Lêi më ®Çu Ngêi ta cho r»ng m«i trêng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng thÓ nµo kh«ng m©u thuÉn víi nhau. Kh«ng mét quyÕt ®Þnh kinh tÕ nµo mµ kh«ng ¶nh hëng ®ªn m«i tr- êng vµ ngîc l¹i. Trong quan niÖm nµy, kinh tÕ kh«ng chØ lµ tiÒn b¹c ®¬n thuÇn. Nh- ng tiÒn b¹c nã cã trong kinh tÕ m«i trêng tøc lµ tiÒn b¹c trong quan hÖ t¬ng t¸c kinh tÕ vµ m«i trêng. C¸i chñ yÕu trong môc ®Ých cña kinh tÕ m«i trêng lµ t¹o cho con ngêi cã cuéc sèng tho¶i m¸i cã ®¹o ®øc víi t¬ng lai ®Çy ®ñ … tøc lµ ph¶i gi¶i quyÕt bµi to¸n ph¸t triÓn kinh tÕ trong bèi c¶nh b¶o vÖ m«i trêng. §ã lµ mét bµi to¸n kh«ng hÒ ®¬n gi¶n víi bÊt kú mét quèc gia nµo trªn thÕ giíi vµ l¹i cµng khã kh¨n h¬n víi níc ta ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ héi nhËp. Bµi to¸n ®ã chóng ta ph¶i gi¶i quyÕt bëi v× chóng ta kh«ng thÓ tån t¹i mµ kh«ng cÇn cã m«i trêng. HiÖn nay, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng ngµy cµng trë nªn trÇm träng cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ. Do tÇm quan träng cña viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ë níc ta hiÖn nay nªn em ®· chän ®Ò tµi: “ PhÐp biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay”. Ph¹m vi cña ®Ò tµi lµ rÊt réng, tuy nhiªn trong ph¹m vi cña mét bµi tiÓu luËn em chØ xem xÐt, gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau: - Quan hÖ phÐp biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ mi trêng sinh th¸i. - Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ víi m«i trêng sinh th¸i ë níc ta trong thêi gian qua. - Mét sè gi¶i ph¸p kÕt hîp gi÷a môc tiªu kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. Víi ®Ò tµi réng vµ kh«ng ®¬n gi¶n nhng ®îc sù híng dÉn cña PGS. TS - §oµn Quang Thä vµ nguån tµi liÖu cña trung t©m th viÖn trêng §H Kinh tÕ Quèc d©n nªn em ®· hoµn thµnh ®îc ®Ò tµi. MÆc dï vËy bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt vµ h¹n chÕ. RÊt mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« gi¸o. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Néi dung I. Quan hÖ phÐp biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n I.1Sù ph¸t triÓn kinh tÕ 1 Sù ph¸t triÓn kinh tÕ, thùc chÊt ®ã lµ mét qu¸ tr×nh lín lªn (hay t¨ng tiÕn ) vÒ mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong ®ã, bao gåm c¶ sù t¨ng thªm vÒ quy m«, s¶n lîng vµ sù tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ- x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ yÕu tè c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn nãi chung. Nhng ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n vµ còng kh«ng thÓ lµ v« h¹n. Nã ph¶i phôc vô, thóc ®Èy môc tiªu chung cña sù ph¸t triÓn. Chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn gi÷a “ph¸t triÓn kinh tÕ “vµ “t¨ng trëng kinh tÕ”. Bëi v×, t¨ng trëng kinh tÕ, theo c¸ch hiÓu hiÖn ®¹i th× ®ã lµ viÖc më réng s¶n lîng quèc gia tiÒm n¨ng cña mét níc, sù t¨ng lªn kh«ng ngõng GNP tiÒm n¨ng thùc. Nh vËy, t¨ng trëng kinh tÕ cha ph¶i lµ ph¸t triÓn kinh tÕ. T¨ng trëng kinh tÕ, mÆc dï rÊt quan träng nhng ®ã míi chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña ph¸t triÓn kinh tÕ. §iÒu kiÖn ®ñ cña ph¸t triÓn kinh tÕ lµ trong qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m ®îc tÝnh c©n ®èi, tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh môc tiªu, vµ t¨ng trëng kinh tÕ tríc m¾t ph¶i b¶o ®¶m t¨ng trëng kinh tÕ trong t¬ng lai. I.2M«i trêng Trªn thÕ giíi cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ m«i trêng. Ch¬ng tr×nh m«i trêng cña UNEP ®Þnh nghÜa: “ M«i trêng lµ tËp hîp c¸c yÕu tè vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, kinh tÕiax héi, t¸c ®éng lªn tõng c¸ thÓ hay c¶ céng ®ång”. Theo tõ ®iÓn B¸ch khoa Larouse, th× kh¸i niÖm m«i trêng: “ m«i trêng lµ tÊt c¶ nh÷ng g× bao quanh chóng ta hoÆc sinh vËt. Nãi cô thÓ h¬n, ®ã lµ c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ nh©n t¹o diÔn ra trong kh«ng gian cô thÓ, n¬i ®ã cã thÓ cã sù sèng hoÆc kh«ng cã sù sèng. C¸c yÕu tè ®Òu chÞu ¶nh hëng s©u s¾c cña nh÷ng ®Þnh luËt vËt lý, mang tÝnh tæng qu¸t hoÆc chi tiÕt nh luËt hÊp dÉn vò trô, n¨ng lîng ph¸t x¹, b¶o tån vËt chÊt… Trong ®ã hiÖn tîng ho¸ häc vµ sinh häc lµ nh÷ng ®Æc thï côc bé . M«i tr- êng bao gåm tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng qua l¹i trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi sinh vËt vµ quÇn x· sinh vËt”. Ngµy nay, ngêi ta ®· thèng nhÊt víi nhau vÒ ®Þnh nghÜa: “m«i trêng lµ c¸c yÕu tè vËt chÊt tù nhiªn vµ nh©n t¹o, lý häc, ho¸ häc, sinh häc cïng tån t¹i trong mét kh«ng gian bao quanh con ngêi. C¸c yÕu tè ®ã quan hÖ mËt thiÕt, t¬ng t¸c lÉn nhau vµ t¸c ®éng lªn c¸c c¸ thÓ sinh vËt hay con ngêi ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tæng hoµ cña c¸c chiÒu híng ph¸t triÓn cña tõng nh©n tè nµy quyÕt ®Þnh chiÒu h- íng ph¸t triÓn cña c¸ thÓ sinh vËt cña hÖ sinh th¸i vµ cña x· héi con ngêi”. I.3 ¤ nhiÔm m«i trêng ¤ nhiÔm m«i trêng lµ hiÖn tîng suy gi¶m chÊt lîng m«i trêng qu¸ mét giíi h¹n cho phÐp, ®i ngîc l¹i môc ®Ých sö dông m«i trêng, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña con ngêi vµ sinh vËt. I.4 B¶o vÖ m«i trêng 2 B¶o vÖ m«i trêng ®îc hiÓu lµ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng, nh÷ng viÖc lµm trùc tiÕp, t¹o ®iÒu kiÖn gi÷ cho m«i trêng trong lµnh s¹ch ®Ñp, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vËt chÊt, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña con ngêi, sinh vËt ë trong ®ã, lµm søc sèng tèt h¬n, duy tr× c©n b»ng sinh th¸i, t¨ng ®a d¹ng sinh häc. B¶o vÖ m«i trêng gåm c¸c chÝnh s¸ch chñ tr¬ng, c¸c chØ thÞ nh»m ng¨n chÆn hËu qu¶ xÊu cña con ngêi ®èi víi m«i trêng, c¸c sù cè m«i trêng do con ngêi vµ thiªn nhiªn g©y ra. B¶o vÖ m«i trêng bao hµm c¶ ý nghÜa sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. I.5 Kinh tÕ m«i trêng Kinh tÕ m«i trêng lµ mét khoa häc thuéc m«i trêng häc, kinh tÕ m«i trêng chuyªn nghiªn cøu c¸c quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i trêng. Nã ®¸nh gi¸ tÇm quan träng vÒ mÆt kinh tÕ cña sù suy tho¸i m«i trêng, t×m nguyªn nh©n kinh tÕ g©y nªn sù suy tho¸i ®ã v¸ ®a ra c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kh¶ thi ®Ó lµm chËm l¹i hay chÊm døt, thËm chÝ ®¶o ngîc c¸c qu¸ tr×nh suy tho¸i ®ã. 2. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ë ViÖt Nam Vai trß cña m«i trêng sinh th¸i ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸c nhau. ë tr×nh ®é m«ng muéi, khi con ngêi chØ biÕt chñ yÕu h¸i , lîm nh÷ng s¶n phÈm cã s½n trong tù nhiªn th× hÇu nh con ngêi bÞ giíi tù nhiªn hoµn toµn thèng trÞ. Cuéc sèng cña x· héi phô thuéc chñ yÕu vµo m«i trêng tù nhiªn. ë tr×nh ®é v¨n minh cao h¬n, nhÊt lµ khi khoa häc ph¸t triÓn th× con ngêi ®· tõng bíc chÕ ngù ®îc tù nhiªn, biÕt khai th¸c tù nhiªn phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh. NhiÒu ngµnh nghÒ ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cã s½n cña m«i trêng tù nhiªn nh: n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ng nghiÖp, … Song nh×n chung , m«i trêng tù nhiªn vÉn gi÷ vai trß to lín trong