ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---- ---- --- --- ---- --- --- ---- -- ---- ---- --- --- ---- --- -- Diệp Hoàng Ngọc Trân HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA HOA KỲ TẠI VIỆT NAM TỪ NĂM 1995 ĐẾN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành Lịch sử Thế giới Thành phố Hồ Chí Minh – năm 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- Diệp Hoàng Ngọc Trân HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA HOA KỲ TẠI VIỆT NAM TỪ NĂM 1995 ĐẾN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử Thế giới Mã số: 0305061301 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Ngọc Dung Thành phố Hồ Chí Minh – năm 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Nguyễn Ngọc Dung. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong luận văn cũng sử dụng một số nhận xét, đánh giá và số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác, tất cả đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc cụ thể. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung luận văn của mình. TP. Hồ Chí Minh, ngày 21 tháng 09 năm 2016 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến các thầy giáo, cô giáo khoa Lịch sử, các thầy cô giáo và cán bộ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập tại đây. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến cán bộ thư viện khoa Quan hệ Quốc tế, Trung tâm thông tin thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành công tác tư liệu khi thực hiện đề tài luận văn. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến PGS.TS.Nguyễn Ngọc Dung vì những hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý tận tình trong suốt quá trình hoàn thiện luận văn. Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến những người bạn, người thân đã tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn này. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Diễn giải 1 AFTA ASEAN Free Trade Association Hiệp hội mậu dịch tự do ASEAN 2 AIDS Acquired Immune Deficiency Syndrome Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải 3 APEC Asia-Pacific Economic Cooperation Diễn đàn Hợp tác châu Á – Thái Bình Dương 4 ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn khu vực ASEAN 5 ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á 6 BCC Business Cooperation Contract Hợp đồng hợp tác kinh doanh 7 BEA Bureau of Economic Analysis Cục phân tích kinh tế Hoa Kỳ 8 BIT Bilateral Investment Treaty Hiệp định đầu tư song phương 9 BOT Buid – Operate – Transfer Xây dựng – hoạt động – chuyển giao 10 BT Build Transfer Xây dựng – chuyển giao 11 BTA Bilateral Trade Agreement Hiệp định Thương mại song phương 12 BTO Buid – Transfer – Operate Xây dựng – chuyển giao – hoạt động 13 CEPT Common Effective Preferential Tariff Chương trình ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung 14 EXIMBANK Export Import Bank Ngân hàng Xuất Nhập khẩu 15 FED Federal Reserve Cục dự trữ Liên bang 16 FTC Federal Trade Commission Ủy ban Thương mại Liên bang 17 FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài 18 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội 19 IC International Corporation Công ty quốc tế 20 JETRO Japan External Trade Organization Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản 21 MFN Most Favoured Nation Quy chế Tối huệ quốc 22 MNC Multinational Corporation Công ty đa quốc gia 23 OPIC Overseas Private Investment Corporation Công ty Đầu tư Tư nhân Hải ngoại 24 SCO Shanghai Cooperation Organization Tổ chức Hợp tác Thương Hải 25 TIFA Trade and Investment Framework Agreement Hiệp định khung về Thương mại và Đầu tư Việt Nam – Hoa Kỳ 26 TNC Transnational Corporation Công ty xuyên quốc gia 27 TPP Tran-Pacific Partnership Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương 28 TUIV The Trust for University Innovation in Vietnam Quỹ tín thác Sáng kiến Đại học Việt Nam 29 UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development Hội nghị Thương mại và Phát triển của Liên Hiệp Quốc 30 USAID United States Agency for International Development Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ 31 WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU TT Bảng Danh mục Trang 01 1.1 Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân của Việt Nam theo từng giai 33 đoạn 02 2.1 FDI Hoa Kỳ vào Việt Nam từ năm 1995 đến 2000 40 03 2.2 10 địa phương thu hút nhiều vốn nhất của Hoa Kỳ 41 04 2.3 Đầu tư của Hoa Kỳ vào Việt Nam phân theo ngành 42 05 2.4 Cơ cấu đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam theo hình thức đầu tư 43 06 2.5 FDI Hoa Kỳ vào Việt Nam từ năm 2001 đến 2005 45 07 2.6 FDI Hoa Kỳ phân theo ngành từ năm 2001 2005 – 47 08 2.7 FDI Hoa Kỳ phân theo hình thức đầu tư 49 09 2.8 Vốn đầu tư của các TNC Hoa Kỳ từ năm 2006 đến 2010 50 10 2.9 FDI của Hoa Kỳ phân theo ngành 51 11 2.10 FDI Hoa Kỳ phân theo địa phương từ 2006 đến 2008 52 12 2.11 Danh sách các công ty nhượng quyền thương mại của Hoa Kỳ tại 55 Việt Nam 1 MỤC LỤC DẪN LUẬN ................................................................................................................3 1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu……………………………………….3 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..........................................................................5 3. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu............................................................5 4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề…………………………………………………..……7 5. Bố cục và những đóng góp của luận văn……………………….…………….....11 CHƯƠNG I - SỰ HIỆN DIỆN CỦA CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA HOA KỲ TẠI VIỆT NAM .....................................................................................13 1.1 Khái quát về các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ………….............……..13 1.1.1 Một số khái niệm về các công ty xuyên quốc gia ............................................13 1.1.2 Sự hình thành và phát triển các TNC Hoa Kỳ .................................................15 1.1.3 Đặc điểm của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ .........................................17 1.1.4 Sự chuyển hướng trong hoạt động đầu tư hiện nay của các TNC Hoa Kỳ..............................................................................................................................19 1.2. Bối cảnh xâm nhập của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam…………………………………………………………………………..........21 1.2.1 Bối cảnh quốc tế và trong nước .......................................................................21 1.2.2 Quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ ............................................................................23 1.2.3 Hành lang pháp lý ............................................................................................26 1.2.4 Môi trường đầu tư Việt Nam............................................................................27 Tiểu kết chương I ....................................................................................................35 CHƯƠNG II: HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC CÔNG TY XUYÊN QUỐC GIA HOA KỲ TẠI VIỆT NAM TỪ SAU KHI BÌNH THƯỜNG HÓA QUAN HỆ ĐẾN NAY .................................................................................................................37 2.1 Giai đoạn 1995-2000…………………………………………………………..39 2.2 Giai đoạn 2001-2005…………………………………………………………..44 2 2.3 Giai đoạn 2006-2010 ..........................................................................................49 2.4 Giai đoạn 2011-2015…………………………………………………………..53 Tiểu kết chương II ……………………………………………………………….60 CHƯƠNG III. TÁC ĐỘNG CỦA CÁC TNC HOA KỲ ĐỐI VỚI KINH TẾ - XÃ HỘI VIỆT NAM VÀ TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN CỦA CÁC TNC HOA KỲ TẠI VIỆT NAM ...............................................................................................62 3.1 Tác động của các TNC Hoa Kỳ đối với kinh tế - xã hội của Việt Nam……62 3.1.1 Tác động tích cực………………………………………………….…………62 3.1.2 Tác động tiêu cực………………………………………………..…………...66 3.2 Triển vọng phát triển của các TNC Hoa Kỳ tại Việt Nam…………………69 3.2.1 Những cơ sở dự báo triển vọng về sự phát triển của các TNC Hoa Kỳ ở Việt Nam………………………………………………………………….........………..70 3.2.2 Triển vọng đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam………….........……..