Môc lôc Trang Lêi më ®Çu Ch¬ng I C¬ së vµ ®Æc trng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ 7 I . C¬ së cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ 7 1 . Quan niÖm vÒ toµn cÇu ho¸ 5 2 . C¬ së kh¸ch quan thóc ®Èy sù gia t¨ng xu thÕ toµn cÇu ho¸ 10 II . §Æc trng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ 30 1 . Toµn cÇu ho¸ lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña quèc tÕ 30 2 . Trong thêi kú toµn cÇu ho¸ kinh tÕ hiÖn nay , héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ g¾n liÒn víi tù do ho¸ c¸c häat ®éng kinh tÕ 31 3 . Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ xu thÕ kh¸ch quan nhng chÞu t¸c ®éng lín tõ Mü vµ c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn 32 4 . Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh mang tÝnh hai mÆt 34 5 . Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh më réng sù hîp t¸c ®ång thêi víi sù gia t¨ng c¹nh tranh ngµy cµng quyÕt liÖt 38 6 . Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ hiÖn nay ngµy cµng gia t¨ng g¾n víi xu thÕ khu vùc ho¸ 39 1 Ch¬ng II T¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 41 35 I . T¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ 41 1. ThÞ trêng 41 35 2. C¸c dßng vèn vµ c«ng nghÖ 42 3. Lao ®éng 43 II . Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 45 1. Quan ®iÓm cña §¶ng vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 45 39 2. VÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 47 41 Ch¬ng III Gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ Quèc tÕ cña ViÖt Nam 80 2 72 trªn con ®êng héi nhËp 72 1. ThuËn lîi ViÖt Nam trªn con ®êng 80 1. ThuËn lîi 80 2.Th¸ch thøc 84 II . Kinh nghiÖm cña mét sè níc cã nÒn kinh tÕ t¬ng ®ång trong khu vùc vÒ vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ . 88 1. NhËt B¶n 88 3 2. Hµn Quèc 92 3. Trung Quèc 97 III . Gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam . 101 91 1. ¦u tiªn ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ so víi c¸c níc trong khu vùc 103 4 91 2. T¨ng hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ 104 3. Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®Çu t 105 4. Hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ quan 106 5. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc theo híng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. 108 KÕt luËn 110 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 111 5 6 Lêi më ®Çu HiÖn nay, xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ c¶ vÒ qui m« vµ tèc ®é . BÊt kú mét nÒn kinh tÕ nµo muèn ph¸t triÓn ®Òu ph¶i tham gia vµo héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó giµnh lÊy lîi Ých tèi ®a cã thÓ ®¹t ®îc cho ®Êt níc m×nh . ViÖt nam còng kh«ng n»m ngoµi xu thÕ ®ã . Qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam ®ang ngµy cµng ®îc më réngvµ t¨ng cêng . ViÖt Nam ®· tham gia ASEAN ( n¨m 1995 ); APEC ( n¨m 1998 ) vµ tiÕn tíi gia nhËp tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) , lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña IMF, WB , UNCTAD,... Cã thÓ nãi , tham gia vµo héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ , ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng cêng ®îc vÞ trÝ vµ vai trß cña m×nh trªn trêng quèc tÕ, ®ång thêi ®a nÒn kinh tÕ ®Êt n- íc ph¸t triÓn hoµ nhËp vµo quü ®¹o chung cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Trong c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®ªï ®Ò cËp ®Õn xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ . VËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ g× , cã vai trß quan träng nh thÕ nµo trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ?. Trªn s¸ch b¸o vµ c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®· bµn kh«ng Ýt ®Õn vÊn ®Ò nµy . Tuy vËy , viÖc nh×n nhËn nguån gèc , b¶n chÊt cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ , ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña nã trªn c¸c b×nh diÖn còng kh«ng ph¶i lµ ®· cã sù thèng nhÊt , thËm trÝ ®«i khi cßn tr¸i ng- îc nhau . §Ó gãp phÇn t×m hiÓu vÊn ®Ò cßn tranh luËn nªu trªn , luËn v¨n tËp trung t×m hiÓu râ c¬ së cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ g× ? , ®Æc trng vµ t¸c ®éng cña nã ra sao ? , tõ ®ã bíc ®Çu lµm râ vÒ viÖc tham gia cña ViÖt Nam vµo qu¸ tr×nh nµy . ChÝnh v× môc ®Ých nghiªn cøu nªu trªn , luËn v¨n ®îc chia lµm 3 phÇn : PhÇn I : C¬ së vµ ®Æc trng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. 7 PhÇn II : T¸c ®éng cña toµn cÇu ho¸ vµ viÖc ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. PhÇn III : Gi¶i ph¸p ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ . Nghiªn cøu ®Ò tµi “ Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam” lµ mét vÊn ®Ò khã nhng l¹i hÕt søc cÇn thiÕt . Qua ®©y em mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy c« , cña b¹n bÌ ®Ó luËn v¨n nµy ®îc hoµn thiÖn h¬n . Ch¬ng I C¬ së vµ ®Æc trng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ I . C¬ së cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ 1 . Quan niÖm vÒ toµn cÇu ho¸ Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cã ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh«ng? §Ó lý gi¶i ®iÒu nµy, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò tëng chõng ®· gi¶i quyÕt l¹i trë thµnh vÊn ®Ò g©y tranh luËn nhÊt: §ã lµ toµn cÇu ho¸ lµ g×? ChÝnh tõ quan niÖm kh¸c nhau vÒ toµn cÇu ho¸ mµ cã nh÷ng lý gi¶i kh«ng gièng nhau vÒ c¬ së cña toµn cÇu ho¸, vÒ tÝnh tÊt yÕu hay kh«ng cña toµn cÇu ho¸. HiÖn nay, ngay trong häc thuËt còng cßn dïng kh¸ nhiÒu kh¸i niÖm ®Ó cïng chØ vÒ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Ch¼ng h¹n, trong nhiÒu tµi liÖu dïng tõ thÕ giíi ho¸, råi quèc tÕ ho¸ vµ råi héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, thËm chÝ cã ngêi cßn 8 ®¸nh ®ång thÕ giíi ho¸, toµn cÇu ho¸ víi c¸c vÊn ®Ò cã tÝnh toµn cÇu. Toµn cÇu ho¸ lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn ®Õn ph¸ vì sù biÖt lËp cña c¸c quèc gia t¹o ra sù g¾n kÕt, sù phô thuéc gi÷a c¸c quèc gia d©n téc trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn. Víi quan niªm nh v©y thÕ giíi ho¸ còng cã nghÜa lµ toµn cÇu ho¸ vµ quèc tÕ ho¸ ®îc xem nh giai ®o¹n tríc ®ã cña xu thÕ toµn cÇu ho¸. Quèc tÕ ho¸ toµn cÇu ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh, vµ v× vËy nã kh¸c víi vÊn ®Ò toµn cÇu. Tham gia vµo qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ toµn cÇu ho¸ chÝnh lµ thùc hiÖn héi nhËp quèc tÕ. Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu híng bao gåm nhiÒu ph¬ng diÖn: Kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ..vv, lµ sù gia t¨ng c¸c mèi quan hÖ trªn c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi loµi ngêi. Trong c¸c mÆt ®ã th× toµn cÇu ho¸ kinh tÕ võa lµ trung t©m võa lµ c¬ së vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c lÜnh vùc kh¸c cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ nãi chung. Tuy nhiªn, ®iÒu cÇn thÊy lµ do thùc tÕ vËn ®éng cña toµn cÇu ho¸ cïng víi nh÷ng hÖ qu¶ cña nã ®· ®a l¹i nh÷ng c¸ch lý gi¶i vµ th¸i ®é kh«ng gièng nhau ®èi víi xu thÕ nµy. Cã quan ®iÓm cho r»ng toµn cÇu ho¸ chØ míi