Lêi më ®Çu Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi, lao ®éng ®· ®ãng gãp mét vai trß quyÕt ®Þnh vµ theo c¸ch nãi cña F.Enghen: Lao ®éng ®· gãp phÇn s¸ng t¹o ra con ngêi. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng chÝnh cña x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña lao ®éng, s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng, lµ thíc do sù ph¸t triÓn cña x· héi. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cña con ngêi. Mçi ngêi tham gia lao ®éng ®Òu cã nh÷ng lý do, môc ®Ých nhÊt ®Þnh: Lao ®éng ®Ó kiÕm sèng, lao ®éng ®Ó tù kh¼ng ®Þnh m×nh; lao ®éng ®Ó ®îc th¨ng chøc, cÊp; lao ®éng bÞ b¾t buéc... Nhng cho dï lý do nµo ®i ch¨ng n÷a th× lao ®éng lu«n lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých , cã ý thøc vµ sù lç lùc trong kinh doanh lu«n lµ ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. ë mçi thêi kú ph¸t triÓn cña x· héi, h×nh thµnh nh÷ng tæ chøc lao ®éng phï hîp, mµ ë ®ã mçi ngêi ph¶i lu«n cè g¾ng, nç lùc. Khi mµ ®iÒu kiÖn thay ®æi, h×nh thøc ®· cã trë lªn lçi thêi, mäi ngêi kh«ng cßn tÝch cùc lao ®éng n÷c, x· héi r¬i vµo t×nh tr¹ng bÕ t¾c vµ mét h×nh thøc míi thÝch hîp sÏ ra ®êi. §ã lµ quy luËt chung trong sù ph¸t triÓn x· héi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, do møc ®é ph¸t triÓn cao cña tù do c¸ nh©n, h×nh thøc lao ®éng b¾t buéc kh«ng cßn thÝch hîp n÷a. Mäi ngêi ®Òu cã thÓ tù quyÕt ®Þnh lµ g× vµ lµm nh thÕ nµo trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ... XuÊt ph¸t tõ vai trß ho¹t ®éng lao ®éng cña con ngêi vµ ®Æc ®iÓm t©m lý con ng- êi lao ®éng nãi chung vµ sù t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi hiÖn nay ®Æt ra vÊn ®Ò lµ lµm nh thÕ nµo ®Ó qu¶n lý cã hÖu qu¶, nguån nh©n lùc ®ã lµ cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý lao ®éng nh thÕ nµo. Víi ý nghÜa lµ c«ng cô ®Ó t¸c ®éng vµo môc ®Ých ho¹t ®éng lao ®éng cña con ngêi ®Ó ph¸t huy vai trß môc ®Ých cña ho¹t ®éng lao ®éng nh»m thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn con ngêi lao ®éng... Trong ®ã, c«ng cô tiÒn l¬ng tiÒn thëng hiÖn nay cã vai trß hÕt søc quan träng, nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña ngêi lao ®éng gãp phÇn t¹o ra ®éng lùc trùc tiÕp thóc ®Èy con ngêi lao ®éng lµm viÖc tèt, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng lao ®éng... HiÖn nay, ®Êt níc ta ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ trªn lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi. §Æc biÖt lµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong bèi c¶nh ®ã, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n cã t tëng chØ ®¹o xuyªn suèt c¸c chñ ch¬ng, chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi lµ lu«n quan t©m ch¨m sãc, båi dìng vµ ph¸t huy thÕ nh©n tè con ngêi víi t c¸ch lµ ®éng lùc, võa lµ môc tiªu cña C¸ch m¹ng; lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Êt níc. Trong ®ã chÝnh s¸ch chÕ ®é tiÒn l¬ng lu«n ®îc §¶ng vµ Nhµ níc ta coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu liªn quan mËt thiÕt vµ cã ¶nh hëng thêng xuyªn mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn ®éng th¸i kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi cña ®Êt níc. ChÝnh v× thÕ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh lµ : Quan t©m ®Õn con ngêi ®îc x¸c ®Þnh lµ vÊn ®Ò träng t©m, chØ cã quan t©m vµ ph¸t triÓn con ngêi míi khai th¸c ®îc kh¶ n¨ng tiÒm Èn cña con ngêi. Mét trong nh÷ng nh©n tè kÝch thÝch kh¶ n¨ng tiÒm Èn trong con ngêi ®ã lµ lîi Ých cña hä thu ®îc g× khi lao ®éng cña hä tham gia vµo ho¹t ®éng cã môc ®Ých, theo C¸c M¸c: Mét khi t tëng t¸ch rêi lîi Ých th× nhÊt ®Þnh sÏ tù lµm nhôc nã; cßn F. Anghen l¹i kh¼ng ®Þnh: ë ®©u cã sù kÕt hîp c¸c lîi Ých, ë ®ã cã sù thèng nhÊt vÒ môc 1 ®Ých vµ lý tëng. ChÝnh s¸ch tiÒn l¬ng lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ trong lîi Ých ®ã. Do ®ã viÖc nghiªn cøu vµ ¸p dông ®óng ®¾n c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng hiÖn nay ®Ó chóng thùc sù lµ vai trß kÝch thÝch lîi Ých ngêi lao ®éng, trong ®ã viÖc nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng, tiÒn thëng lµ mét mÆt quan träng trong c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch tiÒn lu¬ng. §ång thêi qua viÖc häc tËp vµ nghiªn cøu mét sè tµi liÖu vÒ mÆt lý luËn vµ mét phÇn thùc tÕ c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng hiÖn nay cho em thÊy viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng cã nhiÒu u ®iÓm ,nhng còng cßn nhiÒu h¹n chÕ cÇn nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn. Do vËy em chän ®Ò tµi : "Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn". Víi môc ®Ých lµ qua nghiªn cøu vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tÕ c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng hiÖn nay ®Ó tõ ®ã ®îc ra nh÷ng gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chóng theo mét híng thèng nhÊt nh»m t¨ng cêng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña nã vµ ®¶m b¶o c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy thùc sù lµ nh÷ng c«ng cô, ®ßn bÈy kinh tÕ to lín nh»m khai th¸c vµ kh¬i dËy nh÷ng tiÒm n¨ng cña mçi con ngêi trong lao ®éng vµ còng nh»m hoµn thiÖn mét c«ng cô qu¶n lý lao ®éng tiÒn l¬ng h÷u hiÖu gãp phÇn vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc ta hiÖn nay. §Ò ¸n nµy nghiªn cøu vÒ mÆt lý luËn, kÕt hîp mét phÇn thùc tiÔn nh»m t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m t¨ng cêng hiÖu qu¶, vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng ë níc ta hiÖn nay. Qua nghiªn cøu ®Ò ¸n nµy em ®· sö dông ph¬ng ph¸p thu thËp, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, kÕt hîp c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung cña ®Ò ¸n gåm 3 phÇn: PhÇn I: C¬ së lý luËn c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng vµ vai trß cña nã trong viÖc kÝch thÝch lao ®éng. PhÇn II: Thùc tr¹ng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng ë níc ta hiÖn nay. PhÇn III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng cêng vai trß kÝch thÝch lao ®éng c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng. 2 Néi dung PhÇn I. C¬ së lý luËn cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn th- ëng vµ vai trß cña nã trong viÖc kÝch thÝch lao ®éng I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña c¸c nhµ kinh tÕ - ChÝnh trÞ häc tõ W- Petty ®Õn C.M¸c. 1. Lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña W. Petty (1623 - 1687): W. Petty lµ mét nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ t s¶n cæ ®iÓn Anh. ¤ng ®· nghiªn cøu nhiÒu lý thuyÕt kinh tÕ trong ®ã cã lý thuyÕt vÒ tiÒn l¬ng. Lý thuyÕt vÒ tiÒn l¬ng W. Petty ®îc x©y dùng trªn c¬ së lý thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng cña «ng. Cã thÓ nãi lµ «ng lµ ngêi ®Çu tiªn trong lÞch sö ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng. ¤ng coi lao ®éng lµ hµng ho¸, tiÒn l¬ng lµ gi¸ trÞ cña lao ®éng. Mµ theo «ng gi¸ c¶ tù nhiªn lµ gi¸ trÞ cña hµng ho¸, cßn gi¸ c¶ nh©n t¹o lµ gi¸ c¶ thÞ tr - êng cña hµng ho¸. ¤ng ®· ®Æt ra nhiÖm vô x¸c ®Þnh møc tiÒn l¬ng. Theo «ng giíi h¹n tiÒn l¬ng lµ møc t liÖu sinh ho¹t tèi thiÓu ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng nh©n. ¤ng lµ ngêi ®Çu tiªn trong lÞch sö ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt "quy luËt s¾t vÒ tiÒn l¬ng" 2. Lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña A. Smith (1723 - 1790): A.Smith lµ mét nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn næi tiÕng ë níc Anh vµ trªn thÕ giíi. ¤ng lµ mét trong nh÷ng bËc tiÒn bèi lín cña C.M¸c. Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh «ng ®· tr×nh bµy mét c¸ch kh¸ hÖ thèng c¸c lý thuyÕt kinh tÕ, trong ®ã cã lý thuyÕt tiÒn l¬ng: ASmith x¸c ®Þnh c¬ së cña tiÒn l¬ng lµ gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ®Ó nu«i sèng ngêi c«ng nh©n lµm thuª vµ gi¸o dôc, nu«i dìng con c¸i anh ta ®Ó cã thÓ ®a ra thay thÕ trªn thÞ trêng lao ®éng. ¤ng chØ møc b×nh thêng cña tiÒn l¬ng vµ cho r»ng tiÒn l¬ng ph¶i ®¹t ®îc ë møc (giíi h¹n) tèi thiÓu. Theo «ng, tiÒn l¬ng kh«ng ®îc h¹ thÊp qu¸ giíi h¹n ®ã, v× nÕu thÊp h¬n giíi h¹n tèi thiÓu nµy sÏ lµ th¶m ho¹ cho sù ph¸t triÓn cña c¸c d©n téc. A.Smith ®èi lËp víi quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc ®¬ng thêi ñng hé tr¶ l- ¬ng theo møc tèi thiÓu. A.Smith ñng hé tr¶ l¬ng cao v× theo «ng, tiÒn l¬ng cao sÏ t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng trëng kinh tÕ. Cô thÓ lµ, tiÒn l¬ng cao ngêi lao ®éng phÊn khëi t×m mäi c¸ch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng thu nhËp quèc d©n nãi chung. 3. Lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña D.Ricardo (1772 - 1823) David Ricardo lµ nhµ kinh tÕ - chÝnh trÞ häc t s¶n cæ ®iÓn Anh. ¤ng lµ cha ®Î cña m«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ «ng lµ ngêi kÕ tôc xuÊt s¾c A.Smith. «ng cã ý ®å gi¶i quyÕt liªn hÖ x¸c ®Þnh tiÒn l¬ng theo quy luËt gi¸ trÞ, nhng kh«ng thµnh c«ng v× còng gièng nh A.Smith, «ng cha ph¸t hiÖn ®îc lao ®éng víi søc lao ®éng. Tuy nhiªn «ng vÉn x¸c ®Þnh ®óng tiÒn l¬ng cña ngêi c«ng nh©n ph¶i ngang víi gi¸ trÞ nh÷ng sinh ho¹t tèi thiÓu cÇn thiÕt cho c«ng nh©n vµ gia ®×nh anh ta. 3 Mét trong nh÷ng c«ng lao to lín cña «ng lµ ph©n biÖt ®îc tiÒn c«ng thùc tÕ vµ x¸c ®Þnh nã nh mét ph¹m trï kinh tÕ. D.Ricardo cã chñ tr¬ng ñng hé "lý thuyÕt qui luËt s¾t vÒ tiÒn l¬ng". 4. Lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña Sismondi (1773 - 1842): Sismondi lµ nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc kiÓu t s¶n Ph¸p. ¤ng cã nhiÒu c«ng lao trong viÑc ph©n tÝch vÊn ®Ò thu nhËp: Lîi nhuËn, ®Þa t« vµ tiÒn l¬ng. «ng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nµy cã ®iÓm râ h¬n A.Smith vµ D.Ricardo. VÒ lý luËn tiÒn l¬ng, Sismondi ®· coi c«ng nh©n lµ ngêi s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, nh vËy «ng ®· chØ ra lµ lao ®éng lµ nguån gèc cña mäi cña c¶i. . Theo «ng, tiÒn l- ¬ng ph¶i ngang b»ng toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cña c«ng nh©n. 5. Lý luËn tiÒn l¬ng cña C¸c M¸c (1818 - 1883). C¸c M¸c lµ mét trong nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c lµ nÒn t¶ng lý luËn v÷ng ch¾c cho giai giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng ®Êu tranh víi chñ nghÜa t b¶n ®Ó ®¸nh ®æ chñ nghÜa lËp lªn chÕ ®é x· héi chñ nghÜa do ngêi lao ®éng lµm chñ. Trong nhiÒu t¸c phÈm «ng cã lý luËn vÒ tiÒn l¬ng. C¸c M¸c trªn c¬ së tiÕp thu cã phª ph¸n chän läc c¸c lý luËn vÒ tiÒn l¬ng cña c¸c nhµ kinh tÕ - chÝnh trÞ häc tríc ®ã, «ng ®· tr×nh bÇy mét c¸ch cã hÖ thèng vµ kh¸ hoµn chØnh c¸c lý luËn vÒ tiÒn l¬ng. C¸c M¸c chØ râ: Díi Chñ nghÜa t b¶n, sau khi lµm viÖc cho nhµ ®Çu t b¶n trong mét thêi gian nµo ®ã, s¶n xuÊt ra mét lîng hµng ho¸ nµo ®ã th× nhËn ®îc mét sè tiÒn c«ng nhÊt ®Þnh. Sè tiÒn c«ng ®ã chÝnh lµ tiÒn l¬ng mµ tiÒn l¬ng nµy kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ lao ®éng, v× lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ kh«ng ph¶i lµ ®èi t îng mua b¸n vµ c¸i mµ c«ng nh©n b¸n cho nhµ t b¶n, c¸i mµ nhµ t b¶n mua cña ngêi c«ng nh©n lµ søc lao ®éng. C.M¸c chØ ra 2 h×nh thøc c¬ b¶n cña tiÒn l¬ng: tiÒn l¬ng tÝnh theo thêi gian vµ tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm. C.m¸c còng chØ ra sù kh¸c nhau gi÷a tiÒn l¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l¬ng thùc tÕ vµ kh¼ng ®Þnh nÕu kho¶ng c¸ch gi÷a chóng cµng lín lµ nguy c¬ lín ®èi víi ®êi sèng cña ngêi lµm c«ng ¨n l¬ng vµ sù b¶o ®¶m cña tiÒn l¬ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: n¨ng suÊt lao ®éng , cêng ®é lao ®éng, tr×nh ®é thµnh th¹o cña ngêi lao ®éng. Sau ®©y ta sÏ nghiªn cøu cô thÓ lý luËn vÒ c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng theo lý luËn cña C.M¸c. II. B¶n chÊt vµ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l- ¬ng - tiÒn thëng trong nÒn kinh tÕ 1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña tiÒn l¬ng 1.1. TiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: tiÒn l¬ng ®îc hiÓu thèng nhÊt nh sau: "VÒ thùc chÊt, tiÒn l¬ng díi chñ nghÜa x· héi lµ mét phÇn thu nhËp quèc d©n, biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ, ®îc Nhµ níc ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch cho c«ng nh©n, viªn chøc phï hîp víi sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng cña mçi ngêi ®· cèng hiÕn. TiÒn l- 4 ¬ng ph¶n ¸nh viÖc tr¶ c«ng cho c«ng nh©n viªn chøc, dùa trªn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng nh»m t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng".1 Nh vËy: díi chñ nghÜa x· héi, vÒ b¶n chÊt tiÒn l¬ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt: tiÒn l¬ng kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng, v× díi chñ nghÜa x· héi søc lao ®éng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸. Thø hai: tiÒn l¬ng lµ mét kh¸i niÖm thuéc ph¹m trï ph©n phèi, tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c cña quy luËt ph©n phèi díi chñ nghÜa x· héi. Thø ba: tiÒn l¬ng ®îc ph©n phèi c«ng b»ng theo sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng cña c«ng nh©n viªn chøc ®· hao phÝ vµ ®îc kÕ ho¹ch ho¸ tõ cÊp trung ¬ng ®Õn c¬ së, ®- îc Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý. 1.2. TiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng HiÖn nay nÒn kinh tÕ níc ta ®ang chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cho nªn c¬ chÕ thÞ trêng buéc chóng ta ph¶i cã nh÷ng trao ®æi lín trong nhËn thøc quan niÖm vÒ tiÒn l¬ng. Do ®ã kh¸i niÖm tiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®îc hiÓu nh sau: TiÒn l¬ng lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ søc lao ®éng, lµ gi¸ cña yÕu tè søc lao ®éng mµ ngêi sö dông (Nhµ níc, chñ doanh nghiÖp) ph¶i tr¶ cho ngêi cung øng søc lao ®éng, tu©n theo c¸c nguyªn t¾c cung - cÇu, gi¸ c¶ cña thÞ trêng vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh cña Nhµ níc. Nh vËy b¶n chÊt cña tiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ: Thø nhÊt: tiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ søc lao ®éng th«ng qua sù tho¶ thuËn gi÷a ngêi cã søc lao ®éng vµ ngêi sö dông søc lao ®éng vµ chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt kinh tÕ trong ®ã cã quy luËt cung cÇu, gi¸ c¶ tiÒn thùc tÕ vµ nh vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng søc lao ®éng ®îc coi lµ mét hµng ho¸. Thø hai: tiÒn l¬ng lµ bé phËn c¬ b¶n (hoÆc duy nhÊt) trong thu nhËp cña ngêi lao ®éng, ®ång thêi lµ mét trong c¸c yÕu tè chi phÝ ®Çu vµo cña s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Ngoµi kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng ®· tr×nh bµy trªn, ta t×m hiÓu vµ ph©n biÖt thªm mét sè kh¸i niÖm sau: Kh¸i niÖm vµ ph©n biÖt gi÷a tiÒn l¬ng víi tiÒn c«ng; Kh¸i niÖm vµ ph©n biÖt gi÷a tiÒn l¬ng danh nghÜa víi tiÒn l¬ng thùc tÕ; kh¸i niÖm tiÒn l¬ng tèi thiÓu: TiÒn l¬ng - tiÒn c«ng chØ lµ mét biÓu hiÖn, mét tªn gäi kh¸c cña tiÒn l¬ng TiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng c¸c kho¶n biÓu hiÖn cña phÇn thï lao c¬ b¶n mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc th«ng qua mèi quan hÖ thuª mín lao ®éng gi÷a hä víi ngêi sö dông søc lao ®éng trong ®ã: + TiÒn l¬ng (salary) lµ sè tiÒn tr¶ cho ngêi lao ®éng mét c¸ch cè ®Þnh, thêng xuyªn theo mét ®¬n vÞ thêi gian dùa trªn c¬ së lo¹i c«ng viÖc cô thÓ, møc ®é thùc hiÖn c«ng viÖc, tr×nh ®é vµ th©m niªn c«ng t¸c cña ngêi lao ®éng. TiÒn l¬ng thêng ®îc tr¶ cho c¸n bé qu¶n lý, l·nh ®¹o, nh©n viªn chuyªn m«n vµ kü thuËt. + TiÒn c«ng (wages): lµ sè tiÒn tr¶ cho ngêi lao ®éng tuú thuéc vµo sè lîng thêi gian lµm viÖc thùc tÕ (giê, ngµy), hay sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra hay tuú thuéc vµo 1 Phïng ThÕ Trêng: Kinh tÕ lao ®éng - NXB ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp, Hµ Néi - 1986 - tr 205 5 khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh. TiÒn c«ng thêng ®îc tr¶ cho nh©n viªn s¶n xuÊt, nh©n viªn b¶o dìng, nh©n viªn v¨n phßng... TiÒn c«ng cßn ®îc hiÓu lµ sè tiÒn tr¶ cho mét ®¬n vÞ thêi gian lao ®éng cung øng, tiÒn tr¶ theo khèi lîng c«ng viÖc ®îc thùc hiÖn phæ biÕn trong nh÷ng tho¶ thuËn thuª nh©n c«ng trªn thÞ trêng tù do vµ cã thÓ gäi lµ gi¸ nh©n c«ng. Nh vËy tiÒn c«ng ®îc tr¶ trªn c¬ së: Khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh, thêi gian lµm viÖc thùc tÕ hay sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn kh¸i niÖm tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng ®îc xem lµ ®ång nhÊt vÒ vËt chÊt kinh tÕ (®Òu lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng hay ph¶n ¸nh mét phÇn gi¸ trÞ søc lao ®éng), còng nh ph¹m vi ¸p dông vµ ®èi tîng ¸p dông. Nhng ë c¸c níc ®ang chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong ®ã cã níc ta th× kh¸i niÖm tiÒn l¬ng ®îc g¾n víi chÕ ®é tuyÓn dông suèt ®êi trong khu vùc kinh tÕ Nhµ níc vµ khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, hoÆc mét tho¶ thuËn hîp ®ång sö dông lao ®éng dµi h¹n æn ®Þnh do ®ã nã cã tÝnh chÊt æn ®Þnh h¬n tiÒn c«ng; cßn tiÒn c«ng ®îc g¾n víi c¸c quan hÖ thuª mín tho¶ thuËn trùc tiÕp tù do trªn thÞ trêng lao ®éng thêng ¸p dông víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, nã chÞu sù t¸c ®éng, chi phè rÊt lín cña tiÒn l¬ng vµ thÞ trêng lao ®éng. Do ®ã nã cã tÝnh chÊt réng h¬n tiÒn l¬ng vµ th- êng kh«ng æn ®Þnh h¬n so víi tiÒn l¬ng. * TiÒn l¬ng danh nghÜa - tiÒn l¬ng thùc tÕ + TiÒn l¬ng danh nghÜa: lµ kh¸i niÖm chØ sè lîng thùc tÕ mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ngêi cung øng søc lao ®éng c¨n cø vµo hîp ®ång tho¶ thuËn gi÷a 2 bªn trong viÖc thuª lao ®éng. + TiÒn l¬ng thùc tÕ lµ sè lîng t liÖu sinh ho¹t vµ dÞch vô mµ ngêi lao ®éng cã thÓ mua ®îc b»ng tiÒn l¬ng danh nghÜa cu¶ hä. VËy tiÒn l¬ng thùc tÕ kh«ng nh÷ng phô thuéc vµo tiÒn l¬ng danh nghÜa mµ cßn phô thuéc vµo gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thiÕt mµ hä muèn mua. Mèi quan hÖ gi÷a tiÒn l¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l¬ng thùc tÕ ®îc thÓ hiÖn b»ng c«ng thøc sau: ITLTT = ITLDN : ChØ sè tiÒn l¬ng danh nghÜa ITLTT : ChØ sè tiÒn l¬ng thùc tÕ Igi¸ c¶ : ChØ sè gi¸ c¶ hµng ho¸ - dÞch vô * TiÒn l¬ng tèi thiÓu (hay møc l¬ng tèi thiÓu): lµ møc l¬ng ®Ó tr¶ cho ngêi lao ®éng lµm viÖc gi¶n ®¬n nhÊt (kh«ng qua ®µo t¹o) víi ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ m«i trêng lao ®éng b×nh thêng.2 Møc l¬ng tèi thiÓu ®îc xem lµ "C¸i ngìng" cuèi cïng, ®Ó tõ ®ã x©y dùng c¸c møc l¬ng kh¸c, t¹o thµnh hÖ thèng tiÒn l¬ng cña mét ngµnh nµo ®ã, hoÆc mét hÖ thèng tiÒn l¬ng chung thèng nhÊt cña mét níc. Møc l¬ng tèi thiÓu nµy ®îc luËt ho¸, nh»m h¹n chÕ sù gi·n c¸ch qu¸ lín gi÷a tiÒn l¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l¬ng thùc tÕ, ®©y lµ h×nh thøc can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng, trong ®iÒu kiÖn thÞ trêng lao ®éng lu«n cã sè cung tiÒm tµng h¬n sè cÇu lao ®éng. 2C¸c v¨n b¶n quy ®Þnh chÕ ®é tiÒn l¬ng míi, tËp 4 - Bé L§TBXH: §iÒu 8/NghÞ ®Þnh 197/CP ngµy 31/12/1994 vÒ viÖc thi hµnh bé luËt lao ®éng, tr 6. 6 1.3. Vai trß chøc n¨ng cña tiÒn l¬ng §Ó phï hîp víi kh¸i niÖm míi vÒ b¶n chÊt cña tiÒn l¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng ë ViÖt Nam cã mét yªu cÇu míi lµ ph¶i lµm cho tiÒn l¬ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng cña nã. TÊt c¶ cã 4 chøc n¨ng chñ yÕu. + Chøc n¨ng thíc ®o gi¸ trÞ (søc lao ®éng) : §©y lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n, nã phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ. V× tiÒn l¬ng ph¶n ¸nh gi¸ trÞ søc lao ®éng hao phÝ, nã lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng nªn theo quy luËt gi¸ trÞ nã ph¶i ®¶m b¶o ®óng quy luËt gi¸ trÞ. + Chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng : nh»m duy tr× n¨ng lùc lµm viÖc l©udµi, cã hiÖu qu¶ trªn c¬ së tiÒn l¬ng b¶o ®¶m bï ®¾p ®îc søc lao ®éng ®· hao phÝ cho ngêi lao ®éng. + Chøc n¨ng kÝch thÝch: b¶o ®¶m khi ngêi lao ®éng lµm viÖc cã hiÖu qu¶, n¨ng suÊt cao th× vÒ mÆt nguyªn t¾c tiÒn l¬ng ph¶i ®îc n©ng cao vµ ngîc l¹i. §Ó thuËn tiÖn ®- îc chøc n¨ng nµy th× ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn tèt 2 chøc n¨ng ®Çu. + Chøc n¨ng tÝch luü: §¶m b¶o lµ tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng kh«ng nh÷ng duy tr× cuéc sèng hµng ngµy trong thêi gian lµm viÖc, mµ cßn ®Ó dù phßng cho cuéc sèng l©u dµi. Khi hä hÕt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc gÆp bÊt tr¾c, rñi ro. Trªn ®©y lµ mét sè vÊn ®Ò c¬ së lý luËn vµ b¶n chÊt kinh tÕ cña tiÒn l ¬ng, ngoµi b¶n chÊt kinh tÕ, tiÒn l¬ng cßn mang b¶n chÊt x· héi, v× nã g¾n liÒn víi ngêi lao ®éng vµ cuéc sèng cña hä. Søc lao ®éng con ngêi kh«ng gièng nh c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c mµ nã lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt, nã lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ x· héi. Do ®ã khi nghiªn cøu, tÝnh to¸n tiÒn l¬ng kh«ng chØ tÝnh vÒ mÆt thùc tÕ, mµ cßn ph¶i ®Ò cËp vµ tÝnh to¸n ®Çy ®ñ c¶ vÒ mÆt x· héi cña tiÒn l¬ng. 2. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña tiÒn thëng 2.1. Kh¸i niÖm tiÒn thëng TiÒn thëng thùc chÊt lµ kho¶n tiÒn bæ sung cho tiÒn l¬ng nh»m qu¸n triÖt h¬n nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng vµ nh»m kÝch thÝch ngêi lao ®éng trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, c¶i tiÕn n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm vµ tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. TiÒn thëng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch vËt chÊt ®èi víi ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc. Qua ®ã n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm vµ rót ng¾n thêi gian lµm viÖc. 2.2. Néi dung c¬ b¶n cña tæ chøc tiÒn thëng Néi dung cña viÖc tæ chøc tiÒn thëng bao gåm: *ChØ tiªu thëng: lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt cña mçi h×nh thøc tiÒn thëng. Yªu cÇu cña chØ tiªu thëng lµ ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, cô thÓ chØ tiªu thëng; bao gåm c¶ nhãm chØ tiªu vÒ sè lîng vµ chØ tiªu vÒ chÊt lîng g¾n víi thµnh tÝch cña ng- êi lao ®éng vµ ®ßi hái trong mçi thêi kú tæ chøc tiÒn thëng ph¶i x¸c ®Þnh ®îc mét hay mét sè chØ tiªu thëng chñ yÕu ®Ó ngêi lao ®éng cã môc tiªu phÊn ®Êu. * §iÒu kiÖn thëng: Lµ nh÷ng c¸i ®a ra ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng tiÒn Ò, chuÈn mùc ®Ó thùc hiÖn mét h×nh thøc tiÒn thëng nµo ®ã, ®ång thêi c¸c ®iÒu kiÖn nµy cßn ®îc dïng ®Ó kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c chØ tiªu thëng. 7 * Nguån tiÒn thëng: §ã lµ nh÷ng nguån tiÒn cã thÓ ®îc dïng toµn bé (hay dïng mét phÇn) ®Ó tr¶ tiÒn thëng cho ngêi lao ®éng. Trong c¸c doanh nghiÖp th× nguån tiÒn thëng cã thÓ gåm nhiÒu nguån kh¸c nhau nh: tõ lîi nhuËn, tõ tiÒn quÜ l¬ng tõ kú tríc... * Møc tiÒn thëng: Lµ sè tiÒn thëng mµ lao ®éng nhËn ®îc khi hä ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu vµ ®iÒu kiÖn thëng. Møc tiÒn l¬ng lµ c¸i trùc tiÕp khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng. Tuy nhiªn, møc tiÒn thëng ®îc x¸c ®Þnh cao hay thÊp tuú thuéc vµo nguån tiÒn thëng vµ yªu cÇu khuyÕn khÝch cña tõng lo¹i c«ng viÖc. 2.3. ý nghÜa cña tiÒn thëng Chóng ta biÕt r»ng tiÒn thëng lµ phÇn tiÒn mµ ngêi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng- êi lao ®éng khi hä hoµn thµnh mét c«ng viÖc hay hä cã c¸c s¸ng kiÕn lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm... Bªn c¹nh sè tiÒn mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc ®ã vÒ mÆt vËt chÊt nã cßn cã ý nghÜa c¶ vÒ mÆt tinh thÇn, v× hä c¶m thÊy c«ng viÖc cña m×nh ®îc ngêi kh¸c c«ng nhËn vµ ®¸nh gi¸. §iÒu nµy cßn thóc ®Èy ngêi lao ®éng tÝch cùc h¬n trong c«ng viÖc mµ kh«ng ph¶i chØ v× tiÒn mµ cßn lµ ®Þa vÞ, niÒm ®am mª c«ng viÖc hay sù tho¶ m·n vÒ c«ng viÖc m×nh lµm. §ång thêi tiÒn thëng cßn lµ c«ng cô ®Ó qu¶n lý tèt h¬n tiÒn l¬ng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh mµ vÉn khuyÕn khÝch ®îc ngêi lao ®éng. 3. §éng c¬ lao ®éng vµ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l¬ng - tiÒn th- ëng. 3.1. §éng c¬ lao ®éng 3.1.1. Vai trß cña con ngêi trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt: Khi ph©n tÝch qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, C.M¸c ®· nªu ra 3 yÕu tè cña lao ®éng, ®ã lµ lao ®éng cña con ngêi, ®èi tîng lao ®éng vµ c«ng cô lao ®éng. ThiÕu 1 trong 3 yÕu tè ®ã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ kh«ng thÓ diÔn ra. Trong ®ã, nÕu xÐt vÒ møc ®é quan träng, th× lao ®éng cña con ngêi lµ yÕu tè ®ãng vµi trß quyÕt ®Þnh nhÊt, hai yÕu tè sau (chÝnh lµ t liÖu s¶n xuÊt) lµ quan träng, nhng nÕu kh«ng cã sù kÕt hîp vµ sù t¸c ®éng cña søc lao ®éng con ngêi th× t liÖu s¶n xuÊt sÏ kh«ng thÓ ph¸t huy t¸c dông. V× vËy, viÖc kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng vai trß quyÕt ®Þnh cña con ngêi trong lao ®éng s¶n xuÊt sÏ dÉn ®Õn hiÖu qu¶ tiªu cùc vµ ngîc l¹i. Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi, ®· cã nhiÒu c¸ch nh×n nhËn kh¸c nhau vÒ vai trß cña con ngêi. T¬ng øng víi mçi quan niÖm, x©y dùng sÏ cã c¸ch øng xö vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý riªng, vµ ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau khi sö dông ng- êi lao ®éng. Ngµy nay, c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn ®· biÕt khai th¸c triÖt ®Ó tiÒm n¨ng cña yÕu tè con ngêi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt. C¸c nhµ t b¶n së dÜ quan t©m ®Õn ngêi lao ®éng, cã chÝnh s¸ch t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ngêi lao ®éng lµm viÖc cã n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cao v× tríc hÕt viÖc lµm ®ã ®em l¹i lîi nhuËn lín cho nhµ t b¶n. MÆt kh¸c nãi ®Õn vai trß cña con ngêi, cßn ph¶i nãi ®Õn tÝnh s¸ng t¹o cña hä trong qu¸ tr×nh lao ®éng. C.M¸c chØ ra r»ng x· héi cµng ph¸t triÓn, th× kh¶ n¨ng t duy s¸ng t¹o cña con ng- êi cµng ph¸t triÓn. Ngµy nay ngêi ta gäi tÝnh s¸ng t¹o ®ã lµ "chÊt x¸m". Trong ®iÒu kiÖn khoa häc - c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh vò b·o hiÖn nay vµ ®ang trë thµnh lùc lîng s¶n 8 xuÊt trùc tiÕp, th× x· héi nµo, níc nµo cµng thu hót vµ sö dông tèt lao ®éng s¸ng t¹o, chÊt x¸m, cµng thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn... 3.1.2. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña ®éng c¬ lao ®éng: + Kh¸i niÖm ®éng c¬ lao ®éng §éng c¬ lao ®éng lµ sù biÓu thÞ th¸i ®é chñ quan cña con ngêi víi lao ®éng, nã ph¶n ¸nh môc tiªu ®Æt ra mét c¸ch cã ý thøc, nã x¸c ®Þnh vµ gi¶i thÝch cho hµnh vi x· héi cña mçi con ngêi. + B¶n chÊt cña ®éng c¬ lao ®éng Tõ nghiªn cøu vai trß cña con ngêi trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ë trªn ta thÊy r»ng, muèn ph¸t huy vai trß vµ tÝnh s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu ®éng c¬ ho¹t ®éng còng nh nhu cÇu vµ lîi Ých kinh tÕ cña hä. §Ó cã c¸c biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch ®¸p øng tèt nh÷ng nhu cÇu vµ lîi Ých ®ã. Do ®ã ë ®©u, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: T¹i sao con ngêi lao ®éng? Môc ®Ých lao ®éng cña hä lµ g×? v× sao cïng mét con ngêi nhng ë c¸c tæ chøc nµy hä lµm viÖc tèt, lµm viÖc hÕt m×nh cßn ë tæ chøc kh¸c l¹i kh«ng muèn lµm viÖc, lµm viÖc víi n¨ng suÊt thÊp vµ kh«ng cã hiÖu qu¶? vÊn ®Ò ®ã lµ ë chç: Ngoµi m«i trêng lµm viÖc, cßn cã ®éng c¬ thóc ®Èy hä lµm viÖc, do ®ã muèn ph¸t lùc cho ®éng c¬ con ngêi ho¹t ®éng, tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®¾n môc ®Ých ho¹t ®éng cña con ngêi vµ t¹o ®iÒu kiÖn m«i trêng thuËn lîi ®Ó hä cã thÓ lµm viÖc. §éng c¬ ho¹t ®éng cña con ngêi, theo C.M¸c, ®ã lµ phÇn tháa m·n nhu cÇu cho b¶n th©n vµ gia ®×nh ngêi lao ®éng hay chÝnh nhu cÇu cña con ngêi t¹o ra ®éng c¬ thóc ®Èy hä lao ®éng. Nhu cÇu ®îc xem lµ nh÷ng ®ßi hái cña con ngêi cÇn ®îc ®¸p øng, nã xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau, nhu cÇu cña con ngêi rÊt ®a d¹ng, mçi con ngêi cã thÓ cã nh÷ng nhu cÇu riªng vµ lu«n lu«n biÕn ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña ch, nªn viÖc n¾m b¾t ®îc nhu cÇu, ®Þnh híng ®óng nhu cÇu kÞp thêi tho¶ m·n c¸c nhu cÇu ®a d¹ng lµ mét vÊn ®Ò quan träng, trong ®ã tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ... tõng thêi kú mµ cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu cña con ngêi ë møc ®é kh¸c nhau. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng th× nhu cÇu ®îc thÓ hiÖn tËp trung ë lîi Ých kinh tÕ - ®éng lùc trùc tiÕp thóc ®Èy ngêi lao ®éng lµm viÖc vµ lµm cã n¨ng suÊt - chÊt lîng, hiÖu qu¶. Lîi Ých kinh tÕ theo C.M¸c, ®ã lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, biÓu hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt, ®îc ph¶n ¸nh trong ý thøc, thµnh ®éng c¬ ho¹t ®éng nh»m tho¶ m·n mét c¸ch tèt nhÊt nhu cÇu vËt chÊt cña c¸c chñ thÓ tham gia lao ®éng. Lîi Ých kinh tÕ xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña ®êi sèng con ngêi vµ h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng nhu cÇu cña hä. VÒ mÆt kh¸ch quan, lîi Ých kinh tÕ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn quan hÖ s¶n xuÊt, lµ c¬ chÕ t¸c ®éng chung cña tÊt c¶ c¸c quy luËt kinh tÕ do quan hÖ s¶n xuÊt trùc tiÕp sinh ra. VÒ mÆt chñ quan, nã trë thµnh ®éng c¬ hµnh ®éng cña con ngêi. C¸c mÆt chñ quan vµ kh¸ch quan nµy g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, qui ®Þnh vµ t¸c ®éng lÉn nhau. v× vËy lîi Ých kinh tÕ trë thµnh mét trong nh÷ng ®éng lùc c¬ b¶n, phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. 9 Cßn ®éng lùc lao ®éng lµ sù khao kh¸t vµ tù nguyÖn cña con ngêi nh»m t¨ng c- êng mäi nç lùc ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých lao ®éng hay mét kÕt qu¶ lao ®éng cô thÓ. (hay nãi c¸ch kh¸c ®«ng lùc lao ®éng lµ bao gåm tÊt c¶ c¸c lý do lµm cho con ngêi lµm viÖc). Nh vËy, lîi Ých lµ møc ®é tho¶ m·n cña nhu cÇu cña con ngêi trong mét ®iÒu kiÖn cô thÓ nhÊt ®Þnh, gi÷a chóng cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, kh«ng cã nhu cÇu th× kh«ng cã lîi Ých hay nãi c¸ch kh¸c lµ lîi Ých lµ tæ chøc biÓu hiÖn cña nhu cÇu, trong ®ã lîi Ých t¹o ra ®éng lùc cho ngêi lao ®éng, møc ®é tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cµng cao th× ®éng lùc lao ®éng t¹o ra cµng lín, do ®ã lîi Ých t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy con ngêi h¨ng say lµm viÖc h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n. Tãm l¹i: Nhu cÇu cña con ngêi t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy hä tham gia lao ®éng, song chÝnh lîi Ých trong ®ã cã lîi Ých kinh tÕ cña hä míi lµ ®éng lùc trùc tiÕp thóc ®Èy hä lµm viÖc víi hiÖu qu¶ cao. 3.2. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l¬ng - tiÒn thëng vµ c¸c ph¬ng híng kÝch thÝch lao ®éng 3.2.1. KÝch thÝch lao ®éng vµ c¸c ph¬ng híng kÝch thÝch lao ®éng + KÝch thÝch lao ®éng lµ g×? Lµ qu¸ tr×nh t¹o ra ®éng lùc lao ®éng thóc ®Èy sù quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng lao ®éng. + T¹i sao ph¶i kÝch thÝch lao ®éng Tõ viÖc nghiªn cøu b¶n chÊt cña ®éng c¬ lao ®éng vµ xuÊt ph¸t tõ kh¸i niÖm kÝch thÝch lao ®éng cho ta thÊy: Lîi Ých trong ®ã cã lîi Ých kinh tÕ t¹o ®éng lùc lao ®éng, song thùc tÕ ®éng lùc lao ®éng ®îc t¹o ra ë møc ®é nµo, b»ng c¸ch nµo, ®iÒu ®ã l¹i phô thuéc vµo c¬ chÕ cô thÓ ®Ó sö dông nã nh mét nh©n tè cho sù ph¸t triÓn x· héi, hay nãi c¸ch kh¸c muèn lîi Ých t¹o ra ®éng lùc lao ®éng ta ph¶i t¸c ®éng vµo nã, kÝch thÝch nã, lµm gia t¨ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cña lao ®éng trong c«ng viÖc, trong chuyªn m«n hay nh÷ng chøc n¨ng cô thÓ... MÆt kh¸c cÇn chó ý kÝch thÝch víi t c¸ch lµ mét ®éng lùc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng cña con ngêi, cÇn ph¶i ®îc xem xÐt chØ trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi ngêi lao ®éng, v× chÝnh ngêi lao ®éng lµ lÜnh vùc thÓ hiÖn sù kÝch thÝch vËt chÊt. + C¸c ph¬ng híng kÝch thÝch: Nh vËy, kÝch thÝch lao ®éng chÝnh lµ kÝch thÝch lîi Ých ngêi lao ®éng. §Ó kÝch thÝch nã ngêi ta dïng nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau, trong ®ã ®Æc biÖt lµ kÝch thÝch kinh tÕ vµ t©m lý x· héi. Hai lo¹i kÝch thÝch nµy g¾n chÆtvíi lîi Ých vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ngêi lao ®éng. Nã ®îc coi lµ mét c«ng cô, mét ph¬ng tiÖn, mét c¬ chÕ ®Ó cã ®îc nh÷ng lîi Ých cña ngêi lao ®éng trong thùc tiÔn. Do ®ã lîi Ých cã hai lo¹i lµ lîi Ých vËt chÊt vµ lîi Ých tinh thÇn nªn kÝch thÝch lao ®éng cã hai ph¬ng híng kÝch thÝch chñ yÕu lµ: kÝch thÝch vËt chÊt (kinh tÕ) vµ kÝch thÝch tinh thÇn (t©m lý x· héi). KÝch tÝch vËt chÊt lµ sù biÓu hiÖn c¸c nhu cÇu nªn c¸c yÕu tè vËt chÊt biÓu hiÖn ra lµ nh÷ng lîi Ých ®· ®îc nhËn thøc, nã bao gåm: tiÒn l¬ng, tiÒn thëng, lîi nhuËn, gi¸ c¶... §ã lµ nh÷ng c¸i tho¶ m·n trùc tiÕp c¸c nhu cÇu vËt chÊt cña con ngêi. Trong ®ã tiÒn l¬ng, tiÒn thëng lµ nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n ®Ó kÝch thÝch vËt chÊt. 10 KÝch thÝch tinh thÇn: ngoµi nhu cÇu vËt chÊt, con ngêi cßn cã nhu cÇu tinh thÇn. Nh÷ng biÖn ph¸p tho¶ m·n nhu cÇu tinh thÇn cña ngêi lao ®éng chÝnh lµ kÝch thÝch hä h¨ng say lao ®éng vµ lao ®éng cã n¨ng suÊt cao. KÝch thÝch vÒ mÆt tinh thÇn gåm c¸c mÆt sau: t¹o viÖc lµm æn ®Þnh cho ngêi lao ®éng, ®éng viªn, quan t©m khen thëng kÞp thêi ngêi lao ®éng cña tæ chøc... Gi÷a kÝch thÝch vËt chÊt vµ kÝch thÝch tinh thÇn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ t¬ng hç lÉn nhau. 3.2.2. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l ¬ng vµ nguyªn t¾c kÝch thÝch cña tiÒn l¬ng TiÒn l¬ng lµ mét h×nh thøc c¬ b¶n nh»m tho¶ m·n nhu cÇu vµ kÝch thÝch vËt chÊt ®èi víi ngêi lao ®éng. TiÒn l¬ng cã vai trß rÊt lín kh«ng chØ ®èi víi ngêi lao ®éng mµ cßn c¶ ®èi víi nÒn kinh tÕ ®Êt níc. V× tiÒn l¬ng g¾n liÒn víi ngêi lao ®éng vµ lµ nguån sèng chñ yÕu cña hä vµ gia ®×nh hä. TiÒn l¬ng ngêi lao ®éng nhËn ®îc tho¶ ®¸ng sÏ lµ ®éng lùc kÝch thÝch ngêi lao ®éng n©ng cao n¨ng lùc lµm viÖc cña m×nh, ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng vèn cã ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng cao, mÆt kh¸c khi n¨ng suÊt lao ®éng cña ngêi lao ®éng t¨ng lªn th× lîi nhuËn cña doanh nghiÖp sÏ t¨ng vµ do ®ã nguån phóc lîi cu¶ doanh nghiÖp mµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc còng sÏ t¨ng lªn, ®ã lµ phÇn bæ sung thªm cho tiÒn l¬ng lµm t¨ng thªm thu nhËp vµ lîi Ých ngêi lao ®éng. H¬n n÷a khi lîi Ých cña ngêi lao ®éng ®îc b¶o ®¶m b»ng c¸c møc l¬ng tho¶ ®¸ng, nã sÏ t¹o ra sù g¾n kÕt gi÷a ngêi lao ®éng víi môc tiªu vµ lîi Ých cña tæ chøc, xo¸ ®i sù ng¨n c¸ch gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, lµm cho ngêi lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm tù gi¸c h¬n víi c¸c ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ tæ chøc, ngîc l¹i nÕu møc l¬ng ngêi lao ®éng nhËn ®îc kh«ng tho¶ ®¸ng, kh«ng chó ý ®óng møc ®Õn lîi Ých cña ngêi lao ®éng th× nguån nh©n c«ng cã thÓ sÏ bÞ kiÖt quÖ vÒ thÓ lùc, gi¶m sót vÒ chÊt lîng vµ h¹n chÕ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña ngêi lao ®éng, biÓu hiÖn râ nhÊt lµ t×nh tr¹ng c¾t xÐn thêi gian lµm viÖc, l·ng phÝ nguyªn vËt liÖu vµ thiÕt bÞ, lµm dèi, lµm Èu vµ t¹o ra sù mÉu thu©n gay g¾t gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng, mét biÓu hiÖn n÷a lµ doanh nghiÖp tæ chøc sÏ mÊt ®i nh÷ng ngêi lao ®éng cã chuyªn m«n, tay nghÒ cao sang c¸c doanh nghiÖp tæ chøc kh¸c cã møc l¬ng hÊp dÉn h¬n... Do ®ã cã mét nhµ qu¶n lý ®· nhËn xÐt: nÕu tÊt c¶ nh÷ng g× anh ®a ra chØ lµ hét l¹c, th× ch¼ng cã g× ng¹c nhiªn, r»ng kÕt côc anh chØ cã thÓ ®¸nh b¹n víi lò khØ. Víi vai trß vµ ý nghÜa ®ã cña tiÒn l¬ng, ®Ó tiÒn l¬ng thùc sù ®ãng vai trß kÝch thÝch ngêi lao ®éng th× nguyªn t¾c kÝch thÝch cña tiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c kÝch thÝch sau: + TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng ph¶i ®¶m b¶o chiÕm 70 - 80% trong tæng thu nhËp cña ngêi lao ®éng. + TiÒn l¬ng ph¶i ®¶m b¶o sao cho ngêi lao ®éng cã thÓ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, bao gåm t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n søc lao ®éng vµ ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm x· héi cña chÝnh hä. 11 + TiÒn l¬ng chØ thùc sù khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng khi nã g¾n trùc tiÕp víi sè lîng, chÊt lîng lao ®éng cña hä ®· cèng hiÕn, do vËy tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc ph¶i cã tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ râ rµng, chÝnh x¸c lµm c¬ së ®Ó tr¶ l¬ng. 3.2.3. Vai trß kÝch thÝch cña tiÒn thëng vµ nguyªn t¾c kÝch thÝch cña tiÒn thëng Ngoµi tiÒn l¬ng ®Ó ®éng viªn ngêi lao ®éng c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc cßn ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn thëng ®Ó khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng. §©y còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p kÝch thÝch vËt chÊt cã hiÖu qu¶ ®èi voÝ ngêi lao ®éng. Cïng víi tiÒn l- ¬ng, tiÒn thëng gãp phÇn tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vËt chÊt cho ngêi lao ®éng vµ ë mét chõng mùc nµo ®ã tiÒn thëng cßn cã t¸c dông kÝch thÝch ngêi lao ®éng vÒ mÆt tinh thÇn, v× hä c¶m thÊy c«ng viÖc cña hä ®îc ngêi kh¸c c«ng nhËn vµ ®¸nh gi¸. §iÒu nµy cµng thóc ®Èy ngêi lao ®éng tÝch cùc h¬n n÷a trong c«ng viÖc mµ kh«ng ph¶i chØ v× tiÒn mµ lµ ®Þa vÞ niÒm ®am mª trong c«ng viÖc hay sù tho¶ m·n vÒ c«ng viÖc m×nh lµm. §ång thêi tiÒn thëng lµ c«ng cô gióp doanh nghiÖp, tæ chøc qu¶n lý tiÒn l¬ng ®îc tèt h¬n mµ vÉn kÝch thÝch ngêi lao ®éng. §Ó tiÒn thëng ®ãng vai trß kÝch thÝch ngêi lao ®éng th× nguyªn t¾c kÝch thÝch cña tiÒn thëng ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c sau: + TiÒn thëng chØ cã hiÖu qu¶ nÕu n»m trong giíi h¹n 15 - 30% trong tæng thu nhËp cña ngêi lao ®éng. + Møc tiÒn thëng ph¶i ®¶m b¶o mét møc cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh nµo ®ã trong cuéc sèng cña ngêi lao ®éng, nghÜa lµ ngêi lao ®éng nhËn ®îc tiÒn thëng th× hä nghÜ lµ sÏ ®îc tho¶ m·n yÕu tè nµy hay yªó tè kh¸c trong cuéc sèng hµng ngµy mµ häc mong mái. + TiÒn thëng ph¶i t¸c ®éng vµo ®óng thµnh tÝch cña ngêi lao ®éng vµ lµm cho ngêi lao ®éng hiÓu r»ng: lµm tèt sÏ cã nguån kÝch thÝch vµ ngêi ta hy väng vµo c¸i ®ã. + Thêi gian thëng kh«ng nªn qu¸ dµi vµ còng kh«ng nªn qu¸ ng¾n sÏ g©y cho ngêi lao ®éng c¶m gi¸c nhµm ch¸n vµ vai trß kÝch thÝch tiÒn thëng sÏ mÊt ®i. III. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng - tiÒn thëng 1. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng 1.1. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian H×nh thøc tr¶ l¬ng theo thêi gian lµ h×nh thøc tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng c¨n cø vµo tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña ngêi lao ®éng (theo n¨m, th¸ng, ngµy, giê). H×nh thøc tiÒn l¬ng tr¶ theo thêi gian cã hai chÕ ®é lµ: 1.1.1. ChÕ ®é tr¶ l¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n: Lµ chÕ ®é tr¶ l¬ng mµ tiÒn l¬ng nhËn ®îc cña mçi ngêi lao ®éng do møc l¬ng cÊp bËc cao hay thÊp vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ nhiÒu hay Ýt quyÕt ®Þnh. 1.1.2. ChÕ ®é tr¶ l¬ng theo thêi gian cã thëng: Lµ sù kÕt hîp gi÷a chÕ ®é tr¶ l- ¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n víi tiÒn thëng, khi ngêi lao ®éng ®¹t ®îc nh÷ng chØ tiªu vÒ sè lîng hay chÊt lîng quy ®Þnh. TiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng nhËn ®îc tÝnh b»ng møc l- ¬ng thêi gian gi¶n ®¬n céng víi tiÒn thëng. 12 1.2. H×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm Lµ h×nh thøc tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng c¨n cø trùc tiÕp vµo sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm hay dÞch vô mµ hä ®· hoµn thµnh. H×nh thøc tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm cã c¸c chÕ ®é tr¶ l¬ng nh sau: 1.2.1. ChÕ ®é tr¶ l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n: lµ chÕ ®é tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng trùc tiÕp lµm ra s¶n phÈm theo sù tû lÖ thuËn víi sè lîng s¶n phÈm hoµn thµnh theo ®óng chÊt lîng yªu cÇu. 1.2.2. ChÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm tËp thÓ: lµ chÕ ®é tr¶ l¬ng ®îc ¸p dông ®Ó tr¶ l¬ng cho mét nhãm ngêi lao ®éng khi hä hoµn thµnh mét khèi lîng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh theo ®óng chÊt lîng yªu cÇu. ChÕ ®é tr¶ l¬ng nµy ¸p dông cho nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái nhiÒu ngêi cïng tham gia thùc hiÖn mµ c«ng viÖc cña mçi c¸ nh©n cã liªn quan ®Õn nhau. 1.2.3. ChÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm gi¸n tiÕp: lµ chÕ ®é tr¶ l¬ng ®îc ¸p dông ®Ó tr¶ l¬ng cho nh÷ng ngêi lao ®éng lµm nh÷ng c«ng viÖc phôc vô hay phï trî cho ho¹t ®éng cña c«ng nh©n chÝnh. 1.2.4. ChÕ ®é tr¶ l¬ng kho¸n s¶n phÈm: lµ chÕ ®é l¬ng s¶n phÈm mµ khi giao c«ng viÖc ®· ®Þnh râ sè tiÒn ®Ó hoµn thµnh mét khèi lîng c«ng viÖc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. 1.2.5. ChÕ ®é tr¶ l¬ng s¶n phÈm cã thëng: lµ sù kÕt hîp tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm (®· nghiªn cøu ë trªn) vµ kÕt hîp víi tiÒn thëng khi ngêi lao ®éng ®¹t ®îc nh÷ng chØ tiªu vÒ sè lîng, chÊt lîng hay thêi gian thëng theo qui ®Þnh. 1.2.6. ChÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm luü tiÕn: lµ chÕ ®é tr¶ l¬ng theo hai ®¬n gi¸ kh¸c nhau, ®¬n gi¸ b×nh thêng cho sè lîng s¶n phÈm trong ®Þnh møc vµ ®¬n gi¸ cao h¬n (luü tiÕn) cho nh÷ng sè lîng s¶n phÈm vît møc ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt cµng nhiÒu s¶n phÈm cµng tèt. 2. C¸c h×nh thøc tiÒn thëng TiÒn thëng lµ lo¹i kÝch tÝch vËt chÊt cã c¸c t¸c dông rÊt tÝch cùc ®èi víi ngêi lao ®éng trong viÖc phÊn ®Êu thùc hiÖn c«ng viÖc tèt h¬n. TiÒn thëng cã nhiÒu lo¹i, tuú vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña tõng doanh nghiÖp, tæ chøc cã thÓ ¸p dông mét hay mét sè h×nh thøc tiÒn thëng. Trong thùc tÕ cã mét sè h×nh thøc tiÒn thëng: Thëng hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch, thëng ph¸t huy s¸ng kiÕn; thëng n©ng cao n¨ng suÊt chÊt lîng s¶n phÈm; thëng tiÕt kiÖm vËt t... IV. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc TIÒN L¬NG tiÒn thëng 1. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng Nh chóng ta ®· nghiªn cøu ë phÇn lý luËn vÒ tiÒn l¬ng ë trªn ta biÕt r»ng tiÒn l- ¬ng lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc kÝch thÝch lîi Ých vËt chÊt víi ngêi lao ®éng. V× vËy ®Ó sö dông ®ßn bÈy kinh tÕ cña tiÒn l¬ng nh»m ®¶m b¶o s¶n xuÊt ph¸t triÓn, duy tr× mét ®éi ngò cã tr×nh ®é kü thuËt nghiÖp vô cao, víi ý thøc kû luËt v÷ng, ®ßi hái c«ng t¸c tæ chøc tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp, tæ chøc ph¶i ®Æc biÖt coi träng. Tæ chøc tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp ®îc c«ng b»ng vµ hîp lý sÏ t¹o ra hoµ khÝ cëi më gi÷a nh÷ng ngêi 13 lao ®éng, h×nh thµnh khèi ®¹i ®oµn kÕt thèng nhÊt, trªn díi mét lßng, mét chÝnh s¸ch nhÊt trÝ v× sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, tæ chøc vµ v× lîi Ých cña b¶n th©n ng êi lao ®éng. ChÝnh v× vËy mµ ngêi lao ®éng cã thÓ lµm viÖc tÝch cùc b»ng c¶ sù nhiÖt t×nh h¨ng say vµ hä cã quyÒn tù hµo vÒ møc l¬ng hä ®¹t ®îc, ngîc l¹i khi c«ng t¸c tæ chøc tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp tæ chøc thiÕu tÝnh c«ng b»ng, hîp lý th× kh«ng nh÷ng sÏ ®Î ra m©u thuÉn néi bé thËm chÝ kh¸ gay g¾t gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng víi nhau vµ gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng mµ cã lóc, cã n¬i cßn cã thÓ g©y nªn sù ph¸ ho¹i ngÇm dÉn ®Õn sù l·ng phÝ to lín trong s¶n xuÊt. Do ®ã c«ng t¸c tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp, tæ chøc ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, trong ®ã viÖc x©y dùng, tæ chøc vµ thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng lµsù thÓ hiÖn cô thÓ, trùc tiÕp cña c«ng t¸c tæ chøc tiÒn l¬ng trong doanh nghiÖp . Tæ chøc, thùc hiÖn tèt c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy lµ viÖc thùc hiÖn trùc tiÕp vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña tiÒn l¬ng. HiÖn nay cã 2 h×nh thøc tiÒn l¬ng chñ yÕu ¸p dông trong c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc lµ: H×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm vµ h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian. Sau ®©y ta sÏ nghiªn cøu cô thÓ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy: 1.1. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm * ¸p dông h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm lµ mét h×nh thøc kÝch thÝch vËt chÊt cã tõ l©u ®êi vµ ®îc sö dông réng r·i vµ phæ biÕn hiÖn nay vµ cã hiÖu qu¶ cao. Tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tiÒn l¬ng c¨n cø vµo sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cña mçi ngêi vµ ®¬n gi¸ s¶n phÈm ®Ó tr¶ l¬ng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn lµm vµ s¶n xuÊt ë ®ã. H×nh thøc tiÒn l¬ng tr¶ theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc c¨n b¶n ®Ó thùc hiÖn quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng. §Ó qu¸n triÖt ®Ó ®îc h¬n n÷a nguyªn nh©n, nguyªn t¾c ph©n phèi theo sè lîng vµ chÊt lînglao ®éng, nghÜa lµ c¨n cø trùc tiÕp vµo kÕt qu¶ lao ®éng cña mçi ngêi s¶n xuÊt. Ai lµm nhiÒu, chÊt lîng s¶n phÈm tèt, ®îc hëng nhiÒu l¬ng, ai lµm Ýt chÊt lîng s¶n phÈm xÊu th× hëng Ýt l¬ng. Nh÷ng ngêi lµm viÖc nh nhau th× ®îc h- ëng l¬ng nh nhau. MÆt kh¸c chÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm cßn ph¶i c¨n cø vµo sè lîng vµ chÊt lîng lao ®éng kÕt tinh trong tõng s¶n phÈm cña mçi c«ng nh©n lµm ra ®Ó tr¶ l- ¬ng cho hä, lµm cho quan hÖ gi÷a tiÒn l¬ng vµ n¨ng suÊt lao ®éng, gi÷a lao ®éng vµ h- ëng thô cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm sÏ cã t¸c dông kÝch thÝch rÊt lín víi ngêi lao ®éng, cô thÓ: Thø nhÊt: ViÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm sÏ lµm cho ngêi lao ®éng v× lîi Ých vËt chÊt mµ quan t©m ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ s¶n phÈm, ph¶i ®¶m ®¬ng hoµn thµnh toµn diÖn vµ vît møc kÕ ho¹ch cho doanh nghiÖp h×nh thøc ®Æt ra. Bëi v× h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm c¨n cø trùc tiÕp vµo s¶n lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm trong mçi ngêi s¶n xuÊt ra ®Ó tÝnh l¬ng nªn ph¶i cã t¸c dông khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng tÝch cùc s¶n xuÊt, tËn dông thêi gian lµm viÖc ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. H¬n n÷a chØ cã s¶n phÈm tèt míi ®îc tÝnh ®Ó tr¶ l¬ng cao nªn 14 ngêi lao ®éng cÇn ph¶i cè g¾ng s¶n xuÊt b¶o ®¶m chÊt lîng s¶n phÈm tèt. Do vËy cïng víi n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn chÊt lîng s¶n phÈm b¶o ®¶m th× gi¸ thµnh s¶n phÈm sÏ h¹ xuèng t¹o cho s¶n phÈm trong doanh nghiÖp cã thÓ c¹nh tranh ®îc trªn thÞ trêng, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng doanh thu cho doanh nghiÖp vµ ®ã lµ c¬ së ®Ó t¨ng l¬ng cho ngêi lao ®éng. Thø hai: Thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l¬ng cho s¶n phÈm sÏ khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng ph¶i quan t©m ®Õn viÖc n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn m«n nghiÖp vô, khoa häc kü thuËt hîp lý ho¸ s¶n xuÊt vµ lao ®éng tÝch cùc, s¸ng t¹o vµ lu«n ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt tiªn tiÕn. Bëi v× khi thùc hiÖn tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm, ngêi lao ®éng ph¶i phÊn ®Çu ®Ó thêng xuyªn ®¹t ®îc vµ vît møc c¸c ®Þnh møc lao ®éng ®Ò ra, do ®ã ®Ó thùc hiÖn ®îc, hä kh«ng thÓ ®¬n thuÇn dùa vµo sù lao ®éng hÕt søc m×nh, tËn dông thêi gian lµm viÖc mµ ph¶i lu«n cã g¾ng häc tËp ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é, v¨n ho¸ khoa häc kü thuËt th× míi cã thÓ dÔ dµng tiÕp thu, n¾m vøng vµ ¸p dông ® - îc nh÷ng ph¬ng ph¸p trªn vµo s¶n xuÊt. H¬n n÷a hä cßn ph¶i liªn kÕt lu«n t×m tßi suy nghÜ ®Ó ph¸t huy s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt. ChØ cã nh thÕ th× s¶n phÈm cña hä lµm ra sÏ t¨ng lªn vµ søc lao ®éng sÏ gi¶m xuèng mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt l- îng s¶n phÈm. Thø ba: Thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm cßn gãp phÇn ®Èy m¹nh, hoµn thiÖn viÖc c¶i tiÕn, tæ chøc , qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn tèt chÕ ®é h¹ch to¸n vµ qu¶n lý kinh tÕ trong doanh nghiÖp, tæ chøc. Bëi v×, khi ¸p dông c¸c chÕ ®é tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm ®ßi hái ph¶i cã sù tæ chøc chuÈn bÞ s¶n xuÊt ë ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh; ph¶i cñng cè kiÖn toµn tæ chøc s¶n xuÊt, kü thuËt s¶n xuÊt; tµi chÝnh, lao ®éng... ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc c©n ®èi, hîp lý. MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn th× do n¨ng xuÊt lao ®éng trong ngêi lao ®éng t¨ng lªn th× nhiÒu vÊn ®Ò míi ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt nh: Cung cÊp nguyªn vËt liÖu ®óng quy c¸ch chÊt lîng, s¶n l- îng kÞp thêi gian; C«ng t¸c nghiÖm thu s¶n phÈm ph¶i chÝnh x¸c theo s¶n lîng - chÊt l- îng s¶n phÈm. §iÒu chØnh l¹i lao ®éng trong d©y truyÒn s¶n xuÊt, thèng kª thanh to¸n tiÒn l¬ng nhanh chãng, chÝnh x¸c, ®óng kú h¹n.... TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®Òu ¶nh h- ëng ®Õn trùc tiÕp ®Õn møc tiÒn l¬ng trong c«ng nh©n nªn hä rÊt quan t©m ph¸t hiÖn vµ yªu cÇu gi¶i quyÕt. Do ®ã bÊt cø cã mét hiÖn tîng nµo vi ph¹m ®Õn yªu cÇu kü thuËt vµ chÕ ®é phôc vô, c«ng t¸c,... th× ngêi lao ®éng kh«ng nh÷ng tù t×m c¸ch kh¾c phôc kÞp thêi míi cÇn cã ý thøc tÝch cùc ®Ó ®Ò phßng nh÷ng khiÕm khuyÕt cã thÓ xÈy ra. §ång thêi n©ng cao tinh thÇn ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng hiÖn tîng tiªu cùc, lµm viÖc thiÕu tr¸ch nhiÖm trong c¸n bé qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c«ng nh©n s¶n xuÊt. Thø t: Thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cñng cè vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ phong trµo thi ®ua s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng, x©y dùng t¸c phong lao ®éng tiªn tiÕn, gãp phÇn båi dìng, n©ng cao ý thøc, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm t×nh thÇn hîp t¸c vµ phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng, tõ ®ã x©y dùng ®- îc bÇu kh«ng khÝ gióp ®ì, t¬ng th©n t¬ng ¸i gióp ®ì lÉn