lêi nãi ®Çu B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi sím ë níc ta. §©y lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm ®Æc biÖt, nã Ýt mang tÝnh chÊt kinh doanh th¬ng m¹i mµ chñ yÕu lµ tÝnh nh©n d¹o vµ nh©n v¨n cao c¶. KÓ tõ khi ra ®êi ®Õn nay, nã ®· gãp phÇn lµm æn ®Þnh ®êi sèng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc Nhµ níc, qu©n nh©n, nh÷ng ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cña ®Êt níc; æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi, thóc ®Èy qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ tæ quèc. HiÖn nay, ®îc sù quan t©m cña Nhµ níc mµ chÝnh s¸ch BHXH ngµy cµng ®îc thùc hiÖn tèt vµ hiÖu qu¶ h¬n víi c¸c ®èi tîng tham gia nãi trªn. §Ó viÖc thùc hiÖn BHXH tån t¹i vµ ph¸t huy ®îc t¸c dông cña nã cÇn ph¶i cã mét quü BHXH vµ quü ®ã ph¶i ho¹t ®éng ®óng môc ®Ých tøc lµ c¬ quan BHXH ph¶i thùc hiÖn tèt c«ng t¸c thu – chi quü BHXH. Qua thêi gian thùc tËp t¹i phßng BHXH huyÖn Giao Thuû em thÊy BHXH huyÖn Giao Thuû ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ thiÕt thùc vÒ ho¹t ®éng thu – chi quü BHXH nh: Chi ®óng ngêi, ®óng ®èi tîng, kÞp thêi; thu quü BHXH ngµy cµng t¨ng v.v…Tuy nhiªn bªn c¹nh dã vÉn cßn mét sè tån t¹i nhÊt ®Þnh nh: Thu BHXH cha døt ®iÓm, sè nî ®äng vÉn cßn, mét vµi c¬ së cßn trèn nép BHXH lµm cho 1 ho¹t ®éng quü BHXH t¹i phßng BHXH huyÖn Giao Thuû cha ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao, t¨ng g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ níc. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña c«ng t¸c qu¶n lý thu – chi quü BHXH nh vËy, em ®· chän ®Ò tµi : “Thùc tr¹ng thu - chi quü BHXH t¹i phßng BHXH huyÖn Giao Thuû (Nam §Þnh)” víi mong muèn ®îc gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh nh»m hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý thu – chi quü BHXH t¹i phßng BHXH huyÖn Giao Thuû nãi riªng vµ trong hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nãi chung. Ch¬ng I tæng quan vÒ bhxh vµ quü BHXH I. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã BHXH 1 – Sù ra ®êi cña BHXH NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ cµng ph¸t triÓn th× vÊn ®Ò thuª mín nh©n c«ng diÔn ra cµng phæ biÕn, m©u thuÉn gi÷a chñ vµ thî ngµy cµng gia t¨ng. §Æc biÖt khi ngêi lao ®éng kh«ng may gÆp rñi ro, sù cè nh: èm ®au, bÖnh tËt, tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc lµm…ph¶i nghØ viÖc. Khi r¬i vµo nh÷ng trêng hîp nµy, c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt kh«ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn ph¸t sinh ra nhiÒu nhu cÇu míi nh: cÇn ®îc kh¸m ch÷a bÖnh, ®iÒu trÞ khi èm ®au; cÇn ngêi nu«i dìng, ch¨m sãc khi gÆp tai n¹n, th¬ng tËt… Tæng thêi gian nghØ viÖc ngêi 2 chñ kh«ng tr¶ l¬ng, lµm cho ngêi lao ®éng cµng gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n vµ kh«ng yªn t©m lµm viÖc. V× vËy, lóc ®Çu ngêi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng nhng sau ®ã ®· ph¶i cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ngêi lao ®éng cã mét sè thu nhËp nhÊt ®Þnh ®Ó hä trang tr¶i khi kh«ng may gÆp nh÷ng khã kh¨n ®ã. Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c rñi ro trªn kh«ng xÈy ra vµ ngêi chñ kh«ng ph¶i chi ra ®ång nµo nhng còng cã khi x¶y ra dån dËp, buéc hä ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn rÊt lín mµ hä kh«ng muèn. Do ®ã m©u thuÉn chñ thî cµng trë nªn v« cïng gay g¾t. Khi nh÷ng m©u thuÉn nµy kÐo dµi Nhµ níc ph¶i ®øng ra can thiÖp b»ng c¸ch: buéc giíi chñ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm h¬n ®èi víi ngêi lao ®éng mµ m×nh sö dông, thÓ hiÖn ë viÖc ph¶i trÝch ra mét phÇn thu nhËp cña m×nh ®Ó h×nh thµnh