xuÊt hiÖn gÇn ®©y . Sau khi chÕ ®é XHCN ë Liªn X« vµ §«ng ¢u xôp ®æ, Mü trë thµnh siªu cêng trªn thÕ giíi.Toµn cÇu ho¸ ®îc hiÓu lµ chÝnh s¸ch cña Mü nh»m bµnh tríng quyÒn lùc, thèng trÞ thÕ giíi theo kiÓu Mü. Thùc chÊt toµn cÇu ho¸ lµ Mü ho¸. Quan ®iÓm nµy kh«ng chØ tån t¹i ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn mµ cßn cã ngay c¶ ë c¸c níc ph¸t triÓn nh NhËt B¶n vµ Ph¸p ..vv. 9 Chóng ta biÕt r»ng sau chiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi vËn ®éng theo trËt tù ®a cùc víi mét siªu cêng lµ Mü. Víi søc m¹nh cña m×nh, Mü ®ang ®ãng vai trß chi phèi bµn cê thÕ giíi. Suèt nh÷ng thËp kû sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II Mü lu«n chiÕm 30% GDP thÕ giíi. Mü lµ mét trong hai siªu cêng h¹t nh©n trªn thÕ giíi vµ sau khi Nga khñng ho¶ng suy yÕu th× Mü ®ang cã u thÕ vÒ lÜnh vùc nµy. KÓ tõ khi sôp ®æ cöa cêng quèc X« ViÕt do khuyÕt tËt trong m« h×nh, cïng sai lÇm trong ®êng lèi, Mü thùc sù trë thµnh mét siªu cêng quèc duy nhÊt, Mü ®· xóc tiÕn mét chiÕn lîc nh»m ®Ò cao vai trß l·nh ®¹o cña m×nh. Mu ®å cña Mü lµ “kh«ng ®Ó cã mét kÎ th¸ch thøc nµo ë lôc ®Þa ¢u - ¸ næi lªn cã ®ñ kh¶ n¨ng thèng trÞ n¬i ®©y vµ th¸ch thøc níc Mü (1). Mü muèn quy tô toµn thÕ giíi vµo vßng ¶nh hëng, chÞu sù chØ huy, ®iÒu khiÓn cña m×nh. Trong lÜnh vùc quèc tÕ, Mü thao tóng c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ toµn cÇu, ®ßi c¸c quèc gia ph¶i më réng cöa thi trêng, tham gia héi nhËp vµo bµn cê kinh tÕ quèc tÕ theo c¸c luËt ch¬i ®· ®îc ®Þnh s½n xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu, lîi Ých vµ quan niÖm chuÈn mùc gi¸ trÞ lèi sèng Mü. V× vËy, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ngêi ta ®ång nhÊt toµn cÇu ho¸ víi Mü ho¸. Víi quan niÖm toµn cÇu ho¸ lµ chÝnh s¸ch cña Mü lµ Mü ho¸ nªn ®· ®Èy tíi th¸i ®é trªn c¶ b×nh diÖn lý thuyÕt vµ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cÇn ph¶i chèng l¹i qu¸ tr×nh nµy, nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn ®éc lËp, ®a d¹ng c¸c quèc gia d©n téc. Thùc ra quan ®iÓm nµy míi chØ chó ý ®Õn khÝa c¹nh chÝnh trÞ cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. §óng lµ Mü ®ang gi÷ vai trß b¸ chñ chi phèi phÇn lín c¸c ho¹t ®éng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. 10 Song c¬ së nµo dÉn ®Õn, cho phÐp thùc hiÖn vai trß nµy th× l¹i cha cã sù quan t©m ph©n tÝch tho¶ ®¸ng. Nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa nãi chung cña Mü nãi riªng ta thÊy b¶n th©n c¸c nÒn kinh tÕ nµy còng ®· tr¶i qua thêi kú b¶o hé cao, chèng l¹i sù x©m nhËp tõ bªn ngoµi. C¸c quèc gia t b¶n ph¸t triÓn kªu gäi tù do ho¸ nÒn kinh tÕ toµn cÇu, song thùc tÕ cha cã mét quèc gia nµo thùc sù tù do ho¸. Toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ biÓu hiÖn tríc hÕt ë sù gia t¨ng cña tù do ho¸ trong lu chuyÓn c¸c lo¹i hµng ho¸, vèn, c«ng nghÖ vµ lao ®éng. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn tù do ho¸ , dÉn ®Õn sù lu ®éng kh«ng vît qua khái biªn giíi quèc gia, c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ch×nh lµ ë sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lîng s¶n xuÊt. Trong c¸c x· héi xa xa, c¸c quèc gia d©n téc tån t¹i t- ¬ng ®èi ®éc lËp, Ýt cã quan hÖ víi nhau. Nhng cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù t¨ng lªn cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸, sù më réng thÞ trêng, th× c¸c quan hÖ còng dÇn vît ra khái danh giíi quèc gia, h×nh thµnh c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ,ph¹m vi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ më réng. NÕu kh«ng cã sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, trong ®ã cã sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, nhÊt lµ kü thuËt giao th«ng ®êng thuû, ®êng s¾t ..vv mµ sau nµy lµ sù ph¸t triÓn cña khoa häc, kü thuËt viÔn th«ng th× dï cã më cöa thÞ trêng, cã tù do ho¸ còng kh«ng thÓ cã sù lu th«ng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, con ngêi vµ c¸c mèi quan hÖ nãi chung gi÷a c¸c quèc gia, c¸c vïng. ViÖc giao lu gi÷a c¸c vïng ®¬ng nhiªn ®Æt ra nhiÒu c¬ héi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, cho viÖc t×m kiÕm lîi nhuËn. ChÝnh sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ qua ®ã nhu cÇu më réng giao tiÕp vµ më réng thÞ trêng ngµy cµng ®îc ®Èy m¹nh. 11 Sù ph¸t triÓn cña CNTB (nh M¸c ®· chØ ra) lu«n bÞ hai giíi h¹n bëi thÞ trêng vµ nguyÖn liÖu cã nguån gèc trong kÕt cÊu ph¸t triÓn cña CNTB. ViÖc t¹o ra sù ph¸t triÓn vît bËc cña lùc lîng s¶n xuÊt trong CNTB so víi c¸c x· héi tríc ®ã còng chÝnh lµ c¬ së, lµ ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh bµnh tríng ra bªn ngoµi. Kªu gäi tù do ho¸, th©m nhËp vµo thÞ trêng c¸c quèc gia nh»m t×m kiÕm lîi nhuËn, râ rµng cã nguån gèc tõ b¶n chÊt cña nÒn s¶n xuÊt TBCN. Sù bµnh tríng cña Mü , mµ ®îc gäi lµ Mü ho¸ kh«ng chØ bÞ ph¶n øng cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mµ cßn cña ngay c¶ c¸c níc TBCN ph¸t triÓn, chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ môc tiªu c¹nh tranh lîi Ých , muèn ph¶n kh¸ng l¹i vai trß cña Mü víi t c¸ch lµ “träng tµi “ cña c¸c cuéc ch¬i kinh tÕ, muèn giµnh giËt ¶nh hëng víi Mü. ChÝnh do xu híng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña CNTB mµ dÉn ®Õn n¶y sinh quan niÖm vÒ quèc tÕ ho¸ tríc kia vµ toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ xu thÕ lín cña sù vËn ®éng nÒn kinh tÕ thÕ giíi do c¸c níc t b¶n mµ ®øng ®Çu lµ Mü chñ tr¬ng. Tõ sù ph©n tÝch ë trªn chóng ta cã thÓ thÊy r»ng quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ chñ tr¬ng cña mét quèc gia nµo. Nhu cÇu vÒ tù do ho¸ vµ héi nhËp ®îc ®Èy ®Õn bëi sù ph¸t triÓn cña lùclîng s¶n xuÊt do chÝnh CNTB t¹o ra. Lo¹i quan ®iÓm thø hai lµ quan ®iÓm thõa nhËn tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Tuy vËy ë ®©y còng cßn c¸ch lý gi¶i kh¸c nhau. Cã ý kiÕn cho r»ng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ sù ®iÒu chØnh quan hÖ s¶n xuÊt, lµ gi¶i ph¸p quan hÖ s¶n xuÊt. Song vÊn ®Ò ®Æt ra lµ, t¹i sao toµn cÇu ho¸ l¹i chØ trë thµnh thùc tÕ trong mét, hai thËp kû võa qua, sù xuÊt hiÖn ®ã ph¶n ¸nh ®iÒu g×?. Nh vËy, toµn cÇu ho¸ 12 ngoµi viÖc thÓ hiÖn ra lµ bíc ®iÒu chØnh quan hÖ s¶n xuÊt, nã cßn ph¶n ¸nh sù t¨ng tiÕn, ph¸t triÓn míi cña søc s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é cao víi quy m« toµn cÇu. Nh vËy , toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ sù gia t¨ng nhanh chãng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vît qua mäi biªn giíi quèc gia khu vùc t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn . Sù gia t¨ng cña xu thÕ nµy ®îc thÓ hiÖn ë sù më réng møc ®é vµ quy m« mËu dÞch thÕ giíi, sù lu chuyÓn cña c¸c dßng vèn vµ lao ®éng trªn toµn cÇu. C¬ së ra t¨ng vµ thóc ®Èy xu híng trªn g¾n liÒn víi hµng lo¹t nguyªn nh©n mµ díi ®©y chóng ta ®i s©u vµ ph©n tÝch. 2. C¬ së kh¸ch quan thóc ®Èy sù gia t¨ng xu thÕ toµn cÇu ho¸ 2 . 