ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN TIẾN DŨNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM NHÀ TRƢỜNG HIỆU QUẢ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2015 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN TIẾN DŨNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM NHÀ TRƢỜNG HIỆU QUẢ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 62 14 01 14 Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc 2. PGS. TS. Nguyễn Văn Lê HÀ NỘI - 2015 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng bản thân. Các số liệu trong luận án là trung thực, kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được công bố ở bất cứ một công trình nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Tiến Dũng 1 LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, cán bộ quản lý và các giảng viên của Trường Đại học Giáo dục đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi học tập, nghiên cứu và bảo vệ luận án. Đặc biệt tôi xin cảm ơn và tri ân sâu sắc đến GS.TS. Nguyễn Thị Mỹ Lộc và PGS.TS Nguyễn Văn Lê đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án. Cảm ơn Sở GD&ĐT Nam Định, Các đồng chí Lãnh đạo Sở, các bạn đồng nghiệp đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và công tác. Cảm ơn các Sở GD&ĐT, các trường THPT đã giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát, thử nghiệm, thu thập số liệu. Cảm ơn gia đình và những người thân đã ủng hộ, động viên, khích lệ, chia sẻ với tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu./. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Tiến Dũng 2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ CBQL : Cán bộ quản lý CĐSP : Cao đẳng Sư phạm CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNTT : Công nghệ thông tin CSVC : Cơ sở vật chất ĐNGV : Đội ngũ giáo viên GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh KT-XH : Kinh tế - Xã hội QLGD : Quản lý giáo dục TCCN : Trung cấp chuyên nghiệp THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TW : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân 3 MỤC LỤC Trang Lời cam đoan................................................................................................... i Lời cảm ơn ...................................................................................................... ii Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................... iii Mục lục ........................................................................................................... iv Danh mục các bảng ......................................................................................... viii Danh mục các biểu đồ ..................................................................................... x Danh mục các sơ đồ ........................................................................................ xi MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM NHÀ TRƢỜNG HIỆU QUẢ ........................................................................ 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................. 9 1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................................... 9 1.1.2. Nghiên cứu ở trong nước ...................................................................... 22 1.2. Những khái niệm và thuật ngữ cơ bản ..................................................... 25 1.2.1. Đội ngũ và đội ngũ giáo viên ................................................................ 25 1.2.2. Phát triển ............................................................................................... 25 1.2.3. Quản lý, phát triển đội ngũ giáo viên.................................................... 26 1.2.4. Khái niệm hiệu quả và đặc điểm của nhà trường hiệu quả ................... 28 1.3. Đặc điểm của trường trung học phổ thông và đội ngũ giáo viên trung học phổ thông thời kỳ đổi mới ........................................................................ 32 1.3.1. Quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục trung học phổ thông ở nước ta trong thời kỳ đổi mới .................................................................................. 32 1.3.2. Đặc điểm trường trung học phổ thông ................................................. 37 1.3.3. Đặc điểm đội ngũ giáo viên trung học phổ thông ................................. 39 1.4. Lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên trung học phổ thông theo quan điểm nhà trường hiệu quả ............................................................................... 42 1.4.1. Định hướng phát triển trường THPT Việt Nam theo quan điểm nhà trường hiệu quả .............................................................................................. 42 1.4.2. Định hướng phát triển đội ngũ giáo viên THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả ............................................................................................... 46 1.4.3. Nội dung phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả ........................................................................................ 