…………79 Tiểu kết chương III……………………………………………………………….83 KẾT LUẬN ..............................................................................................................86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................91 3 DẪN LUẬN 1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu: Các công ty xuyên quốc gia ra đời trong giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản, hoạt động chủ yếu vì mục đích lợi nhuận và phát triển sản xuất từ đó làm tăng nhu cầu về thị trường nguyên liệu, lao động, hàng hóa và tài chính. Do vậy, tăng cường khai thác và mở rộng kinh doanh sang các nước khác (chủ yếu là các nước thuộc thế giới thứ ba) là cách để các công ty xuyên quốc gia giải quyết những nhu cầu trên. Sự phát triển của các công ty xuyên quốc gia càng vươn mạnh ra thế giới khi có sự kết hợp chặt chẽ giữa quyền lực kinh tế của chúng với quyền lực chính trị của nhà nước tư bản chủ nghĩa. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, bên cạnh những lợi ích mà các công ty xuyên quốc gia mang lại như đóng góp to lớn vào việc tăng trưởng các dòng đầu tư nước ngoài, thúc đẩy thương mại quốc tế và mở rộng phân công lao động quốc tế, các công ty này còn bị lên án bởi xuất khẩu công nghệ lạc hậu, khai thác triệt để các nguồn tài nguyên không có khả năng tái tạo, chèn ép sản xuất nội địa, tạo khoảng cách giàu nghèo…Sau khi các nước thế giới thứ ba giành độc lập và tiến hành quốc hữu hóa, các công ty này buộc phải rút khỏi một số nước. Sự kết thúc chiến tranh lạnh đánh dấu giai đoạn trở lại và phát triển mạnh mẽ của các công ty xuyên quốc gia do xu thế hòa dịu sau chiến tranh, xu thế hợp tác cùng phát triển và trào lưu thúc đẩy và hội nhập kinh tế. Việt Nam sau khi tiến hành Đổi mới đang ngày càng hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo môi trường chính trị ổn định. Điều này làm giảm bớt sự nghi ngại chính trị đối với các công ty xuyên quốc gia các nước tư bản, trong đó có Hoa Kỳ. Nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài lúc này đóng một vai trò quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam, góp phần quan trọng trong việc bổ sung nguồn vốn, đáp ứng nhu cầu đầu tư phát triển xã hội và tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Việt Nam đã ban hành luật đầu tư trực tiếp nước ngoài vào tháng 12 năm 1987 nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nước ngoài tiếp cận với thị trường Việt Nam. Sự kiện 11/7/1995 khi Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton và Thủ tướng Việt Nam Võ Văn Kiệt tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao đã tạo cơ hội để hai nước mở cửa thị trường, khuyến 4 khích FDI và thu hút các công ty xuyên quốc gia. Sự chuyển biến tích cực này xuất phát từ nỗ lực của cả hai bên trong việc mở rộng những lợi ích chung và thu hẹp những khoảng cách, bất đồng còn tồn tại. Nhìn chung, Bill Clinton được xem là người đã đặt nền móng ban đầu cho quan hệ Hoa Kỳ - Việt Nam sau khi Hoa Kỳ bỏ lệnh cấm vận từ 1995 đến nay. Trong thời kỳ tổng thống Bush, hai bên đã nhanh chóng xây dựng quan hệ đối tác, tiến tới hội nhập thương mại qua Hiệp định BTA được ký vào năm 2000. Khi Tổng thống Barack Obama lên nắm quyền, kinh tế trở thành một trong những nhân tố chính định hình chính sách hai nước, Hoa Kỳ nằm trong danh sách những nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Kinh tế Việt Nam ngày càng gắn kết nhiều vào mối quan hệ song phương với Hoa Kỳ. Bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ, Việt Nam không chỉ có cơ hội tiếp cận với một trong những thị trường lớn nhất thế giới mà còn tạo tiền đề để bình thường hóa quan hệ với hầu hết các nước và tăng cơ hội tiếp cận với các thị trường toàn cầu và các thể chế đa phương khác. Tăng cường thương mại thông qua sự phát triển của các công ty xuyên quốc gia sẽ giúp xóa bỏ hàng rào để quan hệ hai nước phát triển hơn nữa. Có thể thấy Hoa Kỳ đã nhận thức rõ vai trò ngày càng tăng của Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á. Sự có mặt ngày càng nhiều của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam cho thấy quan hệ giữa hai nước đã được cải thiện đáng kể từ sau hơn 20 năm bình thường hóa quan hệ. Hoa Kỳ là một trong những nhà đầu tư phát triển mạnh ở thị trường Việt Nam với dòng vốn đầu tư trực