1 Thø nhÊt lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Chóng ta thÊy r»ng trong x· héi phong kiÕn lùc lîng s¶n xuÊt vµ giao th«ng kÐm ph¸t triÓn cho nªn s¶n xuÊt vµ trao ®æi chØ ®îc diÔn ra trong mét ph¹m vi quy m« nhá. TÝnh tù cung, tù cÊp cña s¶n xuÊt lµ ®Æc trng chñ yÕu cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn. Tuy vËy trong thêi ®¹i phong kiÕn còng ®· cã th«ng th¬ng vît biªn giíi quèc gia nhng cha t¹o ra nh÷ng quan hÖ phô thuéc trong ph¸t triÓn, cha cã thÞ trêng thÕ giíi theo nghÜa hiÖn ®¹i. Khi nghiªn cøu chñ nghÜa t b¶n M¸c vµ ¡nghen ®· cho r»ng do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng s¶n xuÊt quèc tÕ, lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô mang tÝnh quèc tÕ, g¾n bã phô thuéc vµo nhau. M¸c vµ ¡nghen viÕt “§¹i c«ng nghiÖp ®· t¹o ra thÞ trêng thÕ giíi ... thay cho t×nh tr¹ng c« lËp tríc kia cña c¸c ®Þa ph¬ng vµ d©n téc 13 vÉn tù cung tù cÊp ta thÊy ph¸t triÓn nh÷ng quan hÖ phæ biÕn, sù phô thuéc phæ biÕn gi÷a c¸c d©n téc” (C. M¸c vµ ¡nghen, Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n , NXB sù thËt , H.1986, tr.47). Nh vËy quèc tÕ ho¸ cã c¬ së tõ chÝnh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt, nã ra ®êi g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh cña thÞ trêng quèc tÕ, kÐo theo ®ã lµ qu¸ tr×nh di d©n lao ®éng vµ giao dÞch tµi chÝnh ph¸t triÓn m¹nh mÏ vît biªn giíi quèc gia. Trong thêi kú ®Çu qu¸ tr×nh quèc tÕ hãa, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia mang nÆng tÝnh chÊt phô thuéc mét chiÒu. C¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn thùc hiÖn cung cÊp nguyªn vËt liÖu cho c¸c quèc gia ph¸t triÓn cao h¬n vµ thêng lµ c¸c níc thuéc ®Þa vµo chÝnh quèc. Mçi quèc gia ph¸t triÓn cao h¬n ®Òu t×m c¸ch t¹o lËp cho m×nh mét khu vùc thuéc ®Þa vµ thùc hiÖn b¶o hé trong khu vùc ®ã. Do vËy, trªn thùc tÕ s¶n xuÊt vµ trao ®æi cha cã tÝnh toµn cÇu. ThÕ giíi bÞ chia c¾t thµnh nhiÒu khu vùc thuéc ®Þa vµ phô thuéc kh¸c nhau chÞu ¶nh hëng cña tõng quèc gia ph¸t triÓn h¬n, chñ yÕu lµ Ph¸p, Hµ lan, Anh... quan hÖ gi÷a c¸c khu vùc nµy lu«n bÞ kiÓm so¸t vµ h¹n chÕ nh»m b¶o vÖ vïng ¶nh hëng vµ quyÒn lîi cña c¸c cêng quèc thùc d©n. Tuy vËy, do sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lîng s¶n xuÊt cïng víi ý thøc ®éc lËp ®· ®a l¹i sù ph¸t triÓn míi cña ph©n c«ng lao ®éng. C¸c quèc gia vèn tríc lµ phô thuéc sau khi giµnh ®îc ®éc lËp ®· chñ ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, t¹o ra ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n n÷a cña qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸. Quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia d©n téc, gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn tõ ®Æc trng phô thuéc mét chiÒu chuyÓn dÇn sang quan hÖ t¬ng hç phô thuéc lÉn nhau. Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc lµ hiÖn tîng khoa häc kü 14 thuËt ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ngµy cµng trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. C¸c ph¸t kiÕn vÒ khoa häc nhanh chãng ®îc ¸p dông vµo s¶n xuÊt ®· thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn lªn mét bíc míi. Trªn thùc tÕ quan hÖ gi÷a khoa häc c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt ngµy cµng g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Trong thÕ kû XIX thêi gian ®a ph¸t minh khoa häc vµo øng dông trong s¶n xuÊt ph¶i mÊt tõ 60 ®Õn 70 n¨m, ®Çu thÕ kû XX chØ cßn vµi trôc n¨m vµ trong thËp niªn 90 kho¶ng 3 ®Õn 5 n¨m. Dù b¸o sau n¨m 2000 chØ cßn díi mét n¨m. Do sù t¸c ®éng cña c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµ sù xo¸ bá cña hÖ thèng thuéc ®Þa vµ phô thuéc, nhê cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ dùa trªn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ míi ®· lµm gia t¨ng ®¸ng kÓ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ, thóc ®Èy gia t¨ng xu thÕ quèc tÕ hãa c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Chóng ta biÕt r»ng tríc khi bíc vµo thÕ kû XX mÆc dï khoa häc, trÝ tuÖ cña loµi ngêi ®· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ nhng vÒ c¬ b¶n con ngêi vÉn chØ lµ nhËn thøc vËn dông nh÷ng quy luËt cña giíi tù nhiªn mµ m×nh quan s¸t ®îc ¸p dông vµo ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt. bíc sang thÕ kû XX con ngêi kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng ho¹t ®éng kh¸m ph¸ tù nhiªn trong tÇm quan s¸t mµ ®· cã kh¸m ph¸ míi trong thÕ giíi vi m« vµ vÜ m« b»ng nh÷ng thiÕt bÞ khoa häc. §¸ng chó ý trong nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu vµ n¨ng lîng míi, c«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô. Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng lo¹i h×nh c«ng nghÖ míi nµy ®· lµm ra ®êi hµng lo¹t ngµnh kinh tÕ míi, lµm thay ®æi diÖn m¹o cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Díi sù t¸c ®éng cña khoa häc c«ng nghÖ c¸c ngµnh kinh tÕ truyÒn thèng dÇn dÇn nhêng bíc cho c¸c ngµnh ®¹i diÖn cho tiÕn bé kü thuËt. Sù t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ tõ dùa chñ yÕu vµo nguyªn vËt liÖu vµ lao ®éng chuyÓn 15 sang dùa chñ yÕu vµo tri thøc. Tri thøc trë thµnh ®éng lùc chÝnh cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ. Thùc tiÔn ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®ang cho thÊy bíc chuyÓn qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. HiÖn nay, ë c¸c níc B¾c Mü vµ mét sè quèc gia ph¸t triÓn t©y ¢u c¸c lÜnh vùc kinh tÕ tri thøc ®· chiÕm kho¶ng 45 ®Õn 50 %GDP, trong OECD kinh tÕ tri thøc chiÕm gÇn 50%GDP.§èi víi NhËt b¶n, bíc sang thËp kû 70- 80 ®· chuyÓn dÇn tõ x· héi c«ng nghiÖp lÊy cña c¶i vËt chÊt lµm trung t©m sang x· héi lÊy tri thøc vµ th«ng tin lam trung t©m. Cïng víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn còng ®· kÕt hîp bíc chuyÓn tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp víi bíc nh¶y t¾t, rót ng¾n x©y dùng nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ tri thøc. VÝ dù nh Singapo, Hµn quèc vµ ngay c¶ Trung quèc ®Òu ®ang ra søc ph¸t triÓn lÜnh vùc tin häc, ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ dÞch vô. Sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc kinh tÕ tri thøc dùa trªn c«ng nghÖ cã hµm lîng khoa häc kü thuËt cao, c«ng nghÖ th«ng tin ®· më ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ®Èy m¹nh xu thÕ toµn cÇu ho¸. Cô thÓ víi nh÷ng c«ng nghÖ míi lµm t¨ng tèc ®é kinh doanh, rót ng¾n kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian vµ thêi gian. C¸c c«ng viÖc giao dÞch hiÖn nay phÇn nhiÒu ®îc thùc hiÖn hiÖn qua m¹ng víi c¸c m¸y vi tÝnh x¸ch tay. HÖ thèng m¹ng Internet quèc tÕ h×nh thµnh cho phÐp con ngêi cã thÓ biÕt ®îc hÇu nh mäi diÔn biÕn cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi trong gi©y l¸t. Vµ chÝnh ®iÒu nµy ®· gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, t¹o ®iÒu kiÖn cho d©n chñ ph¸t triÓn, thóc ®Èy nhu cÇu më cöa, giao lu héi nhËp. 16 Tãm l¹i, chÝnh sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc kü thuËt ®· lµm ph¸ vì hµng rµo ng¨n c¸ch ®Þa giíi trong giao dÞch cña con ngêi trªn tÊt c¶ c¸c mÆt gi÷a c¸c quèc gia. §iÒu nµy ®· ®Èy quèc tÕ ho¸ kinh tÕ lªn mét thêi kú míi, thêi kú toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. C¸c quèc gia dï muèn hay kh«ng ®Òu chÞu t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ ®¬ng nhiªn ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng tham gia qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, tøc ph¶i héi nhËp quèc tÕ. 2 . 