quü. Sau ®ã dïng nguån quü nµy ®Ó trî cÊp cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, khi ng- êi lao ®éng kh«ng may gÆp nh÷ng rñi ro vµ sù cè bÊt ngê. §ång thêi Nhµ níc ®øng ra b¶o trî cho quü. B»ng c¸ch ®ã c¶ chñ vµ thî ®Òu thÊy m×nh cã lîi vµ tù gi¸c thùc hiÖn, cuéc sèng cña ngêi lao ®éng ®îc ®¶m b¶o.Ngêi chñ ®îc b¶o vÖ viÖc s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh thêng, tr¸nh ®îc nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt. Mèi quan hÖ ba bªn nªu trªn ®îc thÕ giíi quan niÖm lµ BHXH cho ngêi lao ®éng. Nh vËy BHXH lµ mét chÕ ®é ph¸p ®Þnh b¶o vÖ ngêi lao ®éng, b»ng c¸ch th«ng qua viÖc tËp trung nguån tµi chÝnh ®îc huy ®éng tõ sù ®ãng 3 gãp cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng (nÕu cã), sù tµi trî cña Nhµ níc nh»m trî cÊp vËt chÊt cho ngêi ®îc b¶o hiÓm vµ gia ®×nh hä trong trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do gÆp c¸c rñi ro èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, hÕt tuæi lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hoÆc tö vong… 2 - Sù cÇn thiÕt ph¶i cã hÖ thèng BHXH Trong cuéc sèng còng nh trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng ngµy, mÆc dï kh«ng muèn nhng ngêi lao ®éng kh«ng thÓ tr¸nh khái hÕt nh÷ng rñi ro bÊt ngê x¶y ra nh: èm ®au; bÖnh tËt, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp… TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã x¶y ra ®Òu Ýt nhiÒu lµm ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho b¶n th©n còng nh gia ®×nh; ngêi th©n cña hä. Muèn kh¾c phôc ®îc khã kh¨n do c¸c rñi ro nªu trªn g©y ra, ngêi lao ®éng cÇn ph¶i ®îc sù b¶o trî cña tËp thÓ sè ®«ng. §Æc biÖt ®Ó ngêi lao ®éng yªn t©m tham gia s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc th× nhµ níc cÇn ph¶i can thiÖp vµo nh»m lµm gi¶m bít nh÷ng khã kh¨n cho ngêi lao ®éng trong c¸c trêng hîp: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng – bÖnh nghÒ nghiÖp, chÕt, mÊt viÖc lµm khi vÒ giµ…Tõ ®ã BHXH ®îc ra ®êi nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan khi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi ®Òu c¶m thÊy cÇn ph¶i tham gia hÖ thèng BHXH nµy. 4 II . Vai trß vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña BHXH 1 – Vai trß cña BHXH 1.1) §èi víi ngêi lao ®éng Trong giai ®o¹n hiÖn nay khi ®Êt níc ®ang ngµy cµng hoµn thiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ th× nh÷ng "rñi ro" nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng- bÖnh nghÒ nghiÖp, thai s¶n, mÊt viÖc lµm…l¹i diÔn ra mét c¸ch thêng xuyªn vµ ngµy cµng phæ biÕn h¬n, phøc t¹p h¬n. Khi nh÷ng rñi ro nµy x¶y ra sÏ g©y khã kh¨n cho ngêi lao ®éng vÕ c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, ¶nh hëng kh«ng tèt cho c¶ céng ®ång. Víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc, BHXH sÏ gãp phÇn trî gióp cho c¸ nh©n nh÷ng ngêi lao ®éng gÆp ph¶i rñi ro, bÊt h¹nh b»ng c¸ch t¹o ra cho hä nh÷ng thu nhËp thay thÕ, nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng thuËn lîi…gióp hä æn ®Þnh cuéc sèng, yªn t©m c«ng t¸c, t¹o cho hä mét niÒm tin vµo t¬ng lai. Tõ ®ã gãp phÇn quan träng vµo viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng còng nh chÊt lîng c«ng viÖc cho xÝ nghiÖp nãi riªng vµ cho toµn x· héi nã chung. 