1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH CAO THỊ HẠNH MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60 . 14 . 05 VINH, 2011 2 LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy giáo, cô giáo khoa Sau đại học trường Đại học Vinh và các thầy, cô giáo đã tham gia giảng dạy, giúp đỡ, tạo điều kiện để tôi học tập, nghiên cứu hoàn thành nhiệm vụ đề tài luận văn của mình. Tôi chân thành cảm ơn bạn bè đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, và tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ trong việc cung cấp tài liệu, số liệu, đóng góp ý kiến trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành đề tài luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Phó giáo sư, Tiến sĩ Hà Văn Hùng - Người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành đề tài luận văn này. Đồng thời tôi xin chân thành cảm ơn: Lãnh đạo UBND tỉnh, Sở Giáo dục đào tạo tỉnh Bắc Ninh, huyện ủy, UBND và các phòng ban chức năng huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, lãnh đạo và chuyên viên Phòng GDĐT cùng các cán bộ trường THPT huyện Thuận Thành đã tận tình giúp đỡ tôi thực hiện được mục đích nghiên cứu của mình. Trong quá trình học tập, nghiên cứu, tôi đã có nhiều cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ khoá học nói chung và hoàn thành đề tài luận văn nói riêng. Kết quả nghiên cứu ban đầu, có thể còn nhiều thiếu sót. Kính mong các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo và các bạn đóng góp ý kiến để tôi tiếp tục nghiên cứu sửa chữa và hoàn thiện hơn. Xin Chân thành cảm ơn! Vinh, tháng 12 năm 2011 Tác giả luận văn CAO THỊ HẠNH 3 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 5 1.1. Tổng quan về nghiên cứu vấn đề 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản 6 1.3. Nội dung quản lý hoạt động chuyên môn trong trường THPT 20 1.4. Các yếu tố quản lý có ảnh hưởng đến chất lượng hoạt 28 động của tổ 1.5. Cơ sở pháp lý của đề tài 30 1.6 Kết luận chương 1 34 Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN 36 MÔN CỦA HIỆU TRƯỞNG CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, KT - XH, văn hóa, giáo 36 dục của huyện thuận thành, tỉnh bắc ninh 2.2. Tình hình giáo dục bậc THPT ở huyện Thuận Thành 40 2.3. Hoạt động quản lý và các biện pháp quản lý của Hiệu 49 trưởng đối với các tổ chuyên môn 2.4. Kết luận chương 2 72 Chương 3 MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT 74 LƯỢNG HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN CỦA HIỆU TRƯỞNG CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH 3.1. Một số căn cứ đề xuất biện pháp 74 3.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp 76 3.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn 76 3.4. Khảo sát tính khả thi của các biện pháp 104 3.5. Kết luận chương 3 109 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 111 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 114 PHỤ LỤC 4 BẢNG CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN CĐ Cao đẳng CNH-HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa DN Dạy nghề CSVC Cơ sở vật chất ĐH Đại học GV Giáo viên HS Học sinh QLGD Quản lý giáo dục THCS Trung học cơ sở TCM Tổ chuyên môn THPT Trung học phổ thông TTCM Tổ trưởng tổ chuyên môn MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Thực tiễn lịch sử nhân loại cho thấy, muốn phát triển các lĩnh vực của đời sống xã hội, trước hết phải phát triển con người, mà một trong những vấn đề 5 quan trọng hàng đầu để phát triển con người là phải phát triển giáo dục đào tạo. Nhận thức rõ vai trò của giáo dục đào tạo đối với sự nghiệp cách mạng của đất nước, Đảng ta đã có nhiều chủ trương lớn để phát triển giáo dục đào tạo, cụ thể như: từ nghị quyết TW 4 khoá VII, nghị quyết TW 2 khoá VIII đến các kỳ Đại Hội IX, X, XI Đảng ta luôn khẳng định vai trò Quốc sách hàng đầu của giáo dục đào tạo. Nâng cao chất lượng GD nhằm đáp ứng yêu cấu phát triển KT - XH trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) đất nước, là trách nhiệm nặng nề của toàn Đảng, toàn