2 Thø hai lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña kinh tÕ thÞ trêng Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸, toµn cÇu ho¸ cã sù g¾n bã chÆt chÏ víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña thÞ trêng . Chóng ta biÕt r»ng quãc tÕ ho¸ nÈy sinh g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh cña thÞ trêng liªn quèc gia. Kinh tÕ thi trêng cµng ph¸p triÓn th× nhu cÇu vÒ thi trêng nhiªn liÖu cµng trë thµnh quan träng. Kinh tÕ thÞ trêng cµng ph¸t triÓn th× cã nghÜa ph©n c«ng lao ®éng cµng s©u s¾c, v× vËy c¸c bé phËn, c¸c thÞ trêng cµng g¾n bã phô thuéc chÆt chÏ vµo nhau. Chóng ta biÕt r»ng ë thÕ kû XV-XVI nghÒ nu«i cõu ë Anh ®· trë thµnh kinh tÕ hµng ho¸, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó nghÒ dÖt len d¹ cña Anh ph¸t triÓn, s¶n phÈm nµy thêng trë thµnh mÆt hµng cã u thÕ lín víi níc Anh trong ngo¹i th¬ng. §Ó tiÕp tôc thóc ®Èy ph¸t triÓn n«ng nghiÖp th¬ng phÈm, níc Anh ®· tiÕn hµnh c¸ch m¹ng thñ tiªu quan hÖ ruéng ®Êt phong kiÕn. Víi sù biÕn ®æi nµy, cïng víi sù t¨ng tiÕn cña ngo¹i th¬ng ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh¸ sím ë Anh. Víi kinh tÕ thÞ trêng ®· më ra ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña søc s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch 17 c¬ chÕ kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸, thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña Anh trong thÕ kû XIX vµ XX còng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng, cña sù bµnh tríng thÕ lùc kinh tÕ ra bªn ngoµi, t¹o ra sù liªn hÖ rµng buéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®· më ra ®iÒu kiÖn cho sù gia t¨ng xu híng quèc tÕ hãa thÓ hiÖn trªn hai khÝa c¹nh chÝnh. Thø nhÊt, kinh tÕ thÞ trêng më ra c¬ së, ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµm cho quy m« s¶n xuÊt kh«ng bã hÑp trong ph¹m vi cña tõng quèc gia mµ mang tÇm quèc tÕ, nh vËy còng cã nghÜa lµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, g¾n c¸c quèc gia vµo trong sù rµng buéc cña s¶n xuÊt vµ tiªu thô. Thø hai, kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ë c¸c quèc gia ®a l¹i c¬ chÕ thèng nhÊt cho xö lý c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ, còng cã nghÜa r»ng tån t¹i c¬ chÕ, ph¬ng thøc ph©n bæ c¸c nguån lùc tõ søc lao ®éng, ®Õn t liÖu s¶n xuÊt ... §iÒu nµy râ rµng lµ cã ý nghÜa cho thóc ®Èy më réng ®Çu t, giao dÞch th- ¬ng m¹i vµ tiÕp nhËn nguån lao ®éng ..vv. Cho ®Õn nay loµi ngêi ®· chøng kiÕn vai trß cña kinh tÕ thÞ trêng trong thóc ®Èy sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Trªn thÕ giíi cha cã quèc gia nµo ph¸t triÓn mµ l¹i kh«ng dùa trªn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng trªn thÕ giíi rÊt ®a d¹ng, phong phó víi nhiÒu cÊp ®é, nhiÒu d¹ng, nhiÒu kiÓu. M« h×nh §øc ®îc gäi lµ m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng x· héi. Lo¹i m« h×nh nµy chó träng ®Õn t¨ng trëng nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng g¾n liÒn víi thùc hiÖn chÝnh s¸ch phóc lîi x· héi, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi...vv. 18 M« h×nh kinh tÕ thÞ trêng Mü , cã ngêi cßn gäi nã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph©n t¸n. Nhµ níc th«ng qua c¸c c«ng cô ph¸t triÓn b¶o ®¶m c¹nh tranh thÞ trêng. Trong m« h×nh nµy tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cao, nhµ ®Çu t d¸m m¹o hiÓm, dßng ®Çu t chuyÓn ®éng linh ho¹t t¹o ra hiÖu n¨ng kinh tÕ lµ ®Æc trng cña m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng Mü. M« h×nh kinh tÕ thÞ trêng NhËt l¹i