tiếp từ Hoa Kỳ vào Việt Nam có sự tăng trưởng và triển vọng khả quan từ sau khi bình thường hóa đến nay. Nhưng liệu hoạt động đầu tư của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ có chịu ảnh hưởng từ môi trường chính trị Hoa Kỳ và Việt Nam cũng như mối quan hệ hai nước Việt Nam – Hoa Kỳ hay không? Tình trạng hoạt động của các công ty này tại Việt Nam sau khi bình thường hóa quan hệ đến nay như thế nào? Mục tiêu của các công ty này thay đổi ra sao ở mỗi giai đoạn, được thực hiện bằng các phương thức nào? Tác động đến nền kinh tế - xã hội Việt Nam ra sao và liệu các công ty này sẽ tiếp tục phát triển hơn nữa ở Việt Nam hay không? Để lý giải cho 5 những điều này, tác giả quyết định chọn đề tài: “Hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ năm 1995 đến nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử Thế giới của mình. Từ việc tìm hiểu hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ sau 1995 đến nay, luận văn sẽ làm rõ những mục tiêu hoạt động và cách thức để thực hiện các mục tiêu này của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ. Trên cơ sở đó, luận văn sẽ nghiên cứu và chỉ ra những lợi ích cũng như các tác động tiêu cực do các TNC Hoa Kỳ mang lại đồng thời đưa ra triển vọng và xu hướng đầu tư của các công ty xuyên quốc gia này trong tương lai. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 2.1. Đối tượng nghiên cứu: Dựa theo tên đề tài: “Hoạt động của các các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ năm 1995 đến nay”, đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam. Luận văn sẽ nghiên cứu đối tượng này dựa trên mục tiêu, cách thức hoạt động và quá trình hoạt động của chúng. 2.2. Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu sẽ giới hạn từ năm 1995 đến 2015. Về không gian nghiên cứu, luận văn sẽ giới hạn phạm vi tại Việt Nam. Các lĩnh vực nghiên cứu liên quan đến lịch sử và kinh tế, ngoài ra còn mở rộng sang các lĩnh vực như chính trị và xã hội. 3. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu: 3.1 Nguồn tư liệu: Tài liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn chủ yếu được sử dụng từ ba nguồn sau: Nguồn tài liệu thứ nhất là các văn kiện chính thống của Đảng và Nhà nước như Thông tư của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các văn bản pháp luật quan trọng như Luật đầu tư nước ngoài ở Việt Nam cùng với những lần sửa đổi và bổ sung. Nguồn tài liệu này đề cập đến những chủ trương, phương hướng và chính sách của Nhà 6 nước cũng như pháp luật và những quy định pháp lý khác đối với hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam từ khi thực hiện công cuộc Đổi mới đến nay. Nguồn tài liệu thứ hai bao gồm các tài liệu sách báo và tạp chí đề cập đến hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ nói chung và tại Việt Nam nói riêng được xuất bản trong vài thập niên trở lại đây. Nguồn tài liệu này cung cấp những số liệu cụ thể và tương đối đáng tin cậy về tình hình hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ trên thế giới và tại Việt Nam. Ngoài ra, nguồn tài liệu này cũng cung cấp những kiến thức mang tính nền tảng cũng như chuyên sâu liên quan đến đề tài nghiên cứu. Nguồn tài liệu thứ ba là những báo cáo của Cục phân tích kinh tế Hoa Kỳ về tình hình hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Hoa Kỳ và trên thế giới, đề cập đến tình hình kinh tế Hoa Kỳ, quan hệ đầu tư giữa Hoa Kỳ và Việt Nam ở những giai đoạn khác nhau. Ngoài ra, luận văn cũng sử dụng báo cáo của một số tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế và kinh tế quốc tế như Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB), Hội nghị Thương mại và Phát triển của Liên Hiệp Quốc (UNCTAD) làm nguồn tư liệu tham khảo cho đề tài nghiên cứu. 3.2 Phương pháp nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Marx – Lenin, từ đó vận dụng các phương pháp nghiên cứu liên ngành và đa ngành khoa học xã hội, bao gồm phương pháp lịch sử, phương pháp logic, phương pháp nghiên cứu kinh tế, quan hệ quốc tế, phương pháp so sánh, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch. Trong đó, phương pháp lịch sử được vận dụng với mục đích khái quát nguồn gốc hình thành các công ty xuyên quốc gia nói chung và