BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN BÙI THỊ THU HUYỀN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ CHO NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID -19 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC HÀ NỘI - 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN BÙI THỊ THU HUYỀN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ CHO NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID -19 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Chính trị phát triển Mã số: 8 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Hoa HÀ NỘI - 2023 Luận văn đã được sửa chữa theo khuyến nghị của Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ. Hà Nội, ngày……tháng…..năm 2023 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG PGS,TS. Nguyễn Xuân Phong LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là quá trình triển khai đề tài nghiên cứu của tôi trong thời gian qua. Luận văn được hoàn thành dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Phạm Thị Hoa. Toàn bộ số liệu được sử dụng trong luận văn là hoàn toàn chính xác, được trích dẫn rõ ràng, đầy đủ, không làm sai lệch số liệu. Trong bài có sử dụng một số tài liệu làm cơ sở lý luận cho luận văn, tất cả đều được trích dẫn đầy đủ, đúng nguồn. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trước hội đồng, trước khoa về bài luận văn của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Ngƣời thực hiện Bùi Thị Thu Huyền MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID-19 TRÊN ĐỊA BÀN CẤP HUYỆN ............................................... 10 1.1. Một số vấn đề lý luận về chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 ........................................................................................ 10 1.2. Quy trình thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 ........................................................................................... 20 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn cấp huyện ........................... 27 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID-19 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH ........................... 32 2.1. Nhân tố tác động đến thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................................. 32 2.2. Thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh..................... 38 2.3. Đánh giá kết quả thực hiện Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................... 49 CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƢỢC TRONG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID-19 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẠ LONG, TỈNH QUẢNG NINH VÀ MỘT SỐ KINH NGHIỆM ............................. 60 3.1 Đánh giá thành công và hạn chế trong thực hiện Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ............................................................................... 60 3.2. Kinh nghiệm từ thành công trong triển khai Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19..................................................... 73 3.3. Kinh nghiệm từ hạn chế trong thực hiện Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 ........................................................... 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 86 TÓM TẮT LUẬN VĂN ................................................................................ 95 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Độ tuổi tham gia khảo sát ........................................................... 53 Biểu đồ 2.2: Các ngành nghề của người dân được khảo sát ........................... 53 Biểu đồ 2.3: Số trường hợp tiếp xúc với F0.................................................... 54 Biểu đồ 2.4: Mức độ ảnh hưởng ..................................................................... 54 Biểu đồ 2.5: Mức độ trợ giúp thường xuyên từ chính quyền ......................... 