1.2) §èi víi ngêi sö dông lao ®éng §Ó cã ®îc s¶n phÈm phôc vô cho cuéc sèng cña con ng- êi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi th× cÇn ph¶i cã ngêi t¹o ra s¶n phÈm vµ nhê vµo qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cÇn thiÕt cho con ngêi, cho x· héi. Nh÷ng ng- êi biÕt vËn dông søc lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, 5 ®ã chÝnh lµ nh÷ng ngêi chñ sö dông lao ®éng. Muèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ®¶m b¶o th× ngêi chñ ph¶i t¹o ®îc mèi quan hÖ tèt víi ngêi lao ®éng, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi ngêi lao ®éng thËt tèt ®Ó hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt vµ cã niÒm tin vµo cuéc sèng tõ ®ã hä lao ®éng s¶n xuÊt h¨ng h¸i h¬n, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm tèt h¬n lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xu¸t kinh doanh cña ngêi chñ sö dông lao ®éng ho¹t ®éng ®¹t kÕt qu¶ cao. Muèn vËy ngêi chñ sö dông lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng BHXH cho nh÷ng ngêi lao ®éng cña m×nh ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o nh÷ng kho¶n chi tr¶ cÇn thiÕt, kÞp thêi ®Õn ngêi lao ®éng khi hä gÆp nh÷ng rñi ro bÊt ch¾c. ViÖc tham gia ®ãng gãp BHXH cho ngêi lao ®éng cña ngêi chñ sö dông lao ®éng lµ gãp vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n, n©ng cao n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ lao ®éng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp còng nh n©ng cao thu nhËp cho ngêi lao ®éng vµ gãp vµo viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc. 1.3) §èi víi x· héi Thø nhÊt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng ho¹t ®éng BHXH lµ mét ho¹t ®éng dÞch vô, c¬ quan BHXH lµ mét “doanh nghiÖp” s¶n xuÊt ra nh÷ng dÞch vô “ b¶o hiÓm” cho ngêi lao ®éng, mét lo¹i dÞch vô mµ bÊt cø ai còng cÇn ®Õn (kh«ng ph¶i chØ c¸n bé, c«ng nh©n viªn chøc míi cÇn). NÕu c¸c doanh nghiÖp nµy cµng s¶n xuÊt ra nhiÒu 6 lo¹i b¶o hiÓm (®¸p øng ®a d¹ng c¸c nhu cÇu) th× gi¸ trÞ cña nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô nµy còng ®îc tÝnh trùc tiÕp vµo tæng s¶n phÈm x· héi. Thø hai, víi t c¸ch lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc, BHXH sÏ “ b¶o hiÓm” cho ngêi lao ®éng, ho¹t ®éng BHXH sÏ gi¶i quyÕt nh÷ng “ trôc trÆc”, “ rñi ro” x¶y ra ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng, gãp phÇn tÝch cùc cña m×nh vµo viÖc phôc håi n¨ng lùc lµm viÖc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña søc lao ®éng. Sù gãp phÇn nµy t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n, ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc cña m×nh vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Víi sù trî gióp cña ng- êi lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro b»ng c¸ch t¹o ra thu nhËp thay thÕ th× BHXH ®· gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn chÝnh s¸ch tiªu dïng quèc gia lµm t¨ng sù tiªu dïng cho x· héi. Thø ba, víi t c¸ch lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung, BHXH t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi hÖ thèng tµi chÝnh ng©n s¸ch Nhµ níc, tíi hÖ thèng tÝn dông tiÒn tÖ ng©n hµng. ChÝnh v× vËy, ®Æt ra mét yªu cÇu cho quü BHXH ph¶i tù b¶o tån vµ ph¸t triÓn quü b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, trong ®ã cã h×nh thøc ®Çu t ph¸t triÓn phÇn “ nhµn rçi” cña quü. PhÇn nµy cã t¸c ®éng kh«ng nhá tíi sù ph¸t triÓn ®Êt níc, gãp phÇn t¹o ra nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh míi, viÖc lµm míi gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o ra viÖc lµm cho ngêi lao ®«ng. Tõ ®ã gãp phÇn gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp cña ®Êt níc, gãp phÇn t¨ng thu 7 nhËp c¸ nh©n cho ngêi lao ®éng nãi riªng vµ t¨ng tæng s¶n phÈm quèc néi còng nh tæng s¶n phÈm quèc d©n nãi chung. Thø t, BHXH gãp phÇn vµo viÖc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, lµ c«ng cô ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng nguêi tham gia BHXH. Sù ph©n phèi l¹i thu nhËp nµy ®îc tiÕn hµnh th«ng qua hai c¸ch: Ph©n phèi l¹i theo chiÒu ngang gi÷a ngêi khoÎ vµ ngêi giµ, ngêi ®ang lµm viÖc víi ngêi ®· nghØ hu, ngêi trÎ tuæi víi ngêi lín tuæi, gi÷a nam víi n÷, ngêi ®ang hëng trî cÊp víi ngêi cha hëng trî cÊp; ph©n phèi l¹i theo chiÒu ngang lµ môc tiªu quan träng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi, gi÷a nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao vµ ngêi cã thu nhËp thÊp. BHXH kh«ng bao hµm ý ph©n phèi b×nh qu©n, còng kh«ng hµm ý lÊy cña ngêi giµu chia cho ngêi nghÌo mét c¸ch vâ ®o¸n. ý tëng cña BHXH nhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g¬ng, lµ ®oµn kÕt t¬ng trî, ph¸t huy tÝnh tù th©n, sèng hoµ nhËp cã t×nh cã nghÜa gi÷a c¸c nhãm, c¸c giíi b¹n trong cïng céng ®ång víi nhau mµ vèn lµ tiÒm lùc cña d©n téc ta ®· ®îc lÞch sö chøng minh. 2 – Nh÷ng nguyªn t¾c cña BHXH 2.1) Mäi ngßi lao ®éng trong mäi trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm ®Òu cã quyÒn ®îc BHXH . 8 QuyÒn ®ù¬c BHXH cña ngêi lao ®éng lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña quyÒn con ngêi. Nhng khi muèn x©y dùng hÖ thèng BHXH th× ®Çu tiªn Nhµ níc ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng kinh tÕ x· héi, vÒ chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p, vÒ tæ chøc vµ c¬ chÕ qu¶n lý cÇn thiÕt. §ång thêi, nh÷ng ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng ph¶i thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp tµi chÝnh cña m×nh. Kh«ng ph¶i lµ c¸i cã s½n nªn tríc hÕt ph¶i t×m c¸ch t¹o ra nã. ë mçi níc kh«ng cã sù ®ãng gãp nµy th× chÝnh s¸ch BHXH cã hay ®Õn mÊy còng kh«ng bao giê cã BHXH trong thùc tiÔn. V× vËy, thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp tµi chÝnh BHXH lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Ó ngêi lao ®éng ®îc hëng quyÒn BHXH. 2.2) Nhµ níc vµ ngêi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ph¶i BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng, ngêi lao ®éng còng ph¶i tù b¶o hiÓm cho m×nh. §©y lµ mèi quan hÖ ba bªn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng, trong ®ã Nhµ níc cã vai trß qu¶n lý vÜ m« mäi ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trªn ph¹m vi c¶ níc. Víi vai trß nµy Nhµ níc cã trong tay mäi ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña toµn x· héi, ®ång thêi còng cã mäi c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn vai trß cña m×nh. Cïng víi sù t¨ng trëng sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, còng cã nh÷ng kÕt qu¶ bÊt lîi kh«ng mong muèn. Nh÷ng kÕt qu¶ bÊt lîi nµy trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp sÏ dÉn ®Õn nh÷ng rñi ro cho ngêi lao ®éng. Khi x¶y ra t×nh tr¹ng nh vËy nÕu kh«ng cã BHXH th× Nhµ níc vÉn ph¶i chi 9 Ng©n s¸ch ®Ó gióp ®ì ngêi lao ®éng díi mét d¹ng kh¸c. Sù gióp ®ì ®ã ch¼ng nh÷ng lµm cho ®êi sèng ngêi lao ®éng æn ®Þnh mµ cßn lµm cho s¶n xuÊt kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc æn ®Þnh. V× vËy, khi trong x· héi loµi ngêi xuÊt hiÖn BHXH – mét d¹ng ®¶m b¶o ®êi sèng tiÕn bé h¬n ®èi víi ngêi lao ®éng- so víi c¸c d¹ng gióp ®ì truyÒn thèng th× Nhµ níc cµng cã ®iÒu kiÖn vµ cµng cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc vµ tham gia d¹ng ho¹t ®éng ®ã. §èi víi ngêi sö dông lao ®éng, mäi khÝa c¹nh ®Æt ra còng t¬ng tù nh trªn nhng chØ trong ph¹m vi mét sè doanh nghiÖp. ë ®ã gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ. Ngêi sö dông lao ®éng muèn æn ®Þnh vµ s¶n xuÊt kinh doanh th× ngoµi viÖc ch¨m lo ®Çu t ®Ó cã m¸y mãc thiÕt bÞ hÞªn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cßn ph¶i ch¨m lo tay nghÒ vµ ®êi sèng cña ngêi lao ®éng mµ m×nh sö dông. Khi ngêi lao ®éng lµm viÖc b×nh thêng th× ph¶i tr¶ l¬ng (tr¶ c«ng) tho¶ ®¸ng cho ngêi lao ®éng. Khi hä gÆp rñi ro, èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp.. trong ®ã cã rÊt nhiÒu trêng hîp g¾n víi qu¸ tr×nh lao ®éng, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cô thÓ cña doanh nghiÖp th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm BHXH cho hä. ChØ cã nh vËy ngêi lao ®éng míi yªn t©m tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cho doanh nghiÖp. §èi víi ngêi lao ®éng khi gÆp nh÷ng rñi ro kh«ng muèn vµ kh«ng ph¶i hoµn toµn hay trùc tiÕp do lçi cña ngêi kh¸c 10 th× tríc hÕt ®ã lµ rñi ro cña b¶n th©n. V× thÕ, nÕu muèn ®îc BHXH tøc lµ muèn nhiÒu ngêi kh¸c hç trî cho m×nh, lµ dµn tr¶i rñi ro cña m×nh cho nhiÒu ngêi kh¸c th× tù m×nh ph¶i g¸nh chÞu trùc tiÕp vµ tríc hÕt ®·...§iÒu ®ã cã nghÜa lµ b¶n th©n ngêi lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia BHXH ®Ó tù b¶o hiÓm cho m×nh. 2.3) BHXH ph¶i dùa trªn sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia ®Ó h×nh thµnh lªn quü BHXH ë nguyªn t¾c trªn ®· thÊy râ tÝnh kh¸ch quan cña tr¸ch nhiÖm ph¶i tham gia BHXH ®èi víi ngêi lao ®éng cña c¶ ba bªn (Nhµ níc, ngêi sö dông lao ®éng vµ ngêi lao ®éng) trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. BiÓu hiÖn cô thÓ cña tr¸ch nhiÖm nµy lµ ®ãng phÝ BHXH ®Çu kú. Nhê sù ®ãng gãp ®ã mµ ph¬ng thøc riªng cã cña BHXH lµ dµn tr¶i rñi ro theo nhiÒu chiÒu, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph©n phèi thu nhËp theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu ngang míi ®îc thùc hiÖn. H¬n n÷a nã cßn t¹o ra mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ gi÷a tr¸ch nhiÖm víi quyÒn lîi gãp phÇn phßng chèng nh÷ng hiÖn tîng nhiÔu trong hÖ thèng ho¹t ®éng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho mäi ngêi cã liªn quan nµy. 2.4) Ph¶i tu©n theo quy luËt sè lín BHXH lµ mét trong c¸c nguyªn t¾c, c¸c c¬ chÕ an toµn x· héi, tríc hÕt lµ sù trî gióp cho ngêi lao ®éng trong c¸c trêng hîp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt thu nhËp t¹m thêi khi hä bÞ èm ®au, thai s¶n… hoÆc hÕt tuæi lao ®éng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong c¶ cuéc ®êi cña ngêi lao 11 ®éng thêng th× thêi gian lao ®éng dµi h¬n thêi gian ngêi lao ®éng bÞ t¹m thêi mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc thêi gian tõ khi hÕt tuæi lao ®éng ®Õn lóc chÕt. V¶ l¹i tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia BHXH cïng mét lóc cã nhu cÇu b¶o hiÓm, v× vËy nguyªn t¾c tríc hÕt cña BHXH lµ lÊy sè ®«ng bï sè Ýt, lÊy qu·ng ®êi lao ®éng cã thu nhËp ®Ó b¶o hiÓm cho khi gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng. 2.5) KÕt hîp gi÷a c¸c lo¹i lîi Ých, c¸c kh¶ n¨ng vµ ph- ¬ng thøc ®¸p øng nhu cÇu BHXH Trong BHXH c¶ ba bªn tham gia: Ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ Nhµ níc ®Òu nhËn ®îc nhiÒu lîi Ých. Nhng lîi Ých nhËn ®îc kh«ng ph¶i lu«n lu«n nh nhau, thèng nhÊt víi nhau mµ tr¸i l¹i cã lîi Ých cã lóc l¹i m©u thuÉn víi nhau. Ch¼ng h¹n viÖc t¨ng møc trî cÊp hoÆc t¨ng thêi h¹n nghØ lµm viÖc vµ hëng trî cÊp BHXH sÏ rÊt cã lîi cho ngêi lao ®éng nhng l¹i g©y khã kh¨n cho ngêi chñ sö dông lao ®éng, nÕu gi¶m hËu qu¶ bÊt lîi cho ngêi sö dông lao ®éng th× Nhµ níc l¹i ph¶i g¸nh chÞu. 2.6) Møc trî cÊp BHXH ph¶i ®¶m b¶o thÊp h¬n tiÒn l- ¬ng khi ®ang ®i lµm, nhng còng ph¶i lín h¬n møc l- ¬ng tèi thiÓu Trî cÊp BHXH nãi ë ®©y lµ lo¹i trî cÊp thay thÕ cho tiÒn l¬ng nh trî cÊp èm ®au, thai s¶n, hu trÝ tuæi giµ chø kh«ng ph¶i lµ trî cÊp bï ®¾p hoÆc trî cÊp BHXH. Nh ®· biÕt, tiÒn l¬ng lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi lao ®éng khi hä thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt 12 ®Þnh. NghÜa lµ, chØ ngêi lao ®éng cã søc khoÎ b×nh th- êng, cã viÖc lµm b×nh thêng vµ thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt ®Þnh míi cã tiÒn l¬ng. Khi ®· bÞ èm ®au, tai n¹n hay tuæi giµ kh«ng thùc hiÖn ®îc c«ng viÖc nhÊt ®Þnh hoÆc kh«ng viÖc lµm mµ tríc ®ã cã tham gia BHXH th× chØ cã trî cÊp BHXH vµ trî cÊp ®ã kh«ng thÓ b»ng tiÒn l¬ng t¹o ra ®îc. Cßn nÕu cè t×m c¸ch tr¶ trî cÊp BHXH b»ng hoÆc cao h¬n tiÒn l¬ng th× kh«ng mét ngêi lao ®éng nµo ph¶i cè g¾ng cã viÖc lµm vµ tÝch cùc lµm viÖc ®Ó cã l¬ng mµ ngîc l¹i hä sÏ cè g¾ng èm ®au, thai s¶n ®Ó hëng trî cÊp. H¬n n÷a c¸ch lËp quü, ph¬ng thøc dµn tr¶i rñi ro cña BHXH còng kh«ng cho phÐp tr¶ trî cÊp BHXH b»ng tiÒn l- ¬ng lóc ®ang ®i lµm. V× tr¶ trî cÊp b»ng tiÒn l¬ng th× ch¼ng kh¸c g× bÞ rñi ro ®em rñi ro cña m×nh dµn tr¶i hÕt cho nh÷ng ngêi kh¸c. Nh vËy, møc trî cÊp BHXH ph¶i thÊp h¬n møc tiÒn l- ¬ng lóc ®ang ®i lµm. Tuy nhiªn do môc ®Ých, b¶n chÊt vµ c¸ch lµm cña BHXH th× møc trî cÊp thÊp nhÊt còng kh«ng thÓ thÊp h¬n møc sèng tèi thiÓu hµng ngµy. ChØ khi ®ã BHXH míi cã tÝnh nh©n v¨n cao c¶. 2.7) KÕt hîp gi÷a BHXH b¾t buéc víi BHXH tù nguyÖn B¶o hiÓm x· héi ¸p dông h×nh thøc b¾t buéc ®Ó ®¶m b¶o quy luËt sè lín vµ sè cã hÖ sè an toµn cao nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cña ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn, cã nh÷ng trêng hîp, ngêi lao ®éng muèn hëng trî cÊp hu trÝ ë 13 møc cao h¬n møc ®îc hëng díi h×nh thøc b¾t buéc, hoÆc khi c©n nh¾c thÊy hä ®ãng thªm vµo BHXH còng lµ mét h×nh thøc göi tiÒn tiÕt kiÖm, vµ cã khi cßn lîi h¬n göi vµo ng©n hµng, th× hä sÏ cã nhu cÇu ®ãng phÝ BHXH nhiÒu h¬n møc quy ®Þnh. ChÝnh v× vËy, khi ®¸p øng nhu cÇu ®ã còng thùc hiÖn ®îc ®¶m b¶o tèt h¬n cuéc sèng cho ngêi lao ®éng ®ång thêi quy luËt sè lín vÉn ®îc t«n träng. 2.8) Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt BHXH trªn ph¹m vi c¶ níc, ®ång thêi ph¶i ph¸t huy tÝnh ®a d¹ng, n¨ng ®éng cña c¸c bé phËn cÊu thµnh HÖ thèng BHXH cña mét níc thêng gåm nhiÒu bé phËn cÊu thµnh. Trong ®ã bé phËn lín nhÊt do Nhµ níc tæ chøc vµ b¶o hé ®Æc biÖt bao trïm toµn bé nh÷ng ngêi hëng l- ¬ng tõ Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ nh÷ng ngêi lao ®éng thuéc nh÷ng khu vùc kinh tÕ quan träng cña ®Êt níc. C¸c bé phËn nhá h¬n do c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ vµ t nh©n tæ chøc ra ®Ó b¶o hiÓm cho mét sè ®èi tîng h¹n chÕ do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong bé phËn do Nhµ níc tæ chøc cßn cã thÓ cã mét sè bé phËn BHXH chuyªn ngµnh nh: BHXH ®èi víi c«ng chøc, BHXH ®èi víi qu©n nh©n hëng l¬ng vµ mét sè bé phËn BHXH theo ngµnh kinh tÕ cã tÝnh chÊt ®Æc thï (®êng s¾t, khai th¸c má...). C¸c bé phËn BHXH ®ù¬c tæ chøc nh thÕ nµo, nhiÒu hay Ýt lµ do ®i Òu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ do Nhµ níc quy ®Þnh. ë níc ta do nh÷ng diÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cha cho phÐp c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n thùc hiÖn BHXH mµ chØ cã BHXH cña Nhµ níc. 14 §Ó BHXH ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt thiÕt ph¶i b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt trªn nh÷ng vÊn ®Ò lín hoÆc c¬ b¶n nhÊt ®Ó tr¸nh tuú tiÖn, tÝnh côc bé hoÆc nh÷ng m©u thuÉn n¶y sinh. §ång thêi còng ph¶i cã c¬ chÕ ®Ó mçi bé phËn cÊu thµnh cã thÓ n¨ng ®éng trong ho¹t ®éng ®Ó chóng cã thÓ bï ®¾p, bæ xung nh÷ng u ®iÓm cho nhau. 2.9) BHXH ph¶i ®îc ph¸t triÓn dÇn tõng bíc phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ BHXH cña mét níc g¾n rÊt chÆt víi tr¹ng th¸i kinh tÕ, víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, víi c¬ chÕ vµ tr×nh ®é qu¶n lý ®Æc biÖt lµ víi sù ®iÒu chØnh, sù ®ång bé cña nÒn ph¸p chÕ cña níc ®ã. Trong t×nh h×nh níc ta, kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN ®ang h×nh thµnh, nhiÒu mÆt kinh tÕ x· héi ®ang chuyÓn ®éng m¹nh. V× vËy, viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn BHXH ph¶i b¶o ®¶m ch¾c ch¾n, tÝnh to¸n thËn träng vµ cã bíc ®i phï hîp. III. quü BHXH 1 – Vai trß cña quü BHXH Trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi, cã rÊt nhiÒu lo¹i quü kh¸c nhau nh: quü tiªu dïng, quü s¶n xuÊt, quü dù phßng, quü tiÒn l¬ng, quü tiÒn thëng, quü phóc lîi, quü tiÕt kiÖm...TÊt c¶ c¸c lo¹i quü nµy ®Òu cã mét ®iÓm chung lµ tËp hîp c¸c ph¬ng tiÖn tµi chÝnh cho nh÷ng ho¹t ®éng nµo ®ã theo môc tiªu ®Þnh tríc. Quü lín hay quü nhá biÓu 15 thÞ kh¶ n¨ng vÒ mÆt ph¬ng tiÖn vµ vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc cÇn lµm. TÊt c¶ c¸c quü ®Òu kh«ng chØ tån t¹i víi mét khèi lîng tÜnh t¹i mét thêi ®iÓm mµ lu«n biÕn ®éng t¨ng lªn ë ®Çu vµo víi c¸c nguån thu vµ gi¶m ®i ë ®Çu ra víi c¸c kho¶n chi nh mét dßng ch¶y liªn tôc. §Ó ®¶m b¶o cho ®Çu ra æn ®Þnh, ngêi ta thiÕt lËp mét lîng dù tr÷. Bëi vËy, ®Ó n¾m vµ ®iÒu hµnh ®îc mét quü nµo ®ã th× kh«ng ph¶i chØ n¾m ®îc khèi lîng cña nã t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, mµ quan träng h¬n lµ ph¶i n¾m ®îc lu lîng cña nã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Theo nh÷ng quan niÖm vÒ quü nãi chung nh trªn, th× quü BHXH lµ tËp hîp nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH h×nh thµnh mét quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi Ng©n s¸ch Nhµ níc ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngêi ®îc BHXH vµ gia ®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm. Nh vËy, quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng ®ång thêi lµ mét quü dù phßng, nã võa mang tÝnh kinh tÕ, võa mang tÝnh x· héi rÊt cao vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o ra kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia víi tæng dù tr÷ Ýt nhÊt, gióp cho viÖc dµn tr¶i rñi ro ®- 16 îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m tèi thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cho ngêi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ ng©n s¸ch Nhµ níc vµ ng©n s¸ch gia ®×nh. 2 – Nguån quü BHXH Quü BHXH tËp trung nh÷ng ®ãng gãp b»ng tiÒn cña nh÷ng ngêi tham gia BHXH h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung ®Ó chi tr¶ cho nh÷ng ngêi ®îc hëng BHXH vµ gia ®×nh hä khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm. Nh vËy quü BHXH lµ mét quü tiªu dïng, ®ång thêi lµ mét quü dù phßng; nã võa mang tÝnh kinh tÕ võa mang tÝnh x· héi rÊt cao vµ lµ ®iÒu kiÖn hay c¬ së vËt chÊt quan träng nhÊt ®¶m b¶o cho toµn bé hÖ thèng BHXH tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Quü BHXH h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng ®· t¹o kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng rñi ro cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia víi tæng dù tr÷ Ýt nhÊt, gióp cho viÖc giµn tr¶i rñi ro ®îc thùc hiÖn theo c¶ hai chiÒu kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cho ngêi sö dông lao ®éng, tiÕt kiÖm chi cho c¶ Ng©n s¸ch nhµ nícvµ ng©n s¸ch gia ®×nh. Quü ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau: 17 - Thø nhÊt, ®ã lµ phÇn ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng, ngêi lao ®éng vµ Nhµ níc, ®©y lµ nguån chiÕm tØ träng lín nhÊt vµ c¬ b¶n cña quü. - Thø hai, lµ phÇn t¨ng thªm do bé phËn nhµn rçi t¬ng ®èi cña quü ®îc tæ chøc BHXH chuyªn tr¸ch ®a vµo ho¹t ®éng sinh lêi. - Thø ba, lµ phÇn nép ph¹t cña nh÷ng c¸ nh©n vµ tæ chøc kinh tÕ vi ph¹m luËt lÖ vÒ BHXH. PhÇn lín c¸c níc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn. Tuy nhiªn ph¬ng thøc ®ãng gãp vµ møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia cã kh¸c nhau. 2 - Môc ®Ých sö dông quü BHXH Quü BHXH ®îc sö dông chñ yÕu cho hai mùc ®ich sau ®©y: - Chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH - Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH Theo khuyÕn nghÞ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) quü BHXH ®îc sö dông ®Ó trî cÊp cho c¸c ®èi tîng tham gia BHXH, nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä, khi ®èi tîng tham gia BHXH gÆp rñi ro. Thùc chÊt lµ trî cÊp cho 9 chÕ ®é mµ tæ chøc nµy ®· nªu lªn trong c«ng íc 102 th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬: 1. Ch¨m sãc y tÕ 2. Trî cÊp èm ®au 18 3. Trî cÊp thÊt nghiÖp 4. Trî cÊp tuæi giµ 5. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp 6. Trî cÊp gia ®×nh 7. Trî cÊp sinh ®Î 8. Trî cÊp khi tµn phÕ 9. Trî cÊp cho ngêi cßn sèng ( trî cÊp mÊt ngêi nu«i dìng) 9 chÕ ®é trªn h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH . Tuú ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi mµ mçi níc tham gia c«ng íc Gi¬nev¬ thùc hiÖn khuyÕn nghÞ ®ã ë møc ®é kh¸c nhau, nhng Ýt nhÊt ph¶i thùc hiÖn ®îc ba chÕ ®é. Trong ®ã, Ýt nhÊt ph¶i cã mét trong n¨m chÕ ®é: (3), (4), (5), (8), (9). Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng trªn khi x©y dùng ®Òu dùa trªn nh÷ng c¬ së kinh tÕ x· héi tµi chÝnh, thu nhËp, tiÒn l¬ng .v.v…§ång thêi tuú tõng chÕ ®é khi x©y dùng cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè sinh häc; tuæi thä b×nh qu©n cña quèc gia, nhu cÇu dinh dìng; x¸c suÊt tö vong… Tuy nhiªn, c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng BHXH ph¶i tÝnh ®Õn mét lo¹t c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn toµn bé hÖ thèng c¸c chÕ ®é còng nh tõng chÕ ®é BHXH cô thÓ. Ch¼ng h¹n khi x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng trî cÊp BHXH tuæi giµ ph¶i dùa vµo c¬ së sinh häc lµ tuæi ®êi vµ giíi tÝnh, cña ngêi lao ®éng lµ chñ yÕu. Bëi v× tuæi giµ ®Ó h- ëng trî cÊp hu trÝ cña mçi giíi, mçi vïng, mçi quèc gia cã 19 nh÷ng kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. Do ®ã, co nh÷ng níc quy ®Þnh: Nam 60 tuæi vµ N÷ 55 tuæi sÏ ®îc nghØ hu. Nhng còng cã nh÷ng níc quy ®Þnh: Nam 65 tuæi vµ N÷ 60 tuæi.v.v…HoÆc khi x¸c ®Þnh ®iÒu kiÖn hëng trî cÊp cho chª ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè nh: §iÒu kiÖn vµ m«i trêng lao ®éng; b¶o hé lao ®éng v.v…C¸c yÕu tè nµy thêng cã quan hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau Ýt nhiÒu ¶nh hëng ®Õn ®iÒu kiÖn BHXH cña tõng chÕ ®é vµ toµn bé hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH. Thêi gian hëng trî cÊp vµ møc hëng trî cÊp BHXH nãi chung phô thuéc vµo tõng trêng hîp cô thÓ vµ thêi gian ®ãng phÝ BHXH cña ngêi lao ®éng trªn c¬ së t¬ng øng gi÷a ®ãng vµ hëng. §ång thêi møc trî cÊp cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n chung cña tõng quü tµi chÝnh BHXH; møc sèng chung cña c¸c tÇng líp d©n c vµ ngêi lao ®éng. Nhng vÒ nguyªn t¾c, møc trî cÊp nµy kh«ng cao h¬n møc tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng khi ngêi lao ®éng ®ang lµm viÖc vµ nã chØ b»ng mét tû lÖ phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh so víi møc tiÒn l¬ng hay tiÒn c«ng. ë c¸c níc kinh tÕ ph¸t triÓn do møc l¬ng cao nªn tû lÖ nµy thêng thÊp vµ ngîc l¹i ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn do møc tiÒn lªong cßn thÊp nªn ph¶i ¸p dông mét tû lÖ kh¸ cao. VÝ dô, ë ph¸p møc trî cÊp hu trÝ chØ b»ng 50% møc l¬ng cao nhÊt ( víi ®iÒu kiÖn ®ãng BHXH ®ñ 37,5 n¨m ), èm ®au ®îc hëng trî cÊp b»ng 50% tiÒn l¬ng, thêi gian nghØ èm ®îc hëng 20