48 4 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ĐNGV THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả ....................................................................................... 53 1.5.1. Xu hướng toàn cầu hóa, quốc tế hóa và yêu cầu đổi mới giáo dục................. 53 1.5.2. Sự phát triển của kinh tế tri thức ........................................................... 54 1.5.3. Sự liên kết và cạnh tranh trong đào tạo ................................................ 55 1.5.4. Khả năng cạnh tranh về nghề nghiệp, việc làm .................................... 55 1.5.5. Sự đáp ứng về kinh tế - xã hội của các vùng miền ............................... 55 1.5.6. Những yếu tố quản lý ............................................................................ 55 1.6. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ giáo viên THPT ................... 56 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 58 Chƣơng 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM NHÀ TRƢỜNG HIỆU QUẢ ........................................................................ 60 2.1. Thực trạng trường trung học phổ thông và đội ngũ giáo viên trung học phổ thông toàn quốc ................................................................................. 60 2.2. Điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế, chính trị văn hoá xã hội và giáo dục của tỉnh Nam Định ................................................................................... 63 2.2.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ........................................................ 63 2.2.2. Dân số và nguồn nhân lực ..................................................................... 64 2.2.3. Về kinh tế, văn hoá xã hội ................................................................... 64 2.2.4. Về giáo dục và đào tạo .......................................................................... 64 2.3. Thực trạng trường trung học phổ thông và đội ngũ giáo viên trung học phổ thông tỉnh Nam Định......................................................................... 67 2.3.1. Thực trạng về các trường trung học phổ thông tỉnh Nam Định ........... 67 2.3.2. Thực trạng về đội ngũ giáo viên trung học phổ thông tỉnh Nam Định ................................................................................................................. 70 2.3.3. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................... 77 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông tỉnh Nam Định theo quan điểm nhà trường hiệu quả .................................... 78 2.4.1. Thực trạng về quy hoạch, kế hoạch hoá phát triển ĐNGV THPT ................ 78 2.4.2. Thực trạng về tuyển chọn, sử dụng ĐNGV THPT .............................. 80 2.4.3. Thực trạng về đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và tính chuyên nghiệp, cho ĐNGV THPT ..................................... 83 2.4.4. Thực trạng về đánh giá ĐNGV THPT theo chuẩn nghề nghiệp .......... 89 5 2.4.5. Thực trạng về chính sách, chế độ đãi ngộ, động viên, khích lệ, khen thưởng, kỷ luật ĐNGV THPT ........................................................................ 91 2.4.6. Thực trạng về xây dựng văn hóa tích cực, thân thiện trong phát triển ĐNGV THPT .................................................................................................. 95 2.4.7. Đánh giá chung .................................................................................... 99 2.4.8. Các thách thức đối với việc phát triển ĐNGV THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả ........................................................................................ 102 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 111 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM NHÀ TRƢỜNG HIỆU QUẢ.................................................................................. 113 3.1. Các nguyên tắc xây dựng biện pháp ........................................................ 113 3.2. Các biện pháp phát triển đội ngũ giáo viên trường trung học phổ thông theo quan điểm nhà trường hiệu quả .................................................... 114 3.2.1. Tổ chức các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức về phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả . 114 3.2.2. Hoàn thiện quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên trường THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả ............................................................... 115 3.2.3. Tổ chức thực hiện có hiệu quả quy trình tuyển chọn, sử dụng và phát triển đội ngũ giáo viên THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả......................... 119 3.2.4. Đánh giá đội ngũ giáo viên theo bộ tiêu chuẩn khoa học phù hợp với nhà trường hiệu quả .................................................................................. 123 3.2.5. Xây dựng và hoàn thiện chính sách tạo động lực phát triển đội ngũ giáo viên theo quan điểm nhà trường hiệu quả ............................................... 130 3.2.6. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng ĐNGV trường THPT theo bộ tiêu chuẩn khoa học phù hợp với nhà trường hiệu quả ..................................... 135 3.2.7. Xây dựng tổ chức biết học hỏi, môi trường văn hóa tích cực, thân thiện trong ĐNGV trường THPT theo quan điểm nhà trường hiệu quả .......................... 150 3.2.8. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................... 156 6 3.3. Thăm dò và thử nghiệm ........................................................................... 157 3.3.1. Thăm dò tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp. ................... 157 3.3.2. Thử nghiệm nội dung của biện pháp 3 và biện pháp 6 ......................... 161 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 168 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 169 1. Kết luận ....................................................................................................... 169 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 170 MỘT SỐ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN........................................................ 172 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................... 173 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 180 7 DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang Bảng 2.1: Đội ngũ giáo viên THPT toàn quốc năm học 2013-2014 1 (Bao gồm cả GV hợp đồng và ngoài công lập) ............................................... 60 2 Bảng 2.2: Quy mô, mạng lưới trường, lớp, học sinh tỉnh Nam Định....................... 65 3 Bảng 2.3: Số lượng ĐNGV trên địa tỉnh Nam Định ...................................... 66 4 Bảng 2.4: Trình độ đào tạo của ĐNGV các cấp học tỉnh Nam Định ....................... 66 5 Bảng 2.5: Kết quả thi tốt nghiệp THPT những năm học vừa qua ................ 69 6 Bảng 2.6: Kết quả kỳ thi tuyển sinh vào đại học .......................................... 69 Bảng 2.7: Đội ngũ giáo viên các trường THPT Công lập tinh Nam 7 Định từ năm học 2009 - 2010 đến năm học 2013 – 2014 ............................... 70 Bảng 2.8: Đội ngũ giáo viên các trường THPT công lập tỉnh Nam 8 Định năm học 2013 – 2014 ............................................................................. 71 9 Bảng 2.9: Cơ cấu của ĐNGV biên chế trường THPT công lập tỉnh Nam Định. 73 10 Bảng 2.10: Trình độ được đào tạo theo từng bộ môn của ĐNGV THPT .................. 74 Bảng 2.11: Trình độ chính trị, ngoại ngữ, tin học của ĐNGV THPT 11 hiện nay .............................................................................................................................. 75 12 Bảng 2.12: Đánh giá, xếp loại ĐNGV ............................................................ 76 13 Bảng 2.13: Dự báo, định hướng phát triển giáo dục của nhà trường .......................... 79 14 Bảng 2.14: Quy hoạch phát triển đội ngũ giáo viên của các trường THPT ......................... 80 Bảng 2.15: Số lượng, tỷ lệ xét tuyển giáo viên mới vào các trường 15 THPT (từ năm học 2009-2010 đến năm học 2013-2014). .............................. 81 16 Bảng 2.16: Thăm dò ý kiến về công tác tuyển chọn, sử dụng ĐNGV THPT .................... 81 17 Bảng 2.17: Số lượng giáo viên được đào tạo, bồi dưỡng hàng năm .............. 86 Bảng 2.18: Số lượng GV THPT trong biên chế đạt chuẩn, trên 18 chuẩn của các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ............................................................ 87 19 Bảng 2.19: Thăm dò ý kiến về công tác đào tạo, bồi dưỡng ĐNGV THPT 88 20 Bảng 2.20: Kết quả đánh giá xếp loại đội ngũ giáo viên theo chuẩn 90 Bảng 2.21: Thăm dò ý kiến về chính sách, chế độ đãi ngộ, động 21 viên ĐNGV THPT .......................................................................................... 94 22 Bảng 2.22: Xây dựng tổ chức biết học hỏi trong phát triển ĐNGV THPT................... 97 23 Bảng 2.23: Tổng hợp kết quả thứ tự những thách thức .................................. 103 24 Bảng 2.24: Chất lượng học lực, hạnh kiểm HS THPT toàn tỉnh ................... 107 8 25 Bảng 2.25: Chất lượng HS của 4 trường THPT ............................................. 108 26 Bảng 2.26: Chất lượng thi học sinh giỏi toàn tỉnh ......................................... 109 Bảng 2.27: Chất lượng thi học sinh giỏi tỉnh của 2 trường THPT 27 Lê Hồng Phong và Hải Hậu A ........................................................................ 109 Bảng 2.28: Kết quả thi học sinh giỏi Quốc gia, Quốc tế của 28 Trường THPT Lê Hồng Phong (2008 - 2014) ............................................... 110 29 Bảng 3.1: Dự báo dân số tỉnh Nam Định ............................................................. 117 Bảng 3.2: Quy mô trường, GV THPT và kế hoạch phát triển đến 30 năm 2020. ..................................................................................................... 117 31 Bảng 3.3: Tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp ................................... 158 Bảng 3.4: Số liệu tuyển dụng GV các trường THPT năm học 32 2012 -2013 và 2013-2014 ...............................................................................164 9 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt: 1. Ban Bí thư Trung ương Đảng (2004), Chỉ thị 40-CT/TW về việc xây dựng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục, Hà Nội. 2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XI (2013), Nghị quyết số 29- NQ/TW Hội nghị lần thứ 8 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế , Hà Nội. 3. Đặng Quốc Bảo (1997), Một số khái niệm về quản lý giáo dục, trường Cán bộ quản lý Giáo dục và đào tạo, Hà Nội. 4. Đặng Quốc Bảo (1997), Quản lý, quản lý giáo dục, tiếp cận từ những mô hình, Trường cán bộ quản lý Giáo dục Đào tạo, Hà Nội. 5. Đặng Quốc Bảo (2006), Quản lý nhà trường. Bài giảng lớp cao học khoá V Đại học Quốc gia Hà Nội. 6. Đặng Quốc Bảo, Đỗ Quốc Anh, Đinh Thị Kim Thoa (2007), cẩm nang nâng cao năng lực và phẩm chất ĐNGV, Nxb Lý luận Chính trị. 7. Đỗ Thị Bình (1995), Tổng quan về giáo dục Thái Lan, Viện Khoa học giáo dục, Hà Nội. 8. Nguyễn Văn Bình (Tổng Chủ biên) (1999), Khoa học tổ chức và quản lý, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Trung tâm Nghiên cứu khoa học tổ chức quản lý, Nxb Thống kê, Hà Nội. 9. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Quy định chuẩn nghề nghiệp giáo viên THCS, THPT, Hà Nội. 10. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Điều lệ Trường phổ thông, Hà Nội. 11. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Quyết định số 2653/QĐ-BGDĐT. (ban hành Kế hoạch hành động của ngành Giáo dục triển khai Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW), Hà Nội. 12. Nguyên Văn Căn (2007), Quá trình cải cách giáo dục ở Cộng hòa nhân dân Trung Hoa thời kỳ 1978-2003, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 10 13. Nguyễn Hữu Châu (chủ biên) (2008), Chất lượng giảo dục - Những vẩn đề lý luận và thực tiễn, Nxb Giáo dục. 14. Nguyễn Phúc Châu (2003): Giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng trường THPT; luận án tiến sĩ giáo dục, Thư viện Quốc gia Hà Nội. 15. Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2012), Đại cương về quản lý, Đại học Quốc gia Hà Nội. 16. Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2005), Những xu thế quản lý hiện đại và việc vận dụng vào quản lý giáo dục, Chuyên đề tiến sĩ, Đại học Quốc gia Hà Nội. 17. Nguyễn Đức Chính (2003), Chất lượng và quản lý chất lượng giáo dục đào tạo, Bài giảng lớp cao học quản lý, Hà Nội. 18. Vũ Đình Chuẩn (2009), Phát triển ĐNGV tin học trường trung học phổ thông theo hướng chuẩn hóa và xã hội hoá, Luận án tiến sĩ. 19. Nguyễn Mạnh Cường, Năm 2009, luận án tiến sĩ: “Phát triển nhà trường THPT ở Việt Nam theo quan điểm nhà trường hiệu quả”. Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội. 20. Chính phủ nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, Chiến lược phát triển giáo dục đào tạo 2001 – 2010. (ban hành kèm theo Quyết định số 201/2001/QĐ-TTg ngày 18/12/2001 của Thủ tướng Chính phủ). Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 21. Chính phủ nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, Chiến lược phát triển giáo dục đào tạo 2011 – 2020. (ban hành kèm theo Quyết định số 711/2012/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ). Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 22. Chính phủ nước Cộng hòa XHCN Việt Nam (2014), Nghị quyết số 44/NQ-CP. (Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI), Hà Nội. 11 23. Hoàng Chúng (1982), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 24. Dự án SREM (2010), Quản trị hiệu quả trường học, Hà Nội. 25. Vũ Cao Đàm (2005), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nxb Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội. 26. Dự án phát triển giáo viên trung học phổ thông và trung cấp chuyên nghiệp (2009), Mô hình đào tạo giáo viên trung học phổ thông và trung cấp chuyên nghiệp trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 27. Đảng bộ Tỉnh Nam Định (2011), Nghị quyết Đảng bộ tỉnh Nam Định XVIII, Nam Định. 28. Đảng cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 29. Đảng Cộng sản Việt Nam (1997), Văn kiện Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 30. Đảng cộng sản Việt Nam (1997), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 31. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương khoá VIII, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 32. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 33. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Kết luận của hội nghị lần thứ VI Ban chấp hành Trung ương khoá IX, Hà Nội. 34. Đảng cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 35. Đỗ Ngọc Đạt (1994), Toán thống kê ứng dụng trong nghiên cứu khoa học giáo dục và xã hội học, Nxb giáo dục, Hà Nội. 36. Nguyễn Thị Doan, Đỗ Minh Cương, Phương Kỳ Sơn (1996), Các học thuyết quản lý, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 12