55 Biểu đồ 2.6: Đánh giá mức độ hỗ trợ kịp thời ................................................ 56 Biểu đồ 2.7: Mức độ hài lòng của người dân đối với cán bộ phụ trách làm hồ sơ chi trả .......................................................................................................... 56 Biểu đồ 2.8: Khảo sát tiếp cận thông tin ......................................................... 57 Biểu đồ 2.9: Mức độ hài lòng của người dân .................................................. 58 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Coronavirus 2019 (Covid-19) là virus gây bệnh viêm đường hô hấp cấp ở người và có thể lây lan từ người sang người với tốc độ lây lan và biến chủng vô cùng phức tạp. Nó đã ảnh hưởng trầm trọng tới tất cả các quốc gia trên thế giới, không phân biệt quốc gia phát triển hay kém phát triển, cướp đi hàng triệu sinh mạng của người dân và làm trì trệ nền kinh tế thế giới, khiến cho đời sống nhân dân bị ảnh hưởng nặng nề. Việt Nam cũng là một trong số các quốc gia chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Dịch bệnh xâm nhập sâu vào các trung tâm kinh tế, đô thị lớn... đe dọa tính mạng của người dân, làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới nền kinh tế, tới quá trình sản xuất kinh doanh, tới đời sống của nhân dân trên cả nước. Diễn biến khó lường của dịch bệnh đã tạo ra những khó khăn cho chính quyền khi đưa ra những giải pháp ứng phó dịch bệnh. Trước tình hình đó, Chính phủ buộc phải triển khai những quyết sách chưa từng có trong lịch sử, nhằm lãnh đạo, chỉ đạo, ban hành và triển khai nhiều chính sách vừa phòng chống dịch, vừa phát triển kinh tế - xã hội, phấn đấu đưa cả nước sớm trở lại trạng thái bình thường mới. Tỉnh Quảng Ninh là địa phương nằm ở phía Đông Bắc Việt Nam, có địa hình đặc biệt với 132km khu vực biên giới giáp với Trung Quốc, có 3 cửa khẩu Móng Cái, Hoành Mô, Bắc Phong Sinh. Với đặc thù địa hình đặc biệt, đây cũng là nơi dịch Covid-19 dễ dàng lây lan, khó kiểm soát, và cũng là nơi dễ bị tổn thương bởi dịch bệnh Covid-19. Nhưng trên thực tế, Quảng Ninh lại là một trong số ít địa phương mà người dân lại ít chịu ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19. Có được điều đó là nhờ sự chủ động, linh hoạt của chính quyền các cấp tại địa phương. Thành phố Hạ Long cũng là một điểm sáng trong quá trình thực thi, triển khai các chính sách trợ giúp người dân. Với những nỗ lực trong công tác phòng chống dịch, chính quyền tỉnh Quảng Ninh 2 nói chung và chính quyền thành phố Hạ Long nói riêng đã đạt được nhiều thành tựu đáng được ghi nhận, khiến đời sống của người dân đảm bảo. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện, các chính sách vẫn còn nhiều điểm chưa phù hợp nên đem lại kết quả chưa cao, chưa tương xứng với tiềm lực của địa phương. Mặc dù chính sách đã kết thúc vào tháng 01/2022, tuy nhiên việc nghiên cứu quá trình thực hiện chính sách này trên địa bàn thành phố Hạ Long vẫn mang nhiều ý nghĩa. Thứ nhất nó sẽ mang những ý nghĩa chung cho tỉnh Quảng Ninh cũng như thành phố Hạ Long trong việc thực hiện chính sách công hướng tới đảm bảo quyền lợi của người dân sau này, rút ra bài học kinh nghiệm từ thành công và thất bại, để chúng ta có cách nhìn khách quan hơn, gợi mở cho chính quyền những quyết sách tác động tới đối tượng người dân, tạo điều kiện để thành phố Hạ Long phát triển và quay lại đà phát triển như trước khi có dịch Covid – 19. Việc nghiên cứu thực hiện chính sách tại địa phương sẽ mang ý nghĩa không chỉ về lý luận, với tư cách thực hiện cách chính sách công, mà còn mang ý nghĩa thực tiễn, bởi vì đây là một chính sách đã được thực hiện và phát huy được giá trị hữu hiệu trong hoàn cảnh đặc thù. Ngoài ra, bản thân em cũng đang công tác tại một phường trên địa bàn thành phố Hạ Long, là một lực lượng tham gia trực tiếp vào quá trình triển khai chính sách này, bởi vậy với những hiểu biết, sự quan tâm của bản thân, em xin chọn đề