các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ nói riêng theo tiến trình lịch sử, phân tích quá trình hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam theo các giai đoạn cụ thể từ 1995 đến nay. Phương pháp logic cũng được áp dụng nhằm rút ra các bản chất, đặc trưng cũng như những ưu thế của Việt Nam và lợi ích mà các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ đem lại từ đó lí giải vì sao lại có sự hoạt động của các công ty này tại Việt Nam từ sau khi bình thường hóa quan hệ đến nay. Bên cạnh đó phương pháp này cũng 7 được vận dụng để phân tích, đánh giá vai trò của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ đối với quá trình phát triển kinh tế của Việt Nam và đối với quan hệ kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ. Phương pháp nghiên cứu kinh tế để tìm hiểu, phân tích các sự kiện, tiến trình quan hệ kinh tế và hoạt động kinh tế giữa hai nước. Ngoài ra các phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê, dự báo cũng được áp dụng nhằm rút ra những vấn đề có tính xu hướng trong hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ cũng như phân tích những tác động của chúng trong quá trình nghiên cứu. 4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề: Hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ 1995 đến nay là một vấn đề mới, nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu thuộc các lĩnh vực như lịch sử, kinh tế, chính trị và ngoại giao. Thông qua thực tế sưu tầm, tổng hợp các nguồn tư liệu để triển khai luận án đến nay, những tài liệu hiện có đề cập đến một hay nhiều phần liên quan đến đề tài luận văn hoặc thời gian không trùng với thời gian khảo sát của đề tài. Để thuận tiện trong việc nghiên cứu, các tài liệu sẽ được chia thành 3 nhóm cơ bản sau. 4.1. Nhóm các công trình nghiên cứu chung về các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ: Tài liệu nước ngoài tiêu biểu liên quan đến nghiên cứu các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ có thể kể đến như các bài viết thuộc Survey of Current Business: “Gross Product of U.S. Multinational Companies” của Raymond J. Mataloni, Jr. và Lee Goldberg (1994) đề cập đến đầu tư trực tiếp nước ngoài của các công ty Hoa Kỳ giai đoạn 1977-1991; “Operations of U.S. Multinational Companies: Preliminary Results From the 1994 Benchmark Survey” (12/1996) của Raymond J. Mataloni, Jr., and Mahnaz Fahim-Nader nghiên cứu đặc điểm của các công ty Hoa Kỳ về hình thức đầu tư, lĩnh vực, khu vực đầu tư và R&D “U.S. Multinational Companies: Operations in 1995” (10/1997) của Raymond J. Mataloni, Jr. đã đề cập đến mục tiêu hoạt động,vai trò và nhiệm vụ của các công ty mẹ và công ty con của Hoa Kỳ ở những năm 90. Ngoài ra, luận văn cũng tham khảo các bài viết khác như “U.S. Multinational Companies Operations of U.S. Parents and Foreign Affiliates 8 in 2010” (2012) “U.S. Multinational Companies Operations of U.S. Parents and Foreign Affiliates in 2011” (2013) của Kevin B. Barefoot, “U.S. Affiliates of Foreign Companies Operations in 2010” (2012) của Thomas Anderson. Các công trình nghiên cứu quan trọng về vấn đề này ở Việt Nam gồm: Công trình “ Các công ty xuyên quốc gia hiện đại” của PTS. Nguyễn Khắc Thân do NXB Chính trị Quốc gia xuất bản năm 1995 đã trình bày những vấn đề cơ bản về các công ty xuyên quốc gia hiện đại. Nội dung chủ yếu đưa ra những khái niệm, nguồn gốc hình thành, các loại hình và đặc trưng, vai trò và tác động của các công ty xuyên quốc gia nói chung đối với nền kinh tế thế giới nhưng vẫn chưa nghiên cứu sâu về các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ, chiến lược hoạt động và quá trình hoạt động theo từng giai đoạn cụ thể ở Việt Nam. Năm 2003, công trình “Các công ty xuyên quốc gia – Khái niệm, đặc trưng và những biểu hiện mới” do Nguyễn Thiết Sơn chủ biên đã đưa ra những cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng về các công ty xuyên quốc gia như nêu được khái niệm, bản chất, nguồn gốc, đặc điểm cũng như vai trò của công ty xuyên quốc gia. Ngoài ra cuốn sách còn trình bày một số hoạt động của các công ty xuyên quốc gia trên thế giới trong đó có Hoa Kỳ. Tuy nhiên, công trình chỉ trình bày một số đặc điểm của các công ty xuyên quốc gia nói chung, chưa nghiên cứu sâu về đặc điểm