dân; trong đó ngành GD góp phần hết sức to lớn. Lực lượng có vai trò quan trọng quyết định chất lượng GD là đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý GD. Chỉ thị số 40/CT - TW ngày 15/6/2004 của Ban bí thư về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục (QLGD) là một minh chứng, khẳng định sự quan tâm của Đảng và vai trò quan trọng của lực lượng này [8] [9] [10]. Ở các trường THPT, tổ chuyên môn (TCM) được thành lập theo quy định của Điều lệ trường trung học. TCM là một bộ phận quan trọng trong tổ chức nhà trường, bộ phận này là lực lượng có vai trò quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng GD trong các trường THPT, bởi họ trực tiếp là những giáo viên chủ nhiệm và giảng dạy đối với các lớp. Vì vậy, hoạt động của tổ chuyên môn tốt hay chưa tốt là một trong những yếu tố tác động trực tiếp đến chất lượng GD của nhà trường [11]. Hoạt động của các tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh những năm qua về cơ bản đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục học sinh THPT, như: tổ trưởng chuyên các tổ đều quán triệt được nhiệm vụ của tổ, xây dựng kế hoạch, tham mưu cho Hiệu trưởng phân công giáo viên chủ nhiệm các lớp cũng như giảng dạy đối với các lớp, bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu… Điều đó chứng tỏ hoạt động của các thành viên trong tổ, từ tổ trưởng đến các giáo viên các trong tổ ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh về cơ bản đã phát huy được vai trò 6 của mình trong các hoạt động của nhà trường, góp phần quan trọng vào nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. Tuy vậy, xét một cách toàn diện thì kết quả hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT trong huyện vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của các trường. Tổ trưởng ở các tổ chuyên môn làm công tác quản lý chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, đa số còn lúng túng trong việc lập kế hoạch chung của tổ, gặp khó khăn khi tổ chức sinh hoạt chuyên môn. Có những thầy, cô ở các tổ chưa thật sự gắn bó với công việc, tinh thần trách nhiệm, lòng nhiệt tình với công việc chưa cao, hiện tượng muộn giờ, nhầm lớp của giáo viên vẫn còn; việc tự học, tự rèn để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục ở một số giáo viên chưa thực sự tích cực... Để khắc phục những hạn chế này, phải tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp và phải được kết hợp từ nhiều phía: từ Giám hiệu đến các tổ trưởng và ý thức, tinh thần trách nhiệm của từng giáo viên… Bởi vậy, tìm ra một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh vừa là vấn đề cơ bản lâu dài, vừa là vấn đề cấp bách nhằm đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục nói chung, nâng cao chất lượng giáo dục THPT ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay nói riêng. Đó là lý do tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài luận văn của mình. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Đề xuất một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT. 7 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Bằng việc đề xuất và vận dụng tốt một số biện pháp quản lý khoa học, có tính khả thi, thì sẽ nâng cao được chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn ở trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 5. NHIỆM VỤ VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT. 5.1.2. Nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 5.1.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 5.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài 5.2.1. Về nội dung: Đề tài nghiên cứu một số biện pháp quản lý của hiệu trưởng, nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn, gắn với đặc điểm các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 5.2.2. Về địa bàn: Đề tài được triển khai nghiên cứu tại 3 trường THPT công lập trong huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh; số lượng người khảo sát gồm: 15 cán bộ quản lý giáo dục (kể cả tổ trưởng các tổ chuyên môn) và 135 giáo viên giảng dạy ở các bộ môn. 5.2.3. Thời gian: Đề tài nghiên cứu và khảo sát thực tế tại các trường THPT công lập huyện Thuận Thành từ năm 2008 đến nay. 