ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRẦN THU HÀ Ở CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ UÔNG BÍ TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRẦN THU HÀ Ở CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ UÔNG BÍ TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN THỊ TÍNH THÁI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng trong các công trình nghiên cứu khác. Luận văn sử dụng các thông tin từ nhiều nguồn khác nhau; các thông tin được chọn lọc, phân tích, tổng hợp và xử lý để đưa vào luận văn đúng quy định. những thành tựu của các nhà khoa học với sự trân trọng và biết ơn. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2014 Tác giả Trần Thu Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu i http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CẢM ƠN Để có được kết quả nghiên cứu này, bằng tấm lòng thành kính, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Ban chủ nhiệm khoa, các thầy cô giáo khoa Tâm lý giáo dục Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã quan tâm và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trường. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS. Nguyễn Thị Tính - người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu, các bạn bè đồng nghiệp trường Tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh và gia đình đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập nâng cao trình độ và nghiên cứu viết luận văn. Do điều kiện về thời gian và năng lực bản thân còn hạn chế nên luận văn chắc chắn sẽ còn những khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của các thầy cô giáo, các bạn bè đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2014 Tác giả Trần Thu Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu ii http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. ii MỤC LỤC ...................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .......................................................... vi MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 3 6. Giới hạn nghiên cứu .................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ........................................................................................ 4 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC .................................................. 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 9 1.2.1. Khái niệm quản lý .............................................................................. 9 1.2.2. Khái niệm quản lý giáo dục ............................................................. 10 1.2.3. Khái niệm quản lý nhà trường ......................................................... 11 1.2.4. Khái niệm hoạt động ngoại khóa ..................................................... 12 1.2.5. Khái niệm quản lý hoạt động ngoại khóa ........................................ 14 1.2.6. Khái niệm quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học ........... 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iii http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1.3. Những vấn đề cơ bản của hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học ...... 15 1.3.1. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động ngoại khoá ở trường Tiểu học ....... 15 1.3.2. Đặc điểm của hoạt động ngoại khoá ở Tiểu học ............................. 17 1.3.3. Các nguyên tắc tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học ....... 19 1.3.4. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học .................................... 20 1.3.5. Hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học............ 21 1.3.6. Mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh trong tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học............................................................ 22 1.4. Quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học................................... 22 1.4.1. Lập kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học ...... 23 1.4.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động ngoại khóa ......................... 23 1.4.3. Chỉ đạo tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh ....................... 24 1.4.4. Kiểm tra đánh giá kết quả giáo viên tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh ở trường tiểu học.......................................................... 27 1.5. Hiệu trưởng trường tiểu học với công tác quản lý hoạt động ngoại khóa...... 28 1.5.1. Trường tiểu học................................................................................ 28 1.5.2. Vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của hiệu trưởng trường Tiểu học ..... 30 1.5.3. Nội dung quản lý hoạt động ngoại khóa của hiệu trưởng trường tiểu học ....................................................................................................... 