của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ. Về tác động của các công ty xuyên quốc gia, cuốn sách cũng chỉ tập trung vào tác động về kinh tế, chưa nói lên được các tác động về chính trị và xã hội do các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ mang lại. Ngoài ra, các bài viết đăng trên tạp chí cũng đề cập đến các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ. Một số bài tiêu biểu như: “Một vài nét về chi nhánh của các công ty xuyên quốc gia trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa thế giới” của Nguyễn Khắc Thân (1993); “Công ty xuyên quốc gia và quốc tế hóa sản xuất” (1995) của Lê Văn Sang và Trần Quang Lâm ; “Đầu tư của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ và vấn đề ra với Việt Nam” của Nguyễn Xuân Trung (2006); “Điều chỉnh chiến lược đầu tư trực tiếp của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu” (2012) của Nguyễn Việt Khôi,… 9 4.2 Nhóm các công trình nghiên cứu về đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam: Năm 2005, NXB Chính trị Quốc gia đã xuất bản cuốn sách “ Đầu tư trực tiếp nước ngoài ở Việt Nam – thực trạng và giải pháp” của Trần Xuân Tùng. Nội dung công trình đã khái quát được bản chất, sự cần xu thế vận động và sự cần thiết của đầu tư trực tiếp nước ngoài đối với phát triển kinh tế. Đồng thời cuốn sách cũng nêu được thực trạng đầu tư nước ngoài tại Việt Nam từ 1988 đến 2003 và đưa ra những giải pháp nhằm thu hút đầu tư của nước ngoài vào Việt Nam. Trong cùng năm, công trình “ Đầu tư trực tiếp nước ngoài với phát triển kinh tế Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Tuấn đã cung cấp những cơ sở lý luận quan trọng về đầu tư trực tiếp nước ngoài, vai trò của nó đối với phát triển kinh tế. Ngoài ra công trình cũng nêu lên được sự hình thành, đầu tư và đặc điểm của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam đồng thời đánh giá tác động và nêu ra giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đối với Việt Nam. Năm 2008, công trình “ Thu hút đầu tư trực tiếp của các công ty xuyên quốc gia vào Việt Nam” do Hoàng Thị Bích Loan chủ biên đã cung cấp những phương hướng và giải pháp cần thiết trong việc thu hút FDI vào Việt Nam. Bên cạnh đó, công trình cũng đề cập đến vai trò của FDI trong lưu chuyển toàn cầu, chiến lược của các công ty xuyên quốc gia, thực trạng đầu tư các công ty xuyên quốc gia vào Việt Nam từ 1987 đến 2006. Năm 2011, Đặng Hoàng Thanh Nga với công trình “ Đầu tư trực tiếp của các công ty xuyên quốc gia của Hoa Kỳ ở Việt Nam” đã nêu lên được cái nhìn chung về TNC Hoa Kỳ, những nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư của Hoa Kỳ tại Việt Nam, thực trạng đầu tư trực tiếp của Hoa Kỳ từ 1995 đến 2011, tác động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ đến phát triển kinh tế Việt Nam đồng thời cũng đưa ra định hướng và giải pháp tăng cường thu hút vốn đầu tư của các công ty xuyên quốc gia vào Việt Nam trong tương lai. Công trình này có thể nói là một trong những nguồn tài liệu quan trọng có liên quan trực tiếp đến luận văn. Tuy nhiên, công trình vẫn chưa đề cập đến quá trình hình thành các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ mà chỉ trình bày 10 thực trạng hoạt động của các công ty xuyên quốc gia một cách khái quát, chủ yếu trình bày các số liệu, chưa nhấn mạnh mục tiêu đầu tư và cách thức đầu tư cụ thể ở mỗi giai đoạn. 4.3 Nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ đầu tư của Hoa Kỳ - Việt Nam: Tài liệu tiêu biểu cho nhóm công trình này là nghiên cứu của Nguyễn Thiết Sơn về “Việt Nam – Hoa Kỳ: Thương mại và đầu tư” (2004). Công trình đưa ra cái nhìn khái quát về thương mại đầu tư Việt Nam – Hoa Kỳ và tác động của Hiệp định thương mại lên quan hệ này. Tuy nhiên, quan hệ đầu tư ở công trình này chưa được rõ nét và còn chung chung với giai đoạn nghiên cứu ngắn (1988-2001). Công trình “Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ: “Thực trạng và triển vọng” của Trần Nam Tiến (2010), được cấu trúc thành 4 chương. Công trình nghiên cứu về quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ ở các lĩnh vực chính trị ngoại giao và kinh tế. Trong đó, tác giả có trình bày về quan hệ đầu tư Việt Nam – Hoa Kỳ từ sau khi bình thường hóa đến năm 2005. Đây là dữ liệu