tài “Thực hiện chính sách hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài luận văn của mình. 2. Tình hình nghiên cứu. Quá trình triển khai, thực hiện sách hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 là một đề tài mới, bởi vậy chưa có công trình nghiên cứu, phân tích nhằm đánh giá hiệu quả thực hiện. Nếu có chỉ là nhóm công trình về chính sách trợ giúp xã hội. 3 Cụ thể như sau: 2.1. Nhóm công trình về thực hiện chính sách công Nghiên cứu về thực hiện chính sách công là một đề tài rất rộng, bởi vậy có rất nhiều đề tài nghiên cứu những vấn đề liên quan tới quá trình thực thi chính sách công. Cụ thể: “Trợ cấp xã hội trong hệ thống an sinh xã hội tại Việt Nam” (2002) của Nguyễn Đình Liêu đã phân tích và làm rõ tầm quan trọng của trợ cấp xã hội trong đảm bảo an sinh xã hội. “Hệ thống trợ giúp xã hội của EU và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” (2009) của Đinh Công Tuấn đã chỉ rõ những đặc điểm nổi bật của hệ thống trợ giúp xã hội của EU thông qua đi sâu phân tích tìm hiểu hệ thống của Đức, Thụy Điển, Anh, từ đó liên hệ với Việt Nam và rút ra được những bài học trong triển khai chính sách. "Mô hình phát triển xã hội của một số nước phát triển Châu Âu Kinh nghiệm và ý nghĩa đối với Việt Nam", (2011) của tác giả Nguyễn Quang Thuấn, Bùi Nhật Quang đã đi sâu nghiên cứu quá trình hình thành, quá trình triển khai mô hình phát triển xã hội và hệ thống quản lý xã hội của Châu Âu, đặc biệt là các nước thành viên EU. Đồng thời chỉ rõ những ưu, nhược điểm của hệ thống này, từ đó rút ra những bài học quan trọng cho Việt Nam. “Chính sách trợ giúp xã hội và vai trò của nhà nước trong việc thực hiện chính sách trợ giúp xã hội ở Việt Nam”, (2014) của tác giả Nguyễn Văn Chiểu đã trình bày thực trạng triển khai chính sách trợ giúp xã hội tại một số quốc gia trên thế giới và tại Việt Nam, đồng thời đi sâu phân tích vai trò của nhà nước trong triển khai chính sách trợ giúp xã hội của nước ta. “Chính sách bảo trợ xã hội đối với một số đối tượng yếu thế ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” (2011) của Phạm Đại Đồng đã đi sâu phân tích thực trạng, đánh giá quy trình thực hiện chính sách, từ đó chỉ ra được nguyên nhân và giải pháp nhằm cải thiện việc thực thi chính sách này đối với một số đối 4 tượng yếu thế tại Việt Nam Ngoài ra, còn rất nhiều công trình khác nghiên cứu về vấn đề này: “Chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên cộng đồng tại Việt Nam năm 2010”, của Nguyễn Ngọc Toản; “Pháp luật trợ giúp xã hội - kinh nghiệm một số nước đối với Việt Nam”, (2011) của Trần Hoàng Hải, Lê Thị Thúy Hương; “Trợ giúp xã hội ở nước ta ở Việt Nam hướng tới năm 2020”, (2012), của Vũ Văn Phúc; ... Luận văn xin được trích dẫn một số đề tài nghiên cứu liên quan tới nhóm công trình này. 2.2. Nhóm công trình nghiên cứu chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 “Đánh giá các chính sách ứng phó với Covid-19 và các khuyến nghị” (2020), do nhóm thành viên Đại học kinh tế quốc dân và nhóm các chuyên gia thực hiện, đã nêu ra bối cảnh của đại dịch Covid-19 tại Việt Nam và tác động của nó tới nền kinh tế. Từ đó triển khai đánh giá các chính sách ứng phó Covid-19 của Chính phủ và đề xuất các giải pháp cụ thể. “Đánh giá nhanh nhu cầu trợ giúp xã hội của trẻ em và gia đình chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 của Việt Nam” (2020) của UNICEF đã nêu ra thực trạng và các khuyến nghị, các biện pháp ứng phó đối với người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 “Chuyên đề Covid-19: Những tác động, hệ lụy và giải pháp ứng phó” (2020) đã đánh giá mức độ ảnh hưởng của dịch bệnh, hậu quả tới người dân và sự vào cuộc của Chính phủ trong việc đề ra các chính sách ứng phó, từ đó đưa ra được bài học kinh nghiệm quý báu. 2.3. Nhóm công trình nghiên cứu về thành phố Hạ Long và việc thực hiện các chính sách trên địa bàn thành phố. Dưới góc độ chuyên ngành đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về