viÖc tæ chøc , ph©n c«ng lao ®éng, ph©n bè lùc l - îng s¶n xuÊt vµ vÉn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , do ®ã ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña x· héi, vµ do ®ã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta. §Ó cã chñ tr¬ng , chÝnh s¸ch hîp lý cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ , §¶ng vµ nhµ níc ta ph¶i x¸c ®Þnh ®îc mét sè m©u thuÉn tiªu biÓu: - Sù t¸c ®éng tÝch cùc cña x· héi vµo tù nhiªn th«ng qua qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt: Trong qu¸ tr×nh lao ®éng , con ngêi mét mÆt khai th¸c nh÷ng c¸i ®· cã s½n trong tù nhiªn , mÆt kh¸c t¸i t¹o tù nhiªn lµm cho bé mÆt tù nhiªn biÕn ®æi: NÕu con ngêi t¸c ®éng vµo tù nhiªn theo quy luËt cña nã ®Ó t¸i t¹o l¹i tù nhiªn th× bé mÆt tù nhiªn ngµy cµng phong phó, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho s¶n 3 xuÊt vµ ®êi sèng cña con ngêi , hay nãi c¸ch kh¸c lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ. NÕu con ngêi chØ biÕt khai th¸c nh÷ng c¸i ®· cã s½n trong tù nhiªn , kh«ng biÕt t¸i t¹o l¹i tù nhiªn theo quy luËt cña nã sÏ lµm cho tù nhiªn ngµy cµng nghÌo nµn ®i , sù c©n b»ng sinh th¸i bÞ ph¸ vì . Khi ®ã sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng ¶nh hëng xÊu ®Õn ®êi sèng x· héi , con ngêi …vµ g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ . - ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ vµ s¶n xuÊt vËt chÊt: Mét lµ: Tõ nh÷ng s¶n phÈm cña b¶n th©n tù nhiªn con ngêi chÕ t¹o thµnh nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng lîng,… vµ c¶ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, lÉn t liÖu tiªu dïng . Hai lµ: §iÒu kiÖn tù nhiªn ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi , ph©n bè lùc lîng s¶n xuÊt , ngµnh s¶n xuÊt. VÝ dô: C¨n cø vµo sù ph©n bè tµi nguyªn mµ ngêi ta chia s¶n xuÊt thµnh c¸c khu vùc nh khu c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c«ng nghiÖp dÇu khÝ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, n«ng nghiÖp , ng nghiÖp, … Ngoµi ra, ®iÒu kiÖn tù nhiªn còng ¶nh hëng rÊt quan träng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng , hiÖu qu¶ , quy m«, tèc ®é cña nÒn s¶n xuÊt nãi chung. II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng ë níc ta trong thêi gian qua Mçi mét ho¹t ®éng cña con ngêi ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn tµi nguyªn M«i trêng xung quanh theo chiÒu híng thuËn lîi hay kh«ng thuËn lîi cho ®êi sèng vµ ph¸t triÓn cña con ngêi. Ngay tõ xa xa, con ngêi ®· cã nh÷ng h×nh thøc nh»m b¶o vÖ tµi nguyªn nh : h×nh thµnh c¸c quy íc b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, lËp c¸c miÕu thê ®Ó dùa vµo uy thÕ cña thÇn linh nh»m ng¨n cÊm viÖc ph¸ rõng… ChØ khi x· héi ph¸t triÓn, nhê tiÕn bé khoa häc vµ kü thuËt mµ kinh tÕ t¨ng tr- ëng nhanh, song tµi nguyªn c¹n kiÖt, c©n b»ng sinh th¸i bÞ ®¶o lén, chÊt lîng m«i trêng sèng suy tho¸i th× qu¶n lÝ m«i trêng ®· trë thµnh mét ho¹t ®éng cô thÓ cña qu¶n lÝ Nhµ níc. NhËn thøc râ vai trß cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã rÊt nhiÒu chñ tr¬ng , chÝnh s¸ch nh»m b¶o vÖ vµ khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch hîp lÝ. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh: “ Ph¸t triÓn nhanh, bÒn v÷ng, t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi tiÕn bé c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng” vµ “ Ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi g¾n chÆt víi b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a m«i trêng nh©n t¹o víi m«i trêng tù nhiªn, gi÷ g×n ®a d¹ng sinh häc. Chñ ®éng phßng tr¸nh vµ h¹n chÕ t¸c ®éng xÊu cña thiªn tai, cña sù biÕn ®éng khÝ hËu bÊt 4 lîi vµ tiÕp tôc gi¶i quyÕt hËu qu¶ chiÕn tranh cßn l¹i ®èi víi m«i trêng. B¶o vÖ vµ c¶i t¹o m«i trêng lµ tr¸ch nhiÖm cña toµn x· héi, t¨ng cêng qu¶n lÝ Nhµ níc ®i ®«i víi n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mäi ngêi d©n. Chñ ®éng g¾n kÕt yªu cÇu c¶i thiÖn m«i trêng trong mçi quy ho¹ch , kÕ ho¹ch , ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi , coi yªu cÇu vÒ m«i trêng lµ mét tiªu chÝ quan träng ®¸nh gi¸ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn”. ViÖt Nam ®îc thÕ giíi x¸c ®Þnh lµ quèc gia cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi . Tõ c- ¬ng lÜnh ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®Õn ®¹i héi §¶ng lÇn thø IX, tr¶i qua 15 n¨m ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®· thÓ hiÖn tÝnh ®óng ®¾n cña nã . Kinh tÕ liªn tôc t¨ng trëng, x· héi æn ®Þnh . ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia tham gia tÝch cùc vµo c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng, duy tr× vµ b¶o tån c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, tham gia nhiÒu c«ng íc quèc tÕ trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i trêng, duy tr× ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trong quy ho¹ch vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ vïng , mÆc dï cßn rÊt nhiÒu ®iÓm cÇn ph¶i hoµn chØnh nhng xu thÕ c¸ch biÖt gi÷a miÒn nói, h¶i ®¶o , trung du, ®ång b»ng, … ®ang tõng bíc ®îc thu hÑp. §ång thêi víi viÖc ho¹ch ®Þnh nh÷ng chñ tr¬ng , chÝnh s¸ch , biÖn ph¸p cô thÓ nh»m b¶o vÖ m«i trêng, x¸c lËp c¸c vïng kinh tÕ chuyªn ngµnh, chóng ta ®· ban hµnh hµng lo¹t nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt cÇn thiÕt cã tÝnh kh¶ thi ®Ó b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i trêng. §¶ng vµ nhµ níc ta cßn tham gia rÊt tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi nh»m b¶o vÖ sù trong s¹ch cña m«i trêng; khai th¸c hîp lý nguån lîi cña tù nhiªn phôc vô tèt nhÊt cho cuéc sèng cña con ngêi. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc, thùc tiÔn thêi gian qua, víi c¬ chÕ thÞ tr- êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ níc còng ®· thÓ hiÖn nh÷ng mÆt tr¸i cña nã liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i trêng vµ b¶o tån , duy tr× c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ch¼ng h¹n nh vÊn ®Ò ph¸ rõng, x©m ph¹m tµi s¶n quèc gia, vÊn ®Ò khai th¸c vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d·, sù h¹n chÕ gi¶m thiÓu « nhiÔm ë c¸c doanh nghiÖp nhµ níc … Cã thÓ nãi m«i trêng tù nhiªn mµ chóng ta ®ang sèng ®· vµ ®ang bÞ suy tho¸i trÇm träng. H¬n 11 triÖu ha ®Êt trèng ®åi nói träc, viÖc kh«i phôc vµ phñ xanh diÖn tÝch nµy ®îc tiÕn hµnh cßn rÊt chËm vµ hiÖu qu¶ cha cao. §é ph× nhiªu cña nhiÒu vïng ®Êt cã nguy c¬ suy gi¶m hoÆc bÞ suy tho¸i do xãi mßn, röa tr«i, ®¸ ong ho¸, chua mÆn ho¸. §Êt n«ng nghiÖp ®ang bÞ thu hÑp, chÊt lîng rõng tù nhiªn thÊp, cã tíi 70% diÖn tÝch thuéc d¹ng nghÌo kiÖt. Rõng ngËp mÆn, ®Çm ph¸ ®ang bÞ khai th¸c qu¸ møc, cã n¬i hÇu nh kh«ng cßn kh¶ n¨ng phôc håi t¸i sinh. §a d¹ng sinh häc trªn ®Êt liÒn vµ díi biÓn ®ang bÞ suy gi¶m. §Þa bµn c tró sinh s¶n cña c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· cã n¬i bÞ thu hÑp chia c¾t nghiªm träng. ViÖc s¨n b¾t, mua b¸n thÞt thó rõng, chim thó sèng, chim thó nhåi cha ®îc kiÓm so¸t chÆt chÏ nªn nhiÒu 5 loµi ®ang bÞ tuyÖt chñng hoÆc cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. Nguån tµi nguyªn gen quý hiÕm cña níc ta cha ®îc b¶o vÖ tèt. Nguån tµi nguyªn níc, níc mÆn vµ níc ngÇm nhiÒu n¬i ®ang bÞ c¹n kiÖt dÇn vÒ lîng, bÞ « nhiÔm suy gi¶m vÒ chÊt, nguy c¬ thiÕu níc cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt ®ang cã chiÒu híng trë thµnh hiÖn thùc ë nhiÒu vïng. M«i trêng ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp, nhÊt lµ c¸c vïng ph¸t triÓn kinh tÕ träng ®iÓm, ®· bÞ « nhiÔm do chÊt th¶i c¸c lo¹i kh«ng ®îc thu gom vµ xö lý kÞp thêi nh: khÝ th¶i, níc th¶i, tiÕng ån, bôi céng víi cë së h¹ tÇng qu¸ yÕu kÐm lµm cho ®iÒu kiÖn vÖ sinh søc khoÎ ë nhiÒu n¬i bÞ ¶nh hëng nghiªm träng. C¸c nhµ m¸y, khu c«ng nghiÖp cò còng ®ang ë trong t×nh tr¹ng « nhiÔm, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ cña ngêi lao ®éng vµ d©n c xung quanh. Tû lÖ c«ng nh©n m¾c bÖnh nghÒ nghiÖp, bÞ tai n¹n lao ®éng, nhÊt lµ trong c¸c ngµnh ho¸ chÊt, luyÖn kim, vËt liÖu x©y dùng, khai th¸c má ngµy cµng cã chiÒu h - íng gia t¨ng. M«i trêng biÓn vµ biÓn ven bê ®· b¾t ®Çu bÞ « nhiÔm, hµm lîng c¸c chÊt h÷u c¬, chÊt dinh dìng, kim lo¹i nÆng, vi sinh, ho¸ chÊt n«ng nghiÖp ë mét sè n¬i ®· v- ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. Hµm lîng dÇu trong c¸c vïng biÓn ®ang cã xu híng t¨ng lªn, mét sè n¬i ®· vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. C¸c vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu ngµy cµng t¸c ®éng ®Õn m«i trêng níc ta: khÝ hËu thay ®æi theo chiÒu híng nãng lªn, tÇng «z«n suy gi¶m, mùc níc biÓn d©ng cao, « nhiÔm xuyªn biªn giíi, xuÊt khÈu c«ng nghiÖp « nhiÔm, møc ®é suy gi¶m chÊt lîng níc ë c¸c dßng s«ng chung quèc gia vµ c¸c th¶m rõng chung biªn giíi, ma axit, c¸c cùc trÞ vÒ b·o lò, ma lín, h¹n h¸n ngµy cµng gia t¨ng, g©y ra nhiÒu ¶nh hëng xÊu ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nhiÒu vïng. C¸c sù cè trµn dÇu trªn biÓn ë vïng cöa s«ng, c¸c c¶ng, c¸c sù cè kü thuËt ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt ngµy cµng gia t¨ng, g©y thiÖt h¹i kh«ng nhá vÒ ngêi vµ cña. T×nh tr¹ng m«i trêng bÞ « nhiÔm vµ suy tho¸i ®· nªu ë trªn lµ hËu qu¶ cña mét thêi gian dµi tríc ®©y chóng ta cha quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn nhiÖm vô b¶o vÖ m«i trêng trong c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· héi, trong quy ho¹ch ph¸t triÓn ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp, trong quy ho¹ch c¸c ngµnh kinh tÕ, trong ®Çu t x©y dùng c¸c c«ng tr×nh cô thÓ. ë c¸c thµnh phè, c¬ së h¹ tÇngkü thuËt b¶o ®¶m cho m«i trêng qu¸ thÊp kÐm, trong khi tèc ®é ph¸t triÓn cña c¸c khu vùc d©n c, c¸c khu dÞch vô vµ c¸c khu c«ng nghiÖp vît qu¸ kh¶ n¨ng ®Çu t m«i trêng, g©y ra hiÖn tîng qu¸ t¶i ë hÇu hÕt c¸c n¬i, lµm « nhiÔm m«i trêng cµng trÇm träng thªm gÊp béi. CÊp níc cho ®« thÞ trung b×nh chØ ®¹t trªn 53% d©n sè, cha cã ®« thÞ nµo cã hÖ thèng xö lý níc th¶i tËp trung 6 vµ cã ®ñ kh¶ n¨ng tho¸t níc ma. M«i trêng níc bÞ « nhiÔm nÆng nÒ. C«ng t¸c qu¶n lý « nhiÔm c«ng nghiÖp cßn bÊt cËp so víi yªu cÇu. C«ng t¸c qu¶n lý nhËp khÈu ch- a chÆt chÏ nªn nhiÒu c«ng nghÖ cò, thiÕt bÞ m¸y mãc cò cã h¹i cho m«i trêng ®· ®- îc nhËp vµo ViÖt Nam. Mét sè nhµ ®Çu t níc ngoµi lîi dông tiªu chuÈn cho phÐp møc « nhiÔm m«i trêng ë ViÖt Nam cßn thÊp ®· ®Çu t cho b¶o vÖ m«i trêng qu¸ nhá. C¸c lo¹i h×nh “ chuyÓn giao c«ng nghÖ « nhiÔm”, x©m lîc sinh häc” mµ trªn thÕ giíi lªn ¸n ®Òu ®· hiÖn diÖn trªn ®Êt níc ta. Bíc vµo thÕ kû XXI, víi tèc ®é cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, vµ ®« thÞ ho¸, víi c¸c xu thÕ vÒ m«i trêng nh ®· ph©n tÝch ë trªn, chóng ta ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc lín trªn con ®êng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 1) MÆc dï ®· ®¹t ®îc nhiÒu tiÕn bé, song møc t¨ng trëng d©n sè ë níc ta vÉn tiÕp tôc t¨ng cao. Dù b¸o ®Õn n¨m 2020 d©n sè níc ta xÊp xØ 100 triÖu ngêi, trong khi tµi nguyªn ®Êt, tµi nguyªn níc vµ c¸c d¹ng tµi nguyªn kh¸c cã xu thÕ gi¶m, t¹o ra søc Ðp to lín ®èi víi c¶ tµi nguyªn vµ m«i trêng trªn ph¹m vi toµn quèc. 2) Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái c¸c nhu cÇu vÒ n¨ng lîng, nguyªn liÖu ngµy cµng nhiÒu h¬n, kÐo theo chÊt lîng m«i trêng sèng ngµy cµng xÊu ®i, nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p phßng ngõa h÷u hiÖu ngay tõ b©y giê th× nguy c¬ khñng ho¶ng m«i trêng sÏ khã tr¸nh khái. 3) ChuÈn bÞ ®ãn tiÕp hµng triÖu kh¸ch du lÞch níc ngoµi vµo n¨m 2010 ®ßi hái hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ c¬ së h¹ tÇng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¬ng thùc, thùc phÈm, giao th«ng vËn t¶i, n¨ng lîng ®ång thêi hµng lo¹t vÊn ®Ò m«i trêng, x· héi, v¨n ho¸, b¶o tån thiªn nhiªn. 4) C¸c vÊn ®Ò m«i trêng toµn cÇu vµ khu vùc ngµy cµng ¶nh hëng lín ®Õn sù nghiÖp ph¸t triÓn cña níc ta (khÝ hËu nãng níc biÓn d©ng). T¸c ®éng toµn cÇu ho¸, tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ ®Çu t lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trêng. 5) HiÖn tr¹ng, c«ng t¸c qu¶n lý m«i trêng ®ang cã nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp tõ nhËn thøc ®Õn hÖ thèng ®êng lèi, chiÕn lîc, quy ho¹ch, luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, tæ chøc, kÕ ho¹ch ®Çu t, ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý ë c¸c cÊp c¸c ngµnh, ®Æc biÖt lµ c¸n bé, c«ng nh©n ngµnh m«i trêng. III. Mét sè gi¶i ph¸p kÕt hîp gi÷a môc tiªu kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i M«i trêng sinh th¸i- m«i trêng tù nhiªn lµ m«i trêng sèng g¾n liÒn víi mäi ho¹t ®éng cña con ngêi, ®ång thêi còng lµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan tÊt yÕu ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. §iÒu kiÖn tù nhiªn tuy kh«ng ph¶i lµ nh©n tè quyÕt 7 ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi nhng nã cã vai trß rÊt quan träng , lµ yÕu tè cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ sù sèng. V× vËy , muèn ph¸t triÓn ®îc kinh tÕ th× ®iÒu quan träng tríc tiªn lµ ph¶i b¶o vÖ ®îc nh÷ng nguån lùc kinh tÕ, ®ã lµ m«i trêng tù nhiªn. Mét sè gi¶i ph¸p kÕt hîp môc tiªu kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ®ã lµ: 1. Gi¸o dôc t tëng vµ ý thøc b¶o vÖ m«i trêng Khi con ngêi bÊt chÊp quy luËt vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, biÕn “khai th¸c” thµnh “ chiÕm ®o¹t” tù nhiªn , th× m«i trêng tù nhiªn kh«ng ph¶i chØ g©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n÷a, mµ cßn ®e do¹ ®Õn sù sèng cßn cña toµn x· héi . §ã lµ sù khan hiÕm vµ c¹n kiÖt dÇn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh rõng, ®Êt , … , ®ã lµ c¸c hiÖn t îng “ hiÖu øng nhµ kÝnh”, “ lç thñng tÇng «z«n” , sa m¹c ho¸, … V× vËy con ng êi ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao nhËn thøc vÒ tù nhiªn, x©y dùng ý thøc sinh th¸i . Vµ v× vËy nhiÖm vô b¶o vÖ m«i trêng lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng. C¸c nhiÖm vô b¶o vÖ m«i trêng cã ®îc hoµn thµnh hay kh«ng phô thuéc phÇn lín vµo nhËn thøc vµ ý thøc m«i trêng cña toµn x· héi. Do ®ã , gi¸o dôc, truyÒn th«ng m«i trêng còng lµ mét c«ng cô qu¶n lÝ m«i tr- êng gi¸n tiÕp vµ rÊt cÇn thiÕt , ®Æc biÖt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn. Gi¸o dôc t tëng vµ ý thøc b¶o vÖ m«i trêng, ®ã lµ mét qu¸ tr×nh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc chÝnh quy vµ kh«ng chÝnh quy nh»m gióp con ngêi cã ®îc sù hiÓu biÕt, kü n¨ng vµ gi¸ trÞ, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham gia vµo ph¸t triÓn mét x· héi bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i. Môc ®Ých cña gi¸o dôc m«i trêng lµ nh»m vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng vµo gi÷ g×n , b¶o tån vµ sö dông m«i trêng theo c¸ch bÒn v÷ng cho c¶ thÕ hÖ hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. Gi¸o dôc m«i trêng còng bao hµm c¶ viÖc häc tËp c¸ch sö dông nh÷ng c«ng nghÖ míi nh»m t¨ng s¶n lîng kinh tÕ vµ tr¸nh nh÷ng th¶m ho¹ m«i tr- êng, xo¸ nghÌo ®ãi, tËn dông nh÷ng c¬ héi vµ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«n khÐo trong viÖc sö dông tµi nguyªn. H¬n n÷a, gi¸o dôc m«i trêng bao hµm c¶ viÖc ®¹t ®- îc nh÷ng kü n¨ng , cã nh÷ng ®éng c¬ vµ cam kÕt hµnh ®éng, dï víi t c¸ch c¸ nh©n hay tËp thÓ, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò m«i trêng hiÖn t¹i vµ phßng ngõa nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh. TruyÒn th«ng m«i trêng lµ mét qu¸ tr×nh t¬ng t¸c x· héi hai chiÒu nh»m gióp cho nh÷ng ngêi cã liªn quan hiÓu ®îc c¸c yÕu tè m«i trêng then chèt, mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau gi÷a chóng vµ c¸ch t¸c ®éng vµo c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan mét c¸ch thÝch hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng. Môc tiªu cña truyÒn th«ng m«i trêng nh»m : 8 - Th«ng tin cho ngêi bÞ t¸c ®éng bëi c¸c vÊn ®Ò m«i trêng biÕt t×nh tr¹ng cña hä, tõ ®ã gióp hä quan t©m ®Õn viÖc t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc. - Huy ®éng c¸c kinh nghiÖm, kü n¨ng, bÝ quyÕt ®Þa ph¬ng tham gia vµo c¸c ch¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i trêng. - Th¬ng lîng, hoµ gi¶i c¸c xung ®ét, khiÕu n¹i, tranh chÊp vÒ m«i trêng gi÷a c¸c c¬ quan vµ trong nh©n d©n. - T¹o c¬ héi cho mäi thµnh phÇn x· héi tham gia vµo viÖc b¶o vÖ m«i tr- êng, x· héi ho¸ c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng . 2. KÕt hîp môc tiªu kinh tÕ víi môc tiªu m«i trêng Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia, ®· cã mét thêi , nhÊt lµ sau cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp , ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu , lÊn ¸t tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè kh¸c cña sù ph¸t triÓn nh: x· héi , v¨n ho¸, m«i trêng, quyÒn con ng- êi,…. Ph¸t triÓn tù ph¸t ®· trë nªn thÞnh hµnh , g©y ra hËu qu¶ hÕt søc tai h¹i cho c¶ m«i trêng lÉn x· héi , v¨n ho¸. Ngay c¶ trong thêi ®iÓm hiÖn nay, khi mµ cuéc ch¹y ®ua ph¸t triÓn gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ cña thÕ giíi ®ang diÔn ra gay g¾t, trong bèi c¶nh ®ã ngêi ta dÔ cã khuynh híng hi sinh m«i trêng vµ c¸c yÕu tè kh¸c cho ph¸t triÓn kinh tÕ. KÕt qu¶ lµ m«i trêng bÞ suy tho¸i lµm cho c¬ së ph¸t triÓn bÞ thu hÑp; tµi nguyªn cña m«i trêng bÞ gi¶m sót vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, trong ®iÒu kiÖn d©n sè ngµy cµng t¨ng hiÖn nay th× ®©y chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù nghÌo ®ãi cïng cùc cña con ngêi. Do ®ã, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ m«i trêng kh«ng ph¶i lµ hai vÊn ®Ò ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn nhau theo kiÓu lo¹i trõ mµ nã ph¶i bæ sung , t¬ng hç víi nhau, ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ®Ó nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Mét sè gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy lµ: -Thùc thi chÝnh s¸ch m«i trêng kh¸ch quan, ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm cña tõng thêi kú. ChÝnh s¸ch m«i trêng ®ã ph¶i ph¶n ¸nh lîi Ých l©u dµi cña quèc gia, cña toµn x· héi, còng tøc lµ lîi Ých cña mäi thµnh viªn trong x· héi. - X©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch vÒ m«i trêng chuÈn x¸c, cã tÇm nh×n xa, cã tÝnh kh¶ thi cao vµ quy tô lîi Ých cña c¶ hÖ thèng. - Thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ nghiªm ngÆt chÕ ®é kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n m«i trêng, sö dông ®óng ®¾n vµ réng r·i c¸c khuyÕn khÝch, ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó qu¶n lÝ m«i tr - êng mét c¸ch cã hiÖu qu¶, nhÊt lµ trong thêi kú qu¸ ®é cña nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu sang c¬ chÕ thÞ trêng. 9 - KÕt hîp chÆt chÏ, hµi hoµ gi÷a qu¶n lý tµi nguyªn vµ m«i trêng víi qu¶n lý kinh tÕ, qu¶n lý x· héi . - S¶n xuÊt s¹ch h¬n lµ môc tiªu híng tíi cña c¸c doanh nghiÖp: §©y lµ viÖc ¸p dông mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa trong c¸c quy tr×nh, s¶n phÈm hoÆc dÞch vô nh»m môc tiªu t¨ng hiÖu qu¶ tæng thÓ. §ång thêi gióp c¶i thiÖn t×nh tr¹ng m«i trêng , tiÕt kiÖm chi phÝ , gi¶m rñi ro cho con ngêi vµ cho m«i trêng.  §èi víi c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt: B¶o qu¶n nguyªn liÖu, n¨ng lîng, lo¹i bá c¸c nguyªn liÖu ®éc h¹i, gi¶m bít sè lîng vµ møc ®é ®éc h¹i cña c¸c chÊt th¶i g©y « nhiÔm ngay tõ giai ®o¹n tríc khi chóng ®îc th¶i ra m«i trêng.  §èi víi c¸c s¶n phÈm: ph¶i chó träng ®Õn viÖc gi¶m bít c¸c t¸c ®éng cã h¹i trong suèt chu tr×nh cña s¶n phÈm, ngay tõ khi khai th¸c c¸c nguyªn liÖu cho ®Õn khi giao nép s¶n phÈm.  §èi víi c¸c dÞch vô: Ph¬ng ph¸p phßng ngõa « nhiÔm m«i trêng bao gåm tõ kh©u thiÕt kÕ, c¶i tiÕn viÖc qu¶n lý nhµ xëng, ®Õn kh©u lùa chän c¸c lo¹i ®Çu vµo(díi d¹ng c¸c s¶n phÈm). C¸c biÖn ph¸p trªn nh»m gióp :  Tr¸nh hoÆc gi¶m bít lîng chÊt th¶i ®îc s¶n sinh ra.  Sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån n¨ng lîng vµ nguyªn vËt liÖu.  S¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô cã lîi cho m«i trêng.  Gi¶m bít lîng chÊt th¶i x¶ vµo m«i trêng; gi¶m chi phÝ vµ t¨ng lîi Ých. 3. LuËt ph¸p vµ nghÜa vô thùc hiÖn luËt b¶o vÖ m«i trêng - CÇn u tiªn cho viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt thÝch øng vÒ m«i trêng. C¸c ®iÒu kho¶n thùc hiÖn ®ßi hái ph¶i c©n nh¾c ®Õn c¸c yÕu tè m«i trêng trong c¸c luËt lÖ quy ®Þnh viÖc lËp kÕ ho¹ch c¸c dù ¸n ph¸t triÓn thuéc c¸c lÜnh vùc nh giao th«ng, khai má, n¨ng lîng, ngu nghiÖp, ph¸t triÓn khu d©n c míi vµ du lÞch. - LuËt ph¸p vµ c¸c c¬ chÕ ®¶m b¶o cho viÖc ph©n vïng sö dông ®Êt tæng hîp ph¶i ®îc ®i kÌm víi toµn bé qóa tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Quy ho¹ch ph©n vïng ph¶i ®îc tiÕn hµnh sao cho ®¶m b¶o r»ng viÖc sö dông ®Êt cho c«ng nghiÖp còng nh cho c¸c môc ®Ých kh¸c ®îc bè trÝ theo c¸ch lµm gi¶m tèi thiÓu c¸c t¸c ®éng ®Õn phÇn nh¹y c¶m cña m«i trêng vµ ®Õn viÖc sö dông c¸c vïng ®Êt xung quanh. - Khu«n khæ ph¸p luËt ®îc x©y dùng ph¶i ®¶m b¶o c¬ së ®Ó cã ®îc mét c¬ quan ph¸p lý cÇn thiÕt nh»m thùc hiÖn kÕ ho¹ch hµnh ®éng, cïng víi c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng kh¸c do c¸c c¬ quan Nhµ níc vµ ®Þa ph¬ng x©y dùng. Trong khu«n khæ luËt ph¸p còng cßn ph¶i cã c¸c ®iÒu kho¶n vÒ thµnh lËp c¸c khu b¶o vÖ. 10