nhau gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng trong tËp thÓ v× lîi Ých chung gi÷a doanh nghiÖp, tæ chøc vµ lîi Ých riªng trong tõng ng- êi lao ®éng. Do ®ã viÖc ¸p dông tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm lµ ph¬ng tiÖn tèt nhÊt ®Ó thùc 15 hiÖn yªu cÇu ®ã, tuy nhiªn bªn c¹nh viÖc ¸p dông ®óng ®¾n chÕ ®é tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm, ®ång thêi ph¶i kÕt hîp vÊn ®Ò ®éng viªn tinh thÇn thi ®ua liªn tôc vµ m¹nh mÏ. SÏ kÕt hîp ®îc hai mÆt khuyÕn khÝch b»ng lîi Ých vËt chÊt vµ ®éng viªn vÒ tinh thÇn ®Ó thóc ®Èy vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §iÒu kiÖn vµ c¸c chÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm. + §Ó h×nh thøc tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm thùc sù ph¸t huy t¸c dông, vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña nã, khi ¸p dông h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy c¸c doanh nghiÖp tæ chøc cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn sau vµ viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ lµm tèt c¸c ®iÒu kiÖn naú còng chÝnh lµ sù thÓ hiÖn vai trß khuyÕn khÝch lao ®éng trong h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy ®ång thêi còng lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ¸p dông h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy. - C«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt: bao gåm + ChuÈn bÞ vÒ nh©n lùc: khi tæ chøc tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm, th× viÖc chuÈn bÞ vÒ nh©n lùc lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt vµ quan träng bëi v× trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× con ngêi lµ yÕu tè qua träng nhÊt, con ngêi cã qu¸n triÖt ®îc ý nghÜa, t¸c dông trong chÕ ®é tr¶ l- ¬ng theo s¶n phÈm th× hä míi ®Ò cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, tÝch cùc vµ quyÕt t©m lao ®éng t¹o ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn chÕ ®é l¬ng s¶n phÈm. Do ®ã ph¶i gi¶i thÝch, gi¸o dôc, thuyÕt phôc cho ngêi lao ®éng hiÓu râ môc ®Ých ý nghÜa trong chÕ ®é tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm vµ chØ râ cho hä thÊy ®îc môc tiªu phÊn ®Êu trong hä vÒ s¶n lîng vµ n¨ng xuÊt lao ®éng, chÊt lîng s¶n phÈm, chi phÝ s¶n xuÊt g¾n víi lîi Ých trong doanh nghiÖp vµ ngêi lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã con ngêi ph¶i kÕt hîp víi båi dìng, n©ng cao nghiÖp vô cho c¸n bé, lao ®éng tiÒn l¬ng, c¸n bé kü thuËt, kiÓm tra, chÊt lîng s¶n xuÊt... nh»m thùc thiÖn tèt c«ng t¸c qu¶n lý viÖc ¸p dông h×nh thøc tiÒn l¬ng nµy cã hiÖu qu¶. + ChuÈn bÞ vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt: KÕ ho¹ch s¶n xuÊt cho nh÷ng ngêi lao ®éng lµm theo l¬ng s¶n phÈm ph¶i ®îc x¸c ®Þnh râ rµng, cô thÓ, ph¶i dù b¸o, tæ chøc cung cÊp ®Çu ®ñ thêng xuyªn nguyªn vËt liÖu, m¸y mãc trang bÞ vµ ph¬ng tiÖn phßng hé ®Ó ngêi lao ®éng cã thÓ s¶n xuÊt ®îc liªn tôc, gi¶m bít nh÷ng thêi gian tæn thÊt do phßng vô tæ chøc vµ phßng kü thuËt. + X¸c ®Þnh ®¬n gi¸ l¬ng s¶n phÈm: Lµ trong nhøng yÕu tè quan träng trong viÖc ¸p dông h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm. §¬n gi¸ tiÒn l¬ng lµ møc tiÒn l¬ng dïng ®Ó tr¶ cho ngêi lao ®éng khi hä hoµn thµnh mét ®¬n vÞ s¶n phÈm hay c«ng viÖc nµo ®ã. §¬n gi¸ tiÒn l¬ng lµ kh¸i niÖm thêng ®îc sö dông trong ph¬ng thøc kho¸n s¶n phÈm, tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm. Nã thêng g¾n víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh lµ ®¬n vÞ hiÖn vËt, ®o lêng gi¸ ®¬n vÞ lao ®éng ®· hao phÝ, ®Ó s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ s¶n phÈm ®ã. §¬n gi¸ tiÒn l¬ng do ®ã ®îc hiÓu lµ ph¶n ¸nh lîi Ých cña ngêi thùc hiÖn c«ng viÖc, v× trong chÕ ®é tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm tiÒn l¬ng trong ngêi lao ®éng phô thuéc vµ ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng vµ khèi lîng c«ng viÖc hoµn thµnh. Nh vËy, ®iÒu kiÖn thø hai ®Ó thùc hiÖn tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm lµ cÇn x¸c ®Þnh ®îc ®¬n gi¸ l¬ng s¶n phÈm cho chÝnh x¸c trªn c¬ së x¸c ®Þnh cÊp bËc c«ng viÖc vµ ®Þnh møc lao ®éng chÝnh x¸c. 16 Ta cã c«ng thøc tÝnh ®¬n gi¸ lîng s¶m phÈm: §GSP = hay §GSP = LCV x MTG Trong ®ã: LCV: lµ møc l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc. MSL: lµ møc s¶n lîng MTG: lµ møc thêi gian + X¸c ®Þnh cÊp bËc c«ng viÖc: Nh vËy tõ c«ng thøc tÝnh ®¬n gi¸ trªn cho thÊy muèn cã ®¬n gi¸ hîp lý, chÝnh x¸c ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®¾n cÊp bËc c«ng viÖc. NÕu cÊp bËc c«ng viÖc ®îc ®¸nh gi¸ cao h¬n yªu cÇu kü thuËt th× ®¬n gi¸ sÏ cao h¬n vµ ngîc l¹i, do ®ã nÕu doanh nghiÖp cha cã cÊp bËc c«ng viÖc th× ph¶i x©y dùng l¹i cÊp bËc, c«ng viÖc nÕu ®· cã råi th× ph¶i rµ so¸t l¹i ®Ó kÞp thêi söa ®æi nh÷ng cÊp bËc chøc vô ®· l¹c hËu. + §Þnh møc lao ®éng: Lµ mét c«ng t¸c, ®ã lµ qu¸ tr×nh dù tÝnh vµ tæ chøc thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p vÒ tæ chøc, kü thuËt ®Ó thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc cã n¨ng suÊt lao ®éng cao, trªn c¬ së ®ã vµ x¸c ®Þnh c¸c ®Þnh møc tiªu hao ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã. Møc lao ®éng lµ lîng lao ®éng hao phÝ ®îc quy ®Þnh ®Ó h×nh thµnh mét ®¬n vÞ s¶n phÈm hay mét khèi lîng c«ng viÖc theo ®óng tiªu chuÈn chÊt lîng quy ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tæ chøc kü thuËt nhÊt ®Þnh. Møc lao ®éng cã bèn d¹ng chñ yÕu sau: Møc thêi gian, møc s¶n lîng, møc phôc vô, møc biªn chÕ (møc ®Þnh biªn). + Møc thêi gian: lµ ®¹i lîng thêi gian cÇn thiÕt ®îc quy ®Þnh ®Ó thùc hµnh m«t c«ng viÖc cho mét c«ng nh©n hay mét nhãm c«ng nh©n trong mét nghÒ nµo ®ã cã tr×nh ®é thµnh th¹o t¬ng øng víi møc ®é phøc t¹p trong c«ng viÖc, ph¶i thùc hiÖn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn th¸ch thøc kü thuËt nhÊt ®Þnh. + Møc s¶n lîng: lµ sè lîng s¶n phÈm quy ®Þnh mµ mét c«ng nh©n hay mét nhãm c«ng nh©n ph¶i h×nh thµnh trong mét ®¬n vÞ thêi gian nhÊt ®Þnh phï hîp víi tr×nh ®é thµnh th¹o trong hä l¬ng øng víi møc ®é phøc t¹p trong c«ng viÖc vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn th¸ch thøc, kü thuËt nhÊt ®Þnh. Møc lao ®éng lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi c¸c h×nh thøc tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm, l¬ng kho¸n trong c¸c xÝ nghiÖp, v× nã x¸c ®Þnh sè lîng vµ chÊt lîng cña lao ®éng ®· hao phÝ, ph©n biÖt ®îc kÕt qu¶ lao ®éng cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp. Do ®ã ®Þnh møc lao ®éng lµ thíc ®o tiªu chuÈn vÒ tiªu hao lao ®éng, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lao ®éng vµ tõ ®ã lµm c¬ së tÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng cho ngêi lao ®éng cho nªn nÕu c¸c c¬ së dã kh«ng chÝnh x¸c sÏ tÝnh ®¬n gi¸ sai vµ tiÒn l¬ng c«ng nh©n sÏ t¨ng hoÆc gi¶m kh«ng hîp lý v× vËy sÏ kh«ng khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. §Þnh møc lao ®éng ®Ó tr¶ l¬ng s¶n phÈm lµ møc lao ®éng trung b×nh tiªn tiÕn - do ®ã ph¶i x©y dùng ®Þnh møc lao ®éng tõ t×nh h×nh kinh tÕ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp ®· ®îc chÊn chØnh, ®ång thêi c¸c møc lao ®éng ®ang ¸p dông còng ph¶i thêng xuyªn ®îc kiÓm tra l¹i ®Ó kÞp thêi söa ®æi nh÷ng møc bÊt hîp lý kh«ng s¸t víi kinh tÕ s¶n xuÊt. - C«ng t¸c kiÓm tra nghiÖm thu s¶n phÈm: 17 Yªu cÇu cña h×nh thøc tiÒn l¬ng s¶n phÈm lµ ®¶m b¶o thu nhËp tõ tiÒn l¬ng theo ®óng sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm ®· hoµn thµnh cña bé phËn kiÓm tra chÊt lîng, do ®ã cÇn ph¶i kiÓm tra chÊt lîng theo sè lîng s¶n phÈm ®Ó t¨ng thu nhËp, lµm ra nh÷ng s¶n phÈm sai, háng kh«ng ®óng quy c¸ch vµ yªu cÇu kü thuËt ®ång thêi thùc hiÖn tèt ®iÒu kiÖn nµy sÏ ®¶m b¶o viÖc tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng ®îc chÝnh x¸c, ®óng ®¾n, kÞp thêi. - C«ng t¸c tæ chøc ®êi sèng: CÇn ph¶i tæ chøc tèt c«ng t¸c ®êi sèng cho ngêi lao ®éng yªn t©m, phÊn khëi lao ®éng s¶n xuÊt vµ phôc vô s¶n xuÊt. VÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®êi sèng trong ngêi c«ng nh©n tríc hÕt lµ vÊn ®Ò thu nhËp tõ tiÒn l¬ng - tiÒn thëng, kÕ ®Õn lµ vÊn ®Ò an toµn lao ®éng, c¸c vÊn ®Ò sinh ho¹t ®êi sèng trong ngêi c«ng nh©n nh ¨n, ë, ®i l¹i... ®Òu ph¶i cã kÕ ho¹ch ®Ó gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng yªn t©m s¶n xuÊt ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt, chÊt lîng tèt. §©y chÝnh lµ tÝnh u viÖt trong h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm lµm cho ngêi lao ®éng tin tëng s©u s¾c vµo ®êi sèng h¹nh phóc hä cã ®îc quan t©m mËt thiÕt víi sù lao ®éng trung thµnh trong hä víi doanh nghiÖp * C¾n cø vµo ®¬n gi¸ s¶n phÈm vµ ®èi tîng tr¶ l¬ng, h×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm cã nhiÒu chÕ ®é tr¶ l¬ng kh¸c nhau. Sau ®©y ta sÏ nghiªn cøu cô thÓ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c chÕ ®é tiÒn l¬ng ®ã: -ChÕ ®é tr¶ l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n: ChÕ ®é tiÒn l¬ng nµy ®îc tr¶ theo tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm hoÆc chi tiÕt s¶n phÈm vµ tÝnh theo ®¬n gi¸ nhÊt ®Þnh. TiÒn l ¬ng trong ngêi lao ®éng c¨n cø vµo s¶n lîng s¶n phÈm hoÆc chi tiÕt s¶n phÈm do hä trùc tiÕp s¶n xuÊt ra ®Ó tr¶ l¬ng. BÊt kú trêng hîp nµo ngêi lao ®éng s¶n xuÊt hôt møc, ®¹t møc hay vît møc bao nhiªu, cø mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm lµm ra ®¶m b¶o chÊt lîng ®Òu ®îc tr¶ l¬ng nhÊt ®Þnh gäi lµ ®¬n gi¸n s¶n phÈm. Nh vËy tiÒn l¬ng trong ngêi lao ®éng sÏ t¨ng lªn theo sè lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra nÕu s¶n xuÊt ®îc nhiÒu s¶n phÈm th× ®îc tr¶ nhiÒu l¬ng vµ ngîc l¹i s¶n xuÊt ®îc Ýt s¶n phÈm th× ®îc tr¶ Ýt l¬ng, do ®ã sÏ kÝch thÝch ngêi lao ®éng cã ý thøc tù gi¸c, n¨ng ®éng, tÝch cùc trong c«ng viÖc ®Ó t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng. §¬n gi¸ s¶n phÈm c¸ nh©n lµ c¬ së cña chÕ ®é tiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n. Khi x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm ngêi ta c¨n cø vµo nh÷ng nh©n tè: §Þnh møc lao ®éng vµ møc l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc. Do ®ã c«ng thøc tÝnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm x¸c ®Þnh nh sau: + NÕu c«ng viÖc cã ®Þnh møc s¶n lîng: §GSP = Trong ®ã : LCV: L¬ng cÊp bËc c«ng viÖc PC: Lµ c¸c kho¶n phô cÊp l¬ng MSL: Lµ møc s¶n lîng + NÕu c«ng viÖc ®îc ®Þnh møc thêi gian: §GSP = LCV x MTG Trong ®ã: LCV : Lµ møc l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc MTG: Lµ møc thêi gian qui ®Þnh hoµn thµnh mét ®¬n vÞ s¶n phÈm 18 Khi tÝnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm th× ta ph¶i lÊy møc l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc ®Ó tÝnh chø kh«ng lÊy møc l¬ng cÊp bËc c«ng nh©n ®îc giao lµm c«ng viÖc ®ã, v× cã nh÷ng tr- êng hîp l¬ng cÊp bËc c«ng nh©n cao hoÆc thÊp h¬n cÊp bËc c«ng viÖc ®îc giao lµm cho ®¬n gi¸ s¶n phÈm thay ®æi, sÏ ph¸ vì tÝnh thèng nhÊt cña chÕ ®é tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm vµ tÝnh hîp lý cña quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng, mÆt kh¸c cÊp bËc c«ng nh©n chØ lµ c¬ së ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng, n¨ng lùc trong ngêi lao ®éng, cßn c«ng viÖc trùc tiÕp ngêi lao ®éng lµm míi quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ kinh tÕ lµm ra. Ngoµi ra bªn c¹nh tiÒn l¬ng c¬ b¶n (L ) , trong ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng cÇn ®îc tÝnh c¸c kho¶n phô cÊp cã tÝnh chÊt thêng xuyªn theo chÕ ®é. Khi ®ã møc tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n lµm viÖc theo chÕ ®é l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n ®îc x¸c ®Þnh trong kú lµ: LTT = §GSP x SLTT Trong ®ã: LTT: Lµ møc l¬ng thùc tÕ ngêi lao ®éng nhËn ®îc trong kú SLTT : Møc s¶n lîng thùc tÕ s¶n xuÊt trong kú Nh vËy møc l¬ng thùc tÕ cña ngêi c«ng nh©n lµm viÖc theo chÕ ®é tiÒn l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n phô thuéc vµo ®¬n gi¸ s¶n phÈm vµ møc s¶n lîng thùc tÕ hä lµm ra, sÏ kÝch thÝch ngêi lao ®éng rÊt lín trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, mÆt kh¸c ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng l¹i tÝnh theo l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc do ®ã ®¬n gi¸ cµng cao th× møc l- ¬ng cÊp bËc c«ng viÖc cµng cao do ®ã khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng lu«n cã g¾ng häc tËp ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ, ph¸t huy s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt... ®Ó cã ®ñ kh¶ n¨ng lµm ®îc nh÷ng c«ng viÖc cao h¬n, khã kh¾n phøc t¹p h¬n.. Tuy nhiªn chÕ ®é tiÒn l¬ng nµy còng cã nh÷ng nhîc ®iÓm nh: DÔ lµm cho ngêi c«ng nh©n chØ quan t©m ®Õn sè lîng mµ Ýt chó ý ®Õn chÊt lîng s¶n phÈm vµ do ®ã nÕu kh«ng cã th¸i ®é ý thøc lµm viÖc tèt sÏ Ýt quan t©m ®Õn viÖc tiÕt kiÖm vËt t, nguyªn vËt liÖu hay sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ, mÆt kh¸c sù hîp t¸c vµ tÝnh tËp thÓ lao ®éng kÐm, nh hiÖn t- îng dÊu nghÒ, kh«ng chó ý, chia sÎ gióp ®ì lÉn nhau mµ chØ chó ý ®Õn c¸ nh©n. - ChÕ ®é tr¶ l¬ng s¶n phÈm tËp thÓ: + TÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng s¶n phÈm tËp thÓ ®îc x¸c ®Þnh: §GSPTT = hay §GSPTT = x MTG Trong ®ã: §GSPTT: Lµ ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng s¶n phÈm tËp thÓ.  LCVI :Lµ tæng tiÒn l¬ng tÝnh theo cÊp bËc c«ng viÖc cña c¶ tæ n: Lµ sè ngêi lµm theo l¬ng s¶n phÈm trong tæ. MSL: lµ møc s¶n lîng ®Þnh møc cña c¶ tæ trong kú. MTG: Lµ møc thêi gian ®Þnh møc cña c¶ tæ trong kú. Nh vËy: Møc tiÒn l¬ng cña tËp thÓ nhËn ®îc lµ: TiÒn l¬ng s¶n phÈm §¬n gi¸ s¶n Møc s¶n lîng = X tËp thÓ phÈm tËp thÓ thùc tÕ Trong ®ã: TiÒn l¬ng s¶n phÈm tËp thÓ : lµ møc tiÒn l¬ng thùc tÕ trong tËp thÓ lao ®éng nhËn ®îc trong kú. 19 Møc s¶n lîng thùc tÕ : lµ møc s¶n lîng cña tËp thÓ s¶n xuÊt ®îc trong kú. Khi ®ã tiÒn l¬ng cña tõng ngêi c«ng nh©n trong tËp thÓ nhËn ®îc phô thuéc vµo ®¬n gi¸ s¶n phÈm tËp thÓ, sè lîng s¶n phÈm tËp thÓ chÕ t¹o ®îc vµ phô thuéc vµo c¸ch ph©n phèi tiÒn l¬ng cho mçi thµnh viªn. Do ®ã viÖc chia l¬ng cho tõng c¸ nh©n trong tæ rÊt quan träng trong chÕ ®é tr¶ l¬ng s¶n phÈm tËp thÓ. Cã hai ph¬ng ph¸p chia l¬ng th- êng ®îc ¸p dông ®ã lµ: + Ph¬ng ph¸p dïng hÖ sè ®iÒu chØnh: Ph¬ng ph¸p nµy ®îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau: Bíc 1: TÝnh tæng sè tiÒn l¬ng ®· chia lÇn ®Çu(lÊy møc tiÒn l¬ng mét giê cña mçi ngêi nh©n víi sè giê lµm viÖc cña mçi ngêi, sau ®ã tæng hîp l¹i cho c¶ nhãm) Bíc 2: TÝnh hÖ sè ®iÒu chØnh (b»ng c¸ch lÊy sè tiÒn l¬ng c¶ tæ ®îc lÜnh chia cho tæng sè tiÒn ®· chia lÇn ®Çu). Bíc 3: TÝnh tiÒn c«ng trong tõng ngêi trong tæ: C¨n cø vµo hÖ sè ®iÒu chØnh vµ tiÒn l¬ng ®· lÜnh lÇn ®Çu cña mçi ngêi. + Ph¬ng ph¸p dïng giê hÖ sè: Qóa tr×nh tÝnh to¸n nh sau: Bíc 1: TÝnh tæng sè giê hÖ sè cña ®¬n vÞ (giê hÖ sè lµ sè giê quy ®æi cña c¸c c«ng nh©n ë c¸c bËc kh¸c nhau ra giê cña møc l¬ng tèi thiÓu) b»ng c¸ch: LÊy giê lµm viÖc thùc tÕ cña tõng ngêi nh©n víi hÖ sè cÊp bËc cña ngêi ®ã, sau ®ã tæng hîp l¹i cho c¶ tæ. Bíc 2: TÝnh tiÒn l¬ng cña mét giê hÖ sè: LÊy tiÒn l¬ng c¶ tæ ®îc lÜnh chia cho tæng sè giê hÖ sè cña c¶ tæ. Bíc 3: TÝnh tiÒn l¬ng cña tõng ngêi lao ®éng trong tËp thÓ nhËn ®îc c¨n cø vµo hÖ sè vµ sè giê lµm viÖc thùc tÕ cña mçi ngêi C¶ hai ph¬ng ph¸p chia l¬ng trªn ®Òu ®em l¹i kÕt qu¶ t¬ng tù nhau, chóng ®Òu b¶o ®¶m tÝnh chÝnh x¸c trong viÖc tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng. Nh vËy chÕ ®é tr¶ l¬ng theo s¶n phÈm tËp thÓ cã t¸c dông n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm, tinh thÇn hîp t¸c vµ phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c c«ng nh©n lµm viÖc trong tæ ®Ó c¶ tæ lµm viÖc cã hiÖu qñ h¬n do tiÒn l¬ng cña c¶ tæ nhËn ®îc phô thuéc vµ kÕt qu¶ chung trong tËp thÓ lµm ra vµ còng khuyÕn khÝch c¸c tæ lao ®éng lµm viÖc theo m« h×nh tæ chøc lao ®éng tù qu¶n. MÆt kh¸c, qua hai c¸ch chia l¬ng trªn th× møc l¬ng trong tõng cã nh©n ngêi lao ®éng nhËn ®îc phô thuéc vµo møc l¬ng cña tËp thÓ nhËn ®- îc, ®ång thêi cµn phô thuéc vµo møc l¬ng cÊp bËc c«ng viÖc thùc tÕ trong tõng ngêi lao ®éng do ®ã khuyÕn khÝch mçi ngêi lao ®éng lu«n thi ®u, phÊn ®Êu ®Ó cã tr×nh ®é lµnh nghÒ cao h¬n ®Ó cã thÓ ®¶m nhËn nh÷ng c«ng viÖc cao h¬n. Tuy nhiªn chÕ ®é tiÒn l¬ng nµy còng cã nhîc ®iÓm lµ h¹n chÕ khuyÕn khÝch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n, v× tiÒn l¬ng phô thuéc vµo kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¸c tæ chøc kh«ng trùc tiÕp phô thuéc vµo kÕt qña lµm viÖc cña riªng b¶n th©n hä v.v... - ChÕ ®é l¬ng s¶n phÈm gi¸n tiÕp. ChÕ ®é l¬ng nµy chØ ¸p dông cho nh÷ng c«ng nh©n phô mµ c«ng viÖc cña hä cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ®¹t vµ vît møc cña c«ng nh©n chÝnh hëng l¬ng theo s¶n phÈm. NhiÖm vô vµ thµnh tÝch cña hä g¾n liÒn víi nhiÖm vô vµ thµnh tÝch cña c«ng 20