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 8 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp tổng hợp, phân tích, hệ thống hoá các vấn đề lý luận liên quan đến đề tài. 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát Phương pháp điều tra Phương pháp chuyên gia Phương pháp tổng kết kinh nghiệm 6.3. Nhóm phương pháp bổ trợ Phương pháp sử dụng thống kê toán học trong việc xử lý các kết quả nghiên cứu. 7. Cẩu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay Chương 3: Một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 9 1.1. Tổng quan về nghiên cứu vấn đề Trong hệ thống giáo dục (GD) quốc dân nước ta, trung học cơ sở và trung học phổ thông (THPT) là 2 bậc học của giáo dục phổ thông. Giáo dục bậc học trung học góp phần quan trọng vào việc hình thành nhân cách học sinh (HS), đồng thời tạo cơ sở cho việc đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội (KT - XH) của đất nước. Cấp học THPT là cấp học có nhiệm vụ: giúp HS củng cố và phát triển những kết quả của trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp hoặc đi vào cuộc sống lao động [11]. Đảng ta đã khẳng định: phát triển giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Nâng cao chất lượng GD nhằm đáp ứng yêu cấu phát triển KT - XH trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH,HĐH) đất nước là trách nhiệm nặng nề của toàn Đảng, toàn dân; trong đó ngành GD góp phần hết sức to lớn. Lực lượng có vai trò quan trọng quyết định chất lượng GD là đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý GD. Chỉ thị số 40/CT - TW ngày 15/6/2004 của Ban bí thư về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục (QLGD) là một minh chứng, khẳng định sự quan tâm của Đảng và vai trò quan trọng của lực lượng này [5] [10]. Ở các trường THPT, tổ chuyên môn (TCM) được thành lập theo quy định của Điều lệ trường trung học. TCM là một bộ phận quan trọng trong tổ chức nhà trường. Hoạt động của tổ chuyên môn ở trường THPT là nội dung được đề cập rất sơ lược trong các chuyên đề bồi dưỡng cho hiệu trưởng. Vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh, trong những năm học qua đã được hiệu trưởng các trường và Sở Giáo dục đào tạo đặc biệt quan tâm và là một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong nhiệm vụ quản lý của hiệu trưởng nhà trường, trong giai đoạn toàn ngành giáo 10 dục thực hiện đổi mới nội dung chương trình giáo dục phổ thông, sách giáo khoa mới, đổi mới phương pháp giảng dạy hiện nay [7]. Tuy nhiên ở ngành giáo dục tỉnh Bắc Ninh đến nay chưa có ai nghiên cứu, tổng kết rút kinh nghiệm đi sâu đến việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường THPT. Từ thực tế trên, tác giả luận văn mong muốn rằng qua nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp quản lý nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn của hiệu trưởng các trường THPT huyện Thuận thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay” sẽ giúp hiệu trưởng các trường THPT trong huyện có được những biện pháp quản lý khoa học, có hiệu quả thiết thực và làm thay đổi một số mặt hoạt động các tổ chuyên môn ở các trường; có những giải pháp quản lý hữu hiệu, khả thi nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài. 1.2.1. Quản lý 1.2.1.1. Khái niệm Từ khi xã hội loài người được hình thành, hoạt động tổ chức, quản lý đã được quan tâm. Hoạt động quản lý bắt nguồn từ sự phân công lao động nhằm đạt được hiệu quả cao hơn. Đó là hoạt động giúp cho người đứng đầu tổ chức phối hợp sự nổ lực của các thành viên trong nhóm, trong cộng đồng nhằm đạt được mục tiêu đề ra. K.Marx đã viết: “Bất cứ lao động xã hội hay cộng đồng trực tiếp nào được thực hiện ở qui mô tương đối lớn đều cần đến một chừng mực nhất định của sự quản lý. Quản lý là sự xác lập sự tương hợp giữa các công việc cá thể và hoàn thành những chức năng chung xuất hiện trong sự vận động đối với các bộ phận