TiÓu luËn §Ò tµi: Häc thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp vµ sù vËn dông ë ViÖt Nam 1 Khoa häc kinh tÕ ®· cã lÞch sö tõ l©u ®êi. Tríc khi xuÊt hiÖn trêng ph¸i hiÖn ®¹i ®· cã nh÷ng trêng ph¸i kh¸c nhau cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn, vÝ dô nh trêng ph¸i Keynes, trêng ph¸i cæ ®iÓn míi. Mçi trêng ph¸i cã nh÷ng u vµ nhîc ®iÓm riªng, ®Õn khi xuÊt hiÖn trêng ph¸i chÝnh hiÖn ®¹i lµ sù kÕt hîp chung l¹i cña c¸c trêng ph¸i, ®ã lµ sù kÕt hîp lý thuyÕt cña trêng ph¸i Keynes, trêng ph¸i cæ ®iÓn vµ mét sè trêng ph¸i kh¸c ®Ó ®a ra lý luËn chung gäi lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp, t¸c gi¶ tiªu biÓu cña trêng ph¸i nµy lµ Samuelson vµ t¸c phÈm nµy ®îc tr×nh bµy thµnh hai phÇn: kinh tÕ vi m« vµ kinh tÕ vÜ m«. - Kinh tÕ vi m«: ®îc dïng lµm c¬ së cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp - Kinh tÕ häc vÜ m«: phÇn nµy ®îc dïng lµm c¬ së cho c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc. Trong t¸c phÈm kinh tÕ häc nµy 2 t¸c gi¶ cã ®Ò cËp tíi nh÷ng lý luËn sau: + Lý thuyÕt giíi h¹n cña trêng ph¸i t©n cæ ®iÓn + Lý thuyÕt vÒ sù th¨ng b»ng tæng qu¸t cña t¸c gi¶ Leonwalvacic + Quy luËt n¨ng suÊt lao ®éng bÊt t¬ng xøng, Ricardo ®· ®Ò cËp tíi + ThuyÕt 3 nh©n tè cña s¶n xuÊt, t¸c gi¶ Say + Lý thuyÕt vÒ m« h×nh sè nh©n cña Keynes 2 VÒ mÆt lÞch sö lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp nµy xuÊt hiÖn tõ cuèi thÕ kû 19. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 nã ®îc mét sè t¸c gi¶ ë Mü tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Sau kho¶ng thêi gian trªn Samuelson l¹i ph¸t triÓn thªm mét bíc n÷a. NÕu nh trêng ph¸i cæ ®iÓn vµ cæ ®iÓn míi say sa víi bµn tay v« h×nh vµ th¨ng b»ng tæng qu¸t, th× Samuelson l¹i chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ dùa vµo c¶ “hai bµn tay” tøc lµ c¬ chÕ thÞ trêng tù do víi c¸c quy luËt vèn cã cña nã vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ. Samuelson cho r»ng “®iÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ mµ kh«ng cã chÝnh phñ th× còng nh ®Þnh vç tay b»ng mét bµn tay”. Dùa vµo c¬ chÕ thÞ trêng cã nghÜa lµ dùa vµo bé m¸y tù ho¹t ®éng cña cung cÇu, gi¸ c¶ víi m«i trêng c¹nh tranh, lîi nhuËn vµ c¸c quy luËt vËn hµnh kh¸ch quan. Nhng thùc tÕ kinh tÕ thÞ trêng vÉn cã nh÷ng khuyÕt tËt, vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò mµ tù nã kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc. V× vËy Nhµ níc ph¶i can thiÖp vµo kinh tÕ th«ng qua viÖc thiÕt lËp ph¸p luËt, x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¸c ®éng vµo viÖc ph©n bè tµi nguyªn, t¸c ®éng vµo viÖc ph©n bè thu nhËp. Qua ®ã ®¶m b¶o hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ æn ®Þnh trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhµ níc ph¶i can thiÖp vµo kinh tÕ ®Ó ng¨n chÆn khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp t¹o viÖc lµm ®Çy ®ñ, nhng ®ång thêi ph¶i gi÷ trong khu«n khæ kh«n ngoan cña c¹nh tranh. 3 Ngµy nay “kinh tÕ hçn hîp” ®ang thu hót sù quan t©m cña c¸c nhµ kinh tÕ ë mäi trêng ph¸i vµ xu híng kh¸c nhau. Theo Samuelson, c¬ chÕ thÞ trêng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã c¸ nh©n ngêi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau qua thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh ba vÊn ®Ò trung t©m cña mét tæ chøc kinh tÕ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? vµ s¶n xuÊt cho ai? Theo «ng c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét sù hçn ®én mµ ®©y lµ mét trËt tù kinh tÕ. Lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó hçn hîp gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶. Nã lµ mét ph- ¬ng tiÖn mµ qua ®ã ®Ó tËp hîp nh÷ng suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña hµng triÖu c¸ nh©n trong x· héi. “Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c. Nã lµ mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc vµ hµnh ®éng cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m nã vÉn gi¶i quyÕt bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt hiÖn nay còng kh«ng thÓ gi¶i næi, kh«ng ai thiÕt kÕ ra nã. Nã tù xuÊt hiÖn vµ còng nh x· héi loµi ngêi, nã ®ang thay ®æi”. Trªn thÞ trêng cã thÞ trêng hµng tiªu dïng, dÞch vô vµ thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (lao ®éng, ®Êt ®ai, t b¶n...) trong ®ã gi¸ c¶ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t tÝn hiÖu cña x· héi, sù biÕn ®éng cña nã lµm tr¹ng th¸i c©n b»ng cung cÇu biÕn ®æi thêng xuyªn: kinh tÕ thÞ trêng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hai «ng vua. Ngêi tiªu dïng bá phiÕu b»ng ®« la chän ®iÓm n»m trªn ranh giíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. 4 Thø hai lµ kü thuËt h¹n chÕ ngêi tiªu dïng v× nÒn s¶n xuÊt kh«ng vît giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. ThÞ trêng ®ãng vai trß hßa gi¶i gi÷a së thÝch ngêi tiªu dïng vµ h¹n chÕ kü thuËt. Bµn tay v« h×nh ®«i khi dÉn nÒn kinh tÕ tíi sai lÇm vµ c¸c khuyÕt tËt. ¤ nhiÔm m«i trêng, ®éc quyÒn ph¸ ho¹i c¹nh tranh, khñng ho¶ng thÊt nghiÖp, ph©n phèi bÊt b×nh ®¼ng. Do ®ã cÇn phèi hîp víi “bµn tay h÷u h×nh” cña thuÕ khãa, chØ tiªu vµ luËt lÖ cña chÝnh phñ. Trong c¬ chÕ thÞ trêng nhÊt thiÕt ph¶i cã 3 yÕu tè lµ: hµng hãa, ngêi b¸n, vµ ngêi mua. Hµng hãa: gåm ba lo¹i lµ: Hµng tiªu dïng, c¸c dÞch vô, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt. Gåm ba yÕu tè (lao ®éng, ®Êt ®ai, t b¶n). Nh÷ng hµng hãa nµy lµm h×nh thµnh nªn thÞ trêng hµng tiªu dïng (thÞ trêng ®Çu ra) vµ thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (thÞ trêng ®Çu vµo). §èi víi hµng hãa cã gi¸ c¶ khi cã nhiÒu ngêi mua th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸. Do ®ã dÉn tíi viÖc t¨ng cung. Ngêi b¸n vµ ngêi mua trªn thÞ trêng lu«n lu«n t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh 2 yÕu tè lµ: gi¸ c¶ hµng hãa vµ sè lîng hµng hãa ®îc b¸n trªn thÞ trêng. Theo Samuelson trong c¬ chÕ thÞ trêng cã hÖ thèng tù t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt gi¸ c¶ trªn thÞ trêng lµ tÝn hiÖu x· héi ®Ó gióp cho ngêi s¶n xuÊt tr¶ lêi ba c©u hái: s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo, s¶n xuÊt cho ai. C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i bao giê còng hoµn toµn u viÖt mµ nã cßn chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè bÊt lîi vµ ®ã chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè ®Ó chÝnh phñ thÓ hiÖn vai trß cña 5 m×nh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý nÒn kinh tÕ. C¬ chÕ thÞ tr- êng díi sù t¸c ®éng cña bµn tay v« h×nh thêng dÉn tíi nh÷ng khuyÕt tËt sau: - Do viÖc ch¹y theo lîi nhuËn tèi ®a, cho nªn c¸c doanh nghiÖp thêng hay lµm « nhiÔm m«i trêng ph¸ ho¹i c©n b»ng sinh th¸i. - C¬ chÕ thÞ trêng dÔ dÉn tíi sù ®éc quyÒn nh vËy nã ph¸ vì c¬ chÕ c¹nh tranh tù do  nã lµm mÊt ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. - C¬ chÕ thÞ trêng g»n liÒn víi c¸c c¨n bÖnh nh: khñng ho¶ng, thÊt nghiÖp, ®Çu c¬, hµng gi¶, trèn thuÕ. - C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo. Nguån gèc lµ sù ph©n phèi thu nhËp kh«ng c«ng b»ng. ChÝnh do nh÷ng khuyÕt tËt trªn, cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp gi÷a bµn tay v« h×nh víi sù can thiÖp cña chÝnh phñ. §Ó kh¾c phôc ®îc nh÷ng khuyÕt tËt trªn cña c¬ chÕ thÞ trêng, cÇn cã vai trß can thiÖp cña chÝnh phñ, theo Samuelson vai trß ®ã thÓ hiÖn ë bèn chøc n¨ng c¬ b¶n sau: - ChÝnh phñ ph¶i x©y dùng ®îc hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó phôc vô cho viÖc kinh doanh t¹o ®îc hµnh lang ph¸p lý cho kinh doanh. Cô thÓ bao gåm c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: + Qu¶n lý ®îc tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp 6 + Quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ, nghÜa vô doanh nghiÖp ®èi víi x· héi (thuÕ...) - Söa ch÷a, kh¾c phôc nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng, nh»m ®¶m b¶o cho thÞ trêng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã cÇn ph¶i gi¶i quyÕt bèn vÊn ®Ò sau: + Ban hµnh luËt chèng ®éc quyÒn ®Ó duy tr× ®îc sù c¹nh tranh, lµm t¨ng hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ. + Ng¨n chÆn ®îc nh÷ng t¸c dông xÊu tõ bªn ngoµi lµm ¶nh hëng tíi tÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ trêng. X¶y ra trong hai trêng hîp: Doanh nghiÖp lµm « nhiÔm m«i trêng lµm ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng cña mäi ngêi, nhng kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo. Khi d©n c trong vïng ®îc hëng mét lo¹i phóc lîi nµo ®ã mµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. + ChÝnh phñ ph¶i ®¶m nhiÖm viÖc s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng hãa c«ng céng nh: quèc phßng, an ninh, chèng thiªn tai. + ThuÕ: Lµ nguån thñ chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ níc, b¶o ®¶m chi tiªu cña chÝnh phñ vµ viÖc chi tiªu ®ã nh»m ®Ó phôc vô c¸c lîi Ých c«ng céng. Cho nªn chÝnh phñ lµ ngêi ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ vµ thùc hiÖn viÖc thu thuÕ còng nh kiÓm tra gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch thu thuÕ. - §¶m b¶o sù c«ng b»ng: C¬ chÕ thÞ trêng lu«n lu«n dÉn ®Õn sù ph©n hãa giµu nghÌo bÊt b×nh ®¼ng. V× vËy chøc n¨ng cña chÝnh phñ lµ ph¶i cã chÝnh s¸ch ph©n phèi 7 thu nhËp ®Ó ph©n phèi l¹i thu nhËp nh»m gi¶m bít sù chªnh lÖch gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi. Nhµ níc sö dông mét sè c«ng cô: ThuÕ thu nhËp, chÝnh phñ x©y dùng mét hÖ thèng hç trî thu nhËp ®Ó gióp cho nh÷ng ngêi cã hoµn c¶nh khã kh¨n, thÊt nghiÖp, èm ®au... ChÝnh phñ cßn thùc hiÖn trî cÊp cho nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp: nh b¸n nhµ víi gi¸ rÎ, cho b¶o hiÓm y tÕ... - æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«: Mét khuyÕt tËt lín cña c¬ chÕ thÞ trêng lµ chu kú kinh doanh dÉn ®Õn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng mang tÝnh chu kú. V× vËy, chÝnh phñ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó kiÓm so¸t c¸c chu kú ®ã, theo Samuelson cÇn sö dông c«ng cô sau: + Sö dông quyÒn lùc vÒ tiÒn tÖ: §ã lµ viÖc Nhµ níc ®iÒu tiÕt vµ lu th«ng tiÒn tÖ, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña hÖ thèng Ng©n hµng, ®Ó th«ng qua ®ã x¸c ®Þnh møc l·i suÊt vµ x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tÝn dông. + Nhµ níc sö dông quyÒn lùc vÒ tµi chÝnh: §ã lµ chÝnh phñ cã quyÒn ®¸nh thuÕ, cã quyÒn ban hµnh c¸c luËt thuÕ vµ møc thuÕ kh¸c nhau. ChÝnh phñ cã thÓ sö dông ng©n s¸ch cña m×nh ®Ó chi tiªu cho nh÷ng môc ®Ých ®· ®îc x¸c ®Þnh tríc. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ nªu trªn, thùc tÕ chÝnh phñ ®· ph¶i tiÕn hµnh sù lùa chän. Sù lùa chän nµy cña chÝnh phñ chØ tho¶ m·n mét c¸ch t¬ng ®èi nhu cÇu cña c¸c c¸ nh©n. V× vËy sù lùa chän cña chÝnh phñ còng cã thÓ ®óng, còng cã thÓ sai. Do ®ã sù can thiÖp cña chÝnh phñ cã thÓ kh«ng thùc sù mang l¹i hiÖu qu¶. V× vËy 8 theo Samuelson cÇn thiÕt ph¶i cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¬ chÕ thÞ trêng víi vai trß ®iÒu tiÕt kinh tÕ cña chÝnh phñ ®Ó ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ nãi chung. §ã chÝnh lµ c¬ chÕ hçn hîp, trong ®ã c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶, s¶n lîng bao nhiªu, cßn vÒ phÇn chÝnh phñ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ b»ng ph¸p luËt, b»ng chi tiªu cña ng©n s¸ch, b»ng thuÕ thu ®îc tõ c¸c doanh nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt. §Ó thÊy râ ®îc c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi ë níc ta, qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, tríc hÕt cÇn ta cÇn thÊy ®îc nh÷ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ cò. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò ë níc ta lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung, bao cÊp, cã nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu sau ®©y: - Qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë viÖc chi tiÕt hãa qu¸ ®¸ng c¸c nhiÖm vô do Trung ¬ng giao cho b»ng mét hÖ thèng c¸c ph¸p lÖnh tõ trªn xuèng díi. - C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. - Coi thêng quan hÖ hµng hãa - tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch hãa b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®îc thÓ hiÖn díi c¸c h×nh thøc, bao cÊp qua gi¸, chÕ 9 ®é cung cÊp vµ cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch mµ kh«ng rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc cÊp ph¸t vèn. - Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn dÉn ®Õn mét c¸ch kh«ng tr¸nh khái bé m¸y qu¶n lý rÊt cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng theo nghiÖp vô kinh doanh, nhng phong c¸ch th× quan liªu bao cÊp, cöa quyÒn. C¬ chÕ quan liªu bao cÊp ®· tÝch gãp nh÷ng xu híng tiªu cùc, lµm n¶y sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Nguyªn nh©n cña sù thÊt b¹i cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp lµ ë chç c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®îc x¸c lËp dùa trªn sù phñ nhËn quy luËt kh¸ch quan: quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®å cña lùc lîng s¶n xuÊt cña ViÖt Nam tríc ®©y còng nh b©y giê th× quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi nã cha thÓ lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa – quan hÖ s¶n xuÊt ®îc x¸c lËp trong c¬ chÕ cò. ChÝnh v× vËy, c¬ chÕ thÞ trêng víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ c¬ chÕ tèt nhÊt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tuy nhiªn c¬ chÕ ®ã kh«ng ph¶i lµ c¬ chÕ hoµn h¶o cho mäi nÒn kinh tÕ, trong ®ã cã nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam. V× vËy, chÝnh phñ cÇn thÓ hiÖn ®óng vai trß cña m×nh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Nh vËy, ®ång thêi víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ níc ta tõ nÒn kinh tÕ hµng hãa gi¶n ®¬n, co hÑp sang nÒn kinh tÕ hµng hãa theo ®óng nghÜa cña nã, chóng ta còng ph¶i chuyÓn tõ c¬ chÕ 10