cần thiết cho phần trình bày về hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam của luận văn. Bên cạnh đó, công trình: “Quan hệ kinh tế Việt Nam- Hoa Kỳ: vấn đề, chính sách và xu hướng” xuất bản năm 2011, do Nguyễn Thiết Sơn chủ biên, nghiên cứu chủ yếu về quan hệ kinh tế Việt Nam - Hoa Kỳ chủ yếu đi sâu phân tích các vấn đề và chính sách xu hướng trên cơ sở khảo sát những kết quả thương mại và đầu tư kể từ năm 2001. Tuy nhiên, công trình về mặt thời gian chỉ dừng lại khảo sát trực tiếp quan hệ giai đoạn 2001 – 2007. Về lĩnh vực đầu tư, tác giả cũng chỉ trình bày một cách khái quát những nét chính. Năm 2012, bài viết “Vietnam - United States Economic Cooperation: Current Status and Future Prospect” (Hợp tác kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ: Thực trạng và triển vọng), tài liệu song ngữ Anh - Việt của Bùi Thành Nam được đăng trên kỷ yếu Hội thảo khoa học: Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ hướng tới tầm cao mới. Trong bài viết, tác giả đã nêu thực tiễn quan hệ kinh tế Việt Nam - Hoa Kỳ, từ đó rút ra những hạn chế trong quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia, đồng thời đánh giá xu hướng hợp 11 tác kinh tế Việt Nam – Hoa Kỳ. Tuy nhiên, công trình chỉ đề cập một cách khái quát thành tựu thương mại và đầu tư song phương trong một giai đoạn ngắn. Các bài viết đăng trên Tạp chí châu Mỹ ngày nay tuy chỉ trình bày khái quát về quan hệ đầu tư nhưng cũng rất phong phú, đa dạng. Một số bài viết có thể kể đến như: “Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Hoa Kỳ vào Việt Nam: Thực trạng và triển vọng” của Lại Lâm Anh và Vũ Xuân Trường (2007); “Ảnh hưởng của khủng hoảng toàn cầu đối với đầu tư của Mỹ vào Việt Nam” của Nguyễn Xuân Trung và Lê Hải Hà (2009); “Sự biến động dòng vốn FDI của Mỹ tại Việt Nam từ 2008 đến 2012” của Phạm Thị Hiếu (2013); “FDI của Mỹ tại Việt Nam: Thực trạng và triển vọng” (2015) của Nguyễn Minh Tuấn. 5. Bố cục và những đóng góp của luận văn: 5.1. Bố cục luận văn: Ngoài phần mở đầu, dẫn luận, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn được gồm có 3 chương như sau: Chương I. Sự hiện diện của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam 1.1 Khái quát về các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ. 1.2 Bối cảnh xâm nhập của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam. Tiểu kết chương 1 Chương II. Hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ sau khi bình thường hóa quan hệ đến nay. 2.1 Giai đoạn 1995-2000. 2.2 Giai đoạn 2001-2005. 2.3 Giai đoạn 2006-2010. 2.4 Giai đoạn 2011 đến nay. Tiểu kết chương 2 Chương III. Tác động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ đối với kinh tế - xã hội Việt Nam và triển vọng phát triển của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam. 12 3.1 Tác động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ đối với kinh tế - xã hội Việt Nam. 3.2 Triển vọng phát triển của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam. Tiểu kết chương 3. 5.2. Đóng góp của luận văn: Luận văn sẽ góp phần cung cấp cho những học giả và những nhà nghiên cứu cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về đặc điểm của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ trên thế giới và lý giải tại sao Hoa Kỳ lại chọn Việt Nam làm điểm đến cho các hoạt động đầu tư của mình. Phân tích các hoạt động đầu tư để từ đó rút ra những tác động của các công ty này đến nền kinh tế - xã hội Việt Nam. Hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Hoa Kỳ tại Việt Nam từ sau 1995 đến nay nằm trong chính sách quyết tâm thực hiện chiến lược quay trở lại châu Á trong đó có Đông Nam Á của Hoa Kỳ. Nghiên cứu hoạt động kinh tế của Hoa Kỳ tại Việt Nam thông qua các công ty xuyên quốc gia sẽ giúp ích trong việc nghiên cứu và phát triển quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ, hiểu rõ hơn về chính sách, cách thức vận hành kinh tế,…từ đó đề xuất những định hướng giải pháp, chính sách thích ứng nhằm nâng cao chất lượng các quan hệ kinh tế với Hoa Kỳ. Hiểu được những lợi ích cũng như các tác động tiêu cực do các công ty xuyên quốc gia mang lại, Việt Nam sẽ có những chính sách phù hợp hơn để phát triển kinh tế, nâng cao trình độ phát triển và mức sống người dân.