chính sách hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 nói chung, và tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh nói riêng, 5 đặc biệt là trên góc độ lý luận. Bởi vậy, luận văn chỉ đề cập những công trình nghiên cứu quá trình thực thi các chính sách xã hội trên địa bàn thành phố. “Phát triển du lịch bền vững trên địa bàn Vịnh Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh”. (2018) của tác giả Ngô Thị Nga đã làm rõ cơ sở lý luận về phát triển du lịch bền vững, trình bày thực trạng phát triển du lịch tại vịnh Hạ Long, đồng thời cũng đưa ra được các giải pháp hoàn thiện chính sách. “Quản lý nhà nước về văn hóa từ thực tiễn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh”, (2019) của tác giả Lại Trung Dũng đã củng cố những vấn đề lý luận của quản lý nhà nước về văn hóa, trình bày thực trạng thực thi tại Quảng Ninh, từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình này. “Thực thi chính sách giải quyết việc làm cho người khuyết tật tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh”, (2020) của Phạm Văn Thanh đã triển khai các quá trình thực hiện chính sách giải quyết việc làm cho đối tượng yếu thế trong xã hội, từ đó nêu ra giải pháp nhằm cải thiện chính sách này. “Thực thi chính sách phát triển du lịch tại thành phố Hạ Long”, (2020) của tác giả Trương Thị Huyền đã đề cập tới quá trình thực thi chính sách phát triển du lịch của Hạ Long, chỉ ra thực trạng trong quá trình triển khai và rút ra bài học kinh nghiệm trong quá trình triển khai tổ chức. 3. Mục đích và nhiệm vụ 3.1. Mục đích Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 cấp huyện, luận văn phân tích thực trạng việc triển khai và rút ra một số kinh nghiệm từ việc thực hiện chính sách hỗ trợ cho người dân bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Nhiệm vụ - Làm rõ một số vấn đề lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ sách đối với người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. 6 - Khảo sát, phân tích và đánh giá việc thực hiện chính sách đối với người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Đề xuất một số bài học kinh nghiệm từ việc thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 của thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh để gợi mở thực hiện các chính sách xã hội tương tự của địa phương trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu được thực hiện tại thành phố Hạ Long tỉnh Quảng Ninh. - Phạm vi về thời gian: Từ tháng 1/2020 đến tháng 1/2022 (đến khi kết thúc việc thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.) - Phạm vi về nội dung Nghiên cứu quá trình triển khai, thực hiện chính chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh gồm: lựa chọn cơ quan thực hiện chính sách; xác định đối tượng chịu tác động của chính sách; tuyên truyền chính sách; huy động nguồn lực và sử dụng nguồn lực thực hiện chính sách; giám sát quá trình thực hiện chính sách; đánh giá việc thực hiện chính sách. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài dựa trên cơ sở Chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng về người dân, về chính sách xã hội. 7 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính sau: Đó là phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, và phương pháp cụ thể: - Phương pháp phân tích tài liệu Nghiên cứu tổng hợp, phân tích một số tài liệu có liên quan như: Các nghiên cứu, đánh giá, báo cáo về người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid- 19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh; các văn bản pháp lý, chương trình, dịch vụ liên quan tới chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Để khảo sát và đánh giá hiệu quả của chính sách, luận văn sẽ phân tích và đánh giá dựa trên việc thiết kế và sử dụng bảng hỏi, phỏng vấn một nhóm đối tượng được hưởng hỗ trợ từ chính sách. Từ việc sử dụng bảng hỏi, sẽ thêm thông tin quan trọng để đánh giá hiệu