n xuÊt vµ x· héi ho¸ lao ®éng ®· ®¹t møc kh«ng cßn phï hîp víi c¸i vá TBCN cña nã n÷a. C¸i vá TBCN Êy ph¶i næ tung”. Cßn Lª nin th× v¹ch 2 râ, CNTB ®éc quyÒn nhµ níc lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Çy ®ñ vµ lµ ngìng cöa cña CNXH. Ngµy nay, CNTB nhµ níc díi chÕ ®é t b¶n ®ang mang h×nh thøc CNTB ®éc quyÒn nhµ níc. Lª nin ®· kh¼ng ®Þnh CNTB ®éc quyÒn nhµ níc nh sau: “CNTB nhµ níc, theo sù gi¶i thÝch cña toµn bé s¸ch b¸o kinh tÕ lµ CNTB díi chÕ ®é t b¶n, khi chÝnh quyÒn nhµ níc trùc tiÕp khèng chÕ nh÷ng xÝ nghiÖp TBCN , lµ sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ nhÊt cho sù ra ®êi cña CNXH CNTB nhµ níc ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn díi chÝnh quyÒn kh«ng thuéc vÒ giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n. ë c¸c níc nµy, CNTBNN tån t¹i díi rÊt nhiÒu h×nh thøc: liªn doanh víi t b¶n níc ngoµi, ®Æc khu kinh tÕ, khu chÕ xuÊt, khu ®Çu t kü thuËt, n¾m cæ phiÕu cña mét sè c«ng ty cæ phÇn... Trong c¸c h×nh thøc nµy th× viÖc x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh TBCN cã vai trß ®Æc biÖt quan träng. Dùa vµo thùc tÕ mét sè níc, cã ý kiÕn cho r»ng, mÆc dï vÉn lµ thø CNTB n»m trong quan hÖ TBCN nhng ®ã lµ mét kiÓu CNTB nhµ níc míi, lµ thø CNTB do nhµ níc trùc tiÕp khèng chÕ. Mét mÆt, nhµ n- íc ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vÉn cha ph¶i lµ nhµ níc do giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o nhng còng kh«ng thuéc vÒ giai cÊp t s¶n ®éc quyÒn, mµ thuéc vÒ giai cÊp t s¶n d©n téc. V× thÕ, kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng tiªu cùc vèn cã cña bÊt kú nhµ níc t s¶n nµo. Nhng mÆt kh¸c, kiÓu CNTBNN nµy cã vai trß tÝch cùc trong viÖc ph¸t triÓn kü thuËt vµ c¶i t¹o c¬ cÊu kinh tÕ, trong viÖc cñng cè nÒn ®éc lËp vÒ kinh tÕ, chèng l¹i thÕ 3 lùc t b¶n níc ngoµi, ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn tù chñ v× nÒn ®éc lËp cña nh÷ng níc ®ã. CNTBNN trong ®iÒu kiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n lµ mét kiÓu CNTBNN cha hÒ cã trong lÞch sö. ChÝnh b¶n chÊt míi cña nhµ níc nµy ®· lµm cho CNTBNN mang mét néi dung míi vµ cã mét vai trß míi. Tõ sù ph©n tÝch s¬ lîc vÒ lÞch sö h×nh thµnh vµ c¸c kiÓu CNTBNN ®· tõng tån t¹i trong thùc tÕ ®Õn nay, cã thÓ rót ra mét kh¸i niÖm chung vÒ CNTBNN cho dï chóng tån t¹i trong ®iªï kiÖn lÞch sö kh¸c nhau nh thÕ nµo. Theo quan niÖm cña Lª nin th×:  CNTBNN lµ CNTB do nhµ níc kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn, vÊn ®Ò kh¸c nhau chØ lµ chç kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt nh»m môc ®Ých g×, cã lîi cho ai, trong giíi h¹n nµo, b»ng ph¬ng ph¸p g× vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t, ®iÒu tiÕt ®¹t møc ®é nµo.  CNTBNN lµ chÝnh quyÒn nhµ níc trùc tiÕp khèng chÕ nh÷ng xÝ nghiÖp TBCN. Sù khèng chÕ trùc tiÕp Êy ®¹t tíi møc ®é nµo trong thùc tÕ sÏ quyÕt ®Þnh tr×nh ®é vµ h×nh thøc kh¸c nhau cña CNTBNN.  Toµn bé vÊn ®Ò lµ ph¶i hiÓu râ víi ®iÒu kiÖn nµo th× ph¶i ph¸t triÓn CNTB vµ nhµ níc lµ cña ai. Còng tõ ®©y mµ hiÓu ®îc tÝnh chÊt “®Æc biÖt”, “kh«ng th«ng thêng” cña CNTBNN trong ®iÒu kiÖn chÝnh quyÒn n»m trong tay nh©n d©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n. 1.2. CNTBNN trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lª nin. 4 1.2.1. ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn vµ sù tÊt yÕu ph¶i chuyÓn sang chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP). Khi c¸ch m¹ng Th¸ng Mêi võa thµnh c«ng th× chÝnh quyÒn X« viÕt ph¶i ®¬ng ®Çu víi cuéc néi chiÕn vµ cuéc can thiÖp vò trang cña c¶ chñ nghÜa ®Õ quèc thÕ giíi. §øng tríc nguy c¬ mét mÊt mét cßn, chÝnh quyÒn X« viÕt t×m mäi c¸ch ®Ó tËp trung mäi lùc lîng nh»m ®¸nh b¹i nh÷ng lùc l- îng thï ®Þch bªn trong vµ bªn ngoµi. ChÝnh s¸ch “Céng s¶n thêi chiÕn” ra ®êi trong hoµn c¶nh Êy. §ã lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ níc X« viÕt nh»m huy ®éng mäi tµi nguyªn trong níc cho nhu cÇu cña tiÒn tuyÕn trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ sau cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch “Céng s¶n thêi chiÕn”:  Trng thu l¬ng thùc thõa cña nh©n d©n  Xo¸ bá quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, thùc hiÖn chÕ ®é cung cÊp hiÖn vËt cho qu©n ®éi vµ bé m¸y nhµ níc.  Thi hµnh chÕ ®é nghÜa vô lao ®éng phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi cã n¨ng lùc lao ®éng. ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o ®¶m th¾ng lîi cho cuéc néi chiÕn. Nhng sau khi ®Ëp tan bän vò trang can thiÖp vµ kÕt thóc néi chiÕn, t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi níc Nga rÊt bi ®¸t. §Êt níc l©m vµo cuéc khñng ho¶ng toµn diÖn trÇm träng. §Êt níc X« viÕt cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p míi, chiÕn lîc míi ®Ó kh«i phôc vµ ph¸t triÓn v× chÝnh s¸ch “Céng s¶n thêi chiÕn” kh«ng cßn phï hîp. Thùc tÕ cho thÊy kh«ng thÓ thùc hiÖn ngay CNXH mµ cÇn ph¶i lïi vÒ CNTBNN, tõ bá biÖn ph¸p tÊn c«ng chÝnh diÖn vµ b¾t ®Çu mét cuéc bao v©y 5 l©u dµi. Sù chuyÓn ®æi Êy ®îc ®¸nh dÊu b»ng chÝnh s¸ch “kinh tÕ míi”. 1.2.2. CNTBNN trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lª nin Nh÷ng t tëng cña Lª nin vÒ CNTBNN trong nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n: lµ CNTB do nhµ níc v« s¶n kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt. Lµ sù kÕt hîp, liªn hîp, phèi hîp, nhµ níc X« viÕt, nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n víi CNTB. Lµ mét khèi víi CNTB ë bªn trªn. B¶n chÊt cña CNTBNN trong chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lª nin: thùc chÊt cña NEP lµ t¨ng cêng c¬ së kinh tÕ cña liªn minh chÆt chÏ gi÷a giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n. NEP kiÕn lËp mèi quan hÖ ®óng ®¾n gi÷a c«ng nghiÖp XHCN víi kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá cña n«ng d©n th«ng qua viÖc sö dông réng r·i quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ díi sù kiÓm so¸t cña nhµ níc ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®ång thêi NEP cho phÐp ph¸t triÓn vµ híng kinh tÕ t b¶n vµo con ®êng CNTBNN. Víi néi dung cô thÓ cña NEP lµ :  Thay thÕ chÕ ®é trng thu l¬ng thùc thõa b»ng chÕ ®é thuÕ l¬ng thùc nghÜa lµ sau khi thu ho¹ch ngêi n«ng d©n ph¶i nép thuÕ cho nhµ níc phÇn cßn l¹i thuéc vÒ n«ng d©n vµ ®îc trao ®æi tù do trªn thÞ trêng.  ThiÕt lËp mét c¸ch ®óng ®¾n quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ gi÷a nhµ níc víi n«ng d©n, gi÷a c«ng nghiÖp XHCN víi n«ng nghiÖp.  ChuyÓn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc (quèc doanh) sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ. 6  Sö dông kh¶ n¨ng cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c h×nh thøc kinh tÕ trung gian qu¸ ®é, ®Æc biÖt lµ sö dông CNTB nhµ níc.  T¨ng cêng vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ. Khi chuyÓn sang NEP, Lª nin ®· th¼nh th¾n thõa nhËn r»ng “toµn bé quan ®iÓm cña chóng ta vÒ CNXH ®· thay ®æi vÒ c¬ b¶n”. Tríc ®Êy, §¶ng vµ nhµ níc X« viÕt ®· tÝnh cã thÓ dùa vµo nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng mµ trùc tiÕp thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô vÒ kinh tÕ nh nh÷ng nhiÖm vô vÒ qu©n sù; cã thÓ dïng nh÷ng biÖn ph¸p trùc tiÕp cña nhµ níc v« s¶n ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm theo kiÓu céng s¶n chñ nghÜa ë mét níc tiÓu n«ng. Nhng chØ mét thêi gian ng¾n thùc hiÖn, Lª nin ®· thÊy r»ng kh«ng thÓ x©y dùng trùc tiÕp CNXH ë mét níc tiÓu n«ng nh níc Nga lóc ®ã mµ ph¶i “... b¾c nh÷ng chiÕc cÇu nhá, ®i xuyªn qua CNTBNN, tiÕn lªn CNXH”. Víi chÕ ®é thuÕ l¬ng thùc thay thÕ cho chÕ ®é trng thu l- ¬ng thùc thõa, phÇn cßn l¹i sau khi nép thuÕ sÏ thuéc vÒ n«ng d©n vµ cã thÓ tù do trao ®æi nã trªn thÞ trêng. “Tù do bu«n b¸n cã nghÜa lµ cã sù ph¸t triÓn cña CNTB” nhng “...CNTB Êy kh«ng ®¸ng sî” lµm nh thÕ sÏ c¶i thiÖn ®îc nÒn kinh tÕ n«ng d©n mµ chóng ta rÊt cÇn c¶i thiÖn. Khi chuyÓn sang NEP, nhµ níc X« viÕt ®· sö dông nh÷ng biÖn ph¸p, ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng cña CNTBNN vµ ®· thùc hiÖn viÖc “®iÒu tiÕt trao ®æi hµng ho¸”. Nhng viÖc trao ®æi Êy Ýt nhiÒu vÉn theo ph¬ng thøc cò, nªn ®· bÞ thÊt b¹i: trao ®æi s¶n phÈm ®· biÕn thµnh mua b¸n s¶n phÈm. VËy 7 theo Lª nin “rót lui” lµ cha ®ñ. CÇn chuyÓn tõ CNTBNN sang thiÕt lËp chÕ ®é nhµ níc ®iÒu tiÕt viÖc mua b¸n vµ lu th«ng tiÒn tÖ. Vµ kh¼ng ®Þnh: “®ã lµ con ®êng duy nhÊt cã thÓ ®i theo ®îc ®èi víi chóng ta”. Lª nin ®· nªu lªn nh÷ng h×nh thøc cña CNTBNN. Ngêi ®Æc biÖt chó ý tíi t« nhîng, v× t« nhîng t¨ng cêng nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i mµ kh«ng cã nã th× vÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ bíc qu¸ ®é lªn CNXH lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc. Hîp t¸c x·, trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña níc Nga lóc ®ã, theo Lª nin còng lµ mét h×nh thøc cña CNTBNN nhng cã h×nh thï Ýt râ rÖt h¬n, phøc t¹p h¬n. ViÖc chuyÓn ®æi tõ chÕ ®é hîp t¸c x· lªn CNXH lµ chuyÓn tõ tiÓu s¶n xuÊt lªn ®¹i s¶n xuÊt. ChÕ ®é hîp t¸c x· kh«ng xo¸ bá ngêi s¶n xuÊt nhá víi lîi Ých t nh©n cña hä mµ ®Æt lîi Ých ®ã díi sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc vµ phôc vô lîi Ých chung. VÒ mÆt chÝnh trÞ, Lª nin kh¼ng ®Þnh nhiÒu lÇn r»ng CNTBNN lµ kh«ng ®¸ng sî, kh«ng thay ®æi ®îc g× cã tÝnh chÊt c¨n b¶n trong chÕ ®é x· héi cña níc Nga X« viÕt, víi hai ®iÒu kiÖn lµ: mét lµ, chÝnh quyÒn nhµ níc ph¶i n»m trong tay giai cÊp c«ng nh©n vµ nhµ níc quy ®Þnh khu«n khæ cho sù ph¸t triÓn cña CNTBNN; hai lµ nhµ níc ph¶i n¾m c¸c ®Ønh cao kinh tÕ ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. Lª nin còng cho r»ng CNTBNN lµ mét h×nh thøc míi cña ®Êu tranh giai cÊp, chø kh«ng ph¶i lµ hoµ b×nh giai cÊp. V× vËy, nhµ níc ph¶i b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng. CNTBNN mµ Lª nin nªu lµ mét h×nh thøc ®Æc biÖt. Nã kh¸c víi kh¸i niÖm th«ng thêng vÒ CNTBNN, v× ë ®©y nhµ 8 níc n»m trong tay giai cÊp v« s¶n vµ nh÷ng ®Ønh cao cña nÒn kinh tÕ th× n»m trong tay nhµ níc XHCN. Tõ nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy trªn, chóng ta cã thÓ thÊy: CNTBNN kh«ng chØ lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ trong kÕt cÊu cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é mµ cßn lµ s¸ch lîc cña nhµ níc v« s¶n, lµ con ®êng ®Ó thùc hiÖn sù qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi trong mét níc tiÓu s¶n xuÊt chiÕm u thÕ. 2. Thùc tiÔn thùc hiÖn CNTBNN ë níc Nga thêi Lªnin. 2.1. TÝnh tÊt yÕu cña CNTBNN ë níc Nga. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi nãi chung, CNTBNN nãi riªng ra ®êi lµ xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ vµ lµ sù tÊt yÕu do hoµn c¶nh thùc tÕ ®Ò ra. Níc Nga lµ níc chËm tiÕn ë Ch©u ¢u, cho nªn níc Nga X« viÕt chØ míi cã nguyÖn väng kiªn quyÕt tiÕn lªn con ®êng chñ nghÜa x· héi mµ cha cã nÒn mãng kinh tÕ cña nã. Trong mét níc nh vËy theo Lª nin, cuéc c¸ch m¹ng XHCN chØ cã thÓ th¾ng lîi triÖt ®Ó víi hai ®iÒu kiÖn: §iÒu kiÖn thø nhÊt lµ cã sù ñng hé kÞp thêi cña c¸ch m¹ng XHCN ë mét sè níc tiªn tiÕn. §iÒu kiÖn thø hai: Lµ sù tho¶ thuËn gi÷a giai cÊp v« s¶n ®ang thùc hiÖn sù chuyªn chÝnh cña m×nh ho¹c ®ang n¾m chÝnh quyÒn nhµ níc víi ®¹i ®a sè n«ng d©n. Lª nin kh¼ng ®Þnh: chõng nµo c¸ch m¹ng cha næ ra ë c¸c níc kh¸c th× chØ cã tho¶ thuËn víi n«ng d©n míi cã thÓ cøu v·n ®îc cuéc c¸ch m¹ng XHCN. §ã lµ lý do ph¶i quay vÒ t b¶n nhµ níc. Sù tho¶ thuËn gi÷a hai giai cÊp nµy sau khi kÕt thóc néi chiÕn ®· trë nªn kh«ng v÷ng ch¾c v× n«ng d©n kh«ng hµi lßng víi h×nh thøc quan hÖ hiÖn cã, kh«ng muèn cã h×nh thøc quan hÖ Êy n÷a vµ kh«ng muèn tiÕt tôc sèng m·i nh 9 thÕ. Do ®ã ph¶i thiÕt lËp nh÷ng mèi quan hÖ míi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ph¶i tho¶ m·n ®îc nh÷ng yªu cÇu cña n«ng d©n. vÒ thùc chÊt cã thÓ tho¶ m·n tiÓu n«ng b»ng hai viÖc: Ph¶i cã sù tù do trao ®æi nhÊt ®Þnh vµ ph¶i kiÕm ra hµng ho¸ vµ l¬ng thùc. ChÝnh s¸ch tù do trao ®æi lµ nh»m “kiÕm ra hµng ho¸” c¨n cø vµo t©m lý cña ngêi tiªu dïng. Nhê chÝnh s¸ch tù do bu«n b¸n mµ kÝch thÝch ngêi n«ng d©n, v× lîi Ých cña b¶n th©n mµ t¹o ra nhiÒu n«ng s¶n, hµng ho¸, chÝnh s¸ch tù do bu«n b¸n lµ sù tho¶ thuËn víi n«ng d©n mét c¸ch thùc tÕ, khÐo lÐo, kh«n ngoan vµ mÒm dÎo. Còng chÝnh tõ chÝnh s¸ch tù do trao ®æi trong n«ng d©n vµ chÝnh s¸ch ®ã mµ xuÊt hiÖn hai vÊn ®Ò dÉn ®Õn CNTBNN. Tríc hÕt, tù do trao ®æi lµ tù do bu«n b¸n , mµ tù do bu«n b¸n tøc lµ lïi l¹i CNTB. Lª nin ®· dù kiÕn tríc nh vËy nh- ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ ta cã thÓ ng¨n cÊm ®îc. Tõ ®ã thÊy ®îc sù cÇn thiÕt ph¶i “dung n¹p” CNTB. ë ®©y diÔn ra mét ®iÒu mµ chÝnh Lª nin còng ph¶i nãi “ h×nh nh lµ ngîc ®êi: CNTB t nh©n l¹i ®ãng vai trß trî thñ cho CNXH, cã thÓ sö dông CNTB t nh©n ®Ó xóc tiÕn CNXH”. Muèn kh«ng ®Ó thay ®æi b¶n chÊt cña m×nh, nhµ níc v« s¶n chØ cã thÓ thõa nhËn cho CNTB ®îc ph¸t triÓn trong mét chõng mùc nµo ®ã vµ t b¶n t nh©n ph¶i phôc tïng sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, ph¶i t×m c¸ch híng chóng vµo con ®êng cña CNTBNN b»ng mét tæ chøc cña nhµ níc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt nhµ níc tõ bªn trªn. VËy, trong ®iÒu kiÖn nhµ níc v« s¶n, tù do trao ®æi, tù do bu«n b¸n tÊt dÉn ®Õn sù phôc håi cña CNTB díi h×nh thøc chñ yÕu lµ CNTBNN. 10 Trong ®iÒu kiÖn mét níc mµ CNTB t s¶n chiÕm u thÕ, hµng ho¸ chØ cã thÓ cã ®îc tõ n«ng d©n, tõ n«ng nghiÖp, nh vËy, ph¹m vi trao ®æi chØ diÔn ra trong ph¹m vi hµng ho¸ n«ng s¶n ®iÒu ®ã sÏ kÝch thÝch n«ng d©n, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn .Do ®ã, ph¶i cã nh÷ng hµng ho¸ mµ n«ng d©n cÇn ®ã lµ nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp. Nhng t×nh h×nh trong níc kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ngay vÊn ®Ò nµy “nÕu kh«ng cã sù gióp ®ì cña t b¶n níc ngoµi...”. theo Lª nin cÇn ph¶i “du nhËp” CNTB tõ bªn ngoµi b»ng nh÷ng hîp ®ång bu«n b¸n víi níc t b¶n lín, b»ng chÝnh s¸ch t« nhîng tãm l¹i b»ng nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña CNTBNN. 2.2. Vai trß cña CNTBNN trong nÒn kinh tÕ Nga. B¶n th©n CNTBNN lµ sù “kÕt hîp, liªn hîp, phèi hîp Nhµ níc X« viÕt, nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n víi CNTB”, lµ “ mét khèi víi CNTB ë bªn trªn” vµ ®¬ng nhiªn sÏ kh«ng cã CNTBNN, nÕu kh«ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cho hä, ®iÒu kiÖn Êy theo Lªnin, chÝnh lµ nh÷ng “cèng vËt”. Trong ®iÒu kiÖn trªn thÕ giíi chØ cã m×nh chÝnh quyÒn X« viÕt, xung quanh lµ c¶ 1 hÖ thèng c¸c níc t b¶n, muèn tån t¹i, chÝnh quyÒn X« viÕt kh«ng thÓ bá qua sù thËt Êy. Khi thùc hiÖn CNTBNN, nhµ t b¶n ®îc lËp l¹i, ®îc “du nhËp” “kh«ng ph¶i v× lîi Ých cñng cè chÝnh quyÒn X« viÕt, mµ v× lîi Ých cña b¶n th©n hä”. ChÝnh Lªnin cßn dù kiÕn c¶ kh¶ n¨ng sù ph©n chia lîi Ých ®ã tho¹t ®Çu cã lîi nhiÒu cho c¸c nhµ t b¶n díi h×nh thøc “tr¶ gi¸” cho sù l¹c hËu, cho sù kÐm cái cña m×nh. VÊn ®Ò lµ kh«ng cÇn che giÊu sù thËt: ph¶i nép “cèng vËt”. Nhng 11 ®èi víi nhµ níc v« s¶n th× sù dung n¹p vµ du nhËp CNTB sÏ mang l¹i nhøng lîi Ých c¬ b¶n vµ l©u dµi. Sù ph¸t triÓn cña CNTB do nhµ níc v« s¶n kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt cã thÓ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn ngay tøc kh¾c nÒn n«ng nghiÖp. Nhê viÖc t¨ng nhanh lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp mµ æn ®Þnh x· héi, tho¸t khái khñng ho¶ng, tho¸t khái t×nh c¶nh gi¶m sót tÝn nhiÖm cña n«ng d©n ®èi víi chÝnh quyÒn X« viÕt, kh¾c phôc t×nh tr¹ng trém c¾p cña c«ng... B»ng sù “du nhËp” chñ nghÜa t b¶n tõ bªn ngoµi mµ t¨ng nhanh lùc lîng s¶n xuÊt, t¨ng lªn ngay hoÆc trong mét thêi gian ng¾n. C¶i thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n vµ n«ng d©n, nÒn ®¹i c«ng nghiÖp sÏ ®îc phôc håi. CNTBNN lµ c«ng cô ®Ó liªn hîp nÒn s¶n xuÊt nhá l¹i, kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n vµ ®Êu tranh chèng tÝnh tù ph¸t tiÓu t s¶n vµ TBCN. CNTBNN lµ mét bíc tiÕn lín, nhê nã mµ chiÕn th¾ng ®îc t×nh tr¹ng hçn ®én, t×nh tr¹ng suy sôp vÒ kinh tÕ, hiÖn tîng láng lÎo, nhøng thãi quen, ®Þa vÞ kinh tÕ cña giai cÊp. Còng chÝnh v× thÕ mµ CNTBNN sÏ ®a níc Nga lªn CNXH b»ng con ®êng ch¾c ch¾n nhÊt. CNTBNN lµ c«ng cô ®Ó kh¾c phôc ®îc “kÎ thï chÝnh trong “néi bé” ®Êt níc, kÎ thï cña c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ” cña chÝnh quyÒn X« viÕt. §ã lµ bän ®Çu c¬, gian th¬ng, bän ph¸ ho¹i ®éc quyÒn cña nhµ níc. CNTBNN cßn ®îc xem lµ c«ng cô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa quan liªu vµ nh÷ng lÖch l¹c quan liªu chñ nghÜa. Th«ng qua CNTB vµ CNTBNN mµ giai cÊp c«ng nh©n cã thÓ häc tËp ®îc c¸ch qu¶n lý mét nÒn s¶n xuÊt lín, tæ chøc 12 mét nÒn s¶n xuÊt lín. CNTBNN th«ng qua sù “du nhËp” cña t b¶n tõ bªn ngoµi lµ h×nh thøc du nhËp tiÕn bé kü thuËt hiÖn ®¹i, qua ®ã cã ®îc tr×nh ®é trang bÞ cao cña CNTB. CNTBNN th«ng qua sù ph¸t triÓn cña nã mµ phôc håi ®îc giai cÊp c«ng nh©n. NÕu CNTB ®îc lîi thÕ th× s¶n xuÊt c«ng nghiÖp còng sÏ t¨ng lªn vµ giai cÊp v« s¶n còng theo ®ã mµ lín m¹nh lªn. 2.3 §iÒu kiÖn cÇn cã ®Ó vËn dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ TBNN: §Ó sö dông CNTBNN: §Ó sö dông CNTBNN cÇn cã nh÷ng giíi h¹n, ®iÒu kiÖn ®Ó sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ thÞ tr- êng vµ c¸c quan hÖ TBCN nãi chung vµ c¸c quan hÖ CNTBNN nãi riªng kh«ng nguy h¹i cho ®Þnh híng XHCN cÇn cã nh÷ng giíi h¹n vµ ®iÒu kiÖn then chèt lµ: ChÝnh quyÒn nhµ níc ph¶i n»m trong tay giai cÊp c«ng nh©n vµ nhµ níc quy ®Þnh khu«n khæ cho sù ph¸t triÓn cña CNTBNN. Nhµ níc ph¶i n¾m c¸c ®Ønh cao kinh tÕ ®Ó ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. ChÊp nhËn ®iÒu kiÖn cña CNTB ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho CNTBNN ph¸t triÓn vµ ph¸t huy t¸c dông. Sö dông søc m¹nh cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tõ ®ã vËn dông tÊt c¶ c¸c h×nh thøc kinh tÕ TBNN. Kiªn ®Þnh vÒ ®Þnh híng CNXH vµ ®éc lËp kinh tÕ trong quan hÖ víi CNTB níc ngoµi. 2.4 C¸c h×nh thøc kinh tÕ TBNN vËn dông ë Nga: 2.4.1 T« nhîng T« nhîng lµ mét giao kÌo, mét sù liªn kÕt, liªn minh gi÷a chÝnh quyÒn nhµ níc X« viÕt, nghÜa lµ nhµ níc v« s¶n víi 13 CNTBNN, chèng l¹i thÕ lùc tù ph¸t tiÓu t h÷u. T« nhîng lµ chÝnh quyÒn X« viÕt ký hîp ®ång víi nhµ t b¶n. ChÝnh quyÒn XHCN giao cho nhµ t b¶n t liÖu s¶n xuÊt cña m×nh. Nhµ t b¶n tiÕn hµnh kinh doanh víi t c¸ch lµ mét bªn ký kÕt, lµ ngêi thuª t liÖu s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, vµ thu ®îc lîi nhuËn cña t b¶n mµ m×nh bá ra, råi nép cho nhµ níc XHCN mét phÇn s¶n phÈm ,t« nhîng lµ h×nh thøc kinh tÕ mµ hai bªn cïng cã lîi. Nhµ t b¶n thu ®îc lîi nhuËn bÊt thêng, siªu ng¹ch hoÆc ®Ó cã ®îc lo¹i nguyªn liÖu kh«ng t×m ®îc hoÆc khã t×m ®îc. ChÝnh quyÒn X« viÕt còng cã lîi: lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, sè lîng s¶n phÈm t¨ng lªn. H×nh thøc t« nhîng lµ sù “du nhËp” chñ nghÜa t b¶n tõ bªn ngoµi vµo. TÊt c¶ khã kh¨n trong nhiÖm vô nµy lµ ph¶i suy nghÜ, ph¶i c©n nh¾c hÕt mäi ®iÒu khi ký hîp ®ång t« nhîng vµ sau ®ã ph¶i biÕt theo dâi viÖc chÊp hµnh nã. Lª nin ®· nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn chó ý: - §Ó thùc hµnh t« nhîng cÇn ph¶i tõ bá chñ nghi· ¸i quèc ®Þa ph¬ng cña mét sè ngêi cho r»ng, tù m×nh cã thÓ lµm lÊy, kh«ng chÊp nhËn trë l¹i chÞu ¸ch n« dÞch cña t b¶n. - Ngêi nhËn t« nhîng cã tr¸ch nhiÖm c¶i thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp t« nhîng sao cho ®¹t tíi møc sèng trung b×nh cña níc ngoµi. Ngoµi ra, ngêi nhËn t« nhîng ph¶i b¸n thªm cho chÝnh quyÒn X« viÕt tõ 50 -> 100 % sè l- îng s¶n phÈm tiÒu dïng (nÕu ®îc yªu cÇu ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng c«ng nh©n kh¸c). - VÊn ®Ò tr¶ l¬ng cho cèng nh©n ë c¸c xÝ nghiÖp t« nh- îng sÏ ®îc quy ®Þnh riªng trong tõng hîp ®ång. §iÒu kiÖn vÒ thuª mín, vÒ sinh ho¹t vËt chÊt, vÒ tr¶ l¬ng cho c¸c c«ng 14 nh©n vµ nh©n viªn níc ngoµi ®îc quy ®Þnh theo sù tho¶ thuËn tù do gi÷a ngêi nhËn t« nhîng víi nh÷ng lo¹i c«ng nh©n viªn nãi trªn. C«ng ®oµn kh«ng cã quyÒn ®ßi ¸p dông c¸c møc l¬ng cña Nga, còng nh c¸c luËt lÖ cña Nga vÒ thuª mín nh©n c«ng ®èi víi nh÷ng c«ng nh©n ®ã. - §èi víi nh÷ng c«ng d©n Nga, chuyªn gia Nga cã tr×nh ®é cao, nÕu c¸c xÝ nghiÖp t« nhîng muèn mêi th× ph¶i ®îc sù ®ång ý cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn trung ¬ng. - Ph¶i t«n träng ph¸p luËt cña níc Nga. - Ph¶i nghiªm chØnh tu©n theo nh÷ng quy t¾c khoa häc vµ kü thuËt phï hîp víi ph¸p luËt cña níc Nga vµ cña níc ngoµi. 2.4.2. C¸c hîp t¸c x·. Nh÷ng xÝ nghiÖp hîp t¸c x· ®îc coi lµ mét h×nh thøc cña CNTBNN. §Æc trng cña xÝ nghiÖp nµy lµ sù kÕt hîp cña nh÷ng xÝ nghiÖp t b¶n t nh©n víi nh÷ng xÝ nghiÖp kiÓu CNXH chÝnh cèng. Nh÷ng xÝ nghiÖp hîp t¸c x· nµy lµ bíc chuyÓn tõ mét h×nh thøc ®¹i s¶n xuÊt nµy sang h×nh thøc ®¹i s¶n xuÊt kh¸c. H×nh thøc nµy cã thÓ lµ h×nh thøc hîp doanh (c«ng t hîp doanh) theo kh¸i niÖm thêng ngµy nay víi c¸ch diÔn ®¹t cña Lª nin. 2.4.3. H×nh thøc ®¹i lý uû th¸c. Theo h×nh thøc nµy th× nhµ níc l«i cuèn nhµ t b¶n víi t c¸ch mét nhµ bu«n, tr¶ cho hä mét sè tiÒn hoa hång ®Ó hä b¸n s¶n phÈm cña nhµ níc vµ mua s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt nhá. 2.4.4 Cho t b¶n trong níc thuª xÝ nghiÖp, vïng má, rõng, ®Êt. Cho n«ng d©n thuª nh÷ng hÇm má nhá: 15 Cho t b¶n trong níc thuª xÝ nghiÖp... gièng h×nh thøc t« nhîng, nhng ®èi tîng t« nhîng kh«ng ph¶i lµ t b¶n níc ngoµi mµ lµ t b¶n trong níc. Cho n«ng d©n thuª nh÷ng hÇm má lµ mét h×nh thøc n÷a cña CNTBNN. ChÝnh ë nh÷ng hÇm má nhá cho n«ng d©n thuª, s¶n xuÊt l¹i ®Æc biÖt ph¸t triÓn h¬n lµ nh÷ng xÝ nghiÖp lín nhÊt tríc kia lµ cña t b¶n. Nh÷ng n«ng d©n nµy ho¹t ®éng theo kiÓu nép t« cho nhµ níc. §©y còng lµ kiÓu cho thuª, nhng ®èi tîng thuª lµ nh÷ng tiÓu t b¶n. 2.5 KÕt qu¶ ®¹t ®îc vµ ý nghÜa: 2.5.1 kÕt qu¶ ®¹t ®îc: Sù thùc hµnh chÕ ®é CNTBNN ë thêi Lª nin ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ to lín. §Õn th¸ng 11 n¨m 1922, Lª Nin ®· tr×nh bµy kh¸i qu¸t nhòng thµnh tùu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi nãi chung, CNTBNN nãi riªng: T×nh h×nh giai cÊp n«ng d©n, tõ chç ®ãi kÐm, mét bé phËn rÊt lín trong n«ng d©n bÊt b×nh ®Õn chç trong vßng mét n¨m, n«ng d©n ®· tho¸t khái ®îc n¹n ®ãi vµ cßn nép ®îc thuÕ l¬ng thùc hµng tr¨m triÖu róp. N«ng d©n ®· hµi lßng víi t×nh h×nh cña hä. C«ng nghiÖp nhÑ ®ang cã ®µ ph¸t triÓn, ®êi sèng cña c«ng nh©n ®îc c¶i thiÖn, t×nh tr¹ng bÊt m·n cña c«ng nh©n kh«ng cßn n÷a. C«ng nghiÖp nÆng tuy vÉn cßn khã kh¨n nhng ®· cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh. Riªng vÒ chÝnh s¸ch CNTBNN, nh×n chung ®· mang l¹i cho níc Nga nh÷ng t¸c dông tÝch cùc nhÊt ®Þnh, gãp phÇn lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ níc Nga ®· bÞ suy sôp sau chiÕn 16 tranh. Nhê t« nhîng víi níc ngoµi, nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp quan träng ®· ph¸t triÓn, nhiÒu kinh nghiÖm tiªn tiÕn víi kü thuËt, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cña nÒn s¶n xuÊt lín TBCN ®· ®îc ®a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mang l¹i hiÖu qu¶ cao. T« nhîng cïng c¸c c«ng ty hîp doanh ®· gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸, t¨ng thªm dù tr÷ ngo¹i tÖ cho ®Êt níc, më réng c¸c quan hÖ liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ trong c¸c lÜnh vùc ®Çu t s¶n xuÊt, chuyÓn giao c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng víi c¸c níc t b¶n ph¬ng t©y. Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty hîp doanh, nh÷ng ngêi céng s¶n Nga cã thÓ thùc sù häc c¸ch bu«n b¸n, ®iÒu mµ bÊy giê Lª nin thêng nãi lµ nhiÖm vô quan träng. Ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp cho thuª, c¸c xÝ nghiÖp hçn hîp gãp phÇn gióp nhµ n- íc X« viÕt duy tr× ho¹t ®éng s¶n xuÊt b×nh thêng ë c¸c c¬ së kinh tÕ, t¨ng thªm s¶n phÈm cho x· héi, viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. H×nh thøc ®¹i lý th¬ng nghiÖp vµ c¸c hîp t¸c x· TBCN trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, tÝn dông ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc hç trî th¬ng nghiÖp XHCN ®Èy nhanh qóa tr×nh trao ®æi vµ lu th«ng hµng ho¸ tiÒn tÖ, lµm sèng ®éng nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá, qua ®ã c¶i biÕn nh÷ng ngêi tiÓu n«ng, nèi liÒn quan hÖ trao ®æi c«ng - n«ng nghiÖp, thµnh thÞ - n«ng th«n. Nh÷ng kÕt qu¶ Êy cã ý nghÜa tÝch cùc ®èi víi níc Nga X« viÕt. Nã gãp phÇn kh«ng nhá vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc Nga sau chiÕn tranh. Tuy nhiªn so víi sù mong muèn vµ môc tiªu ®Æt ra cña Lª nin th× kÕt qu¶ thùc hµnh chÕ ®é nµy vÉn cßn rÊt thÊp. Nguyªn nh©n quan träng nhÊt lµ CNTB ®Õ quèc vÉn cßn t×m c¸ch bãp chÕt chÝnh quyÒn 17 X« viÕt, v× thÕ sù hîp t¸c, ®Çu t cña t b¶n níc ngoµi vµo Liªn X« kh«ng ®¹t sù mong muèn. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ lín nhÊt lµ b¾t ®Çu h×nh thµnh mét kh¸i niÖm míi, vµ CNTBNN ®· thùc sù lµ mét phÇn ®Æc trng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. Vµ nhê chÝnh s¸ch kinh tÕ míi mµ chÝnh quyÒn X« viÕt ®· gi÷ ®îc nh÷ng vÞ trÝ v÷ng ch¾c trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ,cã kh¶ n¨ng tiÕn lªn ®îc. N«ng d©n võa lßng, c«ng nghiÖp còng nh th¬ng nghiÖp ®ang håi sinh vµ ph¸t triÓn. §ã lµ mét th¾ng lîi cña chÝnh quyÒn X« viÕt. 2.5.2. ý nghÜa cña NEP vµ CNTBNN. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lª nin cã ý nghÜa cùc kú quan träng, tríc hÕt nã kh«i phôc ®îc nÒn kinh tÕ sau chiÕn tranh. Tõ ®ã nã kh¾c phôc khñng ho¶ng chÝnh trÞ, cñng cè lßng tin cho nh©n d©n vµo sù th¾ng lîi tÊt yÕu vµ b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH theo nh÷ng nguyªn lý mµ Lª nin v¹ch ra. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lª nin ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn míi vÒ lý thuyÕt nÒn kinh tÕ XHCN. Theo t tëng nµy, nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, quan t©m tíi lîi Ých kinh tÕ c¸ nh©n tríc hÕt lµ cña n«ng d©n lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c trong viÖc x©y dùng m« h×nh kinh tÕ XHCN. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cã ý nghÜa quèc tÕ to lín ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN, trong ®ã cã ViÖt nam 18 II. Sù vËn dông lý luËn cña Lª nin vÒ CNTBNN trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt nam 1.1. C¬ së lý luËn cho viÖc vËn dông lý luËn vÒ CNTBNN ë ViÖt nam; vµ quan ®iÓm cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam. 1.1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc vËn dông CNTBNN trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt nam §Æc trng cña thêi ®¹i ngµy nay: loµi ngêi ®· bíc vµo mét thêi ®¹i ph¸t triÓn míi, chuyÓn tõ nÒn v¨n minh m¸y mãc, ho¸ chÊt vµ dÇu löa sang nÒn v¨n minh sinh häc vµ th«ng tin, nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang bíc vµo mét nÒn kinh tÕ ®îc gäi lµ kinh tÕ trÝ tuÖ. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ míi ®ang t¹o ra mét lùc lîng s¶n xuÊt míi cã tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cao h¬n lùc lîng s¶n xuÊt cò vµ quèc tÕ ho¸ rÊt cao. TÝnh quèc tÕ cao cña nÒn kinh tÕ ®ang lµm cho tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi ngµy cµng phô thuéc vµ hîp t¸c chÆt chÏ víi nhau. BÊt cø mét níc nµo muèn t¸ch biÖt khái nÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ mét ®iÒu tù s¸t. §Êu tranh vµ hîp t¸c gi÷a c¸c níc lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i cña tÊt c¶ c¸c níc, cña mçi níc. V× vËy, trong thêi ®¹i ngµy nay níc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi khái nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ ph¶i hoµ nhËp vµo vµ muèn nh thÕ th× trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña níc ta ph¶i cã thµnh phÇn kinh tÕ TBNN ®Ó cã thÓ hîp t¸c kinh tÕ víi tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi (phÇn ®a lµ c¸c níc t b¶n hoÆc trung lËp). ViÖt nam ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. Theo lý luËn cña Lª nin th× thêi kú qu¸ ®é bao gåm rÊt nhiÒu bíc trung gian mµ CNTBNN lµ mét trong nh÷ng trung gian quan träng nhÊt v× vËy ®Ó cã thÓ tiÕn lªn CNXH níc ta kh«ng thÓ nµo bá qua c¸c h×nh thøc kinh tÕ TBNN. 19 1.2. Quan ®iÓm cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam vÒ viÖc vËn dông CNTBNN ë ViÖt nam. M« h×nh kinh tÕ TBNN ®· ®îc b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII x¸c ®Þnh “ kinh tÕ TBNN bao gåm c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a kinh tÕ nhµ níc vµ t b¶n n- íc ngoµi. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc ®éng viªn tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc...” Kinh tÕ TBNN trong thêi kú qu¸ ®é ë níc ta lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ, mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ g¾n bã gi÷a mét bªn lµ nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n, ®¹i biÓu cho sù së h÷u toµn d©n ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ lîi Ých x· héi, víi mét bªn lµ nhµ níc t b¶n; lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a nhµ níc cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nhµ t b¶n. Do ®ã, kinh tÕ TBNN ë níc ta hiÖn nay võa lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ, võa lµ con ®êng, h×nh thøc, ph¬ng tiÖn thu hót, liªn kÕt c¸c nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. ChÝnh v× vËy mµ trong c¸c môc tiªu vÒ quan hÖ s¶n xuÊt ë níc ta, §¹i héi VIII cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh: ®Õn n¨m 2020 bªn c¹nh kinh tÕ nhµ níc cïng kinh tÕ hîp t¸c ®ãng vai trß nÒn t¶ng trong nÒn kinh tÕ, kinh tÕ TBNN díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau tån t¹i phæ biÕn. ViÖc nghiªn cøu vµ vËn dông TBNN ®· ®îc ®Æt ra ë ViÖt nam tõ nh÷ng n¨m 50 (ë miÒn B¾c) vµ c¶ níc tõ sau n¨m1975. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi chóng ta ®Æt kinh tÕ TBNN ë vÞ trÝ thø ba trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn míi trong t duy lý luËn cña §¶ng ta. Kinh tÕ TBNN kh«ng chØ ®îc coi nh lµ mét thµnh phÇn kinh 20