coi träng sù phèi hîp hiÖp ®ång cña nhãm, cña Nhµ níc – doanh nghiÖp vµ ngêi tiªu dïng. Trong m« h×nh nµy vai trß cña Nhµ níc trong so¹n th¶o chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®iÒu chØnh th«ng qua kÕ ho¹ch, ph¸p luËt ®îc chó träng. Ngoµi ra cßn c¸c m« h×nh kinh tÕ ®¸ng chó ý kh¸c n÷a nh m« h×nh kinh tÕ Thôy §iÓn, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng trong c¸c níc c«ng nghiÖp ho¸. Nh×n chung c¸c m« h×nh nµy cã nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau. Song suy cho cïng th× ®ã ®Òu lµ nÒn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa. Bªn c¹nh nh÷ng m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng nªu trªn, vµo nh÷ng thËp kû sau cïng cña thÕ kû XX nhiÒu quèc gia vèn tríc ®©y tõ chèi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· thùc hiÖn c¶i c¸ch, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng nÐt ®Æc thï tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ cô thÓ. Cho tíi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX ta thÊy vÉn cßn 80% d©n sè thÕ giíi sèng trong nh÷ng níc cã sù c¸ch biÖt ë møc ®é kh¸c nhau víi thÞ trêng thÕ giíi. Nhng víi sù më cöa cña Trung quèc tõ th¸ng 12 n¨m 1978, sau ®ã Ên ®é cïng nhiÒu níc Mü La Tinh, råi ®Õn c¸c níc XHCN cò ë §«ng ¢u...vv ®· lµm më réng kh«ng gian cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi. Cã thÓ nãi ngµy nay nÒn kinh tÕ thÕ giíi thèng nhÊt ë c¬ chÕ vËn hµnh: c¬ chÕ thÞ trêng. §©y chÝnh lµ c¬ së cho sù gia t¨ng cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. 19 Kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn th× sù giao thoa, x©m nhËp lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng gia t¨ng. Cã thÓ nãi ngµy nay kh«ng cã mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng d©n téc thuÇn khiÕt. Ch¼ng h¹n cho ®Õn n¨m 1988 NhËt ®· chiÕm 35 % tæng vèn ®Çu t níc ngoµi ë Mü, cßn EU chiÕm 19,3%. Theo sè liÖu thèng kª ®Çu t níc ngoµi vµo Mü tõ thËp kû 70 ®Õn nay cã sù gia t¨ng. N¨m 1970 ®Çu t níc ngoµi chiÕm 4 % tæng tµi s¶n cña Mü, n¨m 1984 lµ 7,6 % vµ ®Õn n¨m 1988 t¨ng lªn 37 %. Tæng tµi s¶n níc ngoµi ë Mü hiÖn nay lªn ®Õn 5800 tû USD, so víi GDP cña Mü lµ 7575 tû USD, tøc lµ b»ng 76,5 %. N¨m 1998 nÕu chØ tÝnh t¸m níc thµnh viªn EU (Anh, §øc, Hµ Lan, Thôy Sü, Ph¸p, BØ, ý, Thuþ §iÓn vµ Ai Len) ®· cã 151 c«ng tr×nh ®Çu t vµo Mü víi tæng doanh thu 530 tû USD. Ngay nh NhËt B¶n, mét quèc gia vèn h¹n chÕ ®Çu t níc ngoµi th× ®Õn n¨m 1999 tû lÖ vèn ®Çu t níc ngoµi ®· chiÕm 24 % tæng vèn ®Çu t vµo c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n. So víi 10 % trong nh÷ng thËp niªn tríc ®©y. Toyota mét h·ng lín cña NhËt vµ thÕ giíi, møc s¶n xuÊt «t« hiÖn nay ë níc ngoµi ®óng b»ng khèi lîng «t« xuÊt khÈu ®îc cña h·ng s¾n sµng t¹i NhËt B¶n. Ngîc l¹i ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt «t« cña Mü sÏ bÞ sôp ®æ nÕu kh«ng cßn ®iÒu kiÖn nhËp c¸c linh kiÖn phô tïng tõ NhËt. §èi víi EU th× Mü còng ®Çu t vµo mét khèi lîng khæng lå, riªng trong cæ phÇn cña h·ng «t« Chysler Mü ®· chiÕm 1/3. Qua sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ ë sù më réng qui m« vÒ kh«ng gian, vÒ sù x©m nhËp rµng buéc lÉn nhau gi÷a c¸c thÞ trêng mµ cßn thÓ hiÖn ë sù ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, ®ã lµ sù bïng næ ph¸t triÓn thÞ tr- êng tµi chÝnh g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn cña mét lo¹t c«ng cô míi trong thanh to¸n giao dÞch. C¸c thÞ trêng tµi chÝnh ®an xen vµo nhau chÆt chÏ ®Õn møc l·i xuÊt cho vay vµ gi¸ chøng kho¸n còng rµng buéc víi nhau vµ lîng vèn t nh©n lu©n chuyÓn trªn 20