quả mà chính sách mang lại. Trong luận văn này xây dựng bảng hỏi với số lượng câu hỏi là 10 câu, các câu hỏi được thiết kế nhằm khảo sát mức độ ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 tới người dân, đồng thời quá trình chính quyền địa phương thực hiện hỗ trợ và mức độ hài lòng của người dân khi được thụ hưởng Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 . - Phương pháp quan sát Để thu thập được những thông tin cần thiết, đáp ứng được mục tiêu nghiên cứu của đề tài, cần sử dụng phương pháp quan sát nhằm kiểm tra tính xác thực của những thông tin thu được trước đó hoặc những thông tin thu được từ những phương pháp khác về hoàn cảnh, điều kiện sống (quan sát môi 8 trường xung quanh đối tượng); tâm lý, hành vi,... nhằm làm sáng tỏ thêm những kết quả nghiên cứu định lượng đã thu thập được. Cùng một số phương pháp khác như phương pháp nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam, phương pháp lôgíc, phương pháp lịch sử, phương pháp khảo sát, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh,.... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài đã hệ thống hóa và làm rõ các khung lý thuyết về việc thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài giúp đưa ra bài học kinh nghiệm của thành phố Hạ Long trong việc thực hiện các chính sách tương tự trong thời gian tới, đồng thời cũng là bài học kinh nghiệm cho những địa phương khác có những điểm tương đồng với thành phố Hạ Long trong việc thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Kết quả nghiên cứu của đề tài cũng làm cơ sở cho chính quyền địa phương trong việc điều chỉnh các chính sách để phù hợp với người dân hơn trong thời gian tới. Đồng thời cũng là tài liệu tham khảo cho những người nghiên cứu về chính sách, về văn hóa xã hội của thành phố Hạ Long. 8. Những điểm mới của đề tài Đây là lần đầu tiên có một đề tài nghiên cứu về chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Ngoài ra, luận văn khái quát những lý thuyết cơ bản về chính sách công, chính sách xã hội và đưa ra được khái niệm về chính sách hỗ trợ người 9 dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19. Đồng thời cung cấp thông tin cụ thể về quy trình thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 cấp huyện, các yếu tố ảnh hưởng và bài học kinh nghiệm khi triển khai chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Các nghiên cứu trong luận văn đạt độ tin cậy, có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu khác. 9. Kết cấu đề tài: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung Luận văn gồm 3 chương, 9 tiết. 10 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ NGƢỜI DÂN BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI ĐẠI DỊCH COVID-19 TRÊN ĐỊA BÀN CẤP HUYỆN 1.1. Một số vấn đề lý luận về chính sách hỗ trợ ngƣời dân bị ảnh hƣởng bởi đại dịch Covid-19 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm chính sách công Chính sách công là khái niệm hướng tới những chính sách quốc gia, là những chương trình hành động của Chính phủ nhằm đạt được các mục tiêu nhất định. Trong những năm gần đây, khái niệm chính sách công được các nhà khoa học trên thế giới nhận thức ở mức độ khái quát cao hơn, mang tính chính trị rõ nét. Nó được hiểu như là một quá trình chính trị, vấn đề cơ bản nhất là sự tự đấu tranh vượt lên khẳng định giá trị của ý thức hệ, các tư tưởng của chủ thể. Ở Việt Nam, chính sách công thường được hiểu là chính sách. Song, thuật ngữ chính sách cũng được hiểu theo nghĩa hẹp - là những chủ trương cụ thể của nhà nước trong một lĩnh vực nào đó. Chính sách là những chuẩn tắc cụ thể để thực hiện đường lối, nhiệm vụ; chính sách được thực hiện trong một thời gian nhất định, trên những lĩnh vực cụ thể nào đó. Bản chất, nội dung và phương hướng của chính sách tùy thuộc tính chất của đường lối, nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội…. Các nhà nghiên cứu đã có cách tiếp cận cụ thể hơn: “Chính sách