32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ UÔNG BÍ TỈNH QUẢNG NINH............................................................................................. 33 2.1. Tổ chức khảo sát .................................................................................... 33 2.1.1. Tổng quan về tình hình phát triển KT - XH và GD - ĐT của thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh ......................................................... 33 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trưởng tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh ............................... 37 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học sinh ở trường tiểu học thành phố Uông Bí .......................................................................... 39 2.2.1. Thực trạng nhận thức về hoạt động ngoại khóa của CBQL, GV và HS ................................................................................................... 39 2.2.2. Thực trạng các hình thức hoạt động ngoại khóa đã tổ chức ở trường tiểu học thành phố Uông Bí ........................................................... 45 2.2.3. Những khó khăn của giáo viên khi tổ chức hoạt động ngoại khóa ....... 46 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động ngoại khóa ở trưởng tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh ...................................................................... 47 2.3.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch hoạt động ngoại khóa của CBQL nhà trường ..................................................................................... 47 2.3.2. Thực trạng công tác tổ chức của cán bộ quản lý nhằm thực hiện kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học thành phố Uông Bí ............................................................................................... 49 2.3.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh ......................................................... 51 2.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả tổ chức HĐNK ở các trường Tiểu học thành phố Uông Bí ............................................................. 55 2.5. Đánh giá thực trạng và nguyên nhân ..................................................... 57 2.5.1. Đánh giá chung ................................................................................ 57 2.5.2. Nguyên nhân .................................................................................... 57 Chƣơng 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỞNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ UÔNG BÍ TỈNH QUẢNG NINH............................................................................................. 61 3.1. Những nguyên tắc xây dựng biện pháp ................................................. 61 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo thực hiện các quan điểm chỉ đạo của Đảng về Giáo dục và Đào tạo .................................................................... 61 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục Tiểu học .......... 62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu v http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3.1.3. Nguyên tắc tổ chức HĐNK phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh Tiểu học................................................................................ 63 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa dạy học và tổ chức HĐNK ....... 64 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo phát huy khả năng của học sinh trong quá trình tham gia HĐNK.......................................................................... 65 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh ............................................................ 66 3.2.1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng kỹ năng hướng dẫn, tổ chức HĐNK cho đội ngũ cán bộ giáo viên trong nhà trường ............................ 67 3.2.2. Quản lý việc xây dựng kế hoạch HĐNK của TPT Đội, GVCN ...... 69 3.2.3. Phát huy tối đa vai trò của giáo viên, vai trò chủ thể của HS và tập thể HS trong HĐNK ........................................................................ 72 3.2.4. Huy động các lực lượng xã hội tham gia tổ chức HĐNK cho học sinh tiểu học ........................................................................................ 74 3.2.5. Tăng cường kiểm tra đánh giá kết quả HĐNK ở trường Tiểu học ...... 77 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ............................................................ 78 3.4. Khảo sát tính cần thiết và khả thi của một số biện pháp quản lý HĐNK ...... 79 3.4.1. Mục đích, khảo sát .......................................................................... 79 3.4.2. Đối tượng khảo sát ........................................................................... 79 3.4.3. Nội dung khảo sát ............................................................................ 