riêng lẽ của nó” [8]. Trong nghiên cứu khoa học, có rất nhiều quan niệm về quản lý theo những cách tiếp cận khác nhau. Chính vì sự đa dạng về cách tiếp cận, dẫn đến sự phong phú về quan niệm. Sau đây là một số khái niệm thường gặp: 11 - Khi nói đến quản lý, K.Marx ví hoạt động này như là công việc của người nhạc trưởng, ông viết: “Một nghệ sĩ vĩ cầm thì tự điều khiển mình, còn dàn nhạc thì cần nhạc trưởng”[21]. - Theo từ điển giáo dục học, quản lý là hoạt động tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [38]. - Theo GS.TS Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể của những người lao động (nói chung là khách thể quản lý ) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến” [29]. - Quản lý là sự tác động chỉ huy, điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người để chúng phát triển phù hợp với qui luật, đạt tới mục đích đề ra và đúng ý chí của người quản lý. - Quản lý là sự tác động của cơ quan quản lý vào đối tượng quản lý để tạo ra một sự chuyển biến toàn bộ hệ thống nhằm đạt đến một mục đích nhất định [29]. - Theo PGS.TS Đặng Quốc Bảo: Công tác quản lý lãnh đạo một tổ chức xét cho cùng là thực hiện hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: Quản và Lý. Quá trình “Quản” gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì hệ ở trạng thái ổn định, quá trình “Lý” gồm việc sửa sang sắp xếp, đổi mới đưa vào thế “phát triển” [1]. Qua các khái niệm về quản lý, chúng ta có thể quan niệm: "Quản lý là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đảm bảo sự vận động, phát triển của hệ thống phù hợp với qui luật khách quan, trong đó sử dụng và khai thác có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội để đạt được mục tiêu đã xác định theo ý chí của chủ thể quản lý". Như vậy, rõ ràng “Quản lý không chỉ là một khoa học mà còn là nghệ thuật” và “Hoạt động quản lý vừa có tính chất khách quan, vừa có tính chất chủ quan, vừa có 12 tính chất pháp luật nhà nước, vừa có tính chất xã hội rộng rãi… chúng là những mặt đối lập trong một thể thống nhất” [1]. - Quản lý có hai chức năng cơ bản: duy trì và phát triển. Để đảm bảo được hai chức năng này, hoạt động quản lý phải bao gồm 4 chức năng cụ thể [12]: + Lập kế hoạch. + Tổ chức thực hiện kế hoạch. + Chỉ đạo điều hành thực hiện kế hoạch. + Kiểm tra, đánh giá. 1.2.1.2. chức năng quản lý Theo lý luận quản lý hiện đại, quản lý có 4 chức năng sau đây: + Chức năng kế hoạch: Là chức năng đầu tiên quan trọng nhất của quá trình quản lý. Kế hoạch được hiểu là việc xác định và thực hiện hệ thống mục tiêu ,chỉ tiêu bằng các biện pháp cụ thể trong các điều kiên xác định. + Chức năng tổ chức: Là sắp xếp, bố trí một cách khoa học và phù hợp những nguồn lực (nhân lực, vật lực và tài lực)của hệ thống thành một hệ toàn vẹn nhằm đảm bảo cho chúng tương tác với nhau để đạt được mục tiêu của hệ thống một cách tối ưu nhất, hiệu quả nhất [13]. Đây là một chức năng quan trọng, đảm bảo tạo thành sức mạnh của tổ chức để thực hiện thành công kế hoạch. Như V.I. Lênin nói: “Tổ chức là nhân tố sinh ra hệ toàn vẹn, biến một tập hợp các thành tố rời rạc thành một thể thống nhất” [17]. + Chức năng chỉ đạo: có tính chất tác nghiệp, điều chỉnh, điều hành hoạt động của hệ thống nhằm thực hiện đúng kế hoạch đã định để biến mục tiêu dự kiến thành kết quả hiện thực. Trong quá trình chỉ đạo phải thường xuyên bám sát các hoạt động, các trạng thái vận hành của hệ thống đúng tiến trình, đúng kế hoạch đã định. Đồng thời phát hiện ra những sai sót để kịp thời sửa chữa, điều 13 chỉnh không làm thay đổi mục tiêu, hướng vận hành của hệ thống nhàm giữ vững mục tiêu chiến lược mà kế hoạch đã đề ra. + Chức năng kiểm tra, đánh giá: Thu thập những thông tin ngược từ đối tượng quản lý trong quá trình vận hành của hệ thống để đánh giá mục tiêu dự kiến ban đầu và toàn bộ kế hoạch đã đạt đến mức độ nào? Trong quá trình kiểm tra kịp thời phát hiện những sai sót trong quá trình hoạt động để kịp thời điều chỉnh, sửa chữa mục tiêu, đòng thời tìm ra nguyên nhân thành công, thất bại giúp cho chủ thể quản lý rút ra được kinh nghiệm để thực hiện cho quá trình quản lý tiếp theo [12]. Tổng hợp tất cả các chức năng quản lý tạo nên nội dung của quá trình quản lý. Điều đáng chú ý là trong quá trình quản lý, người quản lý thực hiện một dẫy các chức năng liên tiếp một cách lôgíc, bắt buộc. Bắt đầu từ việc xác định mục tiêu và nhiệm vụ quản lý, cho đến khi kiểm tra kết quả đạt được và tổng kết quá trình quản lý. Mỗi quá trình quản lý xẩy ra trong một thời gian cụ thể của một chu trình quản lý nhất định. Trong một chu trình quản lý các chức năng kế tiếp nhau và độc lập với nhau chỉ mang tính tương đối, bởi vì một số chức năng có thể diễn ra đồng thời hoặc kết hợp với việc thực hiện các chức năng khác. Ngoài bốn chức năng nêu trên trong chu trình quản lý, chủ thể quản lý phải sử dụng thông tin như là một công cụ hay chức năng đặc biệt để thực hiện các chức năng trên. Chúng ta có thể biểu diễn chu trình quản lý theo sơ đồ sau: 14 Hình 1.2. mối quan hệ của các chức năng trong chu trình quản lý Kế hoạch Kiểm tra Thông tin Tổ chức quản lý Chỉ đạo Môi trường quản lý 1.2.2.Quản lý giáo dục; quản lý trường học 1.2.2.1.Quản lý giáo dục Từ điển giáo dục định nghĩa khái niệm quản lý giáo dục: - (Nghĩa rộng) Quản lý giáo dục là thực hiện việc quản lý trong lĩnh vực giáo dục. Ngày nay lĩnh vực giáo dục mở rộng nhiều hơn so với trước, do chỗ mở rộng đối tượng giáo dục từ thế hệ trẻ sang người lớn và toàn xã hội. Tuy nhiên, giáo dục thế hệ trẻ vẫn là bộ phận nòng cốt của lĩnh vực giáo dục cho toàn xã hội [29]. - (Nghĩa hẹp) Quản lý giáo dục chủ yếu là quản lý giáo dục thế hệ trẻ, giáo dục nhà trường, giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân. - Quản lý giáo dục gồm hai mặt lớn là quản lý nhà nước về giáo dục, quản lý nhà trường và các cơ sở giáo dục khác. Quản lý giáo dục là việc thực hiện và giám sát những chính sách giáo dục đào tạo trên cấp độ quốc gia, vùng, địa phương và cơ sở. 15 - Quản lý giáo dục còn là một ngành, một bộ phận khoa học có tính chất liên ngành nhằm vận dụng những khoa học quản lý sao cho phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của hệ thống giáo dục. Trong quá trình nghiên cứu về lĩnh vực quản lý giáo dục có nhiều khái niệm như sau: - Theo Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau nhằm mục đích đảm bảo cho sự hình thành nhân cách thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những qui luật chung của xã hội cũng như các qui luật của quản lý giáo dục, của sự phát triển tâm lý và thể lực của trẻ em” [20]. - Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, phù hợp qui luật của chủ thể quản lý (hệ giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất” [15]. Những khái niệm trên tuy có diễn đạt khác nhau nhưng tựu trung quản lý giáo dục được hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp với qui luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục ở từng cơ sở và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới mục tiêu đã định [29]. Chủ thể quản lý chính là bộ máy quản lý các cấp. Đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo. Nội dung của quản lý giáo dục bao gồm một số vấn đề cơ bản: - Xây dựng, chỉ đạo thực hiện chính sách, chiến lược, qui hoạch, kế hoạch phát triển giáo dục. - Ban hành, tổ chức thực hiện các văn bản qui phạm pháp luật về giáo dục, cơ sở vật chất, trang thiết bị trường học. 16 - Tổ chức bộ máy quản lý giáo dục. - Tổ chức, chỉ đạo việc đào tạo, bồi dưỡng CBQL, giáo viên . - Huy động, quản lý sử dụng các nguồn lực… Quản lý giáo dục được phân công theo nguyên tắc khác nhau: Theo địa bàn lãnh thổ, theo chuyên môn, kỹ thuật, theo mục tiêu quản lý. 1.2.2.2. Quản lý trường học Nhà trường là một thiết chế xã hội trong đó diễn ra quá trình đào tạo giáo dục dưới sự tương tác của hai nhân tố: Thầy – trò. Trường học là tổ chức giáo dục cơ sở, nơi trực tiếp làm công tác giáo dục và đào tạo học sinh. Nó là tế bào cơ sở, chủ chốt của bất cứ hệ thống giáo dục ở cấp nào. Tác giả Phạm Minh Hạc viết: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi và trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, với thế hệ trẻ và từng học sinh”[14]. Tác giả Trần Kiểm cho rằng: “Quản lý trường học được hiểu là một hệ thống những tác động sư phạm hợp lý và có hướng đích của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh và các phối hợp sức lực và trí tuệ của họ vào mọi mặt hoạt động của nhà trường hướng vào hoàn thành có chất lượng và hiệu quả mục tiêu dự kiến” [20]. Như vậy, quản lý nhà trường về bản chất là quản lý con người (tập thể cán bộ, giáo viên và học sinh). Do đó có thể khẳng định: Quản lý nhà trường là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhà trường đến khách thể quản lý nhà trường (giáo viên, nhân viên, học sinh…) nhằm làm cho các hoạt động giáo dục và dạy học của nhà trường đạt tới mục tiêu giáo dục, ngày càng phát triển bền vững. Căn cứ nhiệm vụ và quyền hạn của nhà trường được qui định trong mục 2 điều 58, chương III của Luật Giáo dục nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2005 thì quản lý trường học trước hết là quản lý dạy và học, quản lý 17 các hoạt động bên trong của nhà trường, đồng thời phải bao gồm việc quản lý các quan hệ giữa nhà trường và xã hội bên ngoài [30]. Quản lý trường học về bản chất là quản lý con người. Trong nhà trường, hệ bị quản lý là tập thể giáo viên và tập thể học sinh, hệ quản lý là lãnh đạo nhà trường (Hiệu trưởng). Có thể nói rằng: quản lý nhà trường chủ yếu là tác động đến tập thể giáo viên để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình giáo dục học sinh theo mục tiêu đào tạo. 1.2.2.3. Quản lý nhà trường THPT Giáo dục THPT là cấp học cuối cùng của bậc học phổ thông. Nhà trường THPT là một tổ chức sư phạm – xã hội. Nó vừa là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục Quốc dân, vừa là một tổ chức xã hội, có mối quan hệ đặc biệt mật thiết với cộng đồng và xã hội. Trường THPT được coi là trung tâm giáo dục, văn hoá, khoa học kỹ thuật tại cộng động, góp phần tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Điều 26 Luật Giáo dục (2005) ghi rõ: “Giáo dục THPT được thực hiện trong ba năm học, từ lớp 10 đến lớp 12. Học sinh vào lớp 10 phải có bằng tốt nghiệp THCS, có tuổi là 15 tuổi” [7, 31 TTCM]. Mục tiêu của giáo dục THPT là: “Giáo dục THPT nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục THCS, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát triển phát huy năng lực cá nhân, để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học Đại học, Cao đẳng, Trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống”[7, 32 TTCM]. Giáo dục THPT nhằm góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ lao động có tri thức, có tay nghề, có năng lực thực hành, tự chủ, năng động và sáng tạo, có đạo đức cách mạng, có tinh thần yêu nước, yêu CNXH. Nhà trường đào tạo thế hệ trẻ theo hướng toàn diện và năng lực chuyên môn sâu, có ý thức và khả năng tự 18 tạo việc làm trong nền kinh tế nhiều thành phần, có khả năng làm việc hợp tác theo nhóm [23]. Quản lý nhà trường nói chung, quản lý nhà trường THPT nói riêng thực chất là quản lý quá trình hình thành, tự hình thành nhân cách – nhân cách của những công dân nước Việt tương lai, các mối quan hệ quản lý trong trường học, đặc biệt trong quá trình dạy học – giáo dục, mang bản chất tính dân chủ và tự quản hết sức sâu sắc. Quá trình: thầy dạy – trò học là quá trình hoạt động cộng đồng và hợp tác trên nền tảng dân chủ. Còn việc học phải mang tính tự quản ( tự giác, tích cực, tự lực, sáng tạo) cao độ. Tất cả những điều này được thể hiện trong nhà trường THPT. 1.2.3. Tổ chuyên môn trong nhà trường phổ thông 1.2.3.1. Tổ chuyên môn - Theo quy định của điều lệ trường trung học, Giáo viên trong một trường THPT được tổ chức thành các tổ chuyên môn theo môn học hoặc nhóm môn học. - Về số lượng: mỗi tổ chuyên môn có ít nhất 5 thành viên trở lên. Nếu không đủ 05 giáo viên cùng bộ môn, Hiệu trưởng thành lập tổ chuyên môn ghép gồm những giáo viên bộ môn có chuyên môn được đào tạo gần nhau (thường chia ra tổ như: tổ toán tin, tổ lý hoá công nghệ, tổ văn, tổ sử địa, giáo dục công dân…). Mỗi tổ chuyên môn có 01 tổ trưởng, 01 hoặc 02 tổ phó do hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ. - Về lề lối làm việc của các tổ chuyên môn: Tổ chuyên môn sinh hoạt 2 lần /1tháng . Mỗi lần từ 3 đến 4 tiết. - Nhiệm vụ của tổ chuyên môn trong trường THPT: + Xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ, hướng dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch của tổ viên theo kế hoạch giáo dục, phân phối chương trình, các quy định khác của Bộ GD & ĐT và kế hoạch năm học của nhà trường [2] [3]. 19 + Chịu trách nhiệm giảng dạy cho học sinh theo nội dung chương trình đã được quy định, đồng thời chịu trách nhiệm trước nhà trường về chất lượng dạy học bộ môn. + Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, tổ chức kiểm tra đánh giá kiểm tra chất lượng thực hiện nhiệm vụ của giáo viên theo kế hoạch của nhà trường. + Đề xuất khen thưởng, kỷ luật đối với giáo viên. 1.2.3.2. Hoạt động tổ chuyên môn Hoạt động của tổ chuyên môn môn chính là quản lý hoạt động giảng dạy trên phân môn chính của tổ mà các thành viên đã được đào tạo. Hoạt động của tổ chuyên môn có vai trò quyết định đến chất lượng giáo dục của nhà trường. Hoạt động của tổ chuyên môn phải bám sát nội dung chương trình dạy học theo quy định của Bộ GD, Sở GD và Nhà trường. Tổ chuyên môn là nơi thực hiện đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước, Bộ GD & ĐT, Sở GD & ĐT, địa phương và Nhà trường về GD. Tổ chuyên môn là đơn vị thực hiện mọi quá trình chỉ đạo đổi mới phương pháp để nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường. Chính vì vậy mà hiệu trưởng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn tốt thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trêng. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) đến đối tượng quản lý (tổ chuyên môn) nhằm đảm bảo cho hoạt động của tổ chuyên môn đi vào nề nếp đạt hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế của trường, trong đó sử dụng và khai thác có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội để nâng cao chất lượng giảng dạy - giáo dục trong nhà trường theo ý chí của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) [2] [30]. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là hoạt động của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) nhằm tập hợp vào tổ chức các hoạt động của tổ chuyên môn, giáo viên, 20 học sinh các lực lượng giáo dục khác cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong nhà trường. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn chủ yếu là tác động đến tổ trưởng chuyên môn và tập thể giáo viên trong tổ chuyên môn để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình giáo dục học sinh theo mục tiêu đào tạo. Dạy học - giáo dục là hoạt động trung tâm của nhà trường. Mọi hoạt động đa dạng và phức tạp trong nhà trường đều hướng vào tiêu điểm này. Vì vậy quản lý hoạt động tổ chuyên môn của Hiệu trưởng thực chất là quản lý quá trình dạy học - giáo dục trong nhà trường. Quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường gồm có: - Quản lý hoạt động của giáo viên ở trên lớp theo phân phối chương trình quy định của Bộ GD & ĐT. - Quản lý hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực học tập cho học sinh (như ôn thi học sinh giỏi, Đại học và phù đoạ học sinh yếu kém…) theo quy định của Bộ GD & ĐT, Sở GD & ĐT và nhà trường. - Quản lý hoạt động đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy và học trong nhà trường. - Quản lý hoạt động tự học, tự bồi dưỡng theo chuyên đề bồi dưỡng giáo viên định kỳ theo chương trình của Bộ GD & ĐT, viết sáng kiến kinh nghiệm giảng dạy hàng năm, tổ chức hoạt động ngoại khoá… - Ngoài ra, các thành viên trong tổ còn tham gia các công tác khác như: Công tác đoàn thể, công tác chủ nhiệm… khi được hiệu trưởng hoặc đoàn thể giao nhiệm vụ. 1.2.4. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn a/ khái niệm Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) đến đối tượng quản lý (tổ chuyên môn)