công là chương trình hành động hướng đích của chủ thể nắm hoặc chi phối quyền lực công cộng… Đó là chương trình hành động được suy tính một cách khoa học, liên quan với nhau một cách hữu cơ và nhằm những mục đích tương đối cụ thể; chủ thể hoạch định chính sách công nắm quyền lực nhà nước; chính sách công bao gồm những gì được thực sự thi 11 hành chứ không phải là những lời tuyên bố. Hoặc chính sách công là những hành động ứng xử của nhà nước với các vấn đề phát sinh trong đời sống cộng đồng, được thể hiện bằng nhiều hình thức khác nhau, nhằm thúc đẩy xã hội phát triển”. [12, tr.11,12]. Tuy có nhiều ý kiến khác nhau xoay quanh vấn đề này, song mỗi một chính sách công đều có những đặc điểm sau: Thứ nhất, chính sách công là các chính sách do nhà nước ban hành (bao gồm các cấp có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương), để thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước và điều hành nền kinh tế - xã hội theo mục tiêu đã đề ra. Thứ hai, chính sách công bao gồm hàng loạt các bước, các giai đoạn và các quyết định có liên quan đến nhau, do nhiều cấp khác nhau trong bộ máy nhà nước ban hành cùng hướng vào giải quyết một vấn đề cụ thể trong một thời gian dài. Thứ ba, chính sách công là những quyết định hành động, thể hiện dự định của các nhà hoạch định chính sách nhằm thay đổi hoặc duy trì một hiện trạng nào đó và những hành vi thực hiện các dự định đó. Thứ tư, chính sách công tập trung giải quyết các vấn đề đặt ra trong đời sống xã hội theo những mục tiêu xác định. Thứ năm, theo nghĩa rộng, chính sách công gồm những việc nhà nước định làm hoặc không định làm. Thứ sáu, chính sách công tác động đến các đối tượng của chính sách. Thứ bảy, chính sách công được nhà nước đề ra nhằm phục vụ lợi ích chung của cộng đồng hoặc của quốc gia, gắn với với việc phân phối và sử dụng các nguồn lực công của nhà nước (ngân sách và các tài sản công khác do nhà nước quản lý). Từ những đặc điểm trên có thể định nghĩa: Chính sách công là hệ các văn bản được quyết định bởi chủ thể nắm quyền lực, nhằm quy định mục đích, 12 cách thức hành động và chế định hành động của những đối tượng liên quan, để giải quyết những vấn đề nhất định mà xã hội đặt ra.” [12, tr.16]. 1.1.1.2. Khái niệm chính sách xã hội Có nhiều những khái niệm được đưa ra nhằm giải nghĩa khái niệm chính sách xã hội, song với những đặc trưng của nước ta thì có thể hiểu chính sách xã hội bao gồm tập hợp các chính sách cụ thể, là sự thể chế hóa, cụ thể hóa các giải pháp của nhà nước trong việc giải quyết vấn đề xã hội liên quan đến từng nhóm người hay trọn bộ dân cư trên cơ sở phù hợp với quan điểm, Đường lối của Đảng nhằm hướng tới công bằng, tiến bộ xã hội và phát triển toàn diện con người, văn hóa, truyền thống. Từ khi con người sinh sống thành cộng đồng thì các mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với cộng đồng được hình thành và phát triển ngày càng phức tạp và đa dạng. Trong quá trình phát sinh và phát triển các mối quan hệ xã hội đã làm nảy sinh các vấn đề xã hội cần được quan tâm giải quyết. Có những vấn đề phát sinh và phát triển theo từng chế độ chính trị xã hội, nhưng cũng có vấn đề cần tồn tại ở các chế độ chính trị xã hội khác nhau. Có những vấn đề có tính chất riêng, có những vấn đề xã hội lại có tính toàn cầu, đòi hỏi toàn nhân loại phải giải quyết. Mỗi chế độ, thời đại đều phải tiếp tục giải quyết các vấn đề xã hội của chế độ trước, của thời đại trước để lại, đồng thời phải đối phó với những vấn đề mới nảy sinh trong hiện tại cũng như sẽ phát sinh trong tương lai. Để giải quyết những vấn đề xã hội, một trong những nhiệm vụ cơ bản của một quốc gia là phải xây dựng những chính sách xã hội. Bởi vậy chính sách xã hội luôn gắn liền với một chế độ chính trị – xã hội nhất định. Do đó, khái quát lại có thể hiểu chính sách xã hội như sau: Chính sách xã hội là tổng thể các hệ thống quan điểm, chủ trương, phương hướng và biện pháp được thể chế hóa bằng pháp