79 3.4.4. Phương pháp khảo nghiệm .............................................................. 80 3.4.5. Khảo nghiệm .................................................................................... 80 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 87 PHỤ LỤC ......................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu vi http://www.lrc-tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCH : Ban chấp hành CBQL : Cán bộ quản lý CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất GD : Giáo dục GD - ĐT : Giáo dục - Đào tạo GV : Giáo viên GVBM : Giáo viên bộ môn GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐGDNGLL : Hoạt động ngoài giờ lên lớp HĐNK : Hoạt động ngoại khoá HS : Học sinh HSTH : Học sinh tiểu học HT : Hiệu trưởng KT - XH : Kinh tế - Xã hội NVQL : Nghiệp vụ quản lý QLGD : Quản lý giáo dục TBDH : Thiết bị dạy học THPT : Trung học phổ thông TNCS : Thanh niên cộng sản XHH : Xã hội hoá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Quy mô trường, lớp, học sinh cấp tiểu học Tp. Uông Bí ......... 34 Bảng 2.2: Chất lượng học sinh giỏi tiểu học 4 năm qua .......................... 35 Bảng 2.3: Số lượng, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, chính trị của đội ngũ CBQL và GV trường tiểu học thành phố Uông Bí (2011 - 2013) ..................................................................... 36 Bảng 2.4: Nhận thức về vị trí HĐNK của CBQL .................................... 39 Bảng 2.5: Nhận thức về mục tiêu HĐNK của GV................................... 40 Bảng 2.6: Nhận thức của CBQL, GV về các hình thức HĐNK ............... 41 Bảng 2.7: Nhận thức của CBQL về tác dụng của HĐNK đến việc hình thành nhân cách HS ........................................................ 42 Bảng 2.8: Nhận thức của HS về các nội dung HĐNK ............................. 43 Bảng 2.9: Về các tác dụng, ảnh hưởng của HĐNK đối với việc hình thành nhân cách HS ........................................................ 44 Bảng 2.10: Thực trạng về những khó khăn gặp phải khi tổ chức HĐNK ....... 46 Bảng 2.11: Thực trạng việc xây dựng kế hoạch HĐNK của CBQL, GV ....... 48 Bảng 2.12: Thực trạng việc bồi dưỡng đội ngũ về HĐNK ....................... 49 Bảng 2.13: Thực trạng chỉ đạo thực hiện chương trình kế hoạch hoạt động ngoại khóa ..................................................................... 51 Bảng 2.14: Thực trạng phối hợp các lực lượng giáo dục tham gia tổ chức HĐNK của CBQL .......................................................... 53 Bảng 2.15: Thực trạng đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, kinh phí phục vụ cho các HĐNK của CBQL ........................................ 54 Bảng 2.16: Thực trạng việc kiểm tra đánh giá kết quả tổ chức HĐNK của CBQL và GV ....................................................... 56 Bảng 3.1: Mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý HĐNK ............... 80 Bảng 3.2: Mức độ khả thi của các biện pháp quản lý HĐNK .................. 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu v http://www.lrc-tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Biểu đồ 2.1: Thực trạng việc bồi dưỡng đội ngũ về HĐNK ....................... 50 Biểu đồ 2.2: Quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị, kinh phí phục vụ cho các HĐNK ........................................................................ 55 Biểu đồ 3.1: Sự tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý HĐNK ................................................. 81 Sơ đồ 3.1: Hoạt động của các lực lượng giáo dục ................................... 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu vi http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế, điều này đòi hỏi ngày càng cao của của công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và những thách của bối cảnh quốc tế trong thế kỷ mới, ngành giáo dục cũng không đứng ngoài quy luật phát triển đó, vì thế nhu cầu phát triển giáo dục để đáp ứng thực tiễn là một đòi hỏi bức thiết. Không những chỉ ở Việt Nam, mà nhiều nước trên thế giới đã đặt giáo dục vào vị trí quốc sách hàng đầu. Con người được giáo dục và biết tự giáo dục được coi là nhân tố quan trọng nhất. Giáo dục đã trở thành một bộ phận đặc biệt của cấu trúc hạ tầng xã hội, là tiền đề quan trọng cho sự phát triển của tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, quốc phòng và an ninh, bởi lẽ con người được giáo dục tốt và biết tự giáo dục mới có khả năng giải quyết một cách sáng tạo và có hiệu quả tất cả những vấn đề do sự phát triển xã hội đặt ra. Bậc Tiểu học là bậc học đầu tiên được xác định là “bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân” (Điều 2- Luật phổ cập giáo dục Tiểu học), nó đặt nền móng ban đầu cho việc xây dựng phát triển toàn diện nhân cách, trí tuệ con người, đặt nền tảng vững chắc cho giáo dục phổ thông và cho toàn bộ hệ thống giáo dục quốc dân. Điều 27, khoản 2 - Luật giáo dục năm 2005 đã xác định mục tiêu của giáo dục tiểu học là: “Giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học bậc Trung học cơ sở” Trong trường tiểu học, dạy học là hoạt động trọng tâm, chiếm một quỹ thời gian lớn, chi phối nhiều hoạt động khác. Nhưng do đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học, trẻ có nhu cầu phát triển mạnh cả về trí tuệ, lẫn thể chất. Bản chất của việc “học mà chơi, chơi mà học” vẫn là đặc điểm tâm lí hết sức quan trọng và đặc trưng cho mọi hoạt động học tập, lao động, vui chơi giải trí của các em. Đây là thời kì mà tư duy của trẻ đang chuyển dần từ tư duy trực quan sinh động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ sang tư duy trừu tượng. Vì vậy, song song với việc đặt những viên gạch nền móng của kiến thức văn hóa và khoa học cho các em, chúng ta cần phải tổ chức cho trẻ sinh hoạt vui chơi một cách lí thú, bổ ích phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi của các em. Làm thế nào để giúp trẻ cân bằng giữa việc học tập và vui chơi, giúp trẻ giảm bớt sự mệt mỏi, căng thẳng sau những giờ học trên lớp, tạo hứng thú trong học tập, trong tư duy, trong nghiên cứu sáng tạo, rèn luyện và phát triển thể chất, tinh thần cho trẻ,… Việc tổ chức tốt hoạt động ngoại khóa trong nhà trường sẽ giải quyết được vấn đề nêu trên. Bởi chính hoạt động ngoại khóa là một sân chơi bổ ích và lí thú nhất trong nhà trường giúp các em vừa được học tập ôn luyện củng cố, mở mang kiến thức đã học trên lớp vừa được vui chơi, giải trí lành mạnh và thể hiện được chính mình. Đây là động lực thúc đẩy giúp các em học tốt hơn các môn học văn hóa, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh trong nhà trường. Hoạt động ngoại khóa là một hoạt động ngoài giờ lên lớp cần có sự đầu tư cả về thời gian, vật chất và nhân lực. Trong thực tế ở các trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh, việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho học sinh chưa thực sự được coi trọng đúng mức, không thường xuyên, không đồng bộ nên chưa đạt được được mục tiêu giáo dục vì thế dẫn đến không gây hứng thú cho học sinh trong các nhà trường. Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài “Quản lý hoạt động ngoại khóa ở các trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh” nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện học sinh trong nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học. Từ đó đề xuất các biện pháp quản lý của Hiệu trưởng đối với hoạt động ngoại khóa ở các trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh nhằm góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 2 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình quản lý hoạt động ngoại khóa ở các trường tiểu học 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở các trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động ngoại khóa có vai trò vô cùng quan trọng trang nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục toàn diện học sinh tiểu học, hiệu quả của hoạt động ngoại khóa phụ thuộc vào các yếu tố quản lý của nhà trường. Nếu xây dựng được những biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa (HĐNK) của Hiệu trưởng phù hợp với thực tế của các nhà trường, đặc điểm của địa phương, tận dụng và phát huy được sức mạnh của các tổ chức trong và ngoài nhà trường thì hiệu quả hoạt động ngoại khóa sẽ được nâng cao và góp phần thực hiện giáo dục toàn diện học sinh tiểu học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý HĐNK ở trường tiểu học 5.2. Nghiên cứu thực trạng quản lý HĐNK ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh 5.3. Đề xuất và khảo nghiệm một số biện pháp quản lý HĐNK ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh 6. Giới hạn nghiên cứu - Nghiên cứu và khảo sát thực trạng công tác quản lý HĐNK của Hiệu trường ở 5 trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh - Các biện pháp quản lý được đề xuất dưới góc độ quản lý của Hiệu trưởng trường tiểu học đối với giáo viên và hoạt động dạy học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 3 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu, phân tích các tài liệu, sách báo có liên quan để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Tổng kết kinh nghiệm tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho học sinh tiểu học (HSTH) của các nhà trường trên địa bàn nghiên cứu. Lấy ý kiến chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục học, tâm lý học, văn hóa, giáo dục thể chất, y tế… Sử dụng phiếu điều tra kết hợp quan sát, phỏng vấn CBQL, GV để thu thập thông tin, phân tích thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học. Đồng thời tìm hiểu sự hứng thú của học sinh đối với các hoạt động ngoại khóa. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng công thức thống kê toán học để xử lý sô liệu thu được. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục. Nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động ngoại khóa ở trường tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 4 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA Ở TRƢỜNG TIỂU HỌC 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong quá trình phát triển của khoa học GD, hoạt động dạy- học được nghiên cứu một cách có hệ thống từ thời J.A.Cômenxki (1592-1670) tới nay; nhưng hoạt động ngoại khóa (HĐNK) dường như chưa được sự quan tâm của các nhà khoa học. Tuy nhiên, trong lịch sử cũng có những nghiên cứu đề cập tới vấn đề này. Rabơle (1494-1553 ) là một trong những đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa nhân đạo Pháp và tư tưởng GD thời kỳ văn hóa Phục hưng. Ông đòi hỏi việc GD phải bao hàm các nội dung: “Trí dục, đạo đức, thể chất và thẩm mỹ và đã có sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục như ngoài việc học ở lớp và ở nhà, còn có các buổi tham quan các xưởng thợ, các cữa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghệ sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày”. [19, tr 39-40]. Vào những năm 60 - 70, đất nước Liên Xô (cũ) đang trên con đường xây dựng Chủ nghĩa xã hội, việc GD con người phát triển toàn diện được Đảng Cộng sản và Nhà nước Xô viết quan tâm. Các nghiên cứu về lý luận GD nói chung và HĐNK sau giờ học ở trường nói riêng được đẩy mạnh. Trong sách "Giáo dục học” tập 3, tác giả T.A.Ilina đã đề cập tới khái niệm, nội dung và các hình thức cơ bản của các hoạt động ngoại khóa. Quyển “Tổ chức và lãnh đạo công tác giáo dục ở trường phổ thông”, tác giả I.X. Marienco đã trình bày sự thống nhất của công tác GD trong và ngoài giờ học, nội dung và các hình thức tổ chức các HĐNK, vị trí của người HT trong việc lãnh đạo hoạt động GD và các tổ chức Đội thiếu niên và Đoàn thanh niên. Đặc biệt, trong cuốn sách “Effective Eduacational Management” (Quản lý giáo dục có hiệu quả), tác giả Van Der Westhtuizen đã nêu một số vấn đề: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 5 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ khái niệm, mục đích, phân loại các hoạt động của HS làm 7 lĩnh vực, các nhiệm vụ quản lý hoạt động của HS, vai trò của GV và những người lớn khác trong việc tổ chức hoạt động của HS. Ở Việt Nam, sau ngày giành độc lập trong “Thư gửi học sinh” nhân ngày khai trường tháng 9/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Người viết: “... Nhưng các em cũng nên, ngoài giờ học ở trường, tham gia vào các Hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất nước”. Trong "Thư gửi Hội nghị các cán bộ phụ trách nhi đồng toàn quốc” Hồ Chủ tịch nhắc tới một khía cạnh khác của nội hàm khái niệm khi Người viết: “Trong lúc học, cũng cần làm cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần làm cho chúng học. Ở trong nhà, trong trường, trong xã hội chúng đều vui học” [16, tr 101]. * Vấn đề này được đề cập tại điều 7, Điều lệ nhà trường phổ thông tháng 6/1976, bao hàm các nội dung chính như sau: - Việc giảng dạy và giáo dục được tiến hành thông qua các hoạt động giảng dạy trên lớp, lao động sản xuất và hoạt động tập thể…. - Hoạt động tập thể của học sinh do nhà trường phối hợp với Đoàn thanh niên Lao động Hồ Chí Minh và Đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh tổ chức, bao gồm các hoạt động văn hóa, chính trị, xã hội của Đoàn và Đội và các hoạt động ngoại khóa về khoa học, kỹ thuật, văn nghệ, thể dục thể thao của nhà trường và của địa phương. Hoạt động tập thể góp phần GD ý thức chính trị, khả năng công tác độc lập của HS, góp phần củng cố, mở rộng kiến thức và phát triển mọi năng khiếu của họ theo chương trình và kế hoạch thống nhất. Như vậy, hoạt động tập thể được xác định là một trong những hoạt động GD cơ bản thực hiện trong trường phổ thông, nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân cách thế hệ trẻ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 6 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ * Điều lệ trường phổ thông tháng 4/1979, nội dung điều 10 được khái quát: - Công tác giáo dục ở trường…, được thực hiện thông qua các hoạt động giáo dục: học tập văn hóa, lao động sản xuất, thực nghiệm khoa học và các hoạt động xã hội; - Các hoạt động xã hội do nhà trường tổ chức cho học sinh tham gia với mức độ thích hợp, là nhằm củng cố những tri thức đã học được, bồi dưỡng tình cảm đối với nhân dân lao động, xây dựng thái độ tích cực tham gia công tác xã hội,… Ngoài các hoạt động giáo dục trên đây, cần tổ chức thêm những hoạt động ngoại khóa khác như thể dục thể thao, văn nghệ để công tác giáo dục được thêm phong phú. Như vậy so với điều lệ năm 1976, thì điều lệ năm 1979 có nội dung thiên về GD tình cảm, tư tưởng chính trị đạo đức cách mạng và ý thức tinh thần làm chủ tập thể, có phần xem nhẹ các hoạt động ngoại khóa. Từ cuộc cải cách GD lần thứ 3 tới nay, vấn đề HĐGDNGLL được đề cập, nghiên cứu cụ thể hơn: Nghị quyết số 14 - NQ/TW ngày 11/ 01/ 1979 của Bộ Chính trị Ban chấp hành TW Đảng(Khóa IV) về cải cách GD đã khẳng định: “Nội dung giáo dục ở trường phổ thông trung học mang tính chất toàn diện…, nhưng có chú ý hơn đến việc phát huy sở trường và năng khiếu cá nhân..., cần coi trọng giáo dục thẩm mỹ, giáo dục và rèn luyện thể chất, hoạt động văn hóa nghệ thuật, thể dục thể thao và rèn luyện quân sự” [4, tr 4-5]. Để đáp ứng yêu cầu cải cách GD, đã có nhiều công trình nghiên cứu làm rõ khái niệm “hoạt động ngoại khóa” và xác định các hình thức tổ chức có chất lượng HĐNK trong nhà trường. Cụ thể chia theo hai hướng chính sau: * Hướng thứ nhất: Các nghiên cứu cơ bản, mang tính lý luận nhằm xác định nội hàm của khái niệm HĐNK, xác định mục tiêu, vị trí, vai trò, nhiệm vụ, nội dung, hình thức của HĐNK. Đã có các công trình nghiên cứu sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 7 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ - Từ năm 1979, Viện khoa học GD thực hiện đề tài dài hạn nghiên cứu về “Các hoạt động ngoài giờ học lên lớp và sự hình thành nhân cách của học sinh” do Trung tâm nghiên cứu GD đạo đức chủ trì. Đề tài đã được triển khai thực nghiệm từ năm học 1979 - 1980 tại một số trường cấp 1, cấp 2, cấp 3 ở Hà Nội, sau đó kết quả thực nghiệm được thể hiện ở một loạt bài trên tạp chí Nghiên cứu GD và tạp chí Thông tin khoa học GD của một số nhà nghiên cứu như: Đặng Thúy Anh, Phạm Hoàng Gia, Lê Trung Tấn, Phạm Lăng... - Một số nghiên cứu thực nghiệm cải tiến nội dung, đổi mới phương pháp tổ chức nhằm nâng cao chất lượng HĐNK do nhóm cán bộ nghiên cứu của Viện Khoa học GD thực hiện như: Đặng Thúy Anh, Nguyễn Dục Quang, Nguyễn Thị Kỷ, Nguyễn Thanh Bình... - Một số sách, tài liệu viết về HĐNK trong thời gian gần đây của một số tác giả như: Đặng Vũ Hoạt, Hà Nhật Thăng, Nguyễn Hữu Hợp, Nguyễn Dục Quang, Nguyễn Đăng Thìn, Lê Thanh Sử, Nguyễn Thị Kỷ, Phùng Đình Mẫn, Dương Bạch Dương... * Hướng thứ hai: Một số bài viết về kinh nghiệm thực tiễn của các trường phổ thông trong tổ chức sinh hoạt tập thể, hoạt động ngoại khóa, HĐGDNGLL mà tác giả là GV, CBQL trường phổ thông như: Trần Thị Minh Hiền, GV THPT Chu Văn An - Hà Nội; Trần Văn Thế, Phó HT trường THPT Giao Thủy - Nam Định; Nguyễn Hoài Nam, trường Phổ thông vùng cao Việt Bắc... Qua hệ thống nghiên cứu nói trên, cho thấy các tác giả đi sâu vào nghiên cứu cơ bản về HĐNK ở trường phổ thông, nghiên cứu thực nghiệm, tổng kết kinh nghiệm HĐNK. Còn các nghiên cứu về quản lý HĐNK nói chung ở trường phổ thông và quản lý HĐNK ở trường Tiểu học nói riêng hầu như ít được thực hiện nghiên cứu. Qua tìm hiểu chưa có công trình, đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu về quản lý và các biện pháp quản lý HĐNK của hiệu trưởng các trường Tiểu học. Chính vì vậy, trong điều kiện công tác của bản thân, tôi thấy cần có sự nghiên cứu cơ bản về thực trạng quản lý HĐNK ở các trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 8 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Tiểu học thành phố Uông Bí tỉnh Quảng Ninh. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý HĐNK của người HT trường Tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GD phổ thông trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm quản lý Quản lý là một chức năng lao động xã hội bắt nguồn từ tính chất xã hội của lao động. Sự cần thiết của quản lý được C. Mac viết: “Tất cả mọi lao động trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên qui mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân…. Một người độc tấu vĩ cầm riêng lẻ tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng.” [5, tr 23-24] Như vậy, C. Mac đã chỉ ra bản chất quản lý là một hoạt động lao động để điều khiển lao động, một hoạt động tất yếu quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội loài người. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến, mọi nơi, mọi lúc, mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Đó là một loại hoạt động bắt nguồn từ tính chất cộng đồng, dựa trên sự phân công và hợp tác để làm một công việc nhằm đạt một mục tiêu chung. Trong quá trình phát triển của lý luận quản lý, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về khái niệm quản lý, do các nhà nghiên cứu lý luận cũng như thực hành quản lý đưa ra. - Frederick Winslow Taylor (1856-1915), người sáng lập thuyết quản lý theo khoa học đã định nghĩa “Quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm, và sau đó hiểu được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất” [6, tr 89]. Đó cũng là tư tưởng cơ bản của ông về quản lý. - Henry Fayol (1841-1925), cha đẻ của thuyết quản lý hành chính, cho rằng: “Quản lý hành chính là dự đoán và lập kế hoạch, tổ chức điều khiển, phối hợp và kiểm tra”[6, tr 103]. Trong định nghĩa này, ông đã nêu ra 5 chức năng cơ bản của nhà quản lý. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu 9 http://www.lrc-tnu.edu.vn/