luật của Nhà nước để giải quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong một thời gian và không gian nhất định, nhằm tăng cường 13 phúc lợi, đảm bảo công bằng xã hội và tạo điều kiện cho người dân hòa nhập vào sự phát triển xã hội. [13, tr.6]. Mục đích của chính sách xã hội một lần nữa được khẳng định trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (năm 2021): “Thực hiện tốt chính sách xã hội, bảo đảm an sinh và phúc lợi xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong quản lý phát triển xã hội, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và hạnh phúc của nhân dân”. Mặt khác, Văn kiện Đại hội đã xác lập phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội là một trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021- 2030. Trong đó, nhấn mạnh: “Tăng cường quản lý phát triển xã hội, bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội, tính bền vững trong các chính sách xã hội, nhất là phúc lợi xã hội, an sinh xã hội, an ninh con người”. Như vậy, mỗi chính sách xã hội có đối tượng, phạm vi, nội dung điều chỉnh nhất định và nhằm vào một mục tiêu nhất định. Chính sách xã hội có tác động, có ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống của các tầng lớp dân cư, đến toàn thể cộng đồng. 1.1.1.3. Quan niệm về Chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 Chính sách hỗ trợ người dân bị Covid-19 là chính sách xã hội được Chính phủ sử dụng nhằm điều tiết xã hội, sử dụng các giải pháp để hỗ trợ người dân vượt qua khó khăn, tập trung giải quyết tháo gỡ vướng mắc, vượt qua thách thức thể hiện rõ tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau”. Việc thực hiện các nhóm chính sách này cho thấy sự nỗ lực rất cao của Đảng, Nhà nước trong việc chăm lo đời sống của nhân dân khi đất nước còn khó khăn. Kết quả sẽ đem lại sự yên tâm cho người dân, góp phần giải quyết những khó khăn, vất vả trong cuộc sống do dịch bệnh, tăng sự tin tưởng của người dân vào Đảng, Nhà nước, tiếp tục tham gia vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Như vậy có thể hiểu, Chính sách hỗ trợ người 14 dân bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh Covid-19 là tổng thể các quan điểm, tư tưởng, nguyên tắc, mục tiêu, giải pháp và công cụ mà nhà nước thực hiện nhằm tập trung giải quyết khó khăn, tháo gỡ vướng mắc cho người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, từ dó vượt qua thách thức, nỗ lực phấn đấu cao nhất thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp trên các lĩnh vực, tạo nền tảng vững chắc và điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển đất nước. Như vậy có thể hiểu, Chính sách hỗ trợ người dân bị mắc Covid-19 là tổng thể các quan điểm, tư tưởng, nguyên tắc, mục tiêu, giải pháp và công cụ mà nhà nước thực hiện nhằm tập trung giải quyết khó khăn, tháo gỡ vướng mắc cho người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, từ đó vượt qua thách thức, nỗ lực phấn đấu cao nhất thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp trên các lĩnh vực, tạo nền tảng vững chắc và điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển đất nước. 1.1.2. Mục đích, nội dung, đối tượng của chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 1.1.2.1. Mục đích thực hiện chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 Việc thực hiện các chính sách hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 nhằm ổn định cuộc sống, giúp nhân dân vượt qua những khó khãn bởi đại dịch. Những mục đích đó được thể hiện rõ trong các vãn bản, cụ thể như trong Nghị quyết 68/NQ-CP đã chỉ rõ mục đích của việc thực hiện các gói hỗ trợ nhằm “Hỗ trợ cho người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khãn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, góp phần phục hồi sản xuất, kinh doanh, giảm thiểu những tác động tiêu cực của đại dịch, ổn định sản xuất, kinh doanh, đảm bảo đời sống và